Asosiy vositalar harakati bilan bog’liq muomalalar auditi uslubiy muammolari

Yuklangan vaqt

2024-02-20

Yuklab olishlar soni

2

Sahifalar soni

36

Faytl hajmi

43,5 KB


Asosiy vositalar harakati bilan bog’liq muomalalar auditi uslubiy 
muammolari 
 
 
 
 
 
 
Reja: 
 
1. Asosiy vositalar auditini tashkil etish, o`tkazish ketma-ketligi va ma'lumot 
manbalari  
2. Asosiy vositalarning mavjudligi, saqlanishini tekshirish va eskirish 
(amortizatsiya) to`g`ri  hisoblanishini tekshirish 
3. Asosiy vositalarni harakati bilan bog`liq muomalalar auditi 
4. Asosiy vositalarni ta'mirlash xarajatlari auditi  
Asosiy vositalar harakati bilan bog’liq muomalalar auditi uslubiy muammolari Reja: 1. Asosiy vositalar auditini tashkil etish, o`tkazish ketma-ketligi va ma'lumot manbalari 2. Asosiy vositalarning mavjudligi, saqlanishini tekshirish va eskirish (amortizatsiya) to`g`ri hisoblanishini tekshirish 3. Asosiy vositalarni harakati bilan bog`liq muomalalar auditi 4. Asosiy vositalarni ta'mirlash xarajatlari auditi Kirish 
Samarali ichki nazorat va audit xizmati-bu bozorning iqtisodiy agenti 
tomonidan korporativ boshqaruvning asosiy elementi boʻlib, boshqaruv xodimlariga 
yoʻnaltirilgan etarli, ilmiy asoslangan qarorlar qabul qilish imkonini beradi: - biznes-
jarayonlarni tashkil etish, texnik va texnologik, ekologik va moliyaviyiqtisodiy 
qoʻllab-quvvatlashni takomillashtirish va umuman tashkilotning faoliyati, - 
operatsion, ekologik, moliyaviy va boshqa turdagi xavflarni tezkor aniqlash, oldini 
olish va cheklash; - xoʻjalik yurituvchi subyekt va uning aksiyadorlarining strategik 
maqsadlariga erishishga oqilona ishonch. Xoʻjalik yurituvchi subyekt ichki nazorati 
samaradorligining boʻlajak auditini samarali rejalashtirish uchun tekshirilayotgan 
obyekt (ish jarayoni) ning dastlabki ekspertizasi oʻtkazilishi lozim. Ushbu 
monitoringning maqsadi audit qilinayotgan biznes jarayonining dolzarb vazifalari, 
uning tuzilishi yoki undagi avvalgi auditdan boshlab yuz bergan oʻzgarishlarni 
oʻrganishdan iborat. Bu bizga ushbu jarayonning ichki nazorat xizmatini samarasiz 
tashkil etish oqibatlarining umuman tashkilot uchun ahamiyati haqida xolisona 
gapirishga imkon beradi. Ichki nazoratning sifati va samaradorligini tekshirish 
algoritmi auditorlar dastlabki tekshirish bosqichida: - tekshiriladigan obyektni 
tashkil etishni tartibga soluvchi ichki meʼyoriy hujjatlarni tahlil qilish; - ushbu 
biznes jarayoniga xizmat qiluvchi maʼlumotlar bazasi va dasturiy taʼminotni tahlili; 
- tuzatish ishlari dasturlarini amalga oshirish va ushbu biznes jarayonining oldingi 
tekshiruvlari natijalarini oʻrganish (agar mavjud boʻlsa); - koʻrib chiqilayotgan 
biznes-jarayonni amalga oshiruvchi tarkibiy boʻlinma rahbar xodimlari va uning 
faoliyati boʻyicha jarayonning boshqa ishtirokchilarini aniqlash va maxsus 
