Ishtirokchilar va aksiyadorlarning korporativ huquq va majburiyatlari Korporativ huquqlar • Korporativ huquqlar - ashyoviy va majburiyat huquqlaridan farq qiluvchi maxsus xarakterdagi subektiv huquqlardir. • Biroq, aksiyalarning egasi boʻlgan aksiyador aksiyadorlik jamiyati bilan shartnoma tuzmaydi, balki murakkab boʻlgan korporativ munosabatlar ishtirokchisiga aylanadi. Aksiyadorlar (ishtirokchilar)ning korporativ huquqlari: •Tashkiliy-boshqaruv •Mulkiy •Imtiyozli Ishtirokchi huquqlari Iqtisodiy huquqlari; Boshqaruv huquqlari; Ma’lumot olish huquqlari; Sudlashish huquqi Iqtisodiy huquqlar Dividend olish huquqi; Dividendni director tavsiya qilishi mumkin Ulushlarni sotish huquqi Aslida ulushni sotish cheklanmagan, biroq ustavda yoki ishtirokchilar kelishuvida cheklov bo’lishi mumkin. Shuningdek, jamiyatni sotib olish vaqtida ayrim cheklovlar bo’lishi mumkin. (Poison Pill Strategiyasi) Boshqaruv huquqlari Muhim masalalarni hal qilishda ovoz berish huquqi; Direktorni saylash huquqi; Ishtirokchining huquqi Ovoz berish: Jamiyatni rivojlantiradi; Bozorni rivojlantiradi; Jamiyatdan chiqish: Jamiyatni iqtisodiy nochorlikka yetaklaydi; Bozor samaradorligini pasaytiradi Nima uchun ishtirokchilar ovoz berish huquqiga ega?  Ishtirokchi o’z muklini kiritganligi uchun;  Ishtirokchilar qoldiq da’vogarlar bo’lganligi uchun; Kollektiv qaror qabul qilish Qiyinchiliklari  Ratsional foyda (rational apathy);  Tekin tomoqlik (Free riding);  Axborotning cheklanganligi (Information asymmetry;  Ishtirokchilarning tarqoqligi (dispersed shareholders) Ayrim yechimlar  Ishonchli boshqaruvchilar (proxy agent);  Ma’lumotlarni olishni osonlashtirish; Ishtirokchilar ovoz beradigan masalalar Direktorni tayinlash va bo’shatish; Qaror qabul qilish:  A) Jamiyatni ustavi bilan bog’liq qaror;  B) Jamiyatni mol-mulki bilan bog’lq qarorlar.  C) Jamiyat yaxlitligiga oid masalalar Masalalar qanday tartibga ovoz berishga qo’yiladi?  Ulushlari 10 (5) foizdan yuqori bo’lgan ishtirokchilarning talabi bilan;  O’z ulushini sotmoqchi bo’lgan ishtirokchining talabi bilan; Umumiy yig’ilish chaqirish rad etilishi mumkinmi?  Masala mutloq ijro hokimiyatiga ta’luqli bo’lsa;  Masala bo’yicha ilgari ishtirokchilar tomonidan qaror qabul qilingan bo’lsa;  Masala muhokamasi jamiyat faoliyatiga to’sqinlik qilgan taqdirda Ovoz berish usullari  Ko’pchilik 50+1;  Mutloq ko’pchilik 2/3;  To’liq 100% Tashkiliy-boshqaruv huquqlar: 1) kompaniya ishlarini boshqarishda ishtirok yetish bilan bogʻliq huquqlar; 2) kompaniya boshqaruv organlari faoliyati va kompaniyaning moliyaviy-iqtisodiy ahvoli ustidan nazoratni amalga oshirish bilan bogʻliq huquqlar; 3) kompaniya faoliyati toʻgʻrisida maʼlumot olish huquqi. Mulkiy huquqlar 1) Daromadlarni taqsimlashda qatnashish huquqi; 2) Tugatish davrida oʻz ulushini olish huquqi. Imtiyozli huquqlar • ishtirokchilar tomonidan uchinchi shaxslarga ajratilgan MCHJ ulushlarini sotib olish huquqi; • qoʻshimcha ravishda chiqarilgan aksiyalarni sotib olish huquqi Jamiyat boshqaruvida qatnashish huquqi • ishtirokchilar (aksiyadorlar) umumiy yigʻilishini chaqirishni talab qilish); • yigʻilish kun tartibiga masalalar kiritish, shu jumladan biznes- kompaniya boshqaruv organlariga nomzodlar taqdim qilish; • umumiy yigʻilishda ishtirok etish, kun tartibidagi masalalar muhokamasida ishtirok etish yoki vakil yuborish; • umumiy yigʻilishda ovoz berish; • kompaniya Kengashi, taftish komissiyasi, buxgalteriya komissiyasi va boshqalarni tashkil qilishda qatnashish. Ishtirokchilar nazoratini amalga oshirish shakllari • aksiyadorlarning (ishtirokchilarning) yillik umumiy yigʻilishida yillik hisobot va yillik buxgalteriya hisobotlarini koʻrib chiqish va tasdiqlash; • ishtirokchilarning umumiy yigʻilishida taftish komissiyasi (auditor) ni saylash; • kompaniyaning buxgalteriya hisobi va moliyaviy (buxgalteriya) hisoboti auditini oʻtkazish boʻyicha professional auditorni tasdiqlash