Mavzu: 1800-1870- yillarda Hindiston Darsning maqsadi Ta’lim faqat so’z va o’rgatish bilan bo’ladi, tarbiya esa amaliy ish va tajriba bilan bo’ladi. Mohir pedagog har ikkisini teng olib boradi. A.N. Farobiy I. Darsning maqsadi: a) Ta’limiy maqsad: O`quvchilarga 1800-1870-yillar Hindiston, uning madaniyati, yashash sharoiti, aholisi, shaharlari va siyosati haqida ma`lumot berish. ( FK-1) b) Tarbiyaviy maqsad: O`quvchilarga mustaqil fikr yuritishni, olgan bilimlarini hayot bilan bog`lay olishni, ilmiy dunyoqarashlarini shakllantirish, estetik did axloqiy sifatlarini kasb-hunarga bo`lgan qiziqishlarini tashkil toptirish ( TK-1) v) Rivojlantiruvchi maqsad: Mustaqil ishlash va fikrlash orqali bilim olishga, xotirani mustahkamlashga, tez fikrlashga o`rgatish, fanga qiziqishini ortirish. Qo’llanilgan kompetensiya: Xaritalardan amaliyotda foydalana olish( TK-3), (FK-2) II. Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy. III. Darsning usuli: Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash. IV. Darsning jihozi: Darslik, ko’rgazmali qurollar, xarita, slayd, kompyuter, elektron doska V. Dars uchun talab etiladigan vaqt: 45 daqiqa: Darsning texnik chizmasi: Darsning borishi (reja): 1.Tashkiliy qism: Salomlashish, sinf tozalikni aniqlash, o’quvchilar davomatni aniqlanadi, sinfning darsga tayyorgarligi aniqlanadi, darsga tayyorgarlik ko`rish va yangi mavzu, dars rejasi bilan o’quvchilarni tanishtarish. Darsda psixologik iqlim yaratish, dars shiori va maqsadini e’lon qilish 1.1 darsda psixologik iqlim yaratish, dars shiori va maqsadini e’lon qilish Dars shiori: Katta yutuqlarga faqat izlanish va yaxshi o’qish orqali erishamiz. 1.2 Siyosiy daqiqa o’tkaziladi O`zbekiston va jahon mamlakatlarida bo`layotgan o`zgarishlar va yangiliklar bilan tanishtrish. Savol: 2020-yil qanday yil deb nomlandi? Javob: 2020– yil – “Ilm ma’rifat va raqanki iqtisodiyot yilii” deb nomlandi. Savol: 2019 – yilda qanday ishlar amalga oshirildii. Javob: 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasining rivojlantirishning 5 ta ustuvor yo’naloshlari bo’yicha harakat strategiyasi amalga oshirildi. - 2019- yil- Iqtisodiyotga faol investitsiyalar jalb qilinindi. - Mahalliy sanoatni rivojlantirish orqali “kichik biznes” lar tashkil qilindi. Dars bosqichlari Vaqt Tashkiliy qism. 3 daqiqa Yangi mavzuni boshlashga hozirlik 12 daqiqa Yangi mavzuni yoritish 14 daqiqa Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish 12 daqiqa Darsni yakunlash 2 daqiqa Uyga beriladigan topshiriqlar 2 daqiqa - Aholini tabiiy gaz, elektr manbaidan unumli foydalanishga qaratildi. - Sportga katta ahamiyat berilyapti va sport inshootlari qurildi Sinf o’quvchilari 5 tashabbus bo’yicha o’quvchilar taqdimotini namoyish etadilar. Qollariga har bir o’quvchi tashabbus bo’yicha ko’rgazmalar bilan sahnaga chiqadilar. O’quvchilar 5 tashabbusni o’zbek va ingliz tilida aytadilar 1-o’quvchi 1. Increasing the interest of young people in music, arts, literature, theater and other types of art; 2-o’quvchi. Enroll youth with sports, create the necessary