AHOLINI ISH BILAN TAMINLASH

Yuklangan vaqt

2025-03-18

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

7

Faytl hajmi

29,1 KB


AHOLINI ISH BILAN TAMINLASH Reja: 1. Aholi bandligi va ishga joylashtirish sohasida davlat kafolatlari 2. Bandlik va ishga joylashtirish sohasida davlat kafolatlari 3. Bandlikni huquqiy tartibga solish 4. Ishsiz shaxsning huquqiy maqomi  Bandlik va ishga joylashtirish sohasida davlat kafolatlari Bandlik va ish bilan ta’minlash sohasidagi davlat kafolatlari uning fuqarolar oldidagi davlat satandartlari va umum tan olingan xalqaro huquq normalariga muvofiq moddiy va nomoddiy boyliklarni taqdim qilishga qaratilgan majburiyatidir. Xususan, davlat mazkur sohada quyidagilarni kafolatlaydi: - ishsizlikdan himoya qilish; - vakolatli davlat organlari orqali ishga joylashish va ish turini tanlashda ko‘maklashish; - aholining ayrim toifalarini ishga joylashtirishni ta’minlash. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 37-moddasiga muvofiq, “Har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko‘rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir”. SHuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 58-moddasida mehnat qilish huquqini amalga oshirish kafolatlari AHOLINI ISH BILAN TAMINLASH Reja: 1. Aholi bandligi va ishga joylashtirish sohasida davlat kafolatlari 2. Bandlik va ishga joylashtirish sohasida davlat kafolatlari 3. Bandlikni huquqiy tartibga solish 4. Ishsiz shaxsning huquqiy maqomi  Bandlik va ishga joylashtirish sohasida davlat kafolatlari Bandlik va ish bilan ta’minlash sohasidagi davlat kafolatlari uning fuqarolar oldidagi davlat satandartlari va umum tan olingan xalqaro huquq normalariga muvofiq moddiy va nomoddiy boyliklarni taqdim qilishga qaratilgan majburiyatidir. Xususan, davlat mazkur sohada quyidagilarni kafolatlaydi: - ishsizlikdan himoya qilish; - vakolatli davlat organlari orqali ishga joylashish va ish turini tanlashda ko‘maklashish; - aholining ayrim toifalarini ishga joylashtirishni ta’minlash. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 37-moddasiga muvofiq, “Har bir shaxs mehnat qilish, erkin kasb tanlash, adolatli mehnat sharoitlarida ishlash va qonunda ko‘rsatilgan tartibda ishsizlikdan himoyalanish huquqiga egadir”. SHuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksining 58-moddasida mehnat qilish huquqini amalga oshirish kafolatlari
(58-modda) va ishga joylashishga davlat yo‘li bilan ko‘maklashish (59-modda) haqidagi muhim qoidalar o‘rin olgan. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasining 1998 yil 1 maydagi (yangi tahrirdagi) “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi qonunida aholini ish bilan ta’minlash sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari (5-modda) hamda davlat tomonidan mehnat qilish huquqini kafolatlari (6-modda) mustahkamlab qo‘yilgan. Mazkur Qonunda davlat aholining ayrim toifalarini ishga joylashtirishda qo‘shimcha kafolatlarni nazarda tutadi. Xususan, mazkur Qonunning 7-moddasiga muvofiq, davlat: - ijtimoiy himoyaga muhtoj, ish topishda qiynaladigan va mehnat bozorida teng sharoitlarda raqobatlashishga qodir bo‘lmagan shaxslarga, shu jumladan o‘n to‘rt yoshga to‘lmagan bolalari va nogiron bolalari bor yolg‘iz ota, yolg‘iz onalarga hamda ko‘p bolali ota-onalarga; - o‘rta maxsus ta’lim muassasalarini tamomlagan yoshlarga, shuningdek kasb-hunar ta’limi muassasalarining va oliy ta’lim muassasalarining davlat grantlari bo‘yicha ta’lim olgan