tekshirish; - xoʻjalik yurituvchi subyektning rivojlanish strategiyasiga va 
maqsadlarni belgilash tamoyillariga muvofiqligi uchun biznes-jarayonning haqiqiy 
maqsadlarini tahlil qilish (aniqlashtirish, oʻlchovlilik, izchillik, ahamiyatlilik, 
erishilgan vaqtni cheklash); - mavjud nazorat tartib-qoidalarini koʻrsatib, ushbu 
biznes jarayonini tashkil etish uchun yoʻl xaritasini shakllantirish; - xoʻjalik 
yurituvchi subyektning boshqaruv xodimlari va uning texnologik, ekologik va 
moliyaviy siyosati boʻlinmalari tomonidan amalga oshirilgan risklarni baholash 
Kirish Samarali ichki nazorat va audit xizmati-bu bozorning iqtisodiy agenti tomonidan korporativ boshqaruvning asosiy elementi boʻlib, boshqaruv xodimlariga yoʻnaltirilgan etarli, ilmiy asoslangan qarorlar qabul qilish imkonini beradi: - biznes- jarayonlarni tashkil etish, texnik va texnologik, ekologik va moliyaviyiqtisodiy qoʻllab-quvvatlashni takomillashtirish va umuman tashkilotning faoliyati, - operatsion, ekologik, moliyaviy va boshqa turdagi xavflarni tezkor aniqlash, oldini olish va cheklash; - xoʻjalik yurituvchi subyekt va uning aksiyadorlarining strategik maqsadlariga erishishga oqilona ishonch. Xoʻjalik yurituvchi subyekt ichki nazorati samaradorligining boʻlajak auditini samarali rejalashtirish uchun tekshirilayotgan obyekt (ish jarayoni) ning dastlabki ekspertizasi oʻtkazilishi lozim. Ushbu monitoringning maqsadi audit qilinayotgan biznes jarayonining dolzarb vazifalari, uning tuzilishi yoki undagi avvalgi auditdan boshlab yuz bergan oʻzgarishlarni oʻrganishdan iborat. Bu bizga ushbu jarayonning ichki nazorat xizmatini samarasiz tashkil etish oqibatlarining umuman tashkilot uchun ahamiyati haqida xolisona gapirishga imkon beradi. Ichki nazoratning sifati va samaradorligini tekshirish algoritmi auditorlar dastlabki tekshirish bosqichida: - tekshiriladigan obyektni tashkil etishni tartibga soluvchi ichki meʼyoriy hujjatlarni tahlil qilish; - ushbu biznes jarayoniga xizmat qiluvchi maʼlumotlar bazasi va dasturiy taʼminotni tahlili; - tuzatish ishlari dasturlarini amalga oshirish va ushbu biznes jarayonining oldingi tekshiruvlari natijalarini oʻrganish (agar mavjud boʻlsa); - koʻrib chiqilayotgan biznes-jarayonni amalga oshiruvchi tarkibiy boʻlinma rahbar xodimlari va uning faoliyati boʻyicha jarayonning boshqa ishtirokchilarini aniqlash va maxsus tekshirish; - xoʻjalik yurituvchi subyektning rivojlanish strategiyasiga va maqsadlarni belgilash tamoyillariga muvofiqligi uchun biznes-jarayonning haqiqiy maqsadlarini tahlil qilish (aniqlashtirish, oʻlchovlilik, izchillik, ahamiyatlilik, erishilgan vaqtni cheklash); - mavjud nazorat tartib-qoidalarini koʻrsatib, ushbu biznes jarayonini tashkil etish uchun yoʻl xaritasini shakllantirish; - xoʻjalik yurituvchi subyektning boshqaruv xodimlari va uning texnologik, ekologik va moliyaviy siyosati boʻlinmalari tomonidan amalga oshirilgan risklarni baholash natijalarini tahlil qilish (agar mavjud boʻlsa); - baholash tizimi va identifikatorlarini 
