5 sinf Ona-tili fanidan nazorat ishlari yuzasidan

Yuklangan vaqt

2024-03-08

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

17

Faytl hajmi

144,0 KB


O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI “5 sinf Ona-tili fanidan nazorat ishlari yuzasidan” Metodik tavsiyalari O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI “5 sinf Ona-tili fanidan nazorat ishlari yuzasidan” Metodik tavsiyalari Ushbu metodik tavsiya umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘qituvchilari uchun tavsiya sifatida tayyorlangan bo‘lib, darslarda foydalanish mumkin bo‘lgan metodlarni va ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan. Ushbu metodik tavsiyada berilgan metodlar va ma’lumotlardan, umumiy o‘rta ta’lim maktablarining o‘qituvchilari darslarida o‘quvchilarning bilimlaridagi bo`shliqlarni to`ldirish va darslarni na’munali tashkil etish maqsadida foydalanishlari uchun tavsiya etiladi. Metodik tavsiya o‘quvchilarning bilimidagi bo‘shliqlarni to‘ldirishda, ta’lim sifat va samaradorligini oshirishda muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. Tavsiyaning yaratilishidan ko‘zlangan maqsad ham ta’limiy va tarbiyaviy sohaga yo‘naltirilgan. Ushbu metodik tavsiya umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘qituvchilari uchun tavsiya sifatida tayyorlangan bo‘lib, darslarda foydalanish mumkin bo‘lgan metodlarni va ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan. Ushbu metodik tavsiyada berilgan metodlar va ma’lumotlardan, umumiy o‘rta ta’lim maktablarining o‘qituvchilari darslarida o‘quvchilarning bilimlaridagi bo`shliqlarni to`ldirish va darslarni na’munali tashkil etish maqsadida foydalanishlari uchun tavsiya etiladi. Metodik tavsiya o‘quvchilarning bilimidagi bo‘shliqlarni to‘ldirishda, ta’lim sifat va samaradorligini oshirishda muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. Tavsiyaning yaratilishidan ko‘zlangan maqsad ham ta’limiy va tarbiyaviy sohaga yo‘naltirilgan. So‘zboshi Ushbu metodik tavsiya ona tili o’qituvchilari uchun tayyorlandi. Tavsiya o‘z ichiga yil davomida o‘quvchilardan ona tili fanidan olinadigan nazorat ishlarini ayrimlariga nisbatan tavsiya ko‘rinishida shakllantirilgan. Ona tili fanidan nazorat ishlarining soni belgilangan bo‘lib ularni qay tarzda o‘tkazish bolalarning jismoniy va psixologik xususiyatlaridan kelib chiqqan holda shu bilan birgalikda DTS asosida tashkil qilishga doir tavsiyalar berilgan.. Nazorat ishlari diktant, bayon, insho, matn yaratish, taassurot yozish hamda testlardan iborat. Tavsiya qilingan nazorat ishlari DTS talablari asosida diktant va bayonlar to‘plami, 5-sinf ona tili darsligidan foydalanilgan holda tuzilgan bo‘lishi maqsadga muvofiq. So‘zboshi Ushbu metodik tavsiya ona tili o’qituvchilari uchun tayyorlandi. Tavsiya o‘z ichiga yil davomida o‘quvchilardan ona tili fanidan olinadigan nazorat ishlarini ayrimlariga nisbatan tavsiya ko‘rinishida shakllantirilgan. Ona tili fanidan nazorat ishlarining soni belgilangan bo‘lib ularni qay tarzda o‘tkazish bolalarning jismoniy va psixologik xususiyatlaridan kelib chiqqan holda shu bilan birgalikda DTS asosida tashkil qilishga doir tavsiyalar berilgan.. Nazorat ishlari diktant, bayon, insho, matn yaratish, taassurot yozish hamda testlardan iborat. Tavsiya qilingan nazorat ishlari DTS talablari asosida diktant va bayonlar to‘plami, 5-sinf ona tili darsligidan foydalanilgan holda tuzilgan bo‘lishi maqsadga muvofiq. Ona tili fanidan Davlat ta`lim standarti 5-9 sinflar O‘quvchilar ona tili fanidan quyidagi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlari shart. a) grammatikaga oid o‘zlashtiriladigan bilimlar: fonetika, leksikalogiya, so‘zning tarkibi, so‘z yasalishi, morfologiya, sintaksis, yozuv va imlo, tinish belgilari, nutq uslublari, stilistikaga oid tushunchalar. b)nutqni oshirish: birinchi yo‘nalish – o‘quvchilarning so‘z boyligini kengaytirish va qo‘llanish (o‘quvchilarning o‘zlari uchun yangi bo‘lgan so‘zlarning ma`nosini va qo‘llanish doirasini aniqlash); ikkinchi yo‘nalish – o‘zbek adabiy tili me`yorlarini o‘rganish, adabiy talaffuz me`yorlari (to‘g`ri talaffuz me`yorlari, so‘z birikmalari va gap tuzish me`yorlari, so‘z turkumlari va sintaksis tuzilishlarining uslubiy imkonyatlari, xususan, sinonimikasi) shuningdek, lug`aviy sinonimika va qo‘shimchalarning sinonimikasi hamda, umuman, Grammatik sinonimika bilan tanishish; uchinchi yo‘nalish – o‘quvchilarda fikrni og`zaki va yozma bog`lanishli bayon qilish