bitiruvchilariga; - O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlaridan muddatli harbiy xizmatdan bo‘shatilganlarga; - nogironlarga va pensiya yoshiga yaqinlashib qolgan shaxslarga; - jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilingan yoki sud qaroriga ko‘ra tibbiy yo‘sindagi majburlov choralariga tortilgan shaxslarga; - odam savdosidan jabrlanganlarga qo‘shimcha kafolatlarni ta’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 5 dekabrdagi 965-sonli “Ijtimoiy muhofazaga muhtoj, ish topishda qiynalayotgan va mehnat bozorida teng shartlarda raqobatlasha olmaydigan shaxslarni ishga joylashtirish uchun ish o‘rinlarining eng kam sonini belgilash va zaxiraga qo‘yish tartibini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, 2017 yil 29 dekabrdagi 1036-son qarori bilan “YAngi ish o‘rinlari tashkil etish va aholini ish bilan ta’minlashda faol ishtirok etayotgan ish beruvchilarning reytingini aniqlash, (58-modda) va ishga joylashishga davlat yo‘li bilan ko‘maklashish (59-modda) haqidagi muhim qoidalar o‘rin olgan. Bundan tashqari, O‘zbekiston Respublikasining 1998 yil 1 maydagi (yangi tahrirdagi) “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi qonunida aholini ish bilan ta’minlash sohasidagi davlat siyosatining asosiy prinsiplari (5-modda) hamda davlat tomonidan mehnat qilish huquqini kafolatlari (6-modda) mustahkamlab qo‘yilgan. Mazkur Qonunda davlat aholining ayrim toifalarini ishga joylashtirishda qo‘shimcha kafolatlarni nazarda tutadi. Xususan, mazkur Qonunning 7-moddasiga muvofiq, davlat: - ijtimoiy himoyaga muhtoj, ish topishda qiynaladigan va mehnat bozorida teng sharoitlarda raqobatlashishga qodir bo‘lmagan shaxslarga, shu jumladan o‘n to‘rt yoshga to‘lmagan bolalari va nogiron bolalari bor yolg‘iz ota, yolg‘iz onalarga hamda ko‘p bolali ota-onalarga; - o‘rta maxsus ta’lim muassasalarini tamomlagan yoshlarga, shuningdek kasb-hunar ta’limi muassasalarining va oliy ta’lim muassasalarining davlat grantlari bo‘yicha ta’lim olgan bitiruvchilariga; - O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlaridan muddatli harbiy xizmatdan bo‘shatilganlarga; - nogironlarga va pensiya yoshiga yaqinlashib qolgan shaxslarga; - jazoni ijro etish muassasalaridan ozod qilingan yoki sud qaroriga ko‘ra tibbiy yo‘sindagi majburlov choralariga tortilgan shaxslarga; - odam savdosidan jabrlanganlarga qo‘shimcha kafolatlarni ta’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 5 dekabrdagi 965-sonli “Ijtimoiy muhofazaga muhtoj, ish topishda qiynalayotgan va mehnat bozorida teng shartlarda raqobatlasha olmaydigan shaxslarni ishga joylashtirish uchun ish o‘rinlarining eng kam sonini belgilash va zaxiraga qo‘yish tartibini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori, 2017 yil 29 dekabrdagi 1036-son qarori bilan “YAngi ish o‘rinlari tashkil etish va aholini ish bilan ta’minlashda faol ishtirok etayotgan ish beruvchilarning reytingini aniqlash,
shuningdek, ularga ijtimoiy rag‘batlantirish choralarini qo‘llash tartibi to‘g‘risida” nizom mazkur sohadagi muhim normativ hujjatlardan hisoblanadi. SHuningdek, ushbu qonunda O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safidan, Ichki ishlar vazirligi, Davlat xavfsizlik xizmati va Favqulodda vaziyatlar vazirligi qo‘shinlaridan bo‘shatilgan shaxslarni, saylab qo‘yiladigan lavozimlarga saylangan xodimlarni, sudyalik lavozimiga saylangan yoki tayinlangan xodimlarni ishdan bo‘shaganidan so‘ng ishga joylashtirishda qo‘shimcha kafolatlar mustahkamlangan. O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida mehnat faoliyati bilan shug‘ullanish, mustaqil ish qidirish va ishga joylashish huquqiga ega. O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarini mamlakat hududidan tashqarida ishga joylashtirish Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi va xususiy bandlik agentliklari tomonidan amalga oshiriladi.  