APPLIKATSIYA VA MOZAIKA BILAN ISHLASH DARSLARINI TASHKIL ETISH METODIKASI
Yuklangan vaqt
2024-07-11
Yuklab olishlar soni
8
Sahifalar soni
12
Faytl hajmi
212,5 KB
APPLIKATSIYA VA MOZAIKA BILAN ISHLASH DARSLARINI
TASHKIL ETISH METODIKASI
Reja:
1.
Applikatsiya va mozaika san’ati haqida tushuncha.
2.
Applikatsiya va mozaika bilan ishlash texnologiyasi.
3.
Applikatsiya va mozaika bilan ishlash darslarini to‘g‘ri tashkil etish
talablari. Applikatsiya va mozaika ishlarining o‘quvchilar tarbiyasidagi ahamiyati.
4.
Texnika xavsizligi qoidalari.
Tayanch tushunchalar:: applikatsiya, qog’oz, tasvirlash, kompozitsiya, detall,
ijod.
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: ko’rgazmali, muammoli, aqliy
hujum, “Bilaman.Bilishni xohlayman.Bilib oldim.”
Applikatsiya tasvirlash texnikasining turli formalarini qirqish va ularni fon
tarzida qabul qilingan materiallar hisobiga mustahkamlashga asoslanuvchi turidir.
Bu applikatsiyadan faqat bezash maqsadlarida ko‘rgazmali qurollar, turli
o‘yinlar uchun qo‘llanmalar, o‘yinchoqlar, bayroqlar, suvenirlar, devoriy gazetalar,
stendlar va hakozalarni bezashda ishlatiladi.
Applikatsiya bilan shug‘ullanish o‘quvchilarni garmonik rivojlantirishda katta
ahamiyatga ega. Applikatsiya ijodni rivojlantirishda katta yordam beradi tasavvurni
boyitadi, kuzatuvchanlik va diqqatni faollashtiradi, irodani tarbiyalaydi, chamalash
va rangni sezishni o‘stiradi.
Applikatsiya ishini bajarishda asosiy e’tibor uning umumiy ko‘rinishiga
qaratilishi kerak. Yaxshi o‘ylangan kompozitsiya, ya’ni tasvirlash lozim bo‘lgan
narsalarni joylashtirish applikatsiyaning muvaffaqiyatining garovidir.
Tasvirlash lozim bo‘lgan narsalar yordamida figura va narsalarning holati
aniqlanadi, tasvirlangan hodisalarning uyg‘unligiga erishiladi. Tasvirning barcha
detallari, hatto eng kichiklari ham qog‘ozdan qirqiladi, ularni chizmaslik kerak.
Tayyorlangan detallar yelimlanadigan sath, ya’ni fonga joylashtiriladi va
o‘ylangan tasvir hosil qilinadi, agarda bu tasvir ma’qul bo‘lmasa detallar boshqacha
joylashtiriladi. Detallarni yopishtirishda joyni adashtirmaslik uchun ularning o‘rnini
qalam bilan belgilab qo‘yiladi. Misol tariqasida eng oddiy geometrik shakl –
kvadratni olib, uning almashinishini hosil qilish uchun turli holatlarda joylashtirib
ko‘ramiz. Ishni boshlash uchun markazni topish, simmetriya o‘qini o‘tkazish va
elementlarni shunga ko‘ra joylashtirish lozim.
Ish mavzu va fikrni tanlashdan boshlanadi. Ko‘pincha ochiq tondagi qog‘oz va
fon tanlanadi. Applikatsiya mo‘ljallangan tasvir va elementlar miqdori qog‘ozni
tanlashni belgilaydi. Tasvir ustida ishlanganda asosiy e’tibor tanlangan mavzuning
mazmuniga, kerakli materiallar, ularning o‘lchamlari, ranglarini tanlashga qaratiladi.
Tasvir hajmiga ko‘ra eng katta element asosiy tematik element bo‘lishi kerak.
Namuna tariqasida 1-sinf o‘quvchilari 8-Mart uchun tabriknoma yasashlari
mumkin. Bu ishda bolalar andoza bilan ishlaydilar, taxlash va simmetrik qirqishni
eslaydilar, chamalash ko‘nikmalarini sinaydilar va rangli qog‘ozdan ingichka oq va
sariq to‘g‘ri chiziqlarni qirqadilar. Quyosh uchun kvadrat qog‘ozdan doira qirqsa
bo‘ladi. Bolalar yasagan gullar turlicha bo‘lishi mumkin. Novdalar ham qo‘lda
qirqiladi.Suhbatni o‘qituvchi “8 Mart kuni” haqida olib boradi va bunda sovg‘a
masalasini eslatib o‘tadi. Eng yaxshi sovg‘a o‘z qo‘li bilan yasagan sovg‘adir.
Suhbatni mehribon buvijonlarimi onajaonlarimiz, opa-singillarimiz haqida bo‘lishi
mumkin.Shundan keyin namuna ko‘rib chiqiladi, uning elementlari, ish usullari,
kerakli materiallar aniqlanadi va ishning borishi belgilanadi.
1.Tabriknoma uchun rangli qog‘oz tayyorlanib u ikkiga buklanadi;
2. Ko‘k rangdagi qog‘ozga to‘g‘ri burchak chiziladi, uning o‘lchami uzunasiga,
tabriknoma ustining uzunligidan 1 sm kam, eniga esa enining yarimidan 2 sm
atrofida kattaroq;
3. Ko‘k qog‘ozdan qirqilgan to‘g‘ri burchak taklifnomaning ustiga
yopishtiriladi, bunda ko‘k qog‘oz taklifnomani bo‘yashda halaqit bermasligi uchun
bukish chizig‘ining chap tomonidan ozgina joy qoldirib yopishtiriladi;
4. Endi quyosh va uning nurlari uchun yoy qirqiladi. Buning uchun kvadrat
shakldagi qog‘ozni kerakli o‘lchamda qirqiladi;
5. Namuna asosida quyosh nuri qirqiladi;
6. Och ko‘k va jigar rang qog‘ozdan ikkita shox qirqib, namunadagidek
yopishtiriladi;
7. Gullar qirqib yopishtiriladi.
Ish ijodiy tarzda bo‘lganligi uchun o‘quvchilar gullarni shoxlarga o‘zlari
mustaqil joylashtiradilar. Barglarni o‘qituvchi tarqatgan andoza bo‘yicha qirqadilar.
Tabriknomaning ichki tomoni naqsh bilan bezatilib, tabrik so‘zi yoziladi.Mozaika
monumental dekorativ sa’nat turlaridan biridir. Turli davrlarda va turli
mamlakatlarda mozaika qo‘llaniladigan materialiga ko‘ra ham, naqo‘ va rasmlariga
ko‘ra ham o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘lgan. O‘rta Osiyo madrasalari, machitlar,
hukmdorlarning saroylari mozaika bilan bezatilgan. Mozaika hozirgi kunda
monumental sa’natga aylangan. Mozaika bilan binolarning tashqi qismlari, devorlari
va halq amaliy sa’nati asarlari bezatiladi. Mozaika ishlarida oyna, sapol plitalaridan
ofdalaniladi. Loasda rangli ko‘zgu parchalaridan ajoyib mozaika asarlari yaratiladi,
ular quyoshda bir-biriga qo‘shilib va porlab, shodlik kayfiyatini yaratadi.
Mozaika bu rasm sathida ayrim-ayrim parchalar (qog‘oz, oyna, sapo, gul
tojibarglari, tuxum po‘sti va shu kabilar) qo‘yib chiqishdir.
1. Tuxum po‘stidan mozaika ishlarini bajarish uchun yuvib quritilgan tuxum
po‘sti mo‘yqalam yordamida akvarel bo‘yoqlari bilan kerakli ranglarga bo‘yaladi.
2. Bo‘yoq qurigandan keyin tuxum po‘stini tanlangan rasmga ko‘ra mayda va
yirik bo‘laklarga bo‘linadi.
3. Tuxum po‘stidan mozaika qilishda shunday tasvirni tanlash kerakki ularning
konturlari mumkin qadar tekis va mayda egri-bo‘grilari bo‘lmasligi kerak.
4. Kontur qora qog‘oz orqali o‘tkaziladi yoki shablondan aylantirib chiziladi.
5. Avval rasm sathining bir qismiga yelim surtiladi. U yerga tuxum po‘sti terib
siqiladi, keyin ikkinchi qismiga ham shu tartibda davom ettiriladi.
6. Ortiqcha yelim toza latta bilan artib tozalanadi, po‘st yaxshiroq yopishishi
uchun ustidan sekin bosib qo‘yiladi.
Bunday ish odatda eng oddiy konturlardan boshlanadi. Keyinroq konturlar
ancha murakkablashadi.Turli meva va sabzavot, poliz ekinlarining urug‘lari, danak,
baliq tangalari, chig‘anoq, mayda toshlar bilan xilma-xil mozaika ishlarini bajarish
mumkin.
Applikatsiya tasvirlash texnikasining turli formalarini qirqish va ularni fon
tarzida qabul qilingan materiallar hisobiga mustahkamlashga asoslanuvchi turidir.
Applikatsiya tushunchasi xususiyatlari va materiallariga ko‘ra xilma-xil
bajarilishi texnikasining o‘xshashligi bilan birlashgan badiiy asarlarni yaratish
usullarini o‘z ichiga oladi. Har bir material applikatsiyasi bajarilish texnikasiga
jiddiy ta’sir ko‘rsatuvchi xususiyatlarga ega, masalan, qog‘oz, limon, daraxlar
po‘stlog‘lari fonga turli yelimlar bilan yopishtiriladi.
Applikatsiya – badiiy asar yaratishning eng sodda va oson usulidar. Bu
applikatsiyadan faqat bezash maqsadlaridagina ko‘rgazmali qurollar, turli o‘yin
uchun qo‘llanmalar, o‘yinchoqlar, bayroqchalar, bezaklar, shu kabilarni yaratishdan
keng qo‘llash imkonini beradi.
Dekorativ applikatsiya – u naqsh, gullardan tashkil topib, alohida-alohida
tasvirlardan tarkib topuvchi predmetli, hodisa, harakatlar uyg‘unligini aks ettiruvchi
syujetdan iborat bo‘lishi mumkin.
Applikatsiya tasvirlash texnikasini turli formalarini qirqish va ularning fon
tarzida qabul qilingan materiallar hisobga mustahkamlashga asoslanuvchi turidir.
Applikatsiya 2500 yil muqaddam ko‘chmanchi xalqlar orasida paydo bo‘lgan.
Ular applikatsiyadan kiyim-bosh, turar joylarini bezatishda ishlatganlar.
Applikatsiya turli xalqlarda turli materiallardan tayyorlangan. Masalan,
yoqutlar applikatsiya ishida po‘stlog‘dan foydalanishgan, bo‘yalgan po‘stlog‘dan
qilingan applikatsiyalar bilan ular o‘tovlarini bezashgan. Xanti-mansi, evenk va
boshqa shimoliy xalqlari applikatsiyada teri, sukno, mo‘yna ishlatishgan. Komi,
qozoq, kalmik, osetin, buryat va boshqa xalqlar applikatsiyadan milliy kiyim, uy-
ro‘zg‘or predmetlarini bezashda foydalanishgan.
Applikatsiya
ishida
asosiy
material
qog‘ozdir,
dazmollangan
yoki
kraxmallangan bo‘lakchalardan ham foydalanish mumkin. Bu materiallar bilan bir
qatorda somon, quritilgan o‘simliklar, urug‘-danaklar, barglar va shu kabilardan ham
foydalansa bo‘ladi.
Qog‘ozning yaltiraydigan marmar, bosma gul tushirilgan-barxat, kumush va
bronza, rasm solish va chizmachilik qog‘ozi navlari applikatsiya uchun yaroqlidir.
Applikatsiya bilan shug‘ullanish o‘quvchilarni garmonik rivojlanishida katta
ahamiyatga ega. Applikatsiya ijodni rivojlantirishga yordam beradi, kuzatuvchanlik,
diqqat va tasavvurni faollashtiradi, irodani tarbiyalaydi, qo‘l mehnati, tasvirni his
qilish, chamalash va rangni sezishni o‘stiradi. Rangli kog‘oz yoki boshqa
materialdan tasvir ustidagi ish badiiy didni avj oldiradi.
Applikatsiya ishlari doimo xotirada saqlanishi haqida majburiy qoida sifatida
bajarilishi lozim bo‘lgan izchillikda ado etiladi. Istalgan applikatsiya syujetni
tanlashdan boshlanib, undan keyin applikatsiya eskizi, qog‘oz tanlash, kerakli
detallarni qirqish, ularni fonga kuyish, yelimlash va nihoyat kuritish jarayonlari
keladi. Oddiy applikatsiyalar eskizsiz bajariladi.
Applikatsiya
ishlarini
bajarishda
asosiy
e’tibor
uning
umumiy
kompozitsiyasiga qaratilishi kerak. Yaxshi uylangan kompozitsiya, ya’ni tasvirlash
lozim bo‘lgan narsalarni joylashtirish-applikatsiya muvaffaqiyatining garovidir.
Eng oddiy applikatsiyalar bu geometrik figuralardan qilingan ornamental
applikatsiyalardir.
Avval ornament eskizi tuziladi, so‘ngra kerakli detallar o‘lchami va mikdori
hisoblanadi. Detallarni tayyorlab ma’lum tartibda joylashtiriladi va yopishtirishni
qaysi detaldan boshlash kerakligi aniqlanadi.
Applikatsiyada avval eskizi tuziladi, so‘ngra kerakli detallar o‘lchami va
miqdori hisoblanadi. Detallarni tayyorlab ma’lum tartibda joylashtiriladi va
yopishtirishni qaysi detaldan boshlash kerakligi aniqlanadi. So‘ngra tayyorlangan
materiallar bir-biriga yopishtiriladi.
Geometrik
shaklli
applikatsiyalar.
Bajarilish
texnikasiga
ko‘ra
applikatsiyaning eng oddiy turlaridan biri geometrik shaklli appilkatsiyalardir. 1 va
3 sinf o‘quvchilari geometrik shaklli applikatsiyani bajarishda quydagi bilimlarni
egallaydilar.
1.
Geometrik shakllar: kvadrat, to‘g‘ri burchak, uchburchak, aylanani
qog‘oz bo‘lagidan va o‘lchov asboblari yordamida hosil bo‘lishi haqidagi mavjud
bilimlarni mustahkamlaydilar.
2.
Badiiy didni o‘stiradi, rasm darslarida polosa, doira, kvadratda
ornamentlar tuzish bo‘yicha olingan bilimlarni chuqurlashtiradilar.
3.
Ayrim predmetlarni detalma-detal tahlil qilib geometrik shakllarni
to‘g‘ri idrok etishni o‘rganadilar.
4.
Bolalarni “ko‘p, kam, uzunasiga, ko‘ndalangiga, qism va qatlam, ikki
qismga qirqish, to‘rt qismga, teng qismlarga” kabi tushunchalari mustahkamlanadi.
5.
Bolalar ranglar uyg‘unlagini to‘g‘ri tanlashni o‘rganadilar. Ularda
estetik did tarbiyalanadi.
Geomterik shaklli applikatsiyalarni ham dekorativ-ornament, predmet, syujetli
applikatsiyalarga ajratish mumkin. Doira, kvadrat va ovaldan ornamentlar yasash.
Ornament detallari: turli o‘lchamdagi kvadrat, uchburchaklar tayyorlanadi.
Kvadratda naqsh diogonal bo‘yicha tuziladi – bunda shakllarni simmetrik
joylashtirish qo‘lay. Doirada naqsh markazdan radiuslar bo‘ylab tuziladi.
Geometrik figuralardan predmetli applikatsiyalar.
Bolalarni predmetlarni fazoviy idrok etishini rivojlantirish kerak. Buni
atrofimizni o‘rab turgan narsalar: uy, archa, daraxt, mashina, idish-tovoq, jonivorlar,
gullar va shu kabilarni u yoki bu darajada geometrik shakllar bilan ifodalash
mumkin.
O‘qituvchi istalgan predmetni tanlashi mumkin. Uni bolalar bilan birgalikda
ko‘rib, uning ayrim detallari qaysi geometrik shakllarga o‘xshashligi, ularni qanday
o‘lchamlarda, qaysilarini kattaroq, qaysilarini kichikroq olish, qanday izchillikda
joylashtirish kerakligini aniqlaydilar.
Rangli qog‘ozlardan olingan doiralar va ularning qismlari bilan applikatsiya
bo‘yicha juda ko‘p geometrik ishlarni bajarish mumkin. Doiralarni har birini
shunday joylashtirish kerakki, natijada talab qilinadigan shakl paydo bo‘lsin.
Geometrik figuralardan predmetli applikatsiya yasash texnologiyasi
Ish mavzu va fikrni tanlashdan boshlanadi;
Ochiq tondagi qog‘oz va fon tanlanadi;
Applikatsiya mo‘ljallangan tasvir va elementlar miqdori qog‘ozni tanlashni
belgilaydi;
Tasvir ustida ishlanganda asosiy e’tibor tanlangan mavzuning mazmuniga,
kerakli materiallar, ularning o‘lchamlari, ranglarini tanlashga qaratiladi.
Tasvir hajmiga ko‘ra eng katta element asosiy mavzuga mos element bo‘lishi
kerak.
Tasvirlash lozim bo‘lgan materiallar yordamida figura va predmetlarning
holati aniqlanadi;
Tasvirlangan hodisalarning uyg‘unligiga erishiladi;
Tasvirning barcha detallari, hatto eng kichiklari ham qog‘ozdan qirqiladi,
ularni chizmaslik kerak;
Tayyorlangan detallar yelimlanadigan sath, ya’ni fonga joylashtiriladi va
o‘ylangan tasvir hosil qilinadi;
Agarda bu tasvir ma’qul bo‘lmasa detallar boshqacha joylashtiriladi;
Detallarni yopishtirishda joyni adashtirmaslik uchun ularning o‘rnini qalam
bilan belgilab qo‘yiladi;
Misol tariqasida eng oddiy geometrik shakl – kvadratni olib, uning
almashinishini hosil qilish uchun turli holatlarda joylashtirib ko‘ramiz.
Ishni boshlash uchun markazni topish, simmetriya o‘qini o‘tkazish va
elementlarni shunga ko‘ra joylashtirish lozim.
Bu ishlar o‘quvchilarda ijodiy va atroflicha tasavvurni, badiiy didni o‘stirishga
yordam beradi. Bolalarda qo‘yilgan maqsadga erishish yo‘lida qat’iyatlik, tartiblik
tarbiyalanadi.
Uyushqoqlik
bilan
ishlash
ko‘rsatmalariga
rioya
qilish,
tashabbuskorlik ko‘rsatish ko‘nikmalari shakllanadi. O‘quvchilar tayyorlagan
applikatsiyalar ona tili va matematika darslari uchun ajoyib didaktik material,
o‘quvchilar nutqini o‘stirish vositasi bo‘lishi, ularning predmetlari shakli, rangi,
fazoda joylashishi haqidagi tushunchalarini boyitishga xizmat qilishi mumkin.
Ko‘p rangli applikatsiyalar. Ko‘p rangli applikatsiyalarni qirqish ancha
murakkab ish bo‘lib, tasvirni qismlarga ajratish bilan aloqadordir. Bu turdagi
applikatsiyalarni bajarishda fonni tanlash juda muhimdir. Fon ifodalangan
predmetlar rangidan ochroq bo‘lishi kerak. Ana shunda predmet xuddi bo‘rtib
turgandek yorqin ko‘rinadi. Hammasi o‘ylagan asarga bog‘liq. Fonda joylashgan
detallar rangi ham shunga qarab tanlanadi, detallarninig tabiiy joylashishi va
o‘lchamlarining uyg‘unligiga e’tibor berish kerak. Bu ishlarning bajarishning bir
necha usullari mavjud: ayrim detallar oldindan belgilamay qirqiladi, ayrim detallar
esa belgilangan eskizlar bo‘yicha qirqiladi.
Ko‘p rangli applikatsiyalardan biri dekorativ applikatsiyalardir. Dekorativ
applikatsiya -naqsh gullardan tashkil topib, alohida-alohida tasvirlangan hodisa
harakatlar uyg‘unligini aks ettiruvchi manzaralardan iborat bo‘lishi mumkin.
Dekorativ applikatsiyalarni bolalar kitob, oynoma va boshqa materillardan
olishlari, ayrim elementlarni qo‘lda yaratishlari mumkin. Sharq naqshi
applikatsiyasining bu turi uchun boy material hisoblanadi. Dekorativ applikatsiya bir
va ko‘p rangli bo‘lishi mumkin.
Badiiy applikatsiyalar. Mavzuli ishlarni yaratish faqat mehnatga emas, balki
badiiy tayyorgarlikni ham talab qiladi. Texnologiya ta’limi darslarida applikatsiya
ishlarini bajarilish texnikasi o‘rganiladi.
Rangdor surat applikatsiya mavzusining elementlarini o‘quvchilar turli
bayramlarga bag‘ishlangan (tabriknomalar, ochiq xat muqovasini, yo‘l belgilari)
ishlarini bajaradilar. Ish mavzu va fikr tanlashdan boshlanadi. Quticha ochiq tondagi
qog‘oz fon tarzida tanlanadi. Applikatsiyaga qaratilgan asarning yaratilishi va
elementlar miqdori qog‘ozni tanlashni belgilaydi. Asarni yaratish ustida ishlagan
asosiy e’tibor tanlangan mavzuning mazmuniga, kerakli materiallar, ularning
o‘lchamlari, ranglarni tanlashga qaratiladi. Asar hajmiga ko‘ra eng katta detal
mavzuli detal bo‘lishi kerak.
Syujetli applikatsiya. Syujetli applikatsiya asariga ko‘ra oddiy va murakkab
bo‘lishi mumkin. Murakkab syujetli applikatsiya – ertaklar, hikoyalar va shu
kabilarga illyustratsiya sifatida yasaladi. Agarda syujet oddiy bo‘lsa, tasvirlarni
oldindan belgilamasdan qirqish mumkin.
Murakkab syujetli applikatsiya ham syujet tanlashdan boshlanadi. Agarda
syujetni o‘quvchining o‘zi o‘ylab topgan bo‘lsa, bu rasmni chizish malakasiga ega
bo‘lsa, unda avval syujetni rasmi, so‘ngra rasmlar detallari chiziladi va qirqib
olinadi. Ayrim detallar turli rangdagi qog‘ozlardan qirqiladi. Agarda o‘quvchi
rasmni yaxshi chiza olmasa, u tanlagan rasmdan qora qog‘oz yordamida nusxa
ko‘chirishi mumkin. Bu rasm ayrim detallarga ajratiladi, har bir detalni rangli qalam
bilan atrofi chizib chiqiladi. Ularni qirqib olib, syujet yoki narsa detallari qog‘ozga
yig‘iladi. Syujet yoki predmetning tabiiy ko‘rinishiga putur yetmasligi uchun ularni
qaysi tartibda yelimlanishi belgilanadi va ishga kirishiladi.
Kuchaytirish va kattalashtirish usuli yordamida rasmlardan kattalashtirib yoki
kichiklashtirib applikatsiyadan foydalanish mumkin.
Mavzuli applikatsiya. Mavzuli applikatsiya ma’lum mavzuni aks ettirishi
lozim u badiiy asr uchun illyustratsiya, applikatsiya plakat bo‘lishi mumkin. Badiiy
tematik applikatsiya ishi predmetlar formasini, asosiy aniqliklarni, qismlarning
o‘zaro aloqasini, manzara va narsalarning hajmini, rangini, soya va yorug‘lik
tushayotgan tomonini munosib rang berib ko‘rsatish kabilarni ifodalashi kerak.Faqat
XVI asrga kelib rivojlangan qog‘ozdan applikatsiya qilishni applikatsiyaning «yosh»
turi deyish mumkin. Qog‘ozdan naqsh qirqish bilan o‘tmishning mashhur
san’atkorlari ham shug‘ullanishgan. Masalan, rassom Piter Paul Rubens, daniyalik
haykaltarosh Bertel Garvildson ishlari shular jumlasidandir. Mashhur ertakchi Gans
Xristian Andersen o‘z ertaklari motivlari asosida qog‘ozdan applikatsiyalar qirqqan.
Rassom F. P. Tolstoyni XIX asrning birinchi yarmidagi siluet yaratuvchilarning eng
mohir ustasi deyish mumkin. Uning 50 ta siluet ishi ermitajda saqlanmoqda.
XIX asrda siluet san’ati G. Narbut, Ye. Krutikov va ko‘pgina boshqa
rassomlarning ijodida ham o‘z aksini topdi. Applikatsiya san’ati bilan faqat profes-
sional san’atkorlargina shug‘ullanib qolmay, balki xalq orasidan chiqqan mohir
ustalar ham bu ish bilan shug‘ullangan edilar. Ukraina va Belorussiyada qog‘ozdan
naqshli parda-firanklar qirqishgan. Qog‘ozdan kartinalar yaratib, oynalarga
yopishtirilgan. Rassom Ye. Lebedeva ham o‘z talantini qog‘ozdan applikatsiyalar
qirqishga bag‘ishlagan. Polshada bezak sifatida qirqilgan naqshlar yangi oqlangan
devor va shiplarga yopishtirilgan, bu ijod xalqda - vitsinanki deb ataladi.
Mashg‘ulotga o‘quvchilar oldindan tayyorgarlik ko‘rishadi: stolning ustiga
qog‘oz yozib, o‘ng tomoniga qaychi, yelim uchun cho‘tka, chizg‘ich, qalam,
avtoruchka, old tomonlariga yelim, qiyqimlar uchun quti, chap tomonlariga ish
vaqtida halaqit bermaydigan qilib rangli qog‘oz naborini qo‘yadilar. Har bir
mashg‘ulot oxirida o‘quvchilar keyingi mashg‘ulotda kerak bo‘ladigan narsalarni
yozib oladilar.
O‘quvchilar ishlayotgan materiallariga tejamkorlik bilan munosabatda
bo‘lishlari, o‘z ishlarini rejalashtira bilishlari, materialni tejamkorlik bilan
sarflashlari, vaqtdan unumli foydalanishlari va ish joyini toza saqlashlari kerak.