malaka va ko‘nikmalari shakllanadi. O‘quvchilarning tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan zaruriy talablar Bilimlar. Tilning kishilik jamiyatidagi ahamiyati. O‘zbek tilshunosligi, o‘zbek adabiy tili, o‘zbek xalq shevalari, til va yozuv, dunyo tillari, yozma adabiy nutq, nutq va matn, matnning xarakteri. “Davlat tili haqida”gi Qonunning tarixiy va ijtimoiy ahamiyati. O‘zbek tilshunosligining asosiy bo‘limlari. Ona tili fanidan Davlat ta`lim standarti 5-9 sinflar O‘quvchilar ona tili fanidan quyidagi bilim, ko‘nikma va malakalarni egallashlari shart. a) grammatikaga oid o‘zlashtiriladigan bilimlar: fonetika, leksikalogiya, so‘zning tarkibi, so‘z yasalishi, morfologiya, sintaksis, yozuv va imlo, tinish belgilari, nutq uslublari, stilistikaga oid tushunchalar. b)nutqni oshirish: birinchi yo‘nalish – o‘quvchilarning so‘z boyligini kengaytirish va qo‘llanish (o‘quvchilarning o‘zlari uchun yangi bo‘lgan so‘zlarning ma`nosini va qo‘llanish doirasini aniqlash); ikkinchi yo‘nalish – o‘zbek adabiy tili me`yorlarini o‘rganish, adabiy talaffuz me`yorlari (to‘g`ri talaffuz me`yorlari, so‘z birikmalari va gap tuzish me`yorlari, so‘z turkumlari va sintaksis tuzilishlarining uslubiy imkonyatlari, xususan, sinonimikasi) shuningdek, lug`aviy sinonimika va qo‘shimchalarning sinonimikasi hamda, umuman, Grammatik sinonimika bilan tanishish; uchinchi yo‘nalish – o‘quvchilarda fikrni og`zaki va yozma bog`lanishli bayon qilish malaka va ko‘nikmalari shakllanadi. O‘quvchilarning tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan zaruriy talablar Bilimlar. Tilning kishilik jamiyatidagi ahamiyati. O‘zbek tilshunosligi, o‘zbek adabiy tili, o‘zbek xalq shevalari, til va yozuv, dunyo tillari, yozma adabiy nutq, nutq va matn, matnning xarakteri. “Davlat tili haqida”gi Qonunning tarixiy va ijtimoiy ahamiyati. O‘zbek tilshunosligining asosiy bo‘limlari. Sintaksis. So‘z birikmasi, gap, gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari (darak gap, so‘roq gap, buyruq gap, his-hayajon gap), gap bo‘lagi, gapning bosh bo‘laklari: ega, kesim. Sodda gap, yig`iq soda gap, yoyiq sodda gap. Gapning ikkinchi darajali bo‘laklari: to‘ldiruvchi, aniqlovchi, hol. Tinish belgilari, ko‘chirma gap. Uyushiq bo‘lakli gaplar. Undalma. Fonetika. To‘g`ri talaffuz (orfoepiya). Grafika, imlo. Nutq a’zolari. Nutq tovushlari va harflar, harf birikmalari. Unli va undosh tovushlar. Jarangli va jarangsiz undoshlar. So‘zda tovushlarning almashinishi. Unli va undosh tovushlar imlosi. Ochiq va yopiq bo‘g`in. Bo‘g`in ko‘chirish qoidalari. So‘zni bo‘g`inlarga ajratish. So‘z urg`usi va mantiqiy urg`u. Grafika. Alfavit, bosh harf, tutuq belgisi, ko‘chish belgisi, harflar birikmasi, qator kelgan bir xil undosh harflar, o‘zbek tili imlosining asosiy tamoyillari, imlo qoidalari. Leksikologiya. So‘z va uning ma’nolari. O‘zbek tilining so‘z boyligi. Lug`atning asosiy boyish manbalari. So‘z ma’nosi, lug`aviy ma’no. Bir ma’noli va ko‘p ma’noli so‘zlar. So‘zning bosh ma`nosi. So‘zning o‘z va ko‘chma ma`nosi. So‘zning o‘z va ko‘chma ma`noda qo‘llanilishi borliqni aniq va ramziy ifodalash vositasi sifatida. Sinonim (ma’nodosh), uyadosh so‘zlar, antonym (zid ma’noli), omonim (shakldosh) va paronimlar. Iboralar, ularning lug’aviy ma’nosi, uslubiy o‘rni va nutqdagi vazifasi. Izohli lug`at, imlo lug`ati, sinonimlar lug`ati. Lug`at va lug`atlarning turlari. O‘zbek tilining sinonimlar lug`ati. O‘zbek tilining antonimlar lug`ati. Morfologiya. So‘z tarkibi. O‘zak. So‘z yasalishi. So‘zning o‘zak qismlari. O‘zakdosh so‘zlar. Qo‘shimchalarning turlari: so‘z yasovchi, so‘z o‘zgartiruvchi qo‘shimchalar. Sintaksis. So‘z birikmasi, gap, gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlari (darak gap, so‘roq gap, buyruq gap, his-hayajon gap), gap bo‘lagi, gapning bosh bo‘laklari: ega, kesim. Sodda gap, yig`iq soda gap, yoyiq sodda gap. Gapning ikkinchi darajali bo‘laklari: to‘ldiruvchi, aniqlovchi, hol. Tinish belgilari, ko‘chirma gap. Uyushiq bo‘lakli gaplar. Undalma. Fonetika. To‘g`ri talaffuz (orfoepiya). Grafika, imlo. Nutq a’zolari. Nutq tovushlari va harflar, harf birikmalari. Unli va undosh tovushlar. Jarangli va jarangsiz undoshlar. So‘zda tovushlarning almashinishi. Unli va undosh tovushlar imlosi. Ochiq va yopiq bo‘g`in. Bo‘g`in ko‘chirish qoidalari. So‘zni bo‘g`inlarga ajratish. So‘z urg`usi va mantiqiy urg`u. Grafika. Alfavit, bosh harf, tutuq belgisi, ko‘chish belgisi, harflar birikmasi, qator kelgan bir xil undosh