Bandlikni huquqiy tartibga solish Bandlik muhim ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyalardan biri hisoblanadi. Bandlik insonning faoliyati sifatida tabiiy ehtiyoj, hayot kechirishning bir qismi, biologik mavjud bo‘lishning asosidir. Bandlik – fuqarolarning qonun hujjatlariga zid kelmaydigan, o‘z shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish bilan bog‘liq bo‘lgan, ularga ish haqi (mehnat daromadi) keltiradigan faoliyatidir. Unumli va ijodiy mehnat qilishga bo‘lgan o‘z qobiliyatlarini tasarruf etish va qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan har qanday faoliyat, shu jumladan haq to‘lanadigan ishni bajarishga aloqasi bo‘lmagan faoliyat bilan shug‘ullanish mutlaq huquqi fuqarolarga tegishlidir. Majburiy mehnat, ya’ni biron-bir jazoni qo‘llash bilan tahdid qilish orqali ish bajarishga majburlash taqiqlanadi, qonunda belgilangan hollar bundan mustasno. shuningdek, ularga ijtimoiy rag‘batlantirish choralarini qo‘llash tartibi to‘g‘risida” nizom mazkur sohadagi muhim normativ hujjatlardan hisoblanadi. SHuningdek, ushbu qonunda O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari safidan, Ichki ishlar vazirligi, Davlat xavfsizlik xizmati va Favqulodda vaziyatlar vazirligi qo‘shinlaridan bo‘shatilgan shaxslarni, saylab qo‘yiladigan lavozimlarga saylangan xodimlarni, sudyalik lavozimiga saylangan yoki tayinlangan xodimlarni ishdan bo‘shaganidan so‘ng ishga joylashtirishda qo‘shimcha kafolatlar mustahkamlangan. O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari O‘zbekiston Respublikasi hududidan tashqarida mehnat faoliyati bilan shug‘ullanish, mustaqil ish qidirish va ishga joylashish huquqiga ega. O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarini mamlakat hududidan tashqarida ishga joylashtirish Tashqi mehnat migratsiyasi agentligi va xususiy bandlik agentliklari tomonidan amalga oshiriladi.  Bandlikni huquqiy tartibga solish Bandlik muhim ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyalardan biri hisoblanadi. Bandlik insonning faoliyati sifatida tabiiy ehtiyoj, hayot kechirishning bir qismi, biologik mavjud bo‘lishning asosidir. Bandlik – fuqarolarning qonun hujjatlariga zid kelmaydigan, o‘z shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish bilan bog‘liq bo‘lgan, ularga ish haqi (mehnat daromadi) keltiradigan faoliyatidir. Unumli va ijodiy mehnat qilishga bo‘lgan o‘z qobiliyatlarini tasarruf etish va qonun hujjatlari bilan taqiqlanmagan har qanday faoliyat, shu jumladan haq to‘lanadigan ishni bajarishga aloqasi bo‘lmagan faoliyat bilan shug‘ullanish mutlaq huquqi fuqarolarga tegishlidir. Majburiy mehnat, ya’ni biron-bir jazoni qo‘llash bilan tahdid qilish orqali ish bajarishga majburlash taqiqlanadi, qonunda belgilangan hollar bundan mustasno.