Yelim bilan ishlaganda ho‘l va quruq latta bo‘lishi lozim. Ho‘l latta qo‘lga
yuqqan kleysterni artish uchun, qurug‘i yelimlanayotgan tasvirlarni ustidan bosish
va ortiqcha kleysterni artish uchun kerak.
Applikatsiya ishida asosiy material qog‘ozdir, dazmollangan va kraxmallangan
gazlama bo‘laklaridan ham foydalanish mumkin. Bu materiallar bilan bir qatorda
somon, quritilgan o‘simlik, urug‘, danak va shu kabilardan ham foydalaniladi.
Tolalarning ko‘ndalang yo‘nalishi bo‘yicha qirqilgan qog‘oz yopishtirilganda
izlar qoldiradi, uzunasiga qirqilganda bir tekis yaxshi yotadi. Ishlaganda qog‘ozning
bu xususiyatini e’tibordan qochirmaslik kerak. Kleyster surilganda qog‘oz uni
shimishini, qog‘oz tolalarning ko‘ndalangiga, uzunligidan ko‘proq kengayishpni
ham unutmaslik kerak. Agarda qog‘ozni kleyster surilgan zahotiyoq yelimlansa,
davom etayotgan shimish va kengayish natijasida qog‘ozda g‘ijimlar, izlar paydo
bo‘ladi. Shuning uchun kleyster surilgach, qog‘oz bir oz vaqt yopishtirilmay turishi
kerak. Qog‘ozning yaltiraydigan marmar, shagren, bosma gul tushirilgan, barxat,
kumush va bronza rasm solish va chizmachilik navlari applikatsiya uchun yaroqlidir.
Applikatsiya ishlari doimo xotirada saqlanishi hamda majburiy qoida sifatida
bajarilishi lozim bo‘lgan ma’lum izchillikda ado etiladi. Istalgan applikatsiya
syujetni tanlashdan boshlanib, undan kenin applikatsiya eskizi, qog‘oz tanlash,
kerakli detallarni qirqish, ularni fonga qo‘yish, yelimlash va nihoyat quritish
jarayonlari keladi. Oddiy applikatsiyalar eskizsiz bajariladi.
Tayyorlangan detallar yelimlanadigan sath, ya’ni fonga joylashtiriladi va
o‘ylangan kompozitsiya hosil qilinadi, agarda bu kompozitsiya ma’qul bo‘lmasa
detallar boshqacha joylashtiriladi. Detallarni yopishtirishda joyni adashtirmaslik
uchun ularning o‘rnini qalam bilan belgilab qo‘yish kerak.
Yelimlashda yelim fonga emas, detalga suriladi. Yelimni detalning chetlariga
yaxshilab surish uchun chutka yelimlanayotgan detal chetidan chiqib, tagidagi
qog‘ozga ham tegib o‘tishi kerak. Yelimlangan detalning ustiga toza qog‘oz yozib,
kaft bilan silab tekislanadi. Applikatsiyalar odatda qog‘ozning buralib ketmasligi,
tor kelmasligi uchun ustidan yengil bostirib quritiladi.Eng oddiy applikatsiya bu
geometrik figuralardan qilinadigan ornamental applikatsiyadir.
Avval ornament eskizi tuziladi, so‘ngra kerakli detallar (geometrik shakllar)
o‘lchami va miqdori hisoblanadi. Detallarni tayyorlab ma’lum tartibda joylashtiriladi
va yopishtirishni qaysi detaldan boshlash kerakligi aniqlanadi.
Savollar.
1.
Applikatsiya qanday sa’nat turi?
2.
Applikatsiya qayerda va qaysi xalqlar orasida paydo bo‘lgan?
3.
Applikatsiyaning asosiy materiallari nimadan iborat?
4.
Applikatsiya turlariga izoh bering.
5.
Mozaika usuli qachon paydo bo’lgan?
6.
Mozaika turlari qaysilar?