Aerob va anaerob bakteriyalarning toza kulturalarini ajratib olish va identifikatsiya qilish Mashgulotdan maksad: Talabalarga mikroorganizmni tozakulturasini ajratib olish koidalarini urgatish, mikroorganizmlarning koloniyalarining xilma-xilligini kursatib, ularni ajrata bilishini urgatish, kanday koloniya kaysi ozik muxitlarga ekilishini tushuntirish. Mashgulotning vazifasi: - Bakteriyalarning toza kulturasini ajratib olishda talaba shu mikroorganizmlarni koloniyalarini formasini urganib olishi. - Bir tipdagi koloniyadan surtma tayyorlashni urgatish, uni Gramm usulida buyashni bildrish. - Xar xil tipdagi koloniyalarni bir-biridan identifikatsiya kilishni urgatish. Kutilayotgan natijalar: Mashgulot utkazilgandan keyin talabalar bilshlari kerak. - Toza kultura ajratib olish usullarini. - Koloniyaning tipiga karab ozik muxit tanlashni. -Koloniyalarni bir-biridan identifikatsiya kilishni. Kuyidagi kunikmalarni kila bilishlari kerak: - Koloniyani farklab, uni kovuzlok yordamida kiyshik agarga ekishni. - Koloniyadan surtma tayyorlab Gram usulida buyab, mikroskopda kurib, kanday mikroorganizm ekanini aytib berishlari kerak. Amaliy mashgulotni tarkibi. Mavzuda kurib chikiladigan savollar. - «Toza kultura» - terminining ma'nosi. - Toza kulturani ajratib olish usullari. - Identifikatsiya tushunchasiga ta'rif. Kullanilishi. - Identifikatsiyani kullanilishidagi axamiyati. Amaliy mashgulot rejasi. Talabalarni mashgulotga tayyorgarligini tekshirish-5 dakika. Talabalarni nazariy bilim darajalarini tekshirish-40 dakika. Ukituvchini mavzu buyicha umumlashtirishi-10 dakika. Amaliy ishlarni tushuntirish -10 dakika. Amaliy ishlarni bajarish -85 dakika. № Bajariladigantadbirlar Bajarabilmadi (ball) To‘liqbajardi (ball) 1 Kulturatozaligini aniqlash uchun 3 qandli agarda o‘sgan kulturadan fiksatsiyalangansurtmatayyorlash. 2 Fiksatsiya qilingan mikrob surtmasiga gensianviolet shimdirilgan filtr kog‘ozini qo‘yish. 0 10 3 Pipetkada bir necha tomchi suv tomizish va ikki minut ushlab turish. 0 10 4 Filtr kog‘ozini olib tashlash, yuvmasdan necha tomchi yodlyugol tomizish (1 min). 0 10 5 96% spirtda 30 sekundushlab turish. Suv bilan yuvib tashlash. 0 10 6 Fuksinni suvli eritmasi bilan bo‘yash (3 min.) Suv bilan yuvib tashlash. Kuritish (xavoda, filtrkogozida.) 0 10 7 Mikroskopda immersion sistemada ko‘rish. 0 10 8 Mikroskopostida bir xil bo‘yalgan, bir xil o‘lchamli bakteriyalarni aniqlash. 0 10 9 Agar bir xil bakteriyalar aniqlansa kulturaga sof kultura deb baxo beriladi. 0 10 10 Bajarilgan ishlar va xulosalar daftarga yoziladi 0 10 JAMI 0 100 Amaliy ishlar. 1. Xavo ekilgan gusht-peptonli agarli muxitdagi koloniyalarni urganish: a) kultural xususiyatini daftarga yozish. b) koloniyadan olib surtma tayyorlash, Gram usulida buyash, mikroskopda kurish va rasmini chizish. v) toza kulturani ajratish uchun probirkadagi muxitga olib ekish. 2. Kasaldan olingan yiringli material ekilgan tuxum sarigi kushilgan tuzli agardagi koloniyalarni urganish: a) stafilokokka shubxali koloniyalarni urganish, letsitinaza aktivligini kurish, daftarga yozish. b) koloniyadan olib surtma tayyorlash, Gram usulida buyash, mikroskopda kurish va rasmini chizish. v) shu koloniyadan olib plazmaga aralashtirib plazmakoagulaza reaktsiyasini kuyish (plazmakoagulaza fermentini aniklash). g) shu koloniyadan olib stafilokokkning gemolitik xususiyatini aniklash uchun konli agarga ekish va termostatda koldirish. 3. Kasal najasi ekilagn Endo muxitidagi koloniyalarni urganish: a) kultral xususiyatini yozish. b) koloniyadan olib surtma tayyorlash, Gram usulida buyash, mikroskopda kurish va rasmini chizish. v) bioximik xususiyatini aniklash uchun uch kandli agarga ekish. 4. Tuprok ekilagn Kitta-Tarotstsi muxitida bakteriyalar usmasini kurish, surtma tayyorlash, Gram va Sil-Nilsen usulida buyash, mikroskopda kurish va rasmini chizish. Ukituvchini mavzuni asoslashi. Mikroorganizmlarning o’sishi. O’sish deganda mikrob xujayrasining kattalashishini va yetilishini tushunamiz. Mikroorganizmlar uzining o’sishi va kupayishi uchun kandaydir moddalarini sintez kilmasdan tayyor xolida kabul kiladi. Bu moddalar o’sish faktorlari deyiladi. O’sish faktorlariga aminokisldotalar, purin va pirimidin asoslari, lipidlar, vitamin l ar va boshkalar kiradi. Aminokislotalarga (streptokokk avlodiga kiradigan bakteriyalar), lipidlarga (streptokokklar, laktobakteriyalar, mikoplazmalar). 4 ta o’sish fazalari tafovut kilinadi: 1.Latent davri-mikroorganizmlar ozik muxitga adaptatsiyalanadi (lag-faza). 2.Logarifmik davr-mikroorganizmlar tez usib kattalashib, bulina boshlaydi. Statsionar davr-asosan bakteriya xujayrasining kontsentratsiya muxitida doim koladi. Bunda paydo bulayotgan bakteriyalar soni ulgan bakteriyalar soniga teng buladi. Ulish davri -xujayralar soni ulishi tufayli kamayib boradi, oxprida ulganlar soni tirigidan oshib ketadi. Mikroorganizmlarning kupayishi Bunda mikroblarning shu populyatsiyasidagi sonini ortishiga aytiladi. Bakteriyalar:Kundalang bulinish yuli bilan. Spora xosil kilish yuli bilan (zamburuglar, aktinomitsitlar). Maydalanish yuli bilan (rikkettsiyalar) Kurtak chikarish yuli bilan O'sib chikish, ya'ni ipchalar xosil kilish bilan kupayadilar (M: xlamidiylar). Mikroorganizmlarning kupayish tezligi, populyatsiyada sonining ortishi, mikrob turiga, kulturaning yoshiga, ozik muxitlarga, temperaturaga va boshka faktorlarga boglik. Mikroorganizmning xususiyatlarini urganish uchun sof xolda ajratib olish kerak. Sof kultura deb, fakat bir xil turdagi mikroorganizmlar yigindisiga aytiladi. Bu turdagi mikroorganizmlarning xar xil muxitlardan ajratib olinishi shu mikroorganizmlarning shtammlari deyiladi. Bu xujayraning rivojlanishidan oldingi va mikromanipulyator yoki boshka usul bilan ajratilgan kultura klon deyiladi. Klon uzida irsiy bir xil xujayralarni saklaydi. Bir turdagi bitta yoki bir necha mikroorganizmlardan rivojlanib, kattik ozik muxitda ajralgan xolda usgan tuplamga koloniya deyiladi. Ular S va R formada buladilar. Mikroorganizmlarni sof xolda ajratib olish da kuyidagi usullardan foydalaniladi. KOX USULI. 1. tekshirilayotgan material suyultirilib 40°-45° xaroratgacha sovitilgach ozik muxitga kushiladi, agarli ozik muxit probirkalarda buladi. 2. Probirkadagi ozik muxitlar toza Petri kosachalariga kuyiladi. 3. Qopqog'i yopilib 37 S. termostatga qo'yiladi. DRIGALSKIY USULI. Bunda tekshirilayotgan material shpatel yordamida ozik muxitlarga ekiladi. 1. Ozik muxitli birinchi Petri kosachasiga tekshirilayotgan materialdan tomiziladi va steril shpatel bilan ozik muxitning yuza kismiga bir xil kilib taksimlanadi. 2. Shu shpatel yordamida (shpatel tozalanmaydi), ikkinchi ozik muxitli Petri kosachasiga tekshirilayotgan material bir xil kilib taksimlanadi, 3. Xuddi shunday uchinchi Petri kosachasiga ekiladi. 4. Qopqog'i yopilib 37 S. termostatga qo'yiladi. Bakteriologik xalka (petlya) yordamida ozik muxitga sektorlar buyicha ekib xam ajralib yotgan koloniyalar olish mumkin. Mikroorganizmlarni ekib, ustirilganda ularning nafas olishini bilish muxim axamiyatga egadir. Anaerob mikroorganizmlarni ustirish uchun kislorodsiz muxit yaratish kerak. Bunda asosan 3 xil usul kullaniladi: fizik, ximik va biologik. FIZIK USULI. a) Vinyal Voyson usuli. Bunda probirkadagi ozik muxit eritilib 40°-50° xaroratgacha sovutiladi. Sungra probirkaga tekshirilayotgan material pipetka yordamida solinib aralashtiriladi va Paster pipetkalari bilan surib olinadi, keyin esa pipetkaning uchlari kavshalanadi. 2-3 kunga termostatga kuyiladi. b) vakuum sharoitida anaeroblarni ustirish usuli. Bunda vakuum sharoiti anaerostatlarda yoki eksikatorlarda xosil kilinadi. Tekshirilayotgan material ozik muxitlariga ekilgandan keyin probirkalar yoki Petri kosachalari anaerostatlarga joylashtiriladi va nasos yordamida ichidagi xavo tortib olinadi, natijada vakuum xosil buladi. Ximik usuli. Tekshirilayotgan material Petri kosachasidagi ozik muxitlarga ekilgandan keyin eksikatorlarga joylashtiriladi. Eksikatorlarning tubida esa uziga kislorodni surib oluvchi ximik moddalar joylashtiriladi. /piragalol/. Eksikator 2-3 kunga termostatga joylashtiriladi. Biologik usul. FORTNER USULI. Petri kosachasiga kalin kilib, uzida 1-2 protsent glyukoza saklangan 5 protsentli kon agari solinadi. Ozik muxit urtasidan steril skalpel yordamida kirkiladi, natijada ozik muxit termostatga yaxshilab kuritiladi, chunki suv tomchilari orkali aerob va anaerob mikroorganizmlar aralashib ketishi mumkin. Ozik muxitning bir kismiga aerob mikroorganizmlarning kulturasi, ikkinchi kismiga tekshirilayotgan material yoki anaerob mikroorganizmlar ekiladi va Petri kosachasi yopiladi. Ichkariga tashki muxitdan kislorod tushmasligi uchun Petri kosachasining bush oraligi leykoplaster yoki paxta va parafin bilan yaxshilab bekitiladi. 2-3 kunga termostatga kuyiladi. Aerob mikroorganizmlarni ustirishda ekilgan ozik muxit tugridan-tugri termostatga kuyiladi. Mikroorganizmlarni shu usullar yordamida ustirishdan maksad ajralgan xolda yotgan koloniyalar olishdir. Shu koloniyalar sof kultura ajratib olishda foydalaniladi. Sof kultura ajratib olingandan keyin uning xususiyatlari urganiladi: morfologik-tinktorial, kultural, bioximik, toksigenlik, antigenlik, antibiotiklarga sezgirlik va boshka xususiyatlari urganiladi. Mikroorganizmlarning morfologik-tinktorial xususiyati. Bu xususiyatni aniklash uchun ajratib olingan sof kulturadan surtma tayyorlab, buyoklar yordamida buyaladi va mikroskop ostida kuriladi. Bunda mikroorganizmlarning shaklini, joylashishini sporasi bormi yoki yukligini, kapsula xosil kiladimi yoki yukmi /morfologik/ va buyok usullariga karab kanday buyaladi /tinktorial/, shularni kurishimiz mumkin. MIKROORGANIZMLAR KOLONIYaLARINI URGANISh Buning uchun mikroorganizm-larni kattik, suyuk va yarim kattik xolatdagi ozik muxitlarga ekiladi va muxitlarda kanday usganini tekshiriladi. Mikroorganizmlarning kattik ozik muxitlarda o’sishi. Bunda kattik ozik muxitda xosil kilingan koloniyalar urganiladi. Koloniyalarning kattaligi, shakli, chetining kurinishi, relefi /ozik muxit yuzasidan kutarilib turishi va vertikal kirkil ganda koloniya shaklining kurinishi/, sirti yoki yuzsi, rangli tuzilishi /strukturasi/ va fizik xolati /konsistentsiyasi/ urganiladi. Mikroorganizmlarning kattik ozik muxitlarda o’sishi. Suyuq oziq muhitlarda o'sishi Mikroorganizmlarning suyuq oziq muhitlarda o'sishi. Buning uchun suyuk ozik muxitlarga ajratib olingan sof kultura ekiladi | va u yer da kanday o’sishi kuzatiladi. Mikroorganizmlar kuyidagi kurinishda o’sishlari mumkin: 1. Ozik muxiti bir xilda loykalanadi, lekin ozik-muxitning rangi ugarmaydi yoki suvda eruvchi pigmenti xisobiga rangi uzgaradi. Bunday o’sish shartli aeroblarga kiruvchi mikroorganizmlarga xosdir. 2. Probirka tubida o’sish, ya'ni chukma xosil kilish. Bunda chukma xar xil kurinishda va xolatda buladi. Chukma ustidagi ozik muxit yoki loyka kurinishida bulishi mumkin. Ozik muxit va chukmaning rangi mikroorganizmning xosil kiladigan pigmentiga boglikdir. Agar mikroorganizm pigment xosil kilmasa, ozik muxiti uzgarmaydi., chukma esa bunday xollarda sargish yoki okish kul rangda buladi. Bunday o’sish asosan anaerob nafas oluvchi mikroorganizmga xosdir. 3. Probirka devoriga yopishib o’sishi. Bunda ozik muxit uzgarmasdan koladi. Mikroorganizmlarning turiga karab, devorga yopishib usgan mikroorganizmlar onson yoki kiyin ajratib olinadi. 4. Ozik muxitning yuzasida parda xosil kilib o’sishi. Bunda parda xar xil kurinishda, kalinlikda, xolatda bulishi mumkin. Ularning va ozik muxitning rangi mikroorganizmlarining pigmentiga boglikdir. Bunday o’sish asosan aerofil mikroorganizmlarga xosdir. Mikroorganizmlarning yarim kattik muxitlarda o’sishi. Buni bilish uchun mikroorganizmlar 0,2-0,5 protsentli yarim kattik stolbik agarga ekiladi, sanchib ekish usuli yordamida. Mikroorganizmlarning o’sishiga karab ular xarakatchanmi yoki yukmi shuni bilishimiz mumkin. Xarakat kiluvchi mikroorganizmlar ozik muxitda deyarli bir xil loyka yoki xiralik xosil kiladi. Xarakat kilmaydigan mikroorganizmlar esa fakat ekish yulida usadilar. Atrof muxiti uzgarmay koladi. Amaliy ishni bajarish tartibi. Xavo ekilgan gusht-peptonli muxitdagi, yiring ekilgan tuxum sarigi kushilagn tuzli agardgi, kasal axlati ekilgan Endo muxitidagi koloniyalarni 1 tuprok ekilgan Kitta- Tarotstsi muxitidagi bakteriya usmalarini urganishda ularni kultural xususiyatlari, ya'ni koloniya S yoki R formadaligini, rangini, konsistentsiyasi urganiladi, undan tashkari surtma tayyorlab, oldingi darslarda kursatilgandek, Gram usulida buyab, uning morfologik tuzilishi urganiladi. Sungra toza kulturasini ajratish uchun shu koloniyadan kovuzlok yordamida olib, kiyshik agarga shtrix usulida ekiladi va termostatda koldiriladi. Mustakil ish № 1. Gusht-peptonli agarli muxitda S formali, ya'ni chetlari sillik, usti gumbazsimon, sarik va ok rangli koloniyalar buladi. Morfologik jixatdan tekshirilganda: surtma tayyorlab Gram usulida buyab, mikroskopda kurganimizda mikrokokklarni, aktinomitsetlarni, stafilokokklarni kurishimiz mumkin. Shu koloniyadan olib kiyshik neytral agarga sof kultura ajratish uchun shtrix usulida ekib termostatda 37°S da koldiriladi. Mustakil ish № 2. Kasaldan olingan yiringli material ekilgan tuxum sarigi kushilgan tuzli agardagi koloniyani urganganimizda, bu muxitda letsitinaza kuzatilganligiga e'tibor beramiz, ya'ni koloniya atrofida tuman, bulutlashuv xosil bulganligini kuzatamiz. Koloniyadan surtma tayyorlab, Gram usulida buyab, mikroskopda Gram (+) musbat kokklarni kuriladi, sung shu koloniyadan olib kiyshik agarga sof kultura ajratish uchun ekiladi va 37°S da koldiriladi. Bundan tashkari koloniyadan olib plazmaga aralashtiriladi-plazmakoagulazani kuzatish uchun, yana shu koloniyadan olib konli agarga ekiladi-gemolitik xususiyatini kuzatish uchun. Mustakil ish № 3. Najas ekilgan Endo muxitidagi koloniyani xarakterlash, laktozopozitiv valaktozonegativ koloniyalarni ajratish. Surtma tayyorlab, Gram usulida buyab, morfologik, tinktorial xususiyatini aniklash, ya'ni Gram (-) manfiy tayokcha. Shu koloniyadan olib bioximik xususiyatini aniklash uchun 3 kandli agarga sanchish usulida ekiladi va termostatda koldiriladi. Mustakil ish № 4. Tuprok ekilagn Kitta-Tarotstsi muxitini loykalanganligini baxolab, surtma tayyorlab, Gram va Sil-Nisen usullarida buyash va morofologik xususiyatini aniklash, ya'ni Gram usulida Gram (+) mubat tayokchalar, Sil-Nilsen usulida sporali bakteriyalarni kurish mumikn. Barcha amaliy mashgulotlarning xulosalarini daftarga protokol tarikasida yozib, rasmlarin rangli kilib chizish. Namoyish kilinadi. - Tablitsalar, rasmlar. - Amaliy ishni bajarish uchun Petri kosachasidagi muxitlar ekmasi bilan. Talabalarga tarkatilgan material. - Amaliy mashgulotni usullari, yoritilgan metodik kullanma, tekshirish savollari. - Situatsiyey masalalar chop etilgan uslubiy kullanmalar. Amaliy mashgulotni ta'minlanishi. -Mikroskop, slaydoskop, shu mavzuga ta'lukli bulgan slaydlar. - Tablitsalar, rasmlar mavzu buyicha. Mashgulotni uzlashtirish. Talabalarni mustakil ishlari. Xar bir talaba ozik muxitdagi koloniyalarni urganib, ularni barcha xususiyatlarini kurib, daftarga protokol yozishlari kerak. Buning uchun shu talabalarga kanday anjomlar zarur? Mavzu buyicha nazorat savollari: Birlamchi bilim darajasini tekshirish uchun savollar. - Aerob bakteriyalarning toza kulturasi kanday ajratib olinadi? - Anaeroblarning turini, shtammini, klonini aniklang. Koloniya va sof kultura nima? - Bakteriyalarni ustirishda optimal sharoitlarni sanab uting. Amaliy kunikmlarni uzlashtirish darajasini aniklash uchun savollar: - Aerob bakteriyalarni ustirishda kislorodsiz sharoit kanday xosil kilinadi? - Bioximik xususiyatini urganishda nima uchun sanchish yuli bilan ekiladi? Mantikiy uylash uchun savollar. - Konli agarda bir necha xil koloniyalar usgan bulsa sof kultura kilib kaysi koloniyani olasiz? - Kandli bulon kaysi mikroorganizmni ustirishda kuprok ishlatiladi? Asosiy adabiyotlar: 1. Muxamedov I., Eshboyev E., Zokirov N. “Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya” Toshkent 2002. Darslik. 2. Muhamedov I., Eshboyev E., Zokirov N, Zokirov M. “Mikrobiologiya, immunologiya, virusologiya”. Toshkent – 2006. Darslik. 3. Pod redaktsiyey professora Muxamedova I.M. “Meditsinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya”. Toshkent -2011 g. Uchebnik. 4. Aliyev Sh.R., Muxamedov I.M., Nuruzova Z.A.“ Mikrobiologiyadan laboratoriya mashg'ulotlariga doir qo'llanma”. T. 2013. y. Qo'shimcha adabiyotlar: 1. Muxamedov I. va boshqalar “Tibbiyot virusologiyasi” Toshkent 2013 . Darslik. 2. Xayitov R.M. Immunologiya. M. 2006 g. Uchebnik. 3. BoychenkoM.N. Zverova V.V. Meditsinskaya mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya. Pod redaktsiyey akademika RAMN. 2013. v 2-x tomax. M. Uchebnik. 4. Robert F. Boyd. Basic Medical Microbiology. “LIPPINCOTT WILLIAMS @ WILKINS”. 1995. Prinred in the United States of America. 5. Muxamedov I.M. Ne'matov A. Raxmonov X.R. “Mikroekologiya vajneyshix biotopov tela cheloveka”. Toshkent 2007. Monografiya. 6. Muxamedov I.M. i dr. Mikrobiologiya polosti rta. Uchebnoye posobiye. Tashkent 2013, 120 str. 7. Mikrobiologiya, virusologiya i immunologiya polosti rta. pod red. V. N. Sareva.M- 2013 g. 8. Meditsinskaya mikrobiologiya. Pozdeyev O.K.Pod red. V.I.Pokrovskogo. M- 2006. 9. Atlas po meditsinskoy mikrobiologii, virusologii i immunologii. Bыkova A.S., Vorobeva A.A. M-2006 3-son ISHI LABORATORİYASI Mavzu: Aerob va anaerob bakteriya alarning toza culturalarini olib tashlash va identifikatsiya qilish. Mashg'ulotdan maxad: Talabalarga microrganisms tozaculturasini olish koidalarini urgatish, mikroorganizmlarning colonyalaring hilma-hilligini kursatib, ulardan ajrata bilishini urgatish, kandai colony kaisi ozik muhit ekilishini tushuntirihini. Mashgulotning narxi: - Bakteriyalarning toza kulturasini azhratib olishda talaba shu mikroorganizmlarni koloniyalarini formasini urganib olishi. - Bir tipdagi colonyadan surtma tayyyerlashni urgatish, uni Gram usulida buyashni buildrish. - Har khil tipdagi koloniyalarni bir-biridan identifikatsiya qilish kilishni urgatish. kutilayotgan hudud: Mashgulot u yordamdan keyin talabalar bilshlari kerak. - Toza culture of olish usullarini. - Colonizing tipiga karab ozik muhitni kuzatish. -Koloniyalarni bir-biridan kilishni aniqlash. Kuyidagi ku:ni kila bilishlari kerak - Colonyi farqlab, unikovuzlok yordamid kiyishik agarga ekishni. - Colonyadan surtma tayyerlab Gram usulida buyab, mikroskop kurib, kandai microorganism ekanligini aytib berishlari kerak. Amali mashg'ulotni tarkibi. Mavzuda kurib chikiladigan savollar. - "Toza madaniyati" - tugatuvchi manosi. - Toza kultani olish usullari. - tushunchasig tarifini aniqlash. Foydalanish. - foydalanishdagi ahamiyatini aniqlash. Amaliy mashgulot rezhasi. Talabalarni mashg'ulotga tayergarligini yuqori-5 daqiqa. Talabalarni nazari bilim darazhalarini boshidan-40 daqiqa. Ukituvchini mazu buyicha umumlashtirishi-10 daqiqa. Amaliy dengiz -10 dakik. Amaliy dengiz bazharish -85 dakik. № Bajariladigantadbirlar Bajarabilmadi (ball) To‘liqbajardi (ball) 1 Kulturatozaligini aniqlash uchun 3 qandli agarda o‘sgan kulturadan fiksatsiyalangansurtmatayyorlash. 2 Fiksatsiya qilingan mikrob surtmasiga gensianviolet shimdirilgan filtr kog‘ozini qo‘yish. 0 10 3 Pipetkada bir necha tomchi suv tomizish va ikki minut ushlab turish. 0 10 4 Filtr kog‘ozini olib tashlash, yuvmasdan necha tomchi yodlyugol tomizish (1 min). 0 10 5 96% spirtda 30 sekundushlab turish. Suv bilan yuvib tashlash. 0 10 6 Fuksinni suvli eritmasi bilan bo‘yash (3 min.) Suv bilan yuvib tashlash. Kuritish (xavoda, filtrkogozida.) 0 10 7 Mikroskopda immersion sistemada ko‘rish. 0 10 8 Mikroskopostida bir xil bo‘yalgan, bir xil o‘lchamli bakteriyalarni aniqlash. 0 10 9 Agar bir xil bakteriyalar aniqlansa kulturaga sof kultura deb baxo beriladi. 0 10 10 Bajarilgan ishlar va xulosalar daftarga yoziladi 0 10 JAMI 0 100 Amaliy ishlar. 1. Xavo ekilgan gusht-peptonli agarli muhitdagi koloniyalarni urganish: a) madaniy husiyatini daftarga yezish. b) colonyadan olib surtma tayyorlash, Gram usulida buyash, microscope kurish va rasmini chisish. c) toza kulturni azhratish uchun testirkadagi muhitga olib ekish. 2. Kasaldan olingan yiringli material ekilgan tukhum sarigi qushilgan tuzli agardagi koloniyalarni urganish: a) stafilokokk shubxali koloniyalarni urganish, lesitinaz faolligini kurish, daftarga yezish. b) colonyadan olib surtma tayyorlash, Gram usulida buyash, microscope kurish va rasmini chisish. c) shu kolonyadan olib plazmaga aralashtirib plazmakoagulaz reaksiyasi ko'k kuyish (plazmakoagulaz fermentini aniklash). d) shu kolonyadan olib stafilokokning gemolitik xususiyiyatini aniklash uchun konli agarga ekish va koldirish termostat. 3. Casal nazhasi ekilagn Endo muxitidagi koloniyalarni urganish: a) Cultural Hususiyatini Yezish. b) colonyadan olib surtma tayyorlash, Gram usulida buyash, microscope kurish va rasmini chisish. v) biochemist xususiyiyatini aniklash uchun uch qandli agarga ekish. 4. Tuprok ekilagn Kitta-Tarozzi muhitida bakteriya usmasini kurish, surtma tayyerlash, Gram va Tsil-Nielsen usulida buyash, mikroskop kurish va rasmini chisish. Ukituvchini mazuni asoslashi. Mikroorganizmlarning o’sishi. O’sish deganda microbe khuzhayrasining kattaligini valishini tushunamiz. Mikroorganizmlar Uzining o’sishi va ku uchun kandaidir quvvatini sintezi kilmasdan tayer bayram kabul kiladi. Boo o’sish faktorlari dayiladi. O’sish faktorlariga aminokislotalar dotalar, purin va pirimidin asoslari, lipidlar, vitamin l ar va boshkalar kiradi. Aminoasidalarga (streptococcus avlodiga kiruvchi bakteriyalar), lipidlarga (streptokokklar, laktobakteriyalar, mikoplazmalar). 4 ta o’sish fazalari tafovut kilinadi: 1.lanadining latent dawri-mikroorganizmlar ozik muxitga moslashuvi (lag fazasi). 2.Logarifmik davr-mikroorganizmlar tez usib kattalashib, bulina boshlaidi. Dawr-asosan gospital khuzhayrasining bakteriya muxitida konsentratsiyali sut koladi. Bunda Paido Bulayotgan Bakteriyalar Sony Ulgan Bakteriyalar Soniga Teng Buladi. Ulish dawri - khuzhayralar sony ulyshi tufaili kamayib boradi, ohprida ulganlar sony tirigidan err ketadi. Mikroorganizmlarning ku orqaga Bunda mikroblarning shu populyatsiyasi sidagi sonini ortishiga aytiladi. Bakteriyalar: Kundalang bulinish yuli bilan. Spora hosil kilish yuli bilan (zamburuglar, aktinomitsitlar). Maydalanish yuli bilan (rickettsyalar) Kurtak chikarish yuli bilan Usib chikish, yani ipchalar xosil kilish bilan kupaydilar (M: chlamydiylar). Mikroorganizmlarning kupayish jarayoni, populyatsiya da sonin of ortisha, microbe turiga, yoshiga culture, ozik muhitlarga, temparaga va boska faktorlarga boglik. Microorganism of xususiyiyatlarini urganish uchun sof holda ajratib olish kerak. Sof madaniyati deb, faqat bir hil turib mikroorganizmlar yigindisiga aytiladi. Bu turgan mikroorganizmlarning har khil muhitlaridan shu mikroorganizmlarning strammlari dayiladi. Bu khuzhayraning rivozhlanishidan oldingi wa micromanipulator yoki boshka usul bilan azhratilgan madaniyat clone deyiladi. Clone of uzid irsiy bir khil xuzhayralarni saklaidi. Bir turib bitta yoki bir necha mikroorganizmlardan rivozhlanib, kattik ozik muhitda azhralgan holda usgan tuplamga colony dayiladi. Ular S wa R formada buladilar. Mikroorganizmlarni sof holda olib olish da kuyidagi usullardan olinadi. KOCH USULI. 1.tekshirilayotgan material suyultirilib 40 ° -45 ° kharoratkaga sovitilgach ozik muxitga kushiladi, agarli ozik muxit testirkalarda buladi. 2. Probirka kadagi ozik muhitlar toza Petri kosachalariga kuyiladi. 3. Kopqogi epilib 37 C. termostat quyiladi. DRIGAL USULI. Bunda tekshirilaotgan material of yordamid spatula ozik muhitlarga ekiladi. 1. Ozik muhitli birinchi Petri kosachasiga tekshirilaetgan materialdan tomiziladi wa steril spatula bilan ozik muhitning yuza kismiga bir hil kilib taksimlanadi. 2. Shu yordamid spatula (tozalanmaidi spatula), ozik muhitli Petri kosachasiga tekshirilaotgan material bir hil kilib taksimlanadi, 3. Xuddi shunday bo‘ladiki Petri kosachasiga ekiladi. 4. opqogi epilib 37 C. termostat quyiladi. Bacteriologic khalk (loop) yordamida ozik muhitga sektor buyicha ekib kham azhralib yotgan koloniyalar olish mumkin. Microorganismlarni ekib, ustyrilganda fayllar nafas olishini bilish muhim narsa egadir. Anaerob mikroorganizm ustirish uchun oksigenis muhit kerak. Bunda asosan 3 khil usul ishlatiladi: fizikachi, kimyogar va biolog. FIZIK USULI. a) Vinyal Voison usuli. Bunda testirkadagi ozik muhit eritilib 40 ° -50 ° xaroratgacha sovutiladi. Sungra test tube tekshirilayotgan material pipetka yordamid solinib aralashtiriladi wa Pasteur pipetkalari bilan surib mahsulot, keyin esa pipetkaning uchlari kavsha. 2-3 kung kuyiladi termostat. b) anaeroblarni ustirish usulining sharoiti vakuum. Bunda vakuum sharoichi anaerostatlard youki exicatorlard hosil kilinadi. Tekshirilayotgan material ozik muhitlariga ekilgandan keiin testirkalar yoki Petri kosachalari anaerostatlarga joilashtiriladi va nasos yordamid ichida havo olib ketish, natizada vacuum hosil buladi. Kimyogar usuli. Tekshirilayotgan material Petri kosachasidagi ozik muhitlarga ekilgandan keiin exiciklarga joylashtiriladi. Desiccatorlarning tubida esa uzig oxygen surib oluvchi chemist yetkazib berdi. /piragalol/. Desikator 2-3 kunga termostat joilantiriladi. biologik usul. FORTNER USULI. Petri kosachasiga kalin kilib, uzida 1-2 foiz glyukoza saklangan 5 foiz con agari solinadi. Ozik muhit urtasida yordamn sterilized scalpel kirkiladi, natizhada ozik muxit termostat yahshilab kuriladi, chunki suv tomchilari orkali aerob va anaerob mikroorganizmlar aralashib ketishi mumkin. Ozik muhitning bir kismiga aerob mikroorganizmlarning madaniyati, kismiga tekshirilaotgan material yoki anaerob mikroorganizmlar ekiladi va Petri kosachasi epiladi. Ichkariga tashki muhitdan oxygen tushmasligi uchun Petri kosachasining bush oraligi leukoplaster yoki buttermilk wa parafin bilan yahshilab bekitiladi. 2-3 kung kuyiladi termostat. Kuyiladi termostatining aerob mikroorganizm ustirishda ekilgan ozik muxit tugridan-tugri. Mikroorganizmlarni shu vositalar yordamida ustirishdan maksad azhralgan holda yotgan colonialar olishdir. Shu colonialar sof madaniyati olinadida olinadi. Sof madaniyat olingandan keyin uning xususiyiyatlari urganiladi: morphologic-tinctorial, culture, biochemist, toxigenlik, antigenlik, antibiotiklarga sezgirlik va boshka husiyatlari urganiladi. Mikroorganizmlarning morfologik-tinktorial husiyatlari. Bu husiyatni aniklash uchun olingan sof kulturadan surtma tayyerlab, buyoklar yordamida buyaladi va mikroskop ostida kuriladi. Bunda mikroorganizmlarning shaklini, zhoi holatini sporasi bormi yoki yukligini, capsule khosil kiladimi yoki yukmi / morphologic / wa buyok usullariga karab kandai buyaladi / tinctorial /, shularni kurishimiz mumkin. MIKROORGANIZMLAR COLONIYALARINI URGANISH Buning uchun mikroorganizm-larni kattik, suyuk wa yarim kattik xolatdagi ozik muhitlarga ekiladi va muhitlarda kandai usganini tekshiriladi. Mikroorganizmlarning kattik ozik muhitlard o’sishi. Bunda Kattik Ozik Muhitda Hosil Kilingan Colonialar Urganiladi. Colonylarning kattaligi, shakli, cetining kuilishi, relief / ozik muhit holati qutarilib turishi va vertical kirkil ganda colony shaklining kuishi /, sirti yoki yuzsi, rangli tuzilishi / structure / va physicist holati / izchillik / urganiladisi Mikroorganizmlarning kattik ozik muhitlard o’sishi. Suyuq ozik muhitlarda o'sishi Mikroorganizmlarning suyuk oshiq muhitlarda o'sishi. Buning uchun suyuk ozik muhitlarga olingan sof madaniyat ekiladi | wa u er yes kandai o’sishiga. Mikroorganizmlar kuyidagi kurinishda o’sishlari mumkin: 1. Ozik muhiti bir hilda loikalanadi, lekin ozik-muhitning ranks ugarmaydi yoki suvda eruvchi pigments hisobig ranks u kiradi. Bunday o’sish shartli aeroblarga kiruvchi mikroorganizmlarga xosdir. 2. Tubida o’sish, yani chukma xosil kilish probirkasi. Bunda chukma khar khil kurinishda va hozir buladi. Chukma ustidagi ozik muhit yoki loika qurishda bulishi mumkin. Ozik muxit va chukmaning ranklari mikroorganizm xosil kiladigan pigmentiga boglikdir. Agar mikroorganizm pigmenti xosil kilmasa, ozik muhiti uzgarmaydi Bunday o’sish asosan anaerob nafas oluvchi mikroorganizm xosdir. 3. Devorig yepibib o’sishi probirkasi. Bunda ozik muhit uzgarmasdan qoladi. Mikroorganizmlarning turiga karab, devorga sirtib usgan mikroorganizmlar on yoki kiyin azhratib mahsulot. 4. Ozik muhitning hosili parda hosil kilib o’sishi. Bunda parda har khil kurinishda, kalinlikda, xolatda bulishi mumkin. Ularning va ozik muhitning oʻrinlari mikroorganizm pigmentatsiyasi boglikdir. Bunday o’sish asosan aerofil mikroorganizmlarga xosdir. Mikroorganizmlarning yarim kattik muhitlard o’sishi. Buni bilish uchun mikroorganizmlar 0,2-0,5 foiz yarim kattik kolonna agarga ekiladi, sanchib ekish usuli. Mikroorganizmlarning o’sishiga qarab ular harakatchanmi yoki yukmi bilishimiz mumkin. Harakat kiluvchi mikroorganizmlar ozik muhitda ko'p bir hilloika yoki hiralik xosil kiladi. Harakat kilmaidigan mikroorganizmlar esa faqat ekish yo'lida usadi. Atrof muhiti uzgarmay koladi. Amaliy ishni bazharish tartibi. Airways ekilgan gusht-peptonli muhitdagi, yiring ekilgan tuhum Sarig kushilagn Tuzla agardgi relating Akhlat ekilgan Endo muxitidagi koloniyalarni 1 tuprok ekilgan Kitty Tarotstsi muxitidagi bakteriya usmalarini urganishda ularning madaniyatiRegional xususiyiyatlari, yangi colony S Ueki R formasidagi, ta'mirlanganligi, ta'minlanganligi. olding darslarda ku natijalardek, Gram usulida buyab, uning morfologik tuzilishi urganiladi. Sungra toza kulturasini azhratish uchun shu koliyadan kovuz usulilok vositasi olib, kiishik agarga stroke ekiladi wa thermostat koldiriladi. Mustaqil ish №1. Gusht-peptonli agarli muhitda S formali, yani cetlari sillik, usty gumbazsimon, sarik va ok rangli colonyalar buladi. Morphologist of jihatdan tekshirilganda: surtma tayyyrlab Gram usulida buyab, mikroskopik kurganimizda micrococlarni, actinomycetlarni, staphylococclarni kurishimiz mumkin. Shu kolonyadan olib kiyishik neytral agarga sof madaniyat azhratish uchun stroke usulid ekib termostat 37 ° S ha coldiradi. Mustaqil ish raqami 2. Kasaldan olingan yiringli material ekilgan tukhum sarigi qushilgan tuzli agardagi colonyani urganganimizda, bu muhitda lecithinase kuzatilganligiga etibor beradi, yan atrofida colony fog, bulut hosil bulganzigini kuzatamiz. Colonyadan surtma tayyorlab, Gram usulida buyab, microscopic gram (+) musbat kokklarni kuriladi, sung shu colonyadan olib kiyishik agarga sof culture uchun ekiladi va 37 ° C da coldiradi. Bundan tashkari kolonyadan olib plazmaga aralashtiriladi- plazmacoagulazani kuzatish uchun, yana shu colonyadan olib konli agarga ekiladi- gemolitik xususiyiyatini saqlab qolish uchun. Mustaqil ish № 3. Nazhas ekilgan Endo muxitidagi colonyi characterlash, laktoza musbat valaktoza manfiy kolonyalarni beradi. Surtma tayyerlab, Gram usulida buyab, morphologic, tinctorial hususiyatini aniklash, yani Gram (-) manfiy taekcha. Shu kolonyadan olib biochemist xususiyiyatini aniklash uchun 3 kandli agarga sanchish usulida ekiladi va termostat qo'ldiriladi. Mustaqil ish № 4. Tuprok ekilagn Kitta-Tarozzi muhitini loikalanganligini bakholab, surtma tayyerlab, Gram va Tsil-Nysen usullarida buyash va morofologic hususiyatini aniklash, yanni Gram usulida Gram (+) mubat tayokchalseni bakteri, tsilida-tsilda-spylari. Barcha amaliy mashg'ulotlarning khulosalarini daftarga protocol tarikasida yezib, rasmlarin rangli kilib chisish. Namoyish Kilinadi. - Tabular, rasmlar. - Amaliy ishni bazharish uchun Petri kosachasidagi muhitlar ekmasi bilan. Talabalarga tarqatilgan material. - Amaliy mashgulotni usullari, yoritilgan of kullanma texnikasi, yordam savollari. - Vaziyat masalalari chop etylgan usubiy foydalanishlar. Amaliy mashgulotni ta'minlanishi. -Microscope, slidescope, shu mavzuga t'lukli bulgan slidlar. - Tablar, rasmlar mavzu buyich. Mashgulotni knotsshtirish. Talabalarni mustakil ishlari. Har bir talaba ozik muhitdagi koloniyalarni urganib, ularning barcha xususiyiyatlarini kurib, daftarga protokol yezishlari kerak. Buning uchun shu talabalarga qandai anjomlar zarur? Mavzu buyicha nazorat savollari: Birlamchi bilim darajasi uchun savollar. - Aerob bakteriyalarning toza madaniyati qandai azhratib mahsulot? - Anaeroblarning turini, shtammi, klonini aniklang. Colony wa sof nima madaniyati? - Bakteriyalarni ustirishda optimal sharoitlarni sanab uting. Mikroorganizmlarning suyuk oshiq muhitlarda o'sishi. Buning uchun suyuk ozik muhitlarga olingan sof madaniyat ekiladi | wa u er yes qandai o’sishiga. Mikroorganizmlar kuyidagi kurinishda foydalanish mumkin: 1. Ozik muhiti bir hilda loikalanadi, lekin ozik-muhitning ranks ugarmaydi yoki suvda eruvchi pigments hisobig ranks u kiradi. Bunday o’sish shartli aeroblarga kiruvchi mikroorganizmlarga xosdir. 2. Tubida o’sish, yani chukma xosil kilish probirkasi. Bunda chukma khar khil kurinishda va hozir buladi. Chukma ustidagi ozik muhit yoki loika qurishda bulishi mumkin. Ozik muxit va chukmaning ranklari mikroorganizm xosil kiladigan pigmentiga boglikdir. Agar mikroorganizm pigmenti xosil kilmasa, ozik muhiti uzgarmaydi Bunday o’sish asosan anaerob nafas oluvchi mikroorganizm xosdir. 3. Devorig yepibib o’sishi probirkasi. Bunda ozik muhit uzgarmasdan qoladi. Mikroorganizmlarning turiga karab, devorga sirtib usgan mikroorganizmlar on yoki kiyin azhratib mahsulot. 4. Ozik muhitning hosili parda hosil kilib o’sishi. Bunda parda har khil kurinishda, kalinlikda, xolatda bulishi mumkin. Ularning va ozik muhitning o'rinlari mikroorganizm pigmentatsiyasi bog'liqdir. Bunday o’sish asosan aerofil mikroorganizmlarga xosdir. Mikroorganizmlarning yarim kattik muhitlard o’sishi. Buni bilish uchun mikroorganizmlar 0.2-0.5 foiz yarim kattik kolonna agarga ekiladi, sanchib ekish usuli. Mikroorganizmlarning o’sishiga qarab ular harakatchanmi yoki yukmi bilishimiz mumkin. Harakat qiluvchi mikroorganizmlar ozik muhitda ko'p bir hilloika yoki xiralik xosil kiladi. Harakat kilmaidigan mikroorganizmlar esa faqat ekish yo'lida ishlatiladi. Atrof muhiti uzgarmay koladi. Amaliy ishni bazharish tartibi. Airways ekilgan gusht-peptonli muhitdagi, yiring ekilgan tuhum Sarig kushilagn Tuzla agardgi relating Akhlat ekilgan Endo muxitidagi koloniyalarni 1 tuprok ekilgan Kitty Tarotstsi muxitidagi bakteriya usmalarini urganishda ma'lumot madaniyatiRegional xususiyiyatlari, yangi colony S Ueki R formasi, ta'mirlanganligi, ta'mirlanganligi. olding darslarda ku quyidagidek, Gram usulida buyab, uning morfologik tuzilishi urganiladi. Sungra toza kulturasini azhratish uchun shu koliyadan kovuz usulilok vositasi olib, kiishik agarga stroke ekiladi wa thermostat koldiriladi. Mustaqil ish # 1. Gusht-peptonli agarli muhitda S formali, yani cetlari sillik, usty gumbazsimon, sarik va ok rangli colonyalar buladi. Morfolog tekshirilganda: surtma tayyyrlab Gram usulida buyab, mikroskopik kurganimizda mikrokoklarni, aktinomitsetlarni, stafilokoklarni kurishimiz mumkin. Shu kolonyadan olib kiyishik neytral agarga sof madaniyat azhratish uchun stroke usulid ekib termostat 37 ° S ha ko'ldiradi. Mustaqil ish imkoniyati 2. Kasaldan olingan yiringli material ekilgan tukhum sarigi qushilgan tuzli agardagi colonyani urganganimizda, bu muhitda lecithinase kuzatilganligiga etibor beradi, yan atrofida colony fog, bulut hosil bulganzigini kuzatamiz. Colonyadan surtma tayyorlab, Gram usulida buyab, microscopic gram (+) musbat kokklarni kuriladi, sung shu colonyadan olib kiyishik agarga sof culture uchun ekiladi va 37 ° C da coldiradi. Bundan tashkari kolonyadan olib plazmaga aralashtiriladi- plazmacoagulazani vaqt uchun, yana shu colonyadan olib konli agarga ekiladi- gemolitik xususiyiyatini saqlab qolish uchun. Mustaqil ish No3. Nazhas ekilgan Endo muxitidagi colonyi characterlash, laktoza musbat valaktoza manfiy kolonyalarni beradi. Surtma tayyerlab, Gram usulida buyab, morphologic, tinctorial hususiyatini aniklash, yani Gram (-) manfiy taekcha. Shu kolonyadan olib biochemist xususiyiyatini aniklash uchun 3 qandli agarga sanchish usulida ekiladi va termostat qo'ldiriladi. Mustaqil ish No4. Tuprok ekilagn Kitta-Tarozzi muhitini loikalanganligini bakholab, surtma tayyerlab, Gram va Tsil-Nysen usullarida buyash va morofologic xususiyiyatini aniklash, yanni Gram usulida Gram (+) mubat tayokchalseni bildari. Barcha amaliy mashg'ulotlarning khulosalarini daftarga protocol tarikasida yezib, rasmlarin rangli kilib chisish. Namoyish Kilinadi. - Jadval, rasmlar. - Amaliy ishni bazharish uchun Petri kosachasidagi muhitlar ekmasi bilan. Talabalarga tarqatilgan material. - Amaliy mashgulotni usullari, yoritilgan of kullanma texnikasi, yordam savollari. - Vaziyat masalalari chop etilgan usubiy yuklash. Amaliy mashgulotni ta'minlanishi. -Microscope, slidescope, shu mavzuga t'lukli bulgan slidlar. - Tablar, rasmlar mavzu buyich. Mashgulotni knotsshtirish. Talabalarni mustakil ishlari. Har bir talaba o'ziga xos muhitdagi koloniyalarni urganib, hujjat barcha xususiyiyatlarini kurib, daftarga protokol yezishlari kerak. Buning uchun shu talabalarga qandai anjomlar zarur? Mavzu buyicha nazorat savollari: Birlamchi bilim darajasi uchun savollar. - Aerob bakteriyalarning toza madaniyati qandai azhratib mahsulot? - Anaeroblarning turini, shtammi, klonini aniklang. Colony wa sof nima madaniyati? - Bakteriyalarni ustirishda optimal sharoitlarni sanab uting.