conditions for this; 3-o’quvchi. The organization of effective use of computer technologies and the Internet by the population and young people; 4-o’quvchi. Enhancing the spirituality of young people, a wider propaganda of reading; 5-o’quvchi. Ensuring the employment of women. Darsning oltin qoidalarini ishlab chiqish. O’qituvchi o’quvchilarga darsning oltin qoidasini aytib o’tadi 1.2. Baholash mezonlari. “ Ofarin “, “ Barakallo “, “Harakat qil” so`zlari yozilgan shakllar. Sinf o’quvchilarini guruhlarga bo’lib olamiz Guruhlarga bo’lishda 5 tashabbusdagi 4ta yo’nalishdan foydalanib nom berdim. 1-guruh. Osiyo 2-guruh. Yevropa 3-guruh. Amerika 4-guruh. Afrika II.O`tilgan mavzu yuzasidan o`quvchilarning bilimlarini nazorat qilish. O’tilgan mavzuni takrorlashda Assisment metodi va kim chaqqon metodlaridan foydalanamiz. Assesment metodi Test Savol Qachon Braziliya Portugaliyadan mustaqil deb e’lon qilindi? A. 1824 B. 1822 C. 1826 D.1810 Boliviya davlati kimning sharafiga nomlangan? Lotin Amerikasiga dastlab ko'chib kelgan ispan va portugallarning avlodlari nima deb yuritilgan? A) kreollar B) mulatlar C) metislar D) zanjular Meksika xalqi ozodlik kurashining shonli qahramonlari kimlar edilar? Qachon Meksika mustaqillikka erishdi? A) 1824-yilda B) 1823-yilda C) 1830-yilda D) 1821-yilda Venesuelada mustaqillik urushiga kim rahbarlik qildi? A) Xose Morelos Argentinada mustaqillik uchun qurolli kurash qachondan boshlandi? Qachon Yangi Granada Venesuela bilan birlashdi? B) Simon Bolivar C) general Sukre D) Xose San-Martin Lotin Amerikasi xalqlarining milliy ozodlik kurashida "Xasloskor" nomini olgan shaxsning nomini aniqlang. A) general Sukre B) Xose Morelos C) Xose San-Martin D) Simon Bolivar Qachon Yangi Granada Venesuela bilan birlashdi? Topshiriq Kreollar, metislar va mulatlar. Ularning farqlarini ayting. Kim bilag’on metodi 1. Lotin Amerikasi qay tariqa mustamlakaga aylangan edi? 2. Lotin Amerikasi mamlakatlarining milliy-ozodlik kurashi va uning natijalari haqida nimalarni bilib oldingiz? 3. Mustaqillik yo‘lidagi urushlar natijasida tashkil topgan milliy davlatlarning ro‘yxatini tuzing. Ularni xaritadan toping. 4. Bolivarning taqdiri nima bilan tugadi? III. Yangi mavzu bayonining qisqacha mazmuni: Buyuk Britaniya mustamlakachilik tartibi. Buyuk Britaniya hukmron tabaqalari Yangi asrda ham Hindistonni butunlay o‘z mustamlakalariga aylantirish siyosatini davom ettirdilar. Shu maqsadda, hukumat «Hindiston ishlari bo‘yicha nazorat kengashi» tashkil etdi. Bu kengash Buyuk Britaniyaning Hindistondagi mustamlakachilik siyosatining yo‘nalishlarini belgilab borardi. Shuningdek, Buyuk Britaniya parlamenti Hindistonni boshqarish to‘g‘risida qonun qabul qildi. Unga ko‘ra, «Ost-Indiya» kompaniyasining Kalkutta shahridagi gubernatori Buyuk Britaniyaning Hindistondagi barcha mustamlakalari general-gubernatori etib tayinlandi. Shu tariqa kompaniya amalda Hindistonni boshqaruvchi mustamlakachi ma’muriyat apparatiga aylantirildi. Buyuk Britaniya to‘qimachilik sanoati mahsulotlarining Hindistonda sotilishi mahalliy to‘qimachilik