ALOHIDA OLINGAN SO`ZLAR GURUHI
Reja:
1. Modal so`zlar
2. Undov so`zlar haqida ma’lumot
3. Taqlid so`zlar
Modal so`zlar
So`zlovchining o`z fikriga bo`lgan munosabatini bildiradigan so`zlar modal
so`zlar deyiladi: Ehtimol, bugun etib kelar.
Modal so`zlar ma’no jihatidan quyidagi turlarga bo`linadi:
1. Fikrning aniqligini ifodalaydigan modal so`zlar:
1) fikrning rostligi tasdiqlanadi: darhaqiqat, haqiqatan, haqiqatda, filhaqiqat (arx.);
2) fikrning qat’iyligi ta’kidlanadi: shubhasiz, shaksiz, so`zsiz 3) ishonch: albatta 4)
anglatilayotgan voqelikning yuzaga kelishi tabiiy ekanligini bildiradi: tabiiy, o`z-
o`zidan, 5) fikrning chinligi eslatiladi: to`g`ri, xoynaxoy, muhaqqaq (arxaik), aslida,
darvoqe, rostdan.
2. Fikrning noaniqligini ifodalaydigan modal so`zlar:
1) fikrning taxminiyligini bildiradi: shekilli, chamasi, chog`i;
2) fikrning gumonli ekanligini bildiradi: ehtimol, balki;
3) fikrning tusmolli ekanini bildiradi: aftidan;
4) fikrning chinligiga gumon ham, ishonch ham bildiradigan: har holda, har qalay.
3. Fikrning tartibi: avvalo, avvalambor, birinchidan, ikkinchidan.
4. Fikrning dalillanishi: masalan, jumladan.
5. Xulosa: xullas, demak, nihoyat, xullas kalom.
6. Achinish: afsus, attang, esiz.
7. Zaruriyat: kerak, zarur, lozim.
8. Quvonch: xayriyat.
9. Mavjudlik va mavjud emaslik: bor, yo`q.
Bulardan tashqari: binobarin, zero, holbuki, vaholanki kabi modal so`zlar ham
mavjud.
Modal so`zlarning ko`pchiligi mustaqil so`zlardan o`sib chiqqandir.
1) ot turkumidan: aftidan, haqiqatan, mazmuni, ehtimol, darhaqiqat; 2) sifatdan:
yaxshi(ki), to`g`ri, so`zsiz, shubhasiz, tabiiy; 3) ravishdan: albatta; 4) fe’ldan: xoyna-
xoy (tojikcha xohi-naxohi so`zidan); 4) bog`lovchidan: balki; 5) so`z birikmasidan:
har qalay, har holda; 6) gapning modal so`zga aylanishi: holbuki (Hol buki); 7) so`z
tushirish natijasida hosil bo`lgan: o`z-o`zidan (aniq so`zi tushib qoladi).
Modal so`zlar sof va vazifadosh modal so`zlarga bo`linadi. Haqiqatan, darhaqiqat,
afsuski, attang, albatta, shekilli, avvalo, xullas, masalan, umuman, taxminan so`zlari
sof modal so`zlar hisoblansa, modal ma’noda ham qo`llanadigan aftidan, chamasi,
balki, ehtimol, shubhasiz kabi so`zlar vazifadosh modal so`zlar hisoblanadi.
Modal so`zlar gap tarkibidagi so`zlardan vergul bilan ajratiladi va ko`pincha kirish
so`z vazifasini bajarib keladi.
Undov so`zlar haqida ma’lumot
His-hayajon, tuyg`uni, haydash-chaqirishni bildiradigan so`zlar turkumi undov
deyiladi: eh, uh, o, e, uf, voy, ura, barakalla, ofarin, salom, xayr, xo`sh, rahmat, balli,
bay-bay, voy-bo`y, a, ax, ohho, obbo, ey, ehhe, i, ie, o`h, o`hho`, hm, him, be, tuf,
hah, ho, hay-hay, eh, o`, ha, iyi. Bu so`zlar mustaqil so`zlarga ham yordamchi
so`zlarga ham kirmaydigan ayrim so`z turkumidir.
Undovlar yakka holda, juft holda yoki takrorlanib qo`llanishi mumkin: oh, voy, oh-
voh, dod-voy, bay-bay, hay-hay.
Juft va takrorlangan undovlar chiziqcha bilan yoziladi.
Undovlar ma’no jihatidan quyidagi turlarga bo`linadi:
1. His-hayajon undovlari quyidagi ma’nolarni ifodalaydi:
1) shafqat, mehribonlik: ie, o, voy, voy-ey, eh; 2) sevinch, xursandchilik, zavqlanish:
ho, o`h-ho`, ehe; 3) qoyil qolish, rohatlanish: hay-hay (takrorlansa), oh-oh; 4)
