AQSh mustaqillik uchun kurash davrida siyosiy mafkuralari.
REJA
1.AQShda siyosiy ta’limotlarning shakllanishi va rivojlanishi haqida.
2. Tomas Djeffersonning siyosiy qarashlari.
3. Tomas Peynning siyosiy qarashlari.
4.A.Gamilton, J.Adams, J.Medisonning siyosiy qarashlari
1.AQShda siyosiy ta’limotlarning shakllanishi va rivojlanishi haqida.
XVIII asr ikkinchi yarmida Amerika qo’shma Shtatlarining mustaqillik
uchun kurashi keskin tus oldi. Bu 1775-1783 yillar grajdanlar urushda yaqqol
namoyon bo’ldi. Metropoliya zulmiga qarshi harakatlar demokratik g’oyalarni
rivojlanishiga, tabiiy huquq nazariyalarini tarqalishga katta turtki berdi.
Mustaqillik uchun kurash davrining siyosiy fikrida 1776 yilda qabul qilingan
Amerika Qo’shma Shtatlarining mustaqillik deklaratsiyasi alohida axamiyat kasb
etadi. Unda barcha kishilar yashash, erkka, mulkka ega bo’lish va havf-hatarsiz
turmush kechirish tabiiy huquqlariga egadirlar, xalq hokimiyat manbaidir,
suverenitet xalqqa tegishlidir, xukumat xalq xizmatkori, barcha davlat idoralari xalq
manfaatlari uchun xizmat qiladi, hokimiyat bo’linish printsipini joriy qilish kabi
g’oyalar o’z ifodasini topgan. Bu hujjatning tarixiy ahamiyati shundaki, unda
siyosiy ta’limotlarning asosiy g’oyalari, ayniqsa xalq suvereniteti g’oyasi davlatning
amaliy printsiplari sifatida birinchi bo’lib e’lon qilingandir.
Mustaqillik deklaratsiyasining asosiy g’oyalarini ishlab chiqish va ularni siyosiy
tajribaga joriy qilishda Amerika qo’shma Shtatlari demokratlari T. Djefferson, T.
Peyn katta rol o’ynadilar.
2.Tomas Djeffersonning siyosiy qarashlari.
Tomas Djefferson (1743-1826) atoqli mutafakkir va siyosiy arbob, Amerika
qo’shma Shtatlari mustaqilligi Deklaratsiyasining muallifidir.
Djefferson ijtimoiy shartnoma va inson tabiiy huquq nazariyasiga asoslanib
monarxiya davlat tuzumini tanqid ostiga oldi va xalq suvereniteti g’oyasini asoslab
chiqdi. Uning fikricha, qirol hokimiyati xalq hokimiyatidan hosil bo’lgan, unga
qaramdir. Davlat hokimiyatining tuzish va uni nazorat qilishda barcha ishtirok qilish
xuquqiga ega, hech kim bu huquqdan mahrum qilinishi mumkin emas.
Agar hokimiyat halq huquqlarini oyoq osti qilguday bo’lsa, xalq
bunday xukumatni almashtirish huquqiga egadir. Tenglik, erkinlikni xalqdan
tortib olishga xech kimni haqqi yo’q, bularning barchasi begona qilinmaydigan
tabiiy huquqlardir.
"Dunyoda inson huquqlaridan boshqa barcha narsa o’zgaradi",
deydi Djefferson. Uning fikricha, tabiiy huquqlar davlat chiqargan
qonunlardan ustundir. Ular o’rtasida paydo bo’ladigan ziddiyatlar har doim
tabiiy huquq foydasiga hal qilinishi kerak. Davlat tabiiy huquqlarning
taminlash uchun yaratilgandir.