ABDULLA AVLONIY IJODI VA BOLALAR KITOBXONLIGI
Reja:
1. Avloniy – pedagog, jamoat arbobi, yozuvchi.
2. Xalq pedagogikasida (o‘sha davr) Abdulla Avloniyning o‘rni.
3. Avloniy tashkil qilgan maktab va gazeta haqida Avloniyning tarjimonlik
faoliyati.
4. Avloniyning pedagogika sohasida amalga oshirgan ishlari.
Tayanch so‘z va iboralar. O‘sha davr xalq pedagogikasida Avloniyning
o‘rni, “Birinchi muallim”, “Alifbo”, “Ikkinchi muallim”, “O‘qish kitobi”, “Maktab
she’ri”, “Turkiy Guliston yohud axloq”, “Maktab Gulistoni”.
Dars maqsadi: Abdulla Avloniyning hayoti va adabiy faoliyati, xalq
pedagogikasidagi o‘rni, tashkil qilgan maktab va gazeta haqida hamda tarjimonlik
faoliyati to‘g‘risida talabalarga ma’lumot berish.
Dars vositalari: Abdulla Avloniyning nashr etilgan asarlari, slaydlar, izohli
lug‘atlar.
Dars mеtodi: Dars mazmunini tushuntirish, matn bilan tanishtirish,
shoirning asarlari tahlili, suhbat, savol-javob.
Zaruriy adabiyotlar:
1. Karimov I. O‘zbekiston - kelajagi buyuk davlat. –T.”Ma’naviyat”, 1992.
2. Jumaboev M. Bolalar adabiyoti. –T.: “O‘qituvchi”, 1994.
3. Avloniy A. “Turkiy Guliston yohud axloq”. –www. Ziyouz.com
kutubxonasi.
Internet manbalari:
1. www.pedagog.uz
2. www.ZiyoNET.uz
3.www.edu.uz
Dars mazmuni:
O‘zbek madaniyatining ulkan vakillaridan biri, pedagog, jamoat arbobi va
yozuvchi Abdulla Avloniy 1878-yilda Toshkent shahrida to‘quvchi oilasida
dunyoga keladi.
Abdulla Avloniy boshlang‘ich diniy maktabda va madrassada o‘qidi, ilm-
fanga ixlos qo‘ydi. O‘zbek va boshqa Sharq xalqlari adabiyotini berilib o‘rgandi.
Abdulla Avloniy 14 yoshidan boshlaboq she’rlar yozishni mashq qila boshladi.
Uning bu davrda yozgan ilk she’rlari o‘sha davr vaqtli matbuot sahifalarida bosilib
turadi.
Abdulla Avloniy xalqni ilm-fan nurlaridan bahramand qilishni o‘zining
birdan-bir burchi deb biladi va 1904-yilda o‘zi yashab turgan joyda, Mirobodda
maktab ochadi.
Abdulla Avloniy maktab har tomonlama bolani o‘ziga tortishi uchun harakat
qildi. Uning qo‘lidan duradgorlik ishlari ham kelar edi. Shuning uchun u yozuv
taxtasi, parta yasab, barcha o‘quv jihozlarini o‘zgartiradi. Bu erda o‘qiydigan
bolalarning katta-ko‘pchiligini kambag‘allarning bolalari tashkil etganligi sababli
muallim boy-badavlat do‘stlarining ko‘magida “Jamiyati hayriya” tashkil etadi. Bu
bilan bolalarga kiyim-bosh, oziq-ovqat, daftar, qalam bepul bo‘lishini ta’minlaydi.
Avloniy ochgan maktabning shuhrati tobora ortib, o‘quvchilarning soni
ko‘payib boradi.
Abdulla Avloniy o‘zi tashkil qilgan maktabda bolalar diqqatini asosiy
fanlarga jalb etib, ularning tezda savodini chiqarishga va aniq fanlardan bahramand
bo‘lishga harakat qildi. U bolalarga jug‘rofiya, tarix, adabiyot, til, hisob, handasa,
hikmat (fizika) kabi fanlardan ma’lumotlar beradi.
1907-yilda “Shuhrat” deb nomlangan ro‘znoma tashkil etadi va uning
sahifalarida mehnatkash xalq manfaatlarini himoya qilishga doir fikrlarni targ‘ib
etadi. Jumladan, ro‘znomaning birinchi sonida: “Matbuot har insonga o‘z holini
ko‘rsatuvchi, ahvol olamdan xabar beruvchi, qorong‘u kunlarni yorituvchi, xalq
orasida fikr tarqatuvchi, ilm, ittifoq, himmat g‘oyalarini yoyuvchidir” deb yozgan
edi.
A.Avloniy “Adabiyot yohud milliy she’rlar” deb nomlangan to‘rt qismdan
iborat bo‘lgan darsligida maorif-madaniyatga chorlaydi, yaramas xulq-odatlarni
esa tanqid qiladi.
O‘sha davr xalq pedagogikasida Abdulla Avloniyning “Birinchi muallim” –
“Alifbe”, “Ikkinchi muallim” – “O‘qish” kitoblari katta rol o‘ynaydi.
Bu kitoblarda Avloniy o‘tmish adabiyotimizning eng yaxshi an’analarini
davom ettirdi, ilm va ma’rifatning ahamiyatini yangichasiga talqin etdi. “Birinchi
muallim” – “Alifbe”, “Ikkinchi muallim” esa “O‘qish kitobi” rolini bajardi.
“Birinchi muallim”da Avloniy dastavval 32 harfning yolg‘iz yoziladigan
shakllarini bir sahifada alifbo tartibida bergan. Shu sahifada alifning so‘zning
boshida, o‘rtasida va oxirida yozilishini ko‘rsatgach, so‘ng alifni barcha “bosh
harflar”ga qo‘shib bo‘g‘inlar hosil qilgan.
“Ikkinchi muallim”da bolalarning axloq, odobiga doir, halollik va poklikka
oid turli she’rlar, hikoya, masal va ertaklar jamlangan, rang-barang allegorik
obrazlardan ustalik bilan foydalanilgan.
Kitob “Maktab” she’ri bilan boshlanadi. Unda kimki maktabga borsa, o‘qisa,
savodxon bo‘lsa, juda ko‘p narsalarga erishajagi chiroyli ta’riflanadi:
Maktab duru gavhar sochar,
Maktab sizga jannat ochar,
Maktab jaholatdan qochar,
G‘ayrat qilib o‘qing, o‘g‘lon!
Maktab sizni inson qilur,
