АСОСИЙ ВОСИТАЛАР ҲИСОБИ РЕЖА: 1. Асосий воситалар ҳисобининг аҳамияти ва вазифалари 2. Асосий воситаларни туркумлаш ва баҳолаш 3. Асосий воситалар ҳаракатини хужжатлаштириш 4. Асосий воситалар ҳаракатини ҳисобга олиш 5. Асосий воситалар амортизацияси (эскириши) хисоби 6. Асосий воситалар таъмирини ҳисобга олиш 1. Асосий воситалар ҳисобининг аҳамияти ва вазифалари Корхоналарда асосий воситаларни ҳисобга олишда қуйидагиларни таъминлаши лозим: - асосий воситаларнинг ҳаракати билан боғлиқ муомалаларни ҳужжатларда ўз вақтида .ҳамда тўғри расмийлаштириш; - асосий воситаларнинг олиниши, жойи ўзгартирилишини тўғри ва ўз вақтида акс эттириш; - асосий воситаларни бошқа активлардан ажратилган ҳолда гуруҳларга булиб, уларни ҳисобга олишни ташкил қилиш; - асосий воситаларни жорий ҳисобда ҳамда бухгалтерия балансида тегишли андозаларга ва меъёрий ххужжатларга асосан тўғри ва ўз вақтида баҳолаш; - уларни сотиб олинганидан кейин ҳисобдан чиқарилишига кадар Ilmiybaza.uz турган жойи (фойдаланиш жойи) бўйича мавжудлиги ва сақланишини, айрим холларда уларнинг сақланиши учун маъсул бўлган шахслар бўйича назорат қилиш; - асосий воситаларнинг эскиришини тўғри ва ўз вақтида ҳисоблаб чиқиш ҳамда уни ҳисобда тўғри акс эттириш; - таъмирлаш бўйича харажатларни аниқлаш ва бу максадлар учун ажратилган маблағларнинг окилона ишлатилишини назорат қилиш; эскирган, хўжалик учун ошикча бўлган асосий воситаларни ўз вақтида ҳисобдан чиқаришни таъминлаш 2. Асосий воситаларни туркумлаш ва баҳолаш Асосий воситалар бажарадиган вазифасига кўра ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш воситаларига бўлинади. Ишлаб чиқариш асосий воситалари бевосита моддий неъматларни яратишда иштирок этадиган воситаларидир, Ноишлаб чиқариш асосий воситалари гурухига уй-жой ҳамда коммунал- хўжалик маиший хизмат, согликни саклаш, таълим ва бошқа-ларнинг асосий воситалари киритилади. Ишлаб чиқариш ва хўжалик фаолиятида асосий воситалар объектлардан фойдаланиш даражасига кўра қуйидаги гурухдарга бўлинади: ♦ фойдаланилаётган; ♦ захирада турган; ♦ ишламаётган асосий воситалар. «Асосий воситалар» номли 5-сон БҲМга биноан асосий воситалар қуйидаги баҳоларда баҳоланади: ♦ Дастлабки қиймат ♦ Сотиш қиймати; ♦ Тугатиш қиймати; Ilmiybaza.uz ♦ Қолдик қиймати; ♦ Ўрнини коплаш қиймати. 3. Асосий воситалар ҳаракатини хужжатлаштириш Корхонанинг асосий воситалар ҳаракатини ҳисобга олишда қуйидаги шаклл фойдаланилади: АВ-1 шакли. Асосий воситаларни қабул-топшириш далолатномаси. Далолатнома бир объект учун ёзилиб, бухгалтерияга берилади ва асосий воситани ҳисобга олиш инв карточкаларига ёзиш учун асос булиб хизмат қилади. АВ-2 шакли. Таъмир қилинган, тикланган ва такомиллаштирилган объект қабул қилиш-топшириш далолатномаси. АВ-3 шакли. Асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш тўғрисида далолатнома. АВ-4 шакли. Автотранспорт воситаларини ҳисобдан чиқариш далолатномаси. АВ-6 шакли. Асосий воситаларни ҳисобга олиш инвентар карточкаси. А воситаларни қабул-топшириш далолатномалари ва ушбу объект техник хужжатлари хар бир объектга инвентар карточкаси очилади. АВ-7 шакли. Асосий воситаларни ҳисобга олиш бўйича инвентар карточк руйхати. АВ-8 шакли. Асосий воситалар ҳаракатини хисобга олиш карточкаси. гурухлари бўйича асосий воситалар ҳаракатини ҳисобга олиш учун кулланилади. Кархона маълумотлари асосида асосий воситалар харакати ҳақидаги ҳисобот тулгазилади. АВ-9 шакли. Асосий воситалар инвентар руйхати: 4. Асосий воситалар ҳаракатини ҳисобга олиш Асосий воситаларни бухгалтерия ҳисобида ҳисобга олиш учун қуйидаги ҳисобварақлар очилган: Ilmiybaza.uz 0110-«Ер»; 0111-«Ерни ободонлаштириш»; 0112-«Молиявий лизинг шартномаси бўйича олинган асосий воситала ўзлаштириш»; 0120-«Бинолар, иншоотлар ва ўзатувчи мосламалар»; 0130-«Машина ва жихозлар»; 0140-«Мебель ва офис жихозлари»; 0150-«Компьютер жихозлари ва ҳисоблашиш техникаси»; 0160-«Транспорт воситалари»; 0170-«Иш ҳайвонлари ва махсулдор хайвонлар»; 0180-«Кўп йиллик экинлар»; 0190-«Бошқа асосий воситалар»; 0199-«Консервация қилинган асосий воситалар». Ушбу ҳисобварақлар актив булиб, уларнинг дебет томонидаги сальдо корхода мавжуд асосий воситаларнинг дастлабки қийматини акс эттиради. Асосий во объектларининг кўпайиши ҳисобварақларнинг дебет томонида, камайиши эса кредит томонида акс эттирилади. Асосий воситаларнинг кирим қилиниши қуйидаги кўринишларда бўлади: ♦ Корхона томонидан яратилиши; ♦ Бошқа корхоналардан сотиб олиш; ♦ Текинга олиш; ♦ Асосий воситаларни муассислар томонидан корхонанинг устав капита уларнинг улуши тарзида ёки акцияларнинг ҳақини тўлаш ҳиобигас киритиш. 5. Асосий воситалар амортизацияси (эскириши) ҳисоби Асосий воситаларнинг эскириши икки хил бўлади: 1. Жисмоний эскириш; 2. Маънавий эскириш. Жисмоний эскириш деб, асосий воситаларнинг атмосфера шароитлари таъсирида в Ilmiybaza.uz улардан фойдаланиш жараёнида унинг моддий тузилишида ички ўзгаришлар (занглас чириш) содир бўлганда бошлангич ҳолатининг йукрлишига айтилади. Жисмоний эскирга асосий воситалардан фойдаланиш жараёнида ҳам, улар фойдаланмаётган холларда ҳам содн бўлиши мумкин. Асосий воситаларнинг маънавий эскириши деб, уларнинг техникавя тавсифи ҳамда иқтисодий самарадорлигининг давр талабидан, яъни ҳақдкатдан оркаа колишига айтилади. Маънавий эскириш икки хил бўлиши мумкин. Биринчиси - шу каб асосий воситаларни кайта ишлаб чиқаришнинг арзонрокда тушиши натижасида ула қийматининг камайиши бўлса, иккинчиси - янги ва илгоррок асосий воситаларни жори килиш ва уларнинг техникавий жиҳатдан оркада колиши натижасида қийматининг пасайр кетиши Ҳисобланади. Умуман олганда, асосий воситаларга эскириш ҳисоблашишнинг асоси мақсади бу турдаги активларни кайта тиклаш ва кайта ишлаб чиқаришдир. Ўзбекистон Республикаси Солив Кодексининг 23-моддасига биноан асосий воситаларнинг амортизация нормалари қуйидагича белгиланган: Амортизация нормаси № Аосий воситалар гуруҳлари Амортизация нормаси