Kishilarning ixtiyoriy ravishda ish bilan band bo‘lmasligi ularni javobgarlikka tortish uchun asos bo‘la olmaydi. O‘zbekiston Respublikasining “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi qonunining 2-moddasiga muvofiq band aholi toifasiga quyidagilar kiradi: - yollanib ishlayotgan, shu jumladan ishni haq evaziga to‘liqsiz ish vaqtida yoki uyda bajarayotgan, shuningdek haq to‘lanadigan boshqa ishga, shu jumladan vaqtinchalik ishga ega bo‘lgan; - betobligi, ta’tilda, kasbga tayyorlashda, qayta tayyorlashda, malaka oshirishda ekanligi, ishlab chiqarish to‘xtatib qo‘yilganligi munosabati bilan, shuningdek vaqtincha ish joyida bo‘lmaganda xodimning ish joyi qonun hujjatlariga muvofiq saqlanib turadigan boshqa hollarda vaqtincha ish joyida bo‘lmagan; - haq to‘lanadigan lavozimga saylangan yoki tayinlangan; - o‘zini ish bilan mustaqil ta’minlayotgan, shu jumladan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan, hunarmandlar, oilaviy korxonalar ishtirokchilari, dehqon xo‘jaliklari, ishlab chiqarish kooperativlari a’zolari, fermerlar va qonun hujjatlariga muvofiq boshqalar; - O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Davlat xavfsizlik xizmati, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat xavfsizlik xizmati qo‘shinlarida va ularning organlarida xizmatni o‘tayotgan, shuningdek muqobil xizmatni o‘tayotgan; - o‘z faoliyatini qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshirayotgan nodavlat notijorat tashkilotlarda, shu jumladan diniy tashkilotlarda ishlayotgan fuqarolar. Ishsiz shaxsning huquqiy maqomi Turli sabablarga ko‘ra vaqtincha ishsiz qolgan va mehnat daromadidan mahrum bo‘lgan fuqarolarni hisobga olish hamda ularga ish topishda ko‘maklashish mehnat qilish huquqi kafolatlaridan bo‘lib sanaladi. Aholi bandligiga oid qonunchilik vaqtincha ishidan va mehnat daromadidan mahrum bo‘lib qolgan Kishilarning ixtiyoriy ravishda ish bilan band bo‘lmasligi ularni javobgarlikka tortish uchun asos bo‘la olmaydi. O‘zbekiston Respublikasining “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi qonunining 2-moddasiga muvofiq band aholi toifasiga quyidagilar kiradi: - yollanib ishlayotgan, shu jumladan ishni haq evaziga to‘liqsiz ish vaqtida yoki uyda bajarayotgan, shuningdek haq to‘lanadigan boshqa ishga, shu jumladan vaqtinchalik ishga ega bo‘lgan; - betobligi, ta’tilda, kasbga tayyorlashda, qayta tayyorlashda, malaka oshirishda ekanligi, ishlab chiqarish to‘xtatib qo‘yilganligi munosabati bilan, shuningdek vaqtincha ish joyida bo‘lmaganda xodimning ish joyi qonun hujjatlariga muvofiq saqlanib turadigan boshqa hollarda vaqtincha ish joyida bo‘lmagan; - haq to‘lanadigan lavozimga saylangan yoki tayinlangan; - o‘zini ish bilan mustaqil ta’minlayotgan, shu jumladan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan, hunarmandlar, oilaviy korxonalar ishtirokchilari, dehqon xo‘jaliklari, ishlab chiqarish kooperativlari a’zolari, fermerlar va qonun hujjatlariga muvofiq boshqalar; - O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarida, shu jumladan O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Davlat xavfsizlik xizmati, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti davlat xavfsizlik xizmati qo‘shinlarida va ularning organlarida xizmatni o‘tayotgan, shuningdek muqobil xizmatni o‘tayotgan; - o‘z faoliyatini qonun hujjatlariga muvofiq amalga oshirayotgan nodavlat notijorat tashkilotlarda, shu jumladan diniy tashkilotlarda ishlayotgan fuqarolar. Ishsiz shaxsning huquqiy maqomi Turli sabablarga ko‘ra vaqtincha ishsiz qolgan va mehnat daromadidan mahrum bo‘lgan fuqarolarni hisobga olish hamda ularga ish topishda ko‘maklashish mehnat qilish huquqi kafolatlaridan bo‘lib sanaladi. Aholi bandligiga oid qonunchilik vaqtincha ishidan va mehnat daromadidan mahrum bo‘lib qolgan