REJA:
Sud qarorlari tushunchasi va turlari.
Sudning hal qiluv qarori mohiyati va
ahamiyati.
Sudning hal qiluv qarorini chiqarish tartibi.
Birinchi instansiya sudining ajrimlari, uning
turlari (mazmuni, shakli, chiqarish tartibi)
va qonuniy kuchi.
Birinchi instansiya sudining
qarorlari-
bu fuqarolik ishlari bo’yicha odil
sudlovni amalga oshirish natijasida
umumiy yurisdiksiya sudlari tomonidan
amaldagi qonun hujjatlari asosida
yozma shaklda chiqariladigan va ijro
etilishi majburiy bo’lgan protsessual
hujjat hisoblanadi.
Fuqarolik ishlari bo’yicha hal etiladigan masalalarga
ko’ra, sud qarorlari an’anaviy ravishda quyidagi 2 turga
bo’linadi:
1.Hal qiluv qarorlari-birinchi instansiya
sudining ishni mazmunan hal qiladigan
qaroriga hal qiluv qarori deb aytiladi.
2.Ajrimlarga-birinchi instansiya sudining
ishni mazmunan hal qilmaydigan
qaroriga ajrim deb aytiladi.
Sudning hal qiluv qarori -
Bu nizoni mazmunan hal qiluvchi va
buzilgan yoki nizolashayotgan huquqlar
yoxud qonun bilan qo’riqlanadigan
manfaatlarni tiklovchi, ishni mazmunan
ko’rish asosida sud tomonidan qonunda
nazarda tutilgan protsessual shaklda qabul
qilinadigan protsessual hujjat hisoblanadi.
Har bir fuqarolik ishi bo’yicha bitta hal
qiluv qarori chiqariladi.
Sudning hal qiluv qarorlari, ajrimlari, qarorlari
qonuniy, asosli va adolatli bo’lishi lozim.
Sudning hal qiluv qaroriga nisbatan qo’yiladigan muhim talab uning
qonuniy bo’lishi hisoblanadi. Sud ishlarni O’zb.Res.ning qonunlari asosida
hal qilishi shart. Sud, agar O’z. Res.ning Konstitutsiyasi va boshqa
qonunlariga zid bo’lmasa, boshqa normative hujjatlarni ham qo’llashi
mumkin.Chunki nizoli munosabatni tartibga soladigan qonun
bo’lmagan taqdirda, sud shunga o’xshash munosabatlarni tartibga
soladigan qonunni tatbiq etadi, bordiyu, bunday qonun ham bo’lmasa,
respublika qonun hujjatlarining umumiy asoslari va ma’nosiga tayanishi
qonunda nazarda tutilgan (FPKning 12-moddasi).
Hal qiluv qaroriga nisbatan qo’yilgan navbatdagi talab-uning asosli
bo’lishidir. FPKning 18-moddasi ikkinchi qismiga ko’ra sud hal qiluv
qarorini faqat sud majlisida tekshirilgan materiallar bilan asoslashi
belgilangan.
Sudning hal qiluv qaroriga qo’yilgan navbatdagi talab – adolatli bo’lishi
hisoblanadi. Fpda hal qiluv qarorining adolatli bo’lishi haqida norma
mustahkamlanmagan.
Sudning hal qiluv qarori protsessual hujjat sifatida
aniq va ravshan ifodalangan quyidagi 4 qismdan:
1. Kirish:
2. Bayon;
3. Asoslantiruvchi;
4. Xulosa qismlaridan iborat bo’ladi.
1.Kirish qismida quyidagilar
ko’rsatilishi talab etiladi:
hal qiluv qarorining chiqarilgan vaqti va joyi. Hal
qiluv qarorining chiqarilgan vaqti uni qabul
qilgan sudya (sudyalar) tomonidan imzolangan
kun hisoblanadi;
hal qiluv qarori chiqargan sudning nomi;
sudyaning familiyasi (sud tarkibi), sud majlisining
kotibi;
taraflar, ishda ishtirok etuvchi boshqa shaxslar;
nizo predmeti.
2.Bayon qismi:
Hal qiluv qarorining bayon qismi taraflar va boshqa shaxslar ish holatlarini
qanday bayon qilgan bo’lsalar shunday tuziladi.
3.Asoslantiruvchi qismi:
Sudning ish bo’yicha chiqargan xulosasining taktik va huquqiy asoslari bayon
etilishi lozim. Jumladan, hal qiluv qarorining ushbu qismida ishning sud
tomonidan aniqlangan holatlari, ishning holatlari to’g’risidagi sud xulosalariga
asos bo’lgan dalillar, sud u yoki bu dalilni rad qilishda asoslangan xulosalar,
nizoli munosabatni tartibga soluvchi moddiy huquq me’yorlari keltirilmog’I,
qonunning nomi,moddasi,bandi,boshqa qonun hujjatlarining soni va qabul
qilingan sanasi hamda protsessual huquqiy me’yorlari ko’rsatilmog’I lozim.
4.Xulosa qismi:
Taraflarning familiyasi, ismi, otasining ismi va yuridik shaxsning nomi to’liq
keltirilishi, da’vo talablarining qanoatlantirilganligi yoki butunlay yoxud qisman
rad etish haqidagi sudning xulosasi aniq aks ettirilgan bo’lishi lozim.
O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsesual kodeksining
mazmunidan kelib chiqib, birinchi instansiya sudining
ajrimlari quyidagi turga ajratish mumkin:
Sud tomonidan alohida xonada
(maslahatxonada) chiqariladigan
ajrimlar;
Sud tomonidan murakkab bo’lmagan
masalalar hal etilganida o’z joyida
chiqariladigan ajrimlar.
