Amaliy mashg‘ulot. Hayot faoliyati xavfsizligining huquqiy asoslari. Reja: 1. Aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasida qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi qonunlarini o’rganish. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmon va qarorlarini o’rganish. 3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlarini o’rganish. 4. Davlat standartlarini o’rganish. 4. Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlikni ta’minlash va fuqaro muhofazasi sohasida qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi qonunlari Aholini va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish - favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish choralari, usullari, vositalari tizimi, sa’y-harakatlari majmui. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish - oldindan o‘tkaziladigan hamda favqulodda vaziyatlar ro‘y berishi xavfini imkon qadar kamaytirishga, bunday vaziyatlar ro‘y bergan taqdirda esa, odamlarning hayotini saqlab qolish va sog‘lig‘ini saqlashga, atrof tabiiy muhitga yetkaziladigan zarar va moddiy talafotlar miqdorini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar kompleksi. Favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish - favqulodda vaziyatlar ro‘y berganda o‘tkaziladigan hamda odamlar hayotini asrab qolish va sog‘lig‘ini saqlashga, atrof tabiiy muhitga yetkaziladigan zarar va moddiy talafotlar miqdorini kamaytirishga, shuningdek favqulodda vaziyatlar ro‘y bergan zonalarning kengayishiga yo‘l qo‘ymaslikka hamda xavfli omillar ta’sirini tugatishga qaratilgan qutqaruv ishlari va kechiktirib bo‘lmaydigan boshqa ishlar kompleksi. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so‘ng aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasida bir qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. 1996 yil 4 martda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF- 1378 Farmoni bilan Favqulodda vaziyatlar vazirligi tashkil etildi. Vazirlik faoliyat yurita boshlagandan so‘ng aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasining huquqiy asosini tashkil etuvchi qonunlar qabul qilindi. Jumladan: Aholini va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida (1999 yil 20 avgust) – 5 ta bo‘lim, 27 moddadan iborat. Qonun aholini va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi hamda favqulodda vaziyatlar ro‘y berishi va rivojlanishining oldini olish, favqulodda vaziyatlar keltiradigan talafotlarni kamaytirish va favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishni maqsad qilib qo‘yadi. Fuqaro muhofazasi to‘g‘risida (2000 yil 26 may) – 4 ta bo‘lim, 23 moddadan iborat. Ushbu qonun fuqaro muhofazasi sohasidagi asosiy vazifalarni, ularni amalga oshirishning huquqiy asoslarini, davlat organlarining, muassasalar va tashkilotlarning vakolatlarini, O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining huquqlari va majburiyatlarini, shuningdek fuqaro muhofazasi kuchlari va vositalarini belgilaydi. Gidrotexnika inshootlarining xavfsizligi to‘g‘risida (1999 yil 20 avgust) – 15 modda. Ushbu qonunning maqsadi gidrotexnika inshootlarini loyihalashtirish, qurish, foydalanishga topshirish, ulardan foydalanish, ularni rekonstruksiya qilish, tiklash, konservatsiyalash va tugatishda xavfsizlikni ta’minlash bo‘yicha faoliyatni amalga oshirishda yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga solishdir. Radiatsiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida (2000 yil 31 avgust) – 5 ta bo‘lim, 28 moddadan iborat. Qonunning maqsadi radiatsiyaviy xavfsizlikni, fuqarolar hayoti, sog‘lig‘i va mol-mulki, shuningdek, atrof muhitni ionlashtiruvchi nurlanishning zararli ta’siridan muhofaza qilishni ta’minlash bilan bog‘liq munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarining sanoat xavfsizligi to‘g‘risida (2006 yil 28 sentyabr) – 23 modda. Qonunning maqsadi xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarining sanoat xavfsizligi sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Terrorizmga qarshi kurash to‘g‘risida (2000 yil 15 dekabr) – 6 ta bo‘lim, 31 moddadan iborat. Ushbu qonunning maqsadi terrorizmga qarshi kurash sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. Qonunning asosiy vazifalari shaxs, jamiyat va davlatning suverenitetini va hududiy yaxlitligini himoya qilish, fuqarolar tinchligi va milliy totuvlikni saqlashdan iborat. Ekstremizmga qarshi kurash to‘g‘risida (2018 yil 30 iyul) – 5 bob 24 moddadan iborat. Ushbu Qonunning maqsadi ekstremizmga qarshi kurashish sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat. 