harflar, o‘zbek tili imlosining asosiy tamoyillari, imlo qoidalari. Leksikologiya. So‘z va uning ma’nolari. O‘zbek tilining so‘z boyligi. Lug`atning asosiy boyish manbalari. So‘z ma’nosi, lug`aviy ma’no. Bir ma’noli va ko‘p ma’noli so‘zlar. So‘zning bosh ma`nosi. So‘zning o‘z va ko‘chma ma`nosi. So‘zning o‘z va ko‘chma ma`noda qo‘llanilishi borliqni aniq va ramziy ifodalash vositasi sifatida. Sinonim (ma’nodosh), uyadosh so‘zlar, antonym (zid ma’noli), omonim (shakldosh) va paronimlar. Iboralar, ularning lug’aviy ma’nosi, uslubiy o‘rni va nutqdagi vazifasi. Izohli lug`at, imlo lug`ati, sinonimlar lug`ati. Lug`at va lug`atlarning turlari. O‘zbek tilining sinonimlar lug`ati. O‘zbek tilining antonimlar lug`ati. Morfologiya. So‘z tarkibi. O‘zak. So‘z yasalishi. So‘zning o‘zak qismlari. O‘zakdosh so‘zlar. Qo‘shimchalarning turlari: so‘z yasovchi, so‘z o‘zgartiruvchi qo‘shimchalar. So‘zlarning turkumlari bo‘linish mezonlari. Mustaqil so‘z turkumlari (ot, sifat, son, olmosh, fe’l, ravish). Yordamchi so‘z turkumlari (bog`lovchi, ko‘makchi, yuklama, undovlar, modal so‘zlar, taqlid so‘zlar). Ot so‘z turkumi, uning lug`aviy ma`nosi, morfologik belgilari va sintaktik vazifasi. Otning ma`no turlari. Atoqli otlarninguslubiy qo‘llanilishi. Otlarda son shakllari. Ko‘plik qo‘shimchasi. Kelishiklar. Egalik qo‘shimchalari. Otlarning tuzilish jihatdan turlari ( soda, juft, qo‘shma va qisqartma otlar.) Fe’l, uning lug`aviy ma’nosi, morfologik belgilari va sintaktik vazifasi. Fe’lning tuslanishi. Fe’l zamonlari. O‘tgan zamon, hozirgi zamon, hozirgi-kelasi zamon, kelasi zamon fe’llari. Ko‘nikmalar: Tilning kishilik jamiyatidagi ahamiyati, o‘zbek tilshunosligi, o‘zbek adabiy tili, o‘zbek xalq shevalari, til va yozuv, tilning paydo bo‘lishi, tillar o‘rtasidagi munosabatlar, dunyo tillari, yozma adabiy nutq, og`zaki adabiy nutq kabilarni izohlay olish: so‘zlarning turkumlariga bo‘linish mezonlari haqida tasavvur hosil qilish, mustaqil so‘z turkumlari va yordamchi so‘z turkumlarini farqlay bilish; umumxalq so‘zlari bilan qo‘llanish doirasi cheklangan so‘zlarni, so‘zlashuv leksikasi bilan kitobiy leksikani, so‘zning lug`aviy va grammatik ma’nolarini, tub so‘zlar bilan yasama so‘zlarni, soda, qo‘shma va juft so‘zlarni, so‘z turkumlarini, mustaqil so‘z bilan yordamchi so‘zni, so‘z bilan so‘z birikmasini, sodda gaplarning turlarini, gap bo‘laklarini, sodda gap bilan qo‘shma gapni o‘zaro farqlay olish; fonetik, lug`aviy, leksik, morfologik jihatdan qisman sintaktik tahlil qila olish; grammatik atamaga asoslanib grammatik vositani va qoidani, grammatik vositaga asoslanib grammatik atama va qoidani eslay olish; Sintaksis bo‘yicha. So‘z birikmasi, gap, gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlarini farqlay bilish, gap bo‘lagi, gapning bosh va ikkinchi darajali bo‘laklari, undalmani nutqda to‘g`ri qo‘llay olish. Fonetika bo‘yicha. Orfoepiya, grafika, imlo, nutq a’zolari, nutq tovushlari va harflar, harf birikmalari, unli va undosh tovushlar, so‘zda tovushlarning So‘zlarning turkumlari bo‘linish mezonlari. Mustaqil so‘z turkumlari (ot, sifat, son, olmosh, fe’l, ravish). Yordamchi so‘z turkumlari (bog`lovchi, ko‘makchi, yuklama, undovlar, modal so‘zlar, taqlid so‘zlar). Ot so‘z turkumi, uning lug`aviy ma`nosi, morfologik belgilari va sintaktik vazifasi. Otning ma`no turlari. Atoqli otlarninguslubiy qo‘llanilishi. Otlarda son shakllari. Ko‘plik qo‘shimchasi. Kelishiklar. Egalik qo‘shimchalari. Otlarning tuzilish jihatdan turlari ( soda, juft, qo‘shma va qisqartma otlar.) Fe’l, uning lug`aviy ma’nosi, morfologik belgilari va sintaktik vazifasi. Fe’lning tuslanishi. Fe’l zamonlari. O‘tgan zamon, hozirgi zamon, hozirgi-kelasi zamon, kelasi zamon fe’llari. Ko‘nikmalar: Tilning kishilik jamiyatidagi ahamiyati, o‘zbek tilshunosligi, o‘zbek adabiy tili, o‘zbek xalq shevalari, til va yozuv, tilning paydo bo‘lishi, tillar o‘rtasidagi munosabatlar, dunyo tillari, yozma adabiy nutq, og`zaki adabiy nutq kabilarni izohlay olish: so‘zlarning turkumlariga bo‘linish mezonlari haqida tasavvur hosil qilish, mustaqil so‘z turkumlari va yordamchi so‘z turkumlarini farqlay bilish; umumxalq so‘zlari bilan qo‘llanish doirasi cheklangan so‘zlarni, so‘zlashuv leksikasi bilan kitobiy leksikani, so‘zning lug`aviy va grammatik ma’nolarini, tub so‘zlar bilan yasama so‘zlarni, soda, qo‘shma va juft so‘zlarni, so‘z turkumlarini, mustaqil so‘z bilan yordamchi so‘zni, so‘z bilan so‘z birikmasini, sodda gaplarning turlarini, gap bo‘laklarini, sodda gap bilan qo‘shma gapni o‘zaro farqlay olish; fonetik, lug`aviy, leksik, morfologik jihatdan qisman sintaktik tahlil qila olish; grammatik atamaga asoslanib grammatik vositani va qoidani, grammatik vositaga asoslanib grammatik atama va qoidani eslay olish; Sintaksis bo‘yicha. So‘z birikmasi, gap, gapning ifoda maqsadiga ko‘ra turlarini farqlay bilish, gap bo‘lagi, gapning bosh va ikkinchi darajali bo‘laklari, undalmani nutqda to‘g`ri qo‘llay olish. Fonetika bo‘yicha. Orfoepiya, grafika, imlo, nutq a’zolari, nutq tovushlari va harflar, harf birikmalari, unli va undosh tovushlar, so‘zda tovushlarning almashinishi, ochiq va yopiq bo‘g`in, bo‘g`in ko‘chirishqoidalari, so‘zni bo‘g`inlarga ajratish, so‘z urg`usi va mantiqiy urg`uni izohlay olish; Leksikologiya bo‘yicha. So‘z va uning ma`nolari. O‘zbek tilining so‘z boyligi. Lug`atning asosiy boyish manbalari. Bir ma`noli va ko‘p ma`noli so‘zlar. So‘zning o‘z va ko‘chma ma`nosini farqlay olish, iboralar haqida tasavvurga ega bo‘lish, lug`at va uning turlarini farqlay bilish. Morfologiya bo‘yicha. So‘z tarkibi, o‘zak, so‘z yasalishi, so‘zning o‘zak qismlari, o‘zakdosh so‘zlar, qo‘shimchalarning turlarini ajrata olish. Malakalar: matn yaratish darajasida gap tuzish; mustaqil gaplarni o‘zaro bog`lay bilish, gapda so‘z tartibini to‘g`ri belgilash; matnda xat boshining yaxlitligi va fikr izchilligi, muhokama elementli matn yaratish; fikrni yozma ravishda bayon etish (miqdoriy ko‘rsatkich – 10-12 ta gap); tinish belgilaridan (undalmali gaplarda), uyushiq bo‘laklarda, ajratilgan izoh bo‘laklarda, undalmalarda va qo‘shma gap qismlarini bog`lashda, ko‘chirma gapda, dialogda to‘g`ri foydalanish; Grammatik atama va tushunchalardan, qoida vat ta`riflardan matn yaratish jarayonida foydalanish. O‘rganilgan gap qurulishlariga mos keladigan matn yaratish; darak, so‘roq, buyruq gaplarni, uyushiq bo‘lakli, qo‘shma va ko‘chirma gaplarni ifodali o‘qish; unli va undosh tovushlarni orfoepiya qoidalariga muvofiq to‘g`ri talaffuz qilish; qo‘shma va qisqartma otlarni, qo‘shma fe’llarni to‘g`ri yozish; nutqda sinonim, omonim, antonim va uyadosh so‘zlardan o‘rinli, uslub talabiga ko‘ra to‘g`ri foydalanish; imlo lug`atidan va ikki tilli lug`atlardan, izohli va boshqa lug`atlardan foydalanish; uyadosh so‘zlarga misollar keltirish; atamalar va mahalliy so‘zlarni ajratish, ular orasidagi ma’noviy farqlarni aytib berish. almashinishi, ochiq va yopiq bo‘g`in, bo‘g`in ko‘chirishqoidalari, so‘zni bo‘g`inlarga ajratish, so‘z urg`usi va mantiqiy urg`uni izohlay olish; Leksikologiya bo‘yicha. So‘z va uning ma`nolari. O‘zbek tilining so‘z boyligi. Lug`atning asosiy boyish manbalari. Bir ma`noli va ko‘p ma`noli so‘zlar. So‘zning o‘z va ko‘chma ma`nosini farqlay olish, iboralar haqida tasavvurga ega bo‘lish, lug`at va uning turlarini farqlay bilish. Morfologiya bo‘yicha. So‘z tarkibi, o‘zak, so‘z yasalishi, so‘zning o‘zak qismlari, o‘zakdosh so‘zlar, qo‘shimchalarning turlarini ajrata olish. Malakalar: matn yaratish darajasida gap tuzish; mustaqil gaplarni o‘zaro bog`lay bilish, gapda so‘z tartibini to‘g`ri belgilash; matnda xat boshining yaxlitligi va fikr izchilligi, muhokama elementli matn yaratish; fikrni yozma ravishda bayon etish (miqdoriy ko‘rsatkich – 10-12 ta gap); tinish belgilaridan (undalmali gaplarda), uyushiq bo‘laklarda, ajratilgan izoh bo‘laklarda, undalmalarda va qo‘shma gap qismlarini bog`lashda, ko‘chirma gapda, dialogda to‘g`ri foydalanish; Grammatik atama va tushunchalardan, qoida vat ta`riflardan matn yaratish jarayonida foydalanish. O‘rganilgan gap qurulishlariga mos keladigan matn yaratish; darak, so‘roq, buyruq gaplarni, uyushiq bo‘lakli, qo‘shma va ko‘chirma gaplarni ifodali o‘qish; unli va undosh tovushlarni orfoepiya qoidalariga muvofiq to‘g`ri talaffuz qilish; qo‘shma va qisqartma otlarni, qo‘shma fe’llarni to‘g`ri yozish; nutqda sinonim, omonim, antonim va uyadosh so‘zlardan o‘rinli, uslub talabiga ko‘ra to‘g`ri foydalanish; imlo lug`atidan va ikki tilli lug`atlardan, izohli va boshqa lug`atlardan foydalanish; uyadosh so‘zlarga misollar keltirish; atamalar va mahalliy so‘zlarni ajratish, ular orasidagi ma’noviy farqlarni aytib berish. 5-sinf o‘quvchilari uchun ona tili fanidan ijodiy bayon va diktant yozishda belgilangan vaqt va so‘zlar miqdori 1 Nazorat turi Belgilangan vaqt So‘zlar miqdori 2 Diktant 2 soat 100-110 so’z 3 Ijodiy bayon 2 soat 100-150 ta so‘z Ona tili fanidan 5-sinf o‘quvchilari uchun o‘quv yili davomida ona tili fanidan olinadigan nazorat ishlar ro‘yxatidan ayrimlarini misol tariqasida ko‘rib chiqamiz albatta har bir o‘qituvchi ijodiy yondashgan holda mavzularni darslikdan chiqmagan holda shakllantiradi va o‘tkazish tartibini belgilaydi. O‘quvchilarni yosh xususiyatidan kelib chiqqan holda yondashamiz . Belgilangan nazorat ishlaridan o‘quvchilar Maktab mavzusida matn yaratishlari kerak. Matn yaratish. Maktab Maqsad: O‘quvchilarni matn tuzish ko‘nikma, bilim va malakalarini rivojlantirish, matn tuzishda ijodiy yondashishga o‘rgatish, yozma nutqini o‘stirish. Metodik tavsiya: O‘quvchilarga matn tuzishda so‘z va gaplarning sintaktik va mazmuniy to‘g`ri bog`lanishiga e’tibor qaratishini nazorat qilish lozim. Fikrlarning izchilligi, mantiqiyligi, o‘quvchi o‘z fikrini to‘g`ri yetkaza berishi matn tuzishda ahamiyatlidir. Shuningdek, matn tuzishda xalq maqollari, ibratli fikrlar, hikmatli so‘zlar, she’rlardan ijodiy foydalanish maqsadga muvofiqdir. O‘quvchida bu borada muayyan ko‘nikma hosil bo‘lishi lozim. O‘qituvchi matn mavzusiga xos ko‘rgazmali qurollar, rasmlar, shuningdek AKT orqali videoroliklardan unumli foydalanishini tavsiya qilamiz. 5-sinf o‘quvchilari uchun ona tili fanidan ijodiy bayon va diktant yozishda belgilangan vaqt va so‘zlar miqdori 1 Nazorat turi Belgilangan vaqt So‘zlar miqdori 2 Diktant 2 soat 100-110 so’z 3 Ijodiy bayon 2 soat 100-150 ta so‘z Ona tili fanidan 5-sinf o‘quvchilari uchun o‘quv yili davomida ona tili fanidan olinadigan nazorat ishlar ro‘yxatidan ayrimlarini misol tariqasida ko‘rib chiqamiz albatta har bir o‘qituvchi ijodiy yondashgan holda mavzularni darslikdan chiqmagan holda shakllantiradi va o‘tkazish tartibini belgilaydi. O‘quvchilarni yosh xususiyatidan kelib chiqqan holda yondashamiz . Belgilangan nazorat ishlaridan o‘quvchilar Maktab mavzusida matn yaratishlari kerak. Matn yaratish. Maktab Maqsad: O‘quvchilarni matn tuzish ko‘nikma, bilim va malakalarini rivojlantirish, matn tuzishda ijodiy yondashishga o‘rgatish, yozma nutqini o‘stirish. Metodik tavsiya: O‘quvchilarga matn tuzishda so‘z va gaplarning sintaktik va mazmuniy to‘g`ri bog`lanishiga e’tibor qaratishini nazorat qilish lozim. Fikrlarning izchilligi, mantiqiyligi, o‘quvchi o‘z fikrini to‘g`ri yetkaza berishi matn tuzishda ahamiyatlidir. Shuningdek, matn tuzishda xalq maqollari, ibratli fikrlar, hikmatli so‘zlar, she’rlardan ijodiy foydalanish maqsadga muvofiqdir. O‘quvchida bu borada muayyan ko‘nikma hosil bo‘lishi lozim. O‘qituvchi matn mavzusiga xos ko‘rgazmali qurollar, rasmlar, shuningdek AKT orqali videoroliklardan unumli foydalanishini tavsiya qilamiz. Yana bir nazorat ishi o‘quvchilarni insho yozishga bo‘lgan bilimlarini shakllantirish uchun qo‘yilgan mavzu insho yozish bunda o‘quvchilar Vatanga muhabbat mavzusida erkin ijodiy yondashgan holda insho yozishlari va reja shakllantirib olishlari lozim bo‘ladi. Nazorat ishi. Insho Vatanga muhabbat MAQSAD: O‘quvchilarning yozma nutqi, mustaqil va ijodiy fikrlash ko‘nikmamalakalari, imlo va uslubiy savodxonliklarini aniqlash. METODIK TAVSIYA: O‘quvchilar insho mavzusiga mos reja tuza olishlari ;insho mavzusini reja asosida to‘liq va izchil yoritishi; jumlalarni ifodalash usulida so‘z boyligining rang-barangligi, so‘zlarni to‘g`ri tanlashi va o‘z o‘rnida qo‘llashi, uslubiy qonun-qoidalarga rioya qilishlari; insho mazmuniga badiiy vositalarni singdirilganligiga; inshoni mustaqil fikrlab, aniq faktlar asosida, ravon, teran mushohada qilib, inshoni xulosalay olishga alohida e`tibor qaratishlari; insho yozish jarayonida o‘zbek adabiy til gammatikasining me’yor va imkoniyatlariga rioya qilishi, so‘zlashuv nutqi bilan kitobiy nutq me’yorlariga amal qilish, gapda so‘zlarni joylashtirish, o‘zgargan tartibdan to‘g`ri foydalanish tavsiya qilinadi. Inshoda so‘z va gaplarning sintaktik hamda mazmuniy bog`lanishiga e’tibor qaratish lozim. NAMUNA: Reja: 1. On-Vatan timsoli doim barhayot. 2. Vatanga muhabbat hissi. 3. Vatanimiz tinchligini asraylik. Keying nazorat ishi bu matn yaratish hisoblanib o‘quvchilar oddiydan murakkablik tomon sekin asta nazorat ishlarini o‘zlashtirib kelmoqdalar. Yoz - Yana bir nazorat ishi o‘quvchilarni insho yozishga bo‘lgan bilimlarini shakllantirish uchun qo‘yilgan mavzu insho yozish bunda o‘quvchilar Vatanga muhabbat mavzusida erkin ijodiy yondashgan holda insho yozishlari va reja shakllantirib olishlari lozim bo‘ladi. Nazorat ishi. Insho Vatanga muhabbat MAQSAD: O‘quvchilarning yozma nutqi, mustaqil va ijodiy fikrlash ko‘nikmamalakalari, imlo va uslubiy savodxonliklarini aniqlash. METODIK TAVSIYA: O‘quvchilar insho mavzusiga mos reja tuza olishlari ;insho mavzusini reja asosida to‘liq va izchil yoritishi; jumlalarni ifodalash usulida so‘z boyligining rang-barangligi, so‘zlarni to‘g`ri tanlashi va o‘z o‘rnida qo‘llashi, uslubiy qonun-qoidalarga rioya qilishlari; insho mazmuniga badiiy vositalarni singdirilganligiga; inshoni mustaqil fikrlab, aniq faktlar asosida, ravon, teran mushohada qilib, inshoni xulosalay olishga alohida e`tibor qaratishlari; insho yozish jarayonida o‘zbek adabiy til gammatikasining me’yor va imkoniyatlariga rioya qilishi, so‘zlashuv nutqi bilan kitobiy nutq me’yorlariga amal qilish, gapda so‘zlarni joylashtirish, o‘zgargan tartibdan to‘g`ri foydalanish tavsiya qilinadi. Inshoda so‘z va gaplarning sintaktik hamda mazmuniy bog`lanishiga e’tibor qaratish lozim. NAMUNA: Reja: 1. On-Vatan timsoli doim barhayot. 2. Vatanga muhabbat hissi. 3. Vatanimiz tinchligini asraylik. Keying nazorat ishi bu matn yaratish hisoblanib o‘quvchilar oddiydan murakkablik tomon sekin asta nazorat ishlarini o‘zlashtirib kelmoqdalar. Yoz - o‘tadi soz mavzusida matn yaratish vazifasi qo‘yildi albatta, ustozlari yordamida olgan bilim va ko‘nikmalaridan kelib chiqqan holda matn tuzadilar. Nazorat ishi. Matn yaratish Yoz– o‘tadi soz Maqsad: O‘quvchilarning yozma nutqini shakllantirish, matn tuzish ko‘nikmasini rivojlantirish, fikrlash qobiliyatini o‘stirish. Metodik tavsiya: O‘qituvchi o‘quvchilarga matn mavzusi haqida ma’lumot berib, matn tuzishda so‘z va gaplarning o‘zaro bog`lanishiga e’tibor berishi lozimligini ta’kidlab o‘tishi; o‘quvchilarning yozgi ta’til haqidagi fikrlarini og`zaki eshitish; turli ko‘rgazmali qurollardan, yoz fasli aks etgan rasmlardan, AKT orqali videoroliklardan foydalanishni tavsiya etamiz. Nazorat ishi. Test Bunda o‘quvchilarni olgan bilimlari mustahkamlanishi bilan birgalikda ularda test ishlash ko‘nikmasi ham shakllanadi. Asosiy e’tibor berishimiz kerak bo‘lgan omil o‘quvchilarga xos va mos bo‘lgan testlar bazasini yaratish yani soda ortiqcha chuqur fikrlashga va mantiqiy undashga majbur qilmaydigan savollardan tuzilsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Na’munalar 1. Qaysi mustaqil so‘z turkumi atash ma'nosiga ega emas? A. Ot B. Son C. Olmosh D. Ravish 2. O‘z ma'nosida qo‘llangan so‘z birikmasinl aniqlang. A Qattiq ovoz B. Qattiq sovuq C. Qattiq yer D. Qattiq uyqu o‘tadi soz mavzusida matn yaratish vazifasi qo‘yildi albatta, ustozlari yordamida olgan bilim va ko‘nikmalaridan kelib chiqqan holda matn tuzadilar. Nazorat ishi. Matn yaratish Yoz– o‘tadi soz Maqsad: O‘quvchilarning yozma nutqini shakllantirish, matn tuzish ko‘nikmasini rivojlantirish, fikrlash qobiliyatini o‘stirish. Metodik tavsiya: O‘qituvchi o‘quvchilarga matn mavzusi haqida ma’lumot berib, matn tuzishda so‘z va gaplarning o‘zaro bog`lanishiga e’tibor berishi lozimligini ta’kidlab o‘tishi; o‘quvchilarning yozgi ta’til haqidagi fikrlarini og`zaki eshitish; turli ko‘rgazmali qurollardan, yoz fasli aks etgan rasmlardan, AKT orqali videoroliklardan foydalanishni tavsiya etamiz. Nazorat ishi. Test Bunda o‘quvchilarni olgan bilimlari mustahkamlanishi bilan birgalikda ularda test ishlash ko‘nikmasi ham shakllanadi. Asosiy e’tibor berishimiz kerak bo‘lgan omil o‘quvchilarga xos va mos bo‘lgan testlar bazasini yaratish yani soda ortiqcha chuqur fikrlashga va mantiqiy undashga majbur qilmaydigan savollardan tuzilsa maqsadga muvofiq bo‘lar edi. Na’munalar 1. Qaysi mustaqil so‘z turkumi atash ma'nosiga ega emas? A. Ot B. Son C. Olmosh D. Ravish 2. O‘z ma'nosida qo‘llangan so‘z birikmasinl aniqlang. A Qattiq ovoz B. Qattiq sovuq C. Qattiq yer D. Qattiq uyqu 3. Ko‘chma ma'nodagi so‘z birikmasi qaysi qatorda berilgan? A. Dala malikasi B. Go‘dak kulgusi C. Do‘stining ovozi D. Supurilgan uy 4. Bitta mazmuniy guruhga mansub bo‘lgan so‘zlar qatorini aniqlang. A. G‘o‘za, tola, paxta. B. Hayvon, osmon, gazmol. C. Texnika, buzoq, dazmol. D. Chorva, maktab, yer. 5. Talaffuzi yaqin, ammo ma'nosi farqlanuvchi so‘zlar qatorini toping. A. Daha-daho, bob-bop, sada-sado. B. Yuz-bet, kul-gul, bahor-shahar. C. Kerak-terak, shivirlamoq-gapirmoq, ko‘p-oz. D. Salqin-talqin, urush-tinchlik, tub-tup. 6. Til qanday yo‘llar tilan boyiydi? A Yangi so‘z yasash B. Boshqa tillardan so‘z olish C. Shevalardan so‘z olish D. A. B. S javoblar to‘g‘ri 7. Tarixiy eskirgan so‘zlar qaysi javobda berilgan? A. Qozi, xon B. Riyoziyot, falakiyot C. Aqcha, rayon D. Internet, monitor 3. Ko‘chma ma'nodagi so‘z birikmasi qaysi qatorda berilgan? A. Dala malikasi B. Go‘dak kulgusi C. Do‘stining ovozi D. Supurilgan uy 4. Bitta mazmuniy guruhga mansub bo‘lgan so‘zlar qatorini aniqlang. A. G‘o‘za, tola, paxta. B. Hayvon, osmon, gazmol. C. Texnika, buzoq, dazmol. D. Chorva, maktab, yer. 5. Talaffuzi yaqin, ammo ma'nosi farqlanuvchi so‘zlar qatorini toping. A. Daha-daho, bob-bop, sada-sado. B. Yuz-bet, kul-gul, bahor-shahar. C. Kerak-terak, shivirlamoq-gapirmoq, ko‘p-oz. D. Salqin-talqin, urush-tinchlik, tub-tup. 6. Til qanday yo‘llar tilan boyiydi? A Yangi so‘z yasash B. Boshqa tillardan so‘z olish C. Shevalardan so‘z olish D. A. B. S javoblar to‘g‘ri 7. Tarixiy eskirgan so‘zlar qaysi javobda berilgan? A. Qozi, xon B. Riyoziyot, falakiyot C. Aqcha, rayon D. Internet, monitor 8. Maqtamoq so‘zi ma'nosini qaysi ibora ifodalaydi? A. Belni bog‘lamoq B. Og‘zidan bol tommoq C. Ko‘kka ko‘tnrmoq D. Tisnining kovagida saqlamoq 9. Berilgan so‘zlarning qaysi biri narsa va hodisalarning ikkinchl nomini ifodalaydi? A. Samo lochini B. Arxeolog C. Paxtakor D. Ulug‘ alloma 10. Botanikaga oid atamalar qaysi qatorda berilgan? A. Milod, kalendar, hujayra B. Kesma, arxeologiya, masal C. Urug‘chilik, o‘q ildiz, kurtak D. Bahor, drama, teatr 11. Adabiy til uchun faqat bittasi me'yor sanalib, qabul qilingan so‘zlar qanday so‘zlar hisoblanadi? A. Kasbiy atamalar B. Ilmiy atamalar C. Olinma so‘zlar D. Shevaga xos so‘zlar 12. Leksikografiya qanday fan? A. Tilshunoslik B. Lug‘atshunoslik C. To‘g‘ri yozish D. So‘zlar boyligi 8. Maqtamoq so‘zi ma'nosini qaysi ibora ifodalaydi? A. Belni bog‘lamoq B. Og‘zidan bol tommoq C. Ko‘kka ko‘tnrmoq D. Tisnining kovagida saqlamoq 9. Berilgan so‘zlarning qaysi biri narsa va hodisalarning ikkinchl nomini ifodalaydi? A. Samo lochini B. Arxeolog C. Paxtakor D. Ulug‘ alloma 10. Botanikaga oid atamalar qaysi qatorda berilgan? A. Milod, kalendar, hujayra B. Kesma, arxeologiya, masal C. Urug‘chilik, o‘q ildiz, kurtak D. Bahor, drama, teatr 11. Adabiy til uchun faqat bittasi me'yor sanalib, qabul qilingan so‘zlar qanday so‘zlar hisoblanadi? A. Kasbiy atamalar B. Ilmiy atamalar C. Olinma so‘zlar D. Shevaga xos so‘zlar 12. Leksikografiya qanday fan? A. Tilshunoslik B. Lug‘atshunoslik C. To‘g‘ri yozish D. So‘zlar boyligi 13. Qaysi lug‘at so‘zlarning to‘g‘ri yozilishini ko‘rsatadi? A Izohli lug‘at B. Tarjima lug‘at C. So‘z lug‘at D. Imlo lug‘at 14. Qo‘rqmas archasini yasatib, eng uchiga katta yulduzchani ildi. — Qaysi so‘zlar to‘ldiruvchi vazifasida kelgan? A. Qo‘rqmas, yasatib B. Eng, katta C. Archasini, ildi D. Yulduzchani, archasini 15. Qaysi qatordagi so‘zlarda unlilar qator kelgan? A. Inson, tugun, quruq B. Tabiat, muomala, muallim C. Faol, oltin, yorqin D. Duo, mehribon, bilan 16. Atalganlik, sabab ifodalovchi, bir ochiq, bir yopiq bo‘g‘indan iborat ko‘makchi qaysi qatorda berilgan? A. Bilan B. Uchun C. Kabi D. Singari 17. Darak gapni so‘roq gapga aylantirib qo‘yuvchi qo‘sbimcha shaklidagi yuklama qaysi javobda to‘g‘ri berilgan? A.-chi B.-da C.-mi D.-ku 13. Qaysi lug‘at so‘zlarning to‘g‘ri yozilishini ko‘rsatadi? A Izohli lug‘at B. Tarjima lug‘at C. So‘z lug‘at D. Imlo lug‘at 14. Qo‘rqmas archasini yasatib, eng uchiga katta yulduzchani ildi. — Qaysi so‘zlar to‘ldiruvchi vazifasida kelgan? A. Qo‘rqmas, yasatib B. Eng, katta C. Archasini, ildi D. Yulduzchani, archasini 15. Qaysi qatordagi so‘zlarda unlilar qator kelgan? A. Inson, tugun, quruq B. Tabiat, muomala, muallim C. Faol, oltin, yorqin D. Duo, mehribon, bilan 16. Atalganlik, sabab ifodalovchi, bir ochiq, bir yopiq bo‘g‘indan iborat ko‘makchi qaysi qatorda berilgan? A. Bilan B. Uchun C. Kabi D. Singari 17. Darak gapni so‘roq gapga aylantirib qo‘yuvchi qo‘sbimcha shaklidagi yuklama qaysi javobda to‘g‘ri berilgan? A.-chi B.-da C.-mi D.-ku 18. lkki shaxs, tushuncha yoki narsa-buyumni bir-biridan ayirib ko‘rsatish uchun qanday teng bog‘lovchi ishlatiladi? A. Hamda B. Bilan C. Ammo D. Goh-goh 19. Q undoshi x tarzida talaffuz qilinadigan so‘zlar qatorini toping. A. To‘q, taroq, xushchaqchaq B. Taqsimlamoq , to‘qson, maqtov C. Saqlanish, so‘roq, yutuq. D. Yantoq, buzoq, taqsir. 20. Belgini darajalab ko‘rsatuvchi so‘z turkumi qaysi gapda ishtirok etgan? A Atrof oppoq qorga burkangan. B. Atrof jim-jit. C. Akmal aka ikkalamiz qoldik. D. Kutilmaganda opam kirib keldi. 21. Istak gap qaysi javobda to‘g‘ri erilgan? A. Har ish qilsang, el bilan kengash. B. Inson mehnati bilan ko‘rkam bo‘lishini bilasizmi? C. Ta'til kunlari boshlandi. D. Topshiriqni bugunoq bajar. 22. 23. Issiq so‘zining ma'nodoshi qaysi qatorda berilgan? A Quruq B. Iliq C. Yoz D.Oftob 18. lkki shaxs, tushuncha yoki narsa-buyumni bir-biridan ayirib ko‘rsatish uchun qanday teng bog‘lovchi ishlatiladi? A. Hamda B. Bilan C. Ammo D. Goh-goh 19. Q undoshi x tarzida talaffuz qilinadigan so‘zlar qatorini toping. A. To‘q, taroq, xushchaqchaq B. Taqsimlamoq , to‘qson, maqtov C. Saqlanish, so‘roq, yutuq. D. Yantoq, buzoq, taqsir. 20. Belgini darajalab ko‘rsatuvchi so‘z turkumi qaysi gapda ishtirok etgan? A Atrof oppoq qorga burkangan. B. Atrof jim-jit. C. Akmal aka ikkalamiz qoldik. D. Kutilmaganda opam kirib keldi. 21. Istak gap qaysi javobda to‘g‘ri erilgan? A. Har ish qilsang, el bilan kengash. B. Inson mehnati bilan ko‘rkam bo‘lishini bilasizmi? C. Ta'til kunlari boshlandi. D. Topshiriqni bugunoq bajar. 22. 23. Issiq so‘zining ma'nodoshi qaysi qatorda berilgan? A Quruq B. Iliq C. Yoz D.Oftob 24. Qaysi qo‘shimchalar yangi so‘z yasaydi? A. Shaxs-son qo‘shimchalari B. Egalik qo‘shimchalari C. Kelishik qo‘shrnichalari D. So‘z yasovchi qo‘shimchalar 24. Qaysi olmoshlarga kelishik qo‘shimchalari qo‘shilganda fonetik hodisa yuz beradi? A. Biz, siz, ular B. Men, sen, bu C. Ana, mana, kim D. Qanday, hamma, nima 25. Faqat ochiq bo‘g‘inli so‘zlar qaysi qatorda berilgan? A. Havo, ozoda. gazeta B. Qizaloq, piyola, aqlli C. O‘rtoq, binokor, yoqimli D. Terak, istak, nuqta Javoblar № 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 3 Javob: C C A A A D A C A C D B D № 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Javob: D B B C D B A A B D B A 24. Qaysi qo‘shimchalar yangi so‘z yasaydi? A. Shaxs-son qo‘shimchalari B. Egalik qo‘shimchalari C. Kelishik qo‘shrnichalari D. So‘z yasovchi qo‘shimchalar 24. Qaysi olmoshlarga kelishik qo‘shimchalari qo‘shilganda fonetik hodisa yuz beradi? A. Biz, siz, ular B. Men, sen, bu C. Ana, mana, kim D. Qanday, hamma, nima 25. Faqat ochiq bo‘g‘inli so‘zlar qaysi qatorda berilgan? A. Havo, ozoda. gazeta B. Qizaloq, piyola, aqlli C. O‘rtoq, binokor, yoqimli D. Terak, istak, nuqta Javoblar № 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 3 Javob: C C A A A D A C A C D B D № 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Javob: D B B C D B A A B D B A Xulosa Xulosa o‘rnida shuni aytishimiz kerakki har qanday ta’lim yoshlarni kelajagiga qaratilishi lozim chunki eng qimmat va samara beradigan investitsiya yoshlarga, ta’limga beriladigan investitsiya hisoblanadi. Shunday ekan har bir jonkuyar ustozlarimiz o‘z bilim-ko‘nikma va tajribalaridan kelib chiqqan holda nazorat ishlarini shakllantiradi, maskur metodik tavsiya ham o‘rni kelganda bir muncha sizlarga yordami tegsa o’zimni maqsadimga erishganman deb hisoblayman. Hozirgi kundagi tilga berilaotgan e‘tibor davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan bir davrda kasbga va Dars muqaddas degan tushunchaga biz ham fidoyi yondashsak kelajak bunyodkorlarini voyaga yetkazishimizda o‘zimizni ma’lum darajada hissamizni qo‘shganmiz deya olamiz. Xulosa Xulosa o‘rnida shuni aytishimiz kerakki har qanday ta’lim yoshlarni kelajagiga qaratilishi lozim chunki eng qimmat va samara beradigan investitsiya yoshlarga, ta’limga beriladigan investitsiya hisoblanadi. Shunday ekan har bir jonkuyar ustozlarimiz o‘z bilim-ko‘nikma va tajribalaridan kelib chiqqan holda nazorat ishlarini shakllantiradi, maskur metodik tavsiya ham o‘rni kelganda bir muncha sizlarga yordami tegsa o’zimni maqsadimga erishganman deb hisoblayman. Hozirgi kundagi tilga berilaotgan e‘tibor davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan bir davrda kasbga va Dars muqaddas degan tushunchaga biz ham fidoyi yondashsak kelajak bunyodkorlarini voyaga yetkazishimizda o‘zimizni ma’lum darajada hissamizni qo‘shganmiz deya olamiz. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g`risida”gi Qonuni, 1997. 2. Ona tili o‘qitish metodikasi. 2014 yil 3. Dillarda Vatan madhi. T: “O‘zbekiston”, 2007. 4. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sobirov, V, Qodirov, Z. Jo‘raboyeva 5- sinf ona tili darslik Toshkent 2015. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g`risida”gi Qonuni, 1997. 2. Ona tili o‘qitish metodikasi. 2014 yil 3. Dillarda Vatan madhi. T: “O‘zbekiston”, 2007. 4. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sobirov, V, Qodirov, Z. Jo‘raboyeva 5- sinf ona tili darslik Toshkent 2015.