MAVZU: NIKOHNI TUGATISH BILAN BOG'LIQ ISHLARNI SUDDA KO'RISHNING PROTSESSUAL XUSUSIYATLARI REJA: 1. NIKOHNI TUGATISH BILAN BOG‘LIQ ISHLARNING TAALLUQLILIGI VA SUDLOVLILIGI 2. NIKOHNI TUGATISH BILAN BOGMIQ ISHLARNI SUDDA MAZMUNAN KO‘RISH VA ISH BO‘YICHA HAL QILUV QARORI CHIQARISH 3. NIKOHNI HAQIQIY EMAS DEB TOPISH UCHUN ASOSLAR, UNING HUQUQIY OQIBATLARI SHARQDA QADIM-QADIMDAN OILA MUQADDAS DARGOH SANALIB KELINGAN. 0£ZBEKISTON RESPUBLIKASI KONSTITUTSIYASINING 63-MODDASIDA: «OILA JAMIYATNING ASOSIY BO‘G‘INIDIR HAMDA JAMIYAT VA DAVLAT MUHOFAZASIDA BO'LISH HUQUQIGA EGA»', DEB TA’KIDLANADI. OILANING ASOSINI NIKOH TASHKIL ETADI. JAMIYATDA OILA QURISHNING BIRDAN BIR ASOSI NIKOH BO‘LISHI VA UNING JAMIYATDA TUTGAN O‘RNINI E'TIROF ETIB, «LNSON HUQUQLARI UMUMJAHON DEKLARATSIYASI»NING 16-MODDASIDA SHUNDAY DEYILADI: «BALOG‘ATGA YETGAN ERKAKLAR VA AYOLLAR IRQI, MILLATI YOINKI DINIGA QARAB BIRON BIR CHEKLASHSIZ NIKOHDAN O‘TISH VA OILA QURISH HUQUQIGA EGADIRLAR. ULAR NIKOHDAN O‘TAYOTGANIDA HAM, NIKOHDA BO'LGAN VAQTIDA HAM VA NIKOH BEKOR QILINAYOTGANDA HAM BIR XIL HUQUQLARDAN FOYDALANADILAR. 0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI KONSTITUTSIYASINING 63-MODDASIDA «NIKOH TOMONLARNING IXTIYORIY ROZILIGI VA TENG HUQUQLILIGIGA ASOSLANADI», DEB YOZIB QO‘YILGAN. SHUNINGDEK, 0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILA KODEKSINING 15-MODDASIDA NIKOH YOSHI 18 YOSH QILIB BELGILANGAN. UZRLI SABABLAR BOLGANDA, ALOHIDA HOLLARDA NIKOHGA KIRISHNI XOHLOVCHILARNING ILTIMOSIGA KO‘RA, NIKOH DAVLAT RO‘YXATIDAN O‘TKAZILADIGAN JOYDAGI TUMAN, SHAHAR HOKIMI NIKOH YOSHINI KO‘PI BILAN BIR YILGA KAMAYTIRISHI MUMKIN. 0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING OILA KODEKSI NORMALRIGA ASOSAN, NIKOHGA KIRISHNING O‘ZIGA XOS SHARTLARI MAVJUD: 1) nikohlanuvchilaming nikoh yoshiga yetganligi; 2) nikohlanuvchilaming o'zaro roziligi; 3) nikohlanuvchilarning ruhiy va tibbiy jihatdan soglom- ligi; 4) nikohni tegishli qonun talablari asosida rasmiylashtirilishi va h.k OILAVIY-HUQUQIY MUNOSABATLARGA DOIR ISHLAR (NIZOLAR) TASNIFLANGANDA NIKOHNING TUGATILISHI BILAN BOG‘LIQ ISHLAR DEGANDA: nikohdan ajratish (Oila kodeksining 40- moddasi); nikohni bekor qilish (Oila kodeksining 43- moddasi); nikohni haqiqiy emas deb topish (Oila kodeksining 50- moddasi); er-xotinning mol- mulkini bo‘lish (Oila kodeksining 27- moddasi); nikoh shartnomasini o'zgartirish, bekor qilish yoki haqiqiy emas deb topish (Oila kodeksining 32—33- moddalari)ga oid ishlar nazarda tutiladi. NIKOHNING TUGATILISHI BILAN BOG‘LIQ ISHLARNING TAALLUQLILIGI IKKI GURUHGA: 1. Fuqarolik holati dalolatnomalarini qayd etish (FHDY); 2. sud organlarida ko‘rib, hal qilishga bo‘linadi. 0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILA KODEKSINING 37-MODDASIDA BELGILANGAN NIKOHNING TUGATILISH ASOSLARI, SHUNINGDEK, 49-MODDASIDA BELGILANGAN NIKOHNI HAQIQIY EMAS, DEB TOPISH ASOSLARIGA KO‘RA: 1. er-xotindan birining vafoti yoki sud ulardan birini vafot etgan deb e'lon qilinishi munosabati bilan nikohning bekor qilinishi; 2. sud tomonidan muomalaga layoqatsiz deb topilgan er yoki xotinning vasiysi bergan arizaga muvofiq nikohning bekor qilinishi; 3. nikoh er-xotindan biri yoki har ikkisining arizasiga muvofiq nikohdan ajratilishi; 4. nikohni haqiqiy emas deb topilishi oqibatida nikohning tugatilishi 0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILA KODEKSINING 42, 43-MODDASIDA KO‘RSATILGAN QOIDALARDAN KELIB CHIQIB, FUQAROLIK HOLATI DALOLATNOMALARINI QAYD ETISH ORGANLARIGA TEGISHLI BO'LGAN NIKOHDAN AJRATISH HOLATLARI: 1) voyaga yetmagan bolalari bo'lmagan er- xotin nikohdan ajratishga o'zaro rozi boMsalar; 2) agar er- xotindan biri sud tomonidan bedarak yo‘qolgan deb topilgan bo‘lsa; 3) sud tomonidan ruhiyati buzilishi (ruhiy kasalligi yoki aqli zaifligi) sababli muomalaga layoqatsiz deb topilgan bo‘lsa; 4) sodir qilgan jinoyati uchun uch yildan kam bo'lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilingan bo‘lsa, o‘rtada voyaga yetmagan bolalari borligidan qat’i nazar, er-xotindan birining arizasiga ko‘ra. AGAR BOLALAR HAQIDA, ER-XOTINNING BIRGALIKDAGI UMUMIY MOL- MULKINI BO‘LISH HAQIDA YOKI YORDAMGA MUHTOJ, MEHNATGA LAYOQATSIZ ER (XOTIN)GA TA'MINOT BERISH UCHUN MABLAG TO’LASH HAQIDA NIZO MAVJUD BOLSA, ULAR NIKOHDAN SUD TARTIBIDA AJRATILADI. BUNDAY HOLLARDA ARIZAGA QO‘SHIMCHA RAVISHDA QUYIDAGILAR ILOVA QILINADI: er (xotin)ning muomalaga layoqatsiz yoxud bedarak yo'qolgan deb topilganligi to‘g‘risida qonuniy kuchga kirgan sud qarori; er (xotin)ning uch yildan kam boMmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilinganligi to‘g‘risida qonuniy kuchga kirgan sud hukmidan ko‘chirma, shuningdek, sudlangan er (xotin)ning ni- kohdan ajratishga o'rtada bolalari va molmulki yuzasidan nizo yo‘qligi to‘g‘risidagi roziligi. NIKOHNI BEKOR QILISH, NIKOHDAN AJRATISH, NIKOHNI HAQIQIY EMAS, DEB TOPISH TO‘G‘RISIDAGI DA’VO TALABLARI YUZASIDAN BERILADIGAN DA'VO ARIZALARI FUQAROLIK PROTSESSUA! KODEKSINING 149-MODDASIDA KO‘RSATILGAN TALABLAR BO‘YICHA RASMIYLASHTIRILADI. ALBATTA, USHBU TOIFADAGI ISHLARBO‘YICHA SUDGA MUROJAAT QILISHDA ISHNING MODDIY VA PROTSESSUAL-HUQUQIY XUSUSIYATLAIGA EGA EKANLIGINI NAZARDA TUTISH ZARUR. NIKOHNI BEKOR QILISH, NIKOHDAN AJRATISH, NIKOHNI HAQIQIY EMAS, DEB TOPISH TO‘G‘RISIDAGI DA’VO TALABLARI YUZASIDAN SUDDA ISH QO‘ZG‘ATISHDA FUQAROLIK PROTSESSUAL KODEKSINING 97, 152, 154-MODDALARIDA KO‘RSATILGAN TALABLARGA RIOYA QILINADI HAMDA FUQAROLIK PROTSESSUAL KODEKSINING 151-MODDASIGA ASOSAN FUQAROLIK ISHINI QO‘ZG‘ATISH HAQIDAGI AJRIM CHIQARILADI. 0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILA KODEKSINING 40-MODDASIGA MUVOFIQ, NIKOHDAN SUD TARTIBIDA AJRATISH QUYIDAGICHA AMALGA OSHIRILADI: • NIKOHDAN AJRATISH TO‘G‘RISIDAGI ISHLAR SUD TOMONIDAN 0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI FUQAROLIK PROTSESSUAL KODEKSIDA DA'VO ISHLARINI HAL QILISH UCHUN BELGILANGAN TARTIBDA KO‘RIB CHIQILADI. SUD ISHNING KO'RILISHINI KEYINGA QOLDIRIB, ER-XOTINGA YARASHISH UCHUN OLTI OYGACHA MUDDAT TAYINLASHGA HAQLI. 0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILA KODEKSINING 41-MODDASIGA BINOAN, SUDNING NIKOHDAN AJRATISH ASOSLARI BELGILANGAN BO'LIB, AGAR SUD ER VA XOTINNING BUNDAN BUYON BIRGALIKDA YASHASHIGA VA OILANI SAQLAB QOLISHGA IMKONIYAT YO‘Q DEB TOPSA, ULAMI NIKOHDAN AJRATADI. 0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILA KODEKSINING 39-MODDASIGA KO‘RA, EMING NIKOHDAN AJRATISH TO‘G‘RISIDA TALAB QO‘YISHINI MAN ETADIGAN HOLLAR QUYIDAGI ASOSLAR MAVJUD BO'LGANDA, YA'NI XOTININING HOMILA- DORLIK VAQTIDA VA BOLA TUG'ILGANIDAN KEYIN BIR YIL MOBAYNIDA ER XOTININING ROZILIGISIZ NIKOHDAN AJRATISH TO‘G‘RISIDA ISH QO‘ZG‘ATISHGA HAQLI EMAS. 0‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OILA KODEKSINING 44-MODDASIGA KO‘RA, NIKOHDAN AJRATISH TO‘G‘RISIDA HAL QILUV QARORI CHIQARISH VAQTIDA SUD TOMONIDAN HAL ETILADIGAN MASALALAR BELGILANGAN BO‘LIB, NIKOHDAN SUD TARTIBIDA AJRATILAYOTGANDA ER VA XOTIN VOYAGA YETMAGAN BOLALARI KIM BILAN YASHASHI, BOLALARGA VA (YOKI) MEHNATGA LAYOQATSIZ, YORDAMGA MUHTOJ ER YOKI XOTINGA TA’MINOT BERISH UCHUN MABLAG‘ TO‘LASH TARTIBI, BU MABLAG‘NING MIQDORI YOXUD ER-XOTINNING UMUMIY MOL-MULKINI BO'LISHGA DOIR KELISHUVNI KO‘RIB CHIQISH UCHUN SUDGA TAQDIM QILISHLARI MUMKIN. AGAR YUQORIDA KO‘RSATILGAN MASALALAR BO'YICHA ER VA XOTIN O‘RTASIDA KELISHUV BO'LMAGAN TAQ- DIRDA, SHUNINGDEK, USHBU KELISHUV BOLALAR YOKI ER-XOTINDAN BIRINING MANFAATLARIGA ZID EKANLIGI ANIQLANGAN TAQDIRDA SUD: • NIKOHDAN AJRATILGANDAN KEYIN VOYAGA YETMAGAN BOLALAR OTA- ONASINING QAYSI BIRI BILAN YASHASHINI ANIQLASHI; • VOYAGA YETMAGAN BOLALARGA TA’MINOT BERISH UCHUN OTA-ONANING QAYSI BIRIDAN VA QANCHA MIQDORDA ALIMENT UNDIRILISHINI ANIQLASHI; • ER VA XOTINNING (ULARDAN BIRINING) TALABIGA KO‘RA, ULARNING BIRGALIKDAGI MULKI BO'LGAN MOL-MULKNI BO‘LISHI; • ER (XOTIN)DAN TA'MINOT OLISHGA HAQLI BO'LGAN XOTIN (ER)NING TALABIGA KO‘RA ANA SHU TA'MINOT MIQDORINI BELGILASHI SHART.