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar Mahkamasining farmon va qarorlari. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmon va qarorlari: O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 19 fevraldagi “Toshqinlar, sel oqimlari, qor ko‘chish va yer ko‘chki hodisalari bilan bog‘liq favqulodda vaziyatlarning oldini olish hamda ularning oqibatlarini tugatish borasidagi chora-tadbirlar to‘g‘risida” PQ-585-sonli Qarori. Toshqinlar, sel oqimlari, qor ko‘chish va yer ko‘chki hodisalari bilan bog‘liq favqulodda vaziyatlardan aholi va hududlarni muhofaza qilish bo‘yicha ishlarni o‘z vaqtida va samarali tashkil etish, shuningdek ularning ehtimol tutilgan oqibatlarini tezkorlik bilan tugatish maqsadida qabul qilingan. Har yili joriy yilga belgilangan qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari qabul qilinadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 1 iyundagi “Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etish tizimi samaradorligini tubdan oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5066-sonli Farmoni. Farmonda favqulodda vaziyatlarning oldini olish va bartaraf etish tizimi faoliyatini takomillashtirishning eng muhim yo‘nalishlari va O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining vazifalari belgilandi. Farmonga muvofiq, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Gidrometeorologiya xizmati markazi, Katta va alohida muhim suv xo‘jaligi obyektlarining texnik holatini hamda bexatar ishlashini nazorat qilish davlat inspeksiyasi, Kichik hajmli kemalar davlat inspeksiyasi, shuningdek, Fanlar akademiyasi Seysmologiya institutining Tezkor xabarlar xizmati O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi tizimiga o‘tkazildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ushbu Farmoni favqulodda vaziyatlar rivojlanish xavfi yuqori bo‘lgan tumanlarda (shaharlarda) favqulodda vaziyatlar bo‘yicha qo‘shimcha bo‘limlar va qutqaruv otryadlari tashkil etish orqali Favqulodda vaziyatlar vazirligi tizimining salohiyatini mustahkamlash va quyi bo‘g‘inlarini kengaytirishga qaratilgan. Mazkur Farmonda favqulodda vaziyatlarning oldini olish va oqibatlarini bartaraf etish tizimi samaradorligini oshirish, kadrlar salohiyatini mustahkamlash, zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, ilm-fan va texnika yutuqlarini joriy etish, shuningdek, Favqulodda vaziyatlar vazirligining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash ko‘zda tutilgan kompleks chora-tadbirlar dasturi tasdiqlandi. Farmonni amalga oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining quyidagi ikki qarori imzolandi: O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 iyun kundagi “O’zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi faoliyatini yanada takomillashtirish bo’yicha tashkiliy tadbirlar to’g’risida”gi PQ-3029-sonli qarori. Qaror bilan Favqulodda vaziyatlar vazirligi tizimining tashkiliy tuzilmasi va Favqulodda vaziyatlar vazirligi tizimidagi tashkilotlar tashkiliy tuzilmalari tasdiqlandi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 iyun kundagi "Aholi va hududlarni favqulotda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasida mutaxassislar tayyorlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida"gi PQ - 3030 - sonli qarori. Qarorda mutaхassislarni aholi va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasida qayta tayyorlashva ularning malakasini oshirish darajasi va sifatini yanada takomillashtirishni tubdan o'zgartirish, tayyorgarlikdan o'tkazishning yagona tizimini yaratish, ilmiy-tadqiqotlar olib borish samaradorligini oshirish, shuningdek, Fuqaro muhofazasi institutining moddiy- teхnika bazasini rivojlantirish maqsadida bir qator vazifalar, jumladan, Fuqaro muhofazasi institutining asosiy vazifalari belgilab berildi. Institutda 5A640103— “Favqulodda vaziyatlarda aholi хavfsizligi” mutaхassisligi bo'yicha magistratura ochildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 iyundagi “O‘zbekiston Respublikasi aholisiga 2017 - 2021 yillarda ixtisoslashtirilgan tibbiy yordam ko‘rsatishni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3071-sonli Qarori. Qarorda respublikaning ixtisoslashtirilgan tibbiy yordamini yanada rivojlantirishning eng muhim yo‘nalishlarini belgilash, uning geografiyasini tuman (shahar) darajasigacha kengaytirish, hududiy ixtisoslashgan tibbiyot tashkilotlariga tashkiliy-metodik rahbarlik qilish uchun respublika ixtisoslashtirilgan markazlarining mas’uliyatini oshirish, ularning amaliyotiga tibbiy yordamning zamonaviy usullari va texnologiyalarini keng joriy etish chora-tadbirlari nazarda tutilgan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 9 avgustdagi “O‘zbekiston Respublikasi hududi va aholisining seysmik xavfsizligi, seysmik chidamli qurilish va seysmologiya sohasida ilmiy tadqiqotlar o‘tkazishni yanada rivojlantirish chora-tadbirlarini to‘g‘risida”gi PQ-3190-sonli Qarori. Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularning oqibatlarini bartaraf etish tizimi samaradorligini oshirish, aholi va hududlarni seysmik хavfdan himoya qilish bo'yicha aniq maqsadga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish, seysmologiya va seysmik chidamli qurilish sohasidagi ilmiy-tadqiqot ishlarini jahon talablari darajasida o'tkazish uchun shart-sharoitlar yaratish, yer qobig'i shakli jiddiy o'zgarishini kuzatuvchi, seysmik хavfni baholovchi va zilzilalarni prognoz qiluvchi stansiyalar tarmog'ining moddiy-teхnik bazasini mustahkamlash maqsadida O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Davlat arхitektura va qurilish qo'mitasi, Iqtisodiyot vazirligi va Moliya vazirligining seysmologiya, seysmik chidamli qurilish va seysmik хavfsizlik sohasidagi tadqiqotlarni yanada rivojlantirish va ularning samaradorligini oshirish, shuningdek, Fanlar akademiyasi G.O. Mavlonov nomidagi Seysmologiya instituti, M.T. Urazbaev nomidagi Meхanika va inshootlar seysmik mustahkamligi instituti hamda Favqulodda vaziyatlar vazirligi Seysmoprognostik monitoring respublika markazining eksperimental bazasini zamon talablari darajasida modernizasiyalash to'g'risidagi taklifi qabul qilingan. Seysmologiya, binolar va inshootlarini seysmik chidamli qilib qurish sohasidagi ilmiy tadqiqotlarni yanada rivojlantirish va ularning samaradorligini oshirish, shuningdek, O'zbekiston Respublikasi aholisi va hududlarning seysmik хavfsizligi darajasini oshirish bo'yicha chora-tadbirlar majmui tasdiqlangan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 10 apreldagi “Favqulodda vaziyatlar tuzilmalarining faoliyatini yanada takomillashtirish bo‘yicha tashkiliy chora-tadbirlar to‘g‘risida” PQ-4276-son Qarori. Qarorda “O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi to‘g‘risidagi nizom” va 2019 ― 2021- yillarda O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi faoliyatini yanada takomillashtirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” tasdiqlangan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 10 apreldagi “O‘zbekiston Respublikasida favqulodda vaziyatlarning oldini olish va bartaraf etish hamda yong‘in xavfsizligini ta’minlashning sifat jihatidan yangi tizimini joriy etish to‘g‘risida”gi PF-5706-son Farmoni. Farmomga asosan mavjud shtat birliklari, moliyaviy va moddiy-texnik bazasining to‘liq hajmida, doimiy joylashgan manzillari o‘zgartirilmagan holda o‘rnatilgan tartibda berildi: a) O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi tizimiga: O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligidan: Yong‘in xavfsizligi bosh boshqarmasi, uning tarkibiy va hududiy tuzilmalari, Davlat yong‘in xavfsizligi xizmatining tugatilishini nazarda tutgan holda; Yong‘in xavfsizligi instituti; Mudofaa vazirligidan — Gidrometeorologik jarayonlarga ta’sir ko‘rsatishni boshqarish xizmati; b) Favqulodda vaziyatlar vazirligi tizimidan O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasarrufiga — Gidrometeorologiya xizmati markazi. O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi tizimida mavjud hamda berilayotgan shtat birliklari doirasida quyidagilar tashkil etildi: Qutqaruv kuchlari xizmatini va favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishni tashkil qilish bosh boshqarmasi; Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularda harakat qilish davlat tizimi hamda fuqaro muhofazasining tashkiliy ta’minoti va rejalashtirish bosh boshqarmasi; Davlat yong‘in nazoratini tashkil etish bosh boshqarmasi; Yong‘in xavfsizligi instituti, Boshlang‘ich tayyorgarlik va malaka oshirish markazi, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Fuqaro muhofazasi instituti negizida O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligi Akademiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 30 iyuldagi “O‘zbekiston Respublikasi aholisi va hududining seysmik xavfsizligini ta’minlash tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-4794-son Qarori. Qaror bilan O‘zbekiston Respublikasida seysmik xavfsizlikni ta’minlash tizimini takomillashtirish dasturi tasdiqlangan. Quyidagilar seysmik xavfsizlikni ta’minlashning asosiy yo‘nalishlari etib belgilangan: - aholining seysmik xavfsizligini ta’minlashning huquqiy asoslarini takomillashtirish; - seysmik xavf darajasini kamaytirish choralarini ko‘rish; - foydalanishda bo‘lgan va foydalanishga topshiriladigan bino va inshootlarning seysmik mustahkamligini nazorat qilish; - respublika hududida joylashgan suv omborlari va gidrotexnika inshootlarining seysmik mustahkamligini nazorat qilish; - seysmik xavfsizlikni ta’minlash sohasiga zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish; - seysmik xavfsizlik va mustahkamlikni ta’minlashning zamonaviy uslub va texnik vositalarini amaliyotga joriy etish; - seysmik xavfsizlik va mustahkamlikni ta’minlashning ilmiy asoslari va texnologiyalarini takomillashtirish. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari: Tabiiy, texnogen va ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarning tasnifi to‘g‘risida (1998 yil 27 oktyabr, 455-sonli). Qaror bilan tasdiqlangan tasnifga muvofiq favqulodda vaziyatlar vujudga kelish sabablariga ko‘ra texnogen, tabiiy va ekologik xususiyatli, ushbu vaziyatlarda zarar ko‘rgan odamlar soniga, moddiy zararlar miqdoriga va ko‘lamlariga qarab lokal, mahalliy, respublika va transchegarali turlarga bo‘linadi. “2015-2030 yillarda ofatlar xavfini kamaytirish bo’yicha Senday hadli dasturi”ni O’zbekiston Respublikasida amalga oshirish chora-tadbirlari to’g’risida (2019 yil 12 aprel 299-son). Qaror bilan “2015 — 2030-yillarda ofatlar xavfini kamaytirish bo‘yicha Senday hadli dasturi” maqsadlariga O‘zbekiston Respublikasida erishish strategiyasi va ushbu strategiyani 2019-2030 yillar davrida amalga oshirish bo‘yicha milliy harakatlar rejasi tasdiqlangan. Quyidagilar Strategiyaning asosiy vazifalari etib belgilangan: - ofatlar xavfini kamaytirish hamda aholini va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish samaradorligini oshirish sohasida normativ-huquqiy va metodik bazani takomillashtirish; - favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish uchun ilg‘or texnologiyalar va muhandislik-texnik vositalarni ishlab chiqish hamda joriy etish; - favqulodda vaziyatlar monitoringini olib borish va ularni prognozlashtirish tizimlarini yaratish va rivojlantirish; - boshqaruv, aloqa va xabar berish tizimlarini tashkil etish, rivojlantirish va doimiy shay holatda saqlab turish; - favqulodda vaziyatlardan zarar ko‘rgan aholining hayot faoliyatini ta’minlovchi tizimni yaratish va rivojlantirish; - aholini va rahbarlar tarkibiga kiradigan mutaxassislarni favqulodda vaziyatlarda harakatlanishga tayyorlash tizimini takomillashtirish. Aholini favqulodda vaziyatlarda harakat qilishga va fuqaro muhofazasi sohasida tayyorlash tartibini takomillashtirish to‘g‘risida (2019 yil 9 sentyabr 754-son). Ushbu qaror bilan “Aholining barcha qatlamlarini favqulodda vaziyatlarda harakat qilishga va fuqaro muhofazasi sohasida tayyorlash tartibi to‘g‘risidagi Nizom” tasdiqlangan. Nizom O‘zbekiston Respublikasi aholisini favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasida, shuningdek favqulodda vaziyatlarda harakat qilishga tayyorgarlikdan o‘tayotgan aholi guruhlarini tayyorlashning asosiy vazifalarini, shakllari va usullarini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlarning oldini olish va bunday vaziyatlarda harakat qilish davlat tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida (2020-yil 26-avgustdagi 515-son qarori). Qaror bilan O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va bunday vaziyatlarda harakat qilish davlat tizimi (FVDT) to‘g‘risidagi Nizom; Vazirlik va idoralar hamda boshqa tashkilotlarning FVDT funksional quyi tizimida aholini va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish bo‘yicha funksiyalari; Mahalliy davlat hokimiyati organlarining FVDT hududiy quyi tizimida aholini va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish bo‘yicha funksiyalari tasdiqlangan. 6. Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlikni ta’minlash bo’yicha davlat standartlari. O‘zbekiston Respublikasi aholisi va xalq xo`jaligi ob’ektlarini tabiiy hamda texnogen xususiyatli turli halokatlardan muhofaza qilish borasida olib borilayotgan keng ko`lamli tadbirlari orasida huquqiy-me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish va hayotga tadbiq etish hozirgi kunning eng dolzarb masalalaridan biridir. Mana shunday muhim hujjatlardan biri Davlat standartlari hisoblanadi. Davlat standartlari tashkilotlar, muassasalar, idoralar, ilmiy dargohlarda ish yuritish, amalda qo`llash bo`yicha favqulodda vaziyatlarning yagona tizimiga asos yaratadi. 1. “Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlik. Asosiy tushunchalarning atamalari va ta’riflari” (O’z Dst 981:2000). 2. “Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlik. Tabiiy favqulodda vaziyatlar” (O’z Dst 982:2000). 3. “Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlik. Texnogen favqulodda vaziyatlar. Atamalar va ta’riflar” (O’z Dst 1014:2002). 4. “Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlik. Favqulodda vaziyatlar monitoringi va prognozlash. Atamalar va ta’riflar” (O’z Dst 1015:2002). 5. “Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlik. Favqulodda vaziyatlar monitoringi va prognozlash. Asosiy qoidalar” (O’z Dst 1016:2002). 6. “Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlik. Texnogen favqulodda vaziyatlar manbalari. Shikastlovchi omillar va ular ko‘rsatkichlarining tasnifi va nomenklaturasi” (O’z Dst 1017:2002). 7. “Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlik. Tabiiy favqulodda vaziyatlar manbalari. Shikastlovchi omillar. Shikastlovchi ta’sir ko‘rsatkichlarining nomenklaturasi” (O’z Dst 1018:2002). Tayanch so'z va iboralar: Mehnat muhofazasi, Mehnat Kodeksi, qonunlar, farmonlar, qarorlar, ish o'rni, mehnat sharoitlari, mehnat shartnomasi, ish vaqti, dam olish vaqti, mehnatga haq to'lash, mehnat intizomi, ayollar va yoshlar mehnati, favqulodda vaziyat, favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish, favqulodda vaziyatlarning oldini olish, favqulodda vaziyatlarni bartaraf etish. Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 1. Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlikni ta’minlash va fuqaro muhofazasi sohasida qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi qonunlarini bilasizmi? 2. Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlikni ta’minlash va fuqaro muhofazasi sohasiga tegishli O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmon va qarorlari? 3. Favqulodda vaziyatlarda xavfsizlikni ta’minlash va fuqaro muhofazasi sohasiga tegishli O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari?