Amfibiyalarni sistematikasi. Sinfning umumiy biologik va morfologik tavsifi. Sinfning sistematikasi: oyoqsizlar turkumi, dumli va dumsiz amfibiyalar. Amfibiyalarni ekologiyasi.
Amfibiyalarni sistematikasi. Sinfning umumiy biologik va morfologik tavsifi.
Sinfning sistematikasi: oyoqsizlar turkumi, dumli va dumsiz amfibiyalar.
Amfibiyalarni ekologiyasi.
R E J A
1. Amfibiyalarni sistematikasi. Sinfning umumiy biologik va morfologik
tavsifi.
2. Sinfning sistematikasi: oyoqsizlar turkumi, dumli va dumsiz amfibiyalar.
3. Amfibiyalarni ekologiyasi.
Suvda hamda quruqlikda yashovchilarni o’rganish umurtqali hayvonlar
evolutsiyasi, ayniqsa uiarning suvdan quruqlik muhitiga o’tishini aniqlashda katta
ahamiyatga ega. Suvda hamda quruqlikda yashovchilaming qadimgi ajdodlari
baliqqa, xususan panjaqanotlilarga o’xshagan bo’lishi kerak. Suv muhitidan
quruqlikka o’tishi yangi moslanish belgilarini paydo bo’lishiga olib kelgan. Shu
tarzda juft suzgichlar o’rniga besh barmoqli oyoqlar paydo bo’lgan; jabra bilan
nafas olish o’pka bilan nafas olishga almashingan va boshqa chuqur o’zgarishlar
yuz bergan. Eng qadimgi suvda hamda quruqlikda yashovchilar stegosefallar
(sovutboshlilar) devon davrida paydo bo’lgan. Bu hayvonlar asosan suvda
yashagan, ba’zan quruqlikka ham chiqqan bo’lishi mumkin. Ularda yon
chiziqlarning bo’lishi buning isbotidir, stegosefallar juda yirikligi, bosh qutisini
yopib turuvchi qalqoni bo’lishi bifan hozirgi suvda hamda quruqlikda
yashovchilardan farq qilgan. Ayrim stegosefallarning bosh qutisi 1 m ga yetgan.
Stegosefallardan hozirgi suvda hamda quruqlikda yashovchilar kelib chiqqan.
Ahamiyati: Hozir Yeryuzida suvda hamda quruqlikda yashovchilarning 2600 ga
yaqin turi ma’lum. Ko’pchilik turlari qishloq xo’jaligi zararkunandalari, parazit va
kasallik tarqatuvchi hasharotlarni qirib katta foyda keltiradi. Bir qancha turlaridan
Iaboratoriya hayvonlari sifatida ilmiy tadqiqot ishlarida foydalaniladi. Bir qator
suvda hamda quaiqlikda yashovchilar (asosan, baqalar) ayrim mamiakatlarda oziq-
ovqat sifatida ishiatiladi. Hozirgi suvda hamda quruqlikda yashovchilar dumlilar,
dumsizlar va oyoqsizlar turkumiga ajratiladi.
Dumlilar turkumi: Dumlilar suvda hamda quruqlikda yashovchilar-ning eng
qadimgi guruhi bo’lib, 350 ga yaqin turi ma’lum. Ularga salamandmlar, tritonlar,
proteylar, sirenlar kiradi. Dumlilar tuzilishi va hayot kechirishi, tashqi ko’rinishi
bilan baliqlarga o’xshab ketadi. Ular hayotining ko’p qismini suvda o’tkazadi;
o’pkasi sodda tuzilgan; ayrim turlarida jabralari saqlanib qolgan (proteylar,
sirenlar). Proteylar g’or suvlarida yashaydi; ko’zlari reduksiyaga uchragan.
Sirenlarning orqa oyoqlari bo’lmaydi. Dumlilar ikkilamchi marta suvda yashashga
o’tgan hayvonlar hisoblanadi. Ehtimol, dumlilarning qadimgi ajdodlari sudralib
yuruvchilar bilan raqobatda sayoz suv havzalarini tark etmasdan lichinkalik
davrida yashab qolgan bo’lishi kerak. Hayvonlarda voyaga yetish davri
bo’lmasdan, lichinka davrida voyaga yetish neoteniya deyiladi. Bu hodisa boshqa
guruhga mansub hayvonlar orasida ham ma’lum. Yapon salamandrasining uzunligi
1,5 metrga yetadi. Dumlilar O’rta Osiyo faunasida uchramaydi. Ayrim dumlilar
akvariumda boqiladi.
Oyoqsizlar turkumi: Gavdasi chuvalchangsimon shaklda bo’lib, Janu-biy va
Markaziy Amerika, Afrika va Janubiy Osiyoning o’ta nam tropik mintaqalari
tuprog’ida yashaydi. 170 ga yaqin turi ma’lum. Tuproqda yashashi tufayli tanasi
juda o’zgargan; oyoqlari reduksiyaga uchragan; boshi konussimon shaklga ega
bo’lgan. Tropik iqlimda tarqalgan chervagalaring tashqi ko’rinishi yomg’ir
chuvalchangiga o’xshaydi, ko’ztari ten ostidaboiadi. Urug’lanishi ichki.
Dumsizlar turkumi: Dumsizlarga baqalar va qurbaqalar kiradi. Uiarning gavdasi
kalta, keng va yassilashgan bo4lib, voyaga yetgan davrida dumi bo’lmaydi. Orqa
oyoqlari oldingisiga nisbatan uzun va baquvvat bo’ladi. Shuning uchun ular sakrab
harakatlanadi. Tuxumlari suvda urug’lanadi. 3500 ga yaqin turi bor. Bizning
mamlakatimizda 2 turi: ko’l baqqsi va yashil qurbaqa uchraydi.
Baqa va qurbaqaning tashqi ko’rinishi o’xshash bo’lishiga qaramasdan, bin
ikkinchisidan katta farq qiladi. Baqaning terisi silliq, shilimshiq modda bilan