hunarmandlarini xonavayron qildi. Chunki ularning mahsuloti sifat jihatidan Buyuk Britaniya tovarlari bilan raqobat qila olmasdi. Oqibatda, Hindistonning o‘n minglab to‘quvchilari ochlikka mahkum etildi. «Ost-Indiya» kompaniyasi katta harbiy kuchga tayanar edi. U hindlarning o‘zidan ham yollanma qo‘shin tuzdi. Bu qo‘shin askari sipohiy deb atalardi. Qo‘shinga ingliz zobitlari qo‘mondonlik qilishardi. Hindistonda faqat shu qo‘shingina hindlarning birdan bir uyushgan tashkiloti edi, xolos. Kompaniya sipohiylarning Buyuk Britaniyaga so‘zsiz itoat etib, xizmat qilishini istardi. Mustamlakachilar mahalliy aholining milliy his-tuyg‘ularini hisobga olmasdilar. Oqibatda, mana shu yagona uyushgan, sipohiylardan iborat harbiy kuch orasida ham mustamlakachilik tartiblaridan norozilik tobora kuchayib bordi. Sipohiylar qo‘zg‘oloni. Sipohiylar qo‘zg‘olonining boshlanishiga bevosita turtki bo‘lgan sabab qo‘shinda patron bilan o‘qlanadigan miltiqning joriy etilishi bo‘ldi. Yangi patronning usti yog‘langan qog‘oz bilan qoplangan bo‘lib, miltiqni o‘qlashdan oldin qalin qog‘ozni tish bilan yirtib tashlash kerak edi. Sipohiylar orasida qog‘oz po‘stloq ustiga surtilgan yog‘ sigir va cho‘chqa yog‘ining aralashmasidan tayyorlangan, degan gap tarqalib ketdi. hinduiylik dinida sigir muqaddas hisoblanadi va uning go‘shti iste’mol qilinmaydi. Hind sipohiysi sigir yog‘i surtilgan patronni tishi bilan tishlashni o‘z dinining qattiq tahqirlanishi, musulmon sipohiysi esa cho‘chqa yog‘i surtilgan patronni tishi bilan tishlash islom dinining ongli ravishda tahqirlanishi (islomda cho‘chqa go‘shti harom hisoblanadi) deb qabul qildi. Oqibatda, ular yangi patronni olishdan bosh tortdilar. Oxiri, bu hodisa qo‘zg‘olon ko‘tarilishiga olib keldi. Qo‘zg‘olon 1857-yili boshlandi. Sipohiylar tez orada Dehli shahrini egalladilar. Ular shoh saroyiga bostirib kirishdi, Bahodirshoh II hind xalqini mustamlakachilarga qarshi qo‘zg‘olon ko‘tarishga chorlovchi chaqiriqni imzolashga majbur bo‘ldi. Qo‘zg‘olonning bostirilishi. Buyuk Britaniya Hindistonga qo‘shimcha harbiy kuchlar yuborishga majbur bo‘ldi. Shundan so‘ng harbiy kuch ustunligi Buyuk Britaniya bosqinchilari tomoniga o‘tdi. Britaniya qo‘shini qo‘zg‘olonchilar egallagan shaharlarni qamal qilib, ularni shturm bilan egalladilar. Aholi o‘zini qahramonona himoya qildi. Janglar ko‘chalarda olib borildi. Mustamlakachilar to‘plarni fillarga ortib, Dehliga olib kirdilar va bu tadbir jang taqdirini hal qildi. Qo‘zg‘olonni bostirish paytida dahshatli vahshiyliklar qilindi. Buyuk Britaniya askarlari xotin-qizlar, bolalar va keksalarni ayashmadi. Asir tushganlarni bir joyga to‘plangan olomon oldida to‘p og‘ziga bog‘lardilar va to‘pdan o‘q otib, parcha- parcha qilib tashlardilar. 1858-yili Hindiston Buyuk Britaniya mulki deb e’lon qilindi. Qo‘zg‘olonchilar tor-mor keltirilgan bo‘lsa-da, mustamlakachilar ba’zi islohotlarni o‘tkazishga majbur bo‘ldilar. Chunonchi, yer egalarining soliqlarni oshirishi taqiqlab qo‘yildi. Mahalliy roja (knyaz)larning o‘z yerlariga egalik huquqi daxlsiz deb e’lon qilindi. «OstIndiya» kompaniyasi esa tugatildi. Hindistonni boshqarish Britaniya ma’murlari qo‘liga o‘tdi. Hindistonda ziyolilar qatlamining shakllanishi. Buyuk Britaniya hukumati qo‘zg‘olondan zarur xulosalar chiqardi. Jumladan, hindlarning ilm olishlariga yo‘l ochdi. Maktab, kollej va boshqa o‘quv yurtlari ta’sis etildi. Hindlar Yevropa davlatlari universitetlarida ham ta’lim olish imkoniga ega bo‘ldilar. Shu tariqa mahalliy ziyolilar qatlami shakllana bordi. Yevropacha ma’lumotga ega bo‘lgan hindlar davlat xizmatiga qabul qilina boshlandi. Ular orqali ingliz tilining tarqalishi yanada kengaya bordi. Ingliz tilini o‘rgangan va Britaniyada ta’lim olgan yoshlar orqali hind jamiyatiga Yevropaning ilg‘or g‘oyalari kirib kela boshladi. Shunday qilib, XIX asrning 70-yillarigacha Hindistonning iqtisodiy va siyosiy hayotida muhim o‘zgarishlar yuz berdi. Sekinlik bilan bo‘lsa-da, kapitalizm rivojlandi. Milliy-ozodlik harakati paydo bo‘lib, ingliz mustamlaka hukmronligiga qarshi kurash kuchaydi. IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: BILIMINGIZNI MUSTAHKAMLANG Zinama- zina Guruhlarga A3 formatdagi qog’oz berib ularga topshiriq beriladi. Berilgan topshiriq bo’yicha ma’lumot yozadilar 1-guruhga:. Buyuk Britaniya mustamlakachilik tartibi 2-guruhga: Sipohiylar qo’zg’aloni 3-guruhga: Sipohiylar qo’zg’alonining bostirilishi 4-guruhga: Hindistonda ziyolilar qatlamining shakllanishi Sardorlar bahsi 1. Hindistonda o‘rnatilgan Buyuk Britaniya mustamlakachilik tartiblari haqida nimalarni bilib oldingiz? 2. Mustamlakachilar Hindistonni qay tariqa boshqardilar? 3. Sipohiylar qo‘zg‘olonining sabablarini tushuntirib bering. 4. Buyuk Britaniya hukumati qo‘zg‘olonni bostirish uchun qanday choralar ko‘rdi va qo‘zg‘olonning tarixiy ahamiyati nimalardan iborat edi? 3-Ijodiy ish topshirig‘i. Pirimqul Qodirovning «Yulduzli tunlar» romanidan «Agra. Yulduzlar girdobi» qismini o‘qing va «Boburiylarning Hindiston tarixida tutgan o‘rni» mavzusi bilan bog‘lab, daftaringizga matn tuzing. V. Dars yakunini baholash va rag’batlantirish. Sаvоllаringiz bormi? 1-topshiriq: 2-topshiriq: Dars yakunida o’quvchilarda paydo bo’lgan savollarga o’qituvchi javob beriladi. Darsda faol ishtirok etgan o’quvchilarga dars davomida berib borilgan rag’bat kartochkalari jamlanadi va baholar e’lon qilinadi VI. Uyga vazifa: 1) Mavzuni o`qib o`rganib kelish mavzu yakunida berilgan savol va topshiriqlarni bajarish. 2) Yozuvsiz xarita bilan ishlash. 3) Mavzuga oid atamalarni yod olish FOYDALANILGAN VA TAVSIYA ETILADIGAN ADABIYOTLAR 1. XTVning “Dars Muqaddas” metodik tavsiyasi, - T.: 2011 yil 15 oktabr. 2. Muhammadjonov A. O‘zbekiston tarixi. 7-sinf uchun darslik. – T .: Sharq, 2013. 3. R. Farmonov, U.Jo’raev, Sh Ergashev. va boshqalar. Jahon tarixi. 8 – sinflar uchun darslik. –T.: Cho‘lpon, 2019 4. Jahon tarixining muhim sanalari- T: O’zbekiston, 2011 FOYDALANILGAN VA TAVSIYA ETILADIGAN INTERNET SAYTLARI 1. www.press-servis.uz 2. www.lex.uz 3. www.uzedu.uz 4. www.ziyonet.uz 5. www.referat.uz 6. www.e-tarix.uz 7. www.kitob.uz E’tiboringiz uchun rahmat !