tahlil qilish-jarayonning samaradorligi va iqtisodini aniqlash uchun ishlatiladigan 
tabiiy va xarajat koʻrsatkichlari. Koʻrib chiqilayotgan biznes jarayoni haqida olingan 
maʼlumotlarni tahlil qilish va uning haqiqiy faoliyati haqida yetarli tushunchani 
shakllantirish natijalariga koʻra, ichki nazorat va audit xizmati rahbari: keyingi audit 
toʻgʻrisida qaror yoki audit oʻtkazishni rad etish toʻgʻrisida qaror qabul qilishi kerak. 
Ichki auditning ilmiy konsepsiyasini yaratish zarurati ichki audit jarayonining 
mohiyati va mazmunini tushunishda mantiqiy tugallangan, tizimli yondashuv 
yoʻqligi, tashkilotlarning axborot-iqtisodiy muhitida uning mexanizmlarini qurish 
va ishlashi haqida tizimli bilimlarning yoʻqligi bilan bogʻliq masalalar 
majmuasining yoʻqligi bilan bogʻliq.[9] Zamonaviy iqtisodiy noaniqlik sharoitida 
tashkilotlarning tijorat faoliyatining barcha turdagi xatarlarini kamaytirish uchun 
ichki audit imkoniyatlarini tahlil qilish zarurati mavjud: operatsion, moliyaviy, 
axborot, notoʻgʻri strategiyalar xavfi, qonunchilikka rioya qilmaslik va boshqalar. 
Bu esa ichki audit jarayoniga yanada batafsil va tegishli ilmiy-uslubiy 
yondashuvlarni ishlab chiqishni talab qiladi. Hozirgi kunda ichki auditning mohiyati 
va uning tashkilotlarning ichki nazorat tizimidagi oʻrniga nisbatan yagona nuqtayi 
nazar yoʻq, ichki audit standartlari, umumiy va batafsil usullar mavjud emas. 
Tashkilotlarning moliyaviy-xoʻjalik tashqi va ichki munosabatlari barqarorligining 
kafolati sifatida ichki auditni tashkil etish tamoyillari ham noaniqdir. Ichki audit 
protseduralarini amalga oshirishdagi murakkablik nazorat natijalari va toʻgʻri va oʻz 
vaqtida boshqaruv qarorlarini qabul qilish ishonchliligi boʻyicha buxgalteriya va 
analitik axborot tizimini tashkil etish bilan ham ifodalanadi. Bunday muammolar 
ichki audit xizmatini tashkil etish va faoliyatida uslubiy qiyinchiliklarni keltirib 
chiqaradi. Shuning uchun ichki auditning nazariy va uslubiy asoslarini 
tizimlashtirish dolzarb masala hisoblanadi. Zamonaviy iqtisodiy sharoitda biznes 
samaradorligini oshirish imkoniyatlarini aniqlashning eng samarali vositalaridan 
biri va shuning uchun kompaniyaning raqobatbardosh afzalliklaridan biri ichki 
nazoratdir. Shuni taʼkidlash kerakki, har qanday korxonaning maqsadi xatolar va 
buzilishlarni oʻz vaqtida aniqlash va bartaraf etishga yordam beradigan ichki nazorat 
natijalarini tahlil qilish (agar mavjud boʻlsa); - baholash tizimi va identifikatorlarini tahlil qilish-jarayonning samaradorligi va iqtisodini aniqlash uchun ishlatiladigan tabiiy va xarajat koʻrsatkichlari. Koʻrib chiqilayotgan biznes jarayoni haqida olingan maʼlumotlarni tahlil qilish va uning haqiqiy faoliyati haqida yetarli tushunchani shakllantirish natijalariga koʻra, ichki nazorat va audit xizmati rahbari: keyingi audit toʻgʻrisida qaror yoki audit oʻtkazishni rad etish toʻgʻrisida qaror qabul qilishi kerak. Ichki auditning ilmiy konsepsiyasini yaratish zarurati ichki audit jarayonining mohiyati va mazmunini tushunishda mantiqiy tugallangan, tizimli yondashuv yoʻqligi, tashkilotlarning axborot-iqtisodiy muhitida uning mexanizmlarini qurish va ishlashi haqida tizimli bilimlarning yoʻqligi bilan bogʻliq masalalar majmuasining yoʻqligi bilan bogʻliq.[9] Zamonaviy iqtisodiy noaniqlik sharoitida tashkilotlarning tijorat faoliyatining barcha turdagi xatarlarini kamaytirish uchun ichki audit imkoniyatlarini tahlil qilish zarurati mavjud: operatsion, moliyaviy, axborot, notoʻgʻri strategiyalar xavfi, qonunchilikka rioya qilmaslik va boshqalar. Bu esa ichki audit jarayoniga yanada batafsil va tegishli ilmiy-uslubiy yondashuvlarni ishlab chiqishni talab qiladi. Hozirgi kunda ichki auditning mohiyati va uning tashkilotlarning ichki nazorat tizimidagi oʻrniga nisbatan yagona nuqtayi nazar yoʻq, ichki audit standartlari, umumiy va batafsil usullar mavjud emas. Tashkilotlarning moliyaviy-xoʻjalik tashqi va ichki munosabatlari barqarorligining kafolati sifatida ichki auditni tashkil etish tamoyillari ham noaniqdir. Ichki audit protseduralarini amalga oshirishdagi murakkablik nazorat natijalari va toʻgʻri va oʻz vaqtida boshqaruv qarorlarini qabul qilish ishonchliligi boʻyicha buxgalteriya va analitik axborot tizimini tashkil etish bilan ham ifodalanadi. Bunday muammolar ichki audit xizmatini tashkil etish va faoliyatida uslubiy qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Shuning uchun ichki auditning nazariy va uslubiy asoslarini tizimlashtirish dolzarb masala hisoblanadi. Zamonaviy iqtisodiy sharoitda biznes samaradorligini oshirish imkoniyatlarini aniqlashning eng samarali vositalaridan biri va shuning uchun kompaniyaning raqobatbardosh afzalliklaridan biri ichki nazoratdir. Shuni taʼkidlash kerakki, har qanday korxonaning maqsadi xatolar va buzilishlarni oʻz vaqtida aniqlash va bartaraf etishga yordam beradigan ichki nazorat tizimini yaratishdan iborat boʻlishi kerak. Biroq, yaxshi tashkil etilgan ichki nazorat 
tizimi ham oʻz maqsadlariga erishish uchun samaradorligini baholashi kerak. 
Qoʻllaniladigan ichki nazorat tizimining samaradorligi ichki audit xizmati 
tomonidan taʼminlanadi. Ichki audit tashkilot ichidan amalga oshirilgan va 
kompaniya rahbarlariga mavjud nazorat tizimining ishonchli va samarali ekanligiga 
ishonch hosil qilishga qaratilgan tashkilot faoliyatining barcha jihatlarini mustaqil 
baholash funksiyasidir.  
 
tizimini yaratishdan iborat boʻlishi kerak. Biroq, yaxshi tashkil etilgan ichki nazorat tizimi ham oʻz maqsadlariga erishish uchun samaradorligini baholashi kerak. Qoʻllaniladigan ichki nazorat tizimining samaradorligi ichki audit xizmati tomonidan taʼminlanadi. Ichki audit tashkilot ichidan amalga oshirilgan va kompaniya rahbarlariga mavjud nazorat tizimining ishonchli va samarali ekanligiga ishonch hosil qilishga qaratilgan tashkilot faoliyatining barcha jihatlarini mustaqil baholash funksiyasidir. 1. Asosiy vositalar auditini tashkil etish, o`tkazish ketma-ketligi va 
ma'lumot manbalari 
Asosiy vositalarni auditorlik tekshiruvidan o`tkazish mijoz-subyekt faoliyati 
umumiy auditining bir qismi hisoblanadi. Uning maqsadi moliyaviy hisobot asosiy 
vositalar harakati bilan bog`liq ko`rsatkichlarning ishonchliligi to`g`risida fikr 
shakllantirish va subyektda asosiy vositalar bilan bog`liq muomalalarni hisobga 
olish hamda 
soliqqa tortish uslubiyotini tashkil etishning O`zbekiston 
Respublikasida amal qilayotgan me'yoriy hujjatlarga muvofiqligini aniqlashdan 
iborat. 
Asosiy vositalar auditi auditorlik tekshiruvining muhim obyektlaridan biri 
bo`lib, undagi o`rganiladigan masalalar keng qamrovli va ularning barchasini 
quyidagicha umumlashtirish mumkin: 
- 
asosiy vositalar mavjudligi va saqlanish holati ustidan nazorat 
o`rnatishnita'minlash (obyektlarni asosiy vositalar qatoriga kiritishning to`g`riligi); 
- 
asosiy vositalarning to`g`ri turkumlanishi; 
- 
asosiy vositalar analitik hisobi va asosiy vositalar uchun moddiy 
javobgarliknitashkil etish (analitik va sintetik hisob hamda hisobot ma'lumotlarining 
mosligi); 
- 
asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni dastlabki 
hujjatlashtirishhamda hisobda aks ettirish; 
- 
asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni sintetik hisob 
registrlarida aks ettirish; 
- 
asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni soliqqa tortish; 
- 
asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblash va hisobda aks etgirish; 
- 
amortizatsiya hisoblash usullarini qo`llashning qonuniyligi va 
to`g`riligi; 
- 
jadallashtirilgan amortizatsiya usulini qo`llashning qonuniyligi; 
- 
amortizatsiya ajratmalari hisob-kitoblarining to`g`riligi; 
- 
amortizatsiya ajratmalarini hisobda aks ettirishning to`g`riligi; 
1. Asosiy vositalar auditini tashkil etish, o`tkazish ketma-ketligi va ma'lumot manbalari Asosiy vositalarni auditorlik tekshiruvidan o`tkazish mijoz-subyekt faoliyati umumiy auditining bir qismi hisoblanadi. Uning maqsadi moliyaviy hisobot asosiy vositalar harakati bilan bog`liq ko`rsatkichlarning ishonchliligi to`g`risida fikr shakllantirish va subyektda asosiy vositalar bilan bog`liq muomalalarni hisobga olish hamda soliqqa tortish uslubiyotini tashkil etishning O`zbekiston Respublikasida amal qilayotgan me'yoriy hujjatlarga muvofiqligini aniqlashdan iborat. Asosiy vositalar auditi auditorlik tekshiruvining muhim obyektlaridan biri bo`lib, undagi o`rganiladigan masalalar keng qamrovli va ularning barchasini quyidagicha umumlashtirish mumkin: - asosiy vositalar mavjudligi va saqlanish holati ustidan nazorat o`rnatishnita'minlash (obyektlarni asosiy vositalar qatoriga kiritishning to`g`riligi); - asosiy vositalarning to`g`ri turkumlanishi; - asosiy vositalar analitik hisobi va asosiy vositalar uchun moddiy javobgarliknitashkil etish (analitik va sintetik hisob hamda hisobot ma'lumotlarining mosligi); - asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni dastlabki hujjatlashtirishhamda hisobda aks ettirish; - asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni sintetik hisob registrlarida aks ettirish; - asosiy vositalar kirimi va chiqimiga doir muomalalarni soliqqa tortish; - asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblash va hisobda aks etgirish; - amortizatsiya hisoblash usullarini qo`llashning qonuniyligi va to`g`riligi; - jadallashtirilgan amortizatsiya usulini qo`llashning qonuniyligi; - amortizatsiya ajratmalari hisob-kitoblarining to`g`riligi; - amortizatsiya ajratmalarini hisobda aks ettirishning to`g`riligi; - 
asosiy vositalarni ta'mirlash, tiklash, zamonaviylashtirish va qayta 
jihozlashnihisobda aks ettirish; 
- 
ta'mirlash usullari; 
- 
ta'mirlash xarajatlarini tannarxga olib borishning to`g`riligi; 
- 
asosiy vositalarni qayta jihozlash va zamonaviylashtirishga doir 
muomalalarnihisobga olish; 
- 
asosiy 
vositalar 
sintetik 
va 
analitik 
hisobining 
subyekt 
buxgalteriyasidagiholatini baholash; 
- 
belgilangan qoidalarga muvofiq subyektning o`ziga qarashli, joriy 
tartibdaijaraga olingan va moliyaviy lizing asosida olingan asosiy vositalarni saqlash 
joylarida moddiy javobgar shaxslarga biriktirilganligini baholash; 
- 
subyektning o`ziga qarashli va moliyaviy lizing asosida olingan asosiy 
vositalarbo`yicha yillik eskirish hisoblanishining to`g`riligini tekshirish. Chunki, bu 
ma'lumotlar realizatsiya qilinadigan mahsulot (ish, xizmat) lar tannarxining (2010, 
2310, 2510, 2710 schyotlar debeti) shakllanishi bilan bog`liq  bo`lib, oqibatda 
subyektning moliyaviy natijalari (balans foydasi yoki zarari) ga va budjetga 
to`lanadigan foyda (daromad) solig`ining  miqdoriga ta'sir etadi; 
- 
asosiy vositalarning sotib olinishi va hisobdan chiqarilishi hamda ularni 
yuridikva jismoniy shaxslardan ijaraga olish bilan bog`liq muomalalar bo`yicha 
soliq qonunchiligiga rioya qilinishini tekshirish; 
- 
asosiy vositalarni xojalik va pudrat usullarida (kapital yoki joriy) 
ta'mirlashxarajatlarini hisobga olishning subyektda amal qilinayotgan tartibini, 
subyektda bir yilga qabul qilingan hisob yuritush siyosatidan kelib chiqqan holda 
baholash va tekshirish; 
- 
subyektda asosiy vositalardan foydalanishni vaqt oralig`i va quvvati 
bo`yichasubyektning ishlab chiqarish xususiyatlari hisobga olingan holda tashkil 
qilish (agap auditor bilan tuzilgan shartnomada kelishilgan bo`lsa); 
- 
asosiy vositalarni baholash va qayta baholash natijalarini tekshirish. 
Auditor ushbu asosiy masalalarni o`rganib, ularga auditorlik hisobotining 
tashkiliy qismida baho berishi va yo`l qo`yilgan xatolar hamda hisobning 
- asosiy vositalarni ta'mirlash, tiklash, zamonaviylashtirish va qayta jihozlashnihisobda aks ettirish; - ta'mirlash usullari; - ta'mirlash xarajatlarini tannarxga olib borishning to`g`riligi; - asosiy vositalarni qayta jihozlash va zamonaviylashtirishga doir muomalalarnihisobga olish; - asosiy vositalar sintetik va analitik hisobining subyekt buxgalteriyasidagiholatini baholash; - belgilangan qoidalarga muvofiq subyektning o`ziga qarashli, joriy tartibdaijaraga olingan va moliyaviy lizing asosida olingan asosiy vositalarni saqlash joylarida moddiy javobgar shaxslarga biriktirilganligini baholash; - subyektning o`ziga qarashli va moliyaviy lizing asosida olingan asosiy vositalarbo`yicha yillik eskirish hisoblanishining to`g`riligini tekshirish. Chunki, bu ma'lumotlar realizatsiya qilinadigan mahsulot (ish, xizmat) lar tannarxining (2010, 2310, 2510, 2710 schyotlar debeti) shakllanishi bilan bog`liq bo`lib, oqibatda subyektning moliyaviy natijalari (balans foydasi yoki zarari) ga va budjetga to`lanadigan foyda (daromad) solig`ining miqdoriga ta'sir etadi; - asosiy vositalarning sotib olinishi va hisobdan chiqarilishi hamda ularni yuridikva jismoniy shaxslardan ijaraga olish bilan bog`liq muomalalar bo`yicha soliq qonunchiligiga rioya qilinishini tekshirish; - asosiy vositalarni xojalik va pudrat usullarida (kapital yoki joriy) ta'mirlashxarajatlarini hisobga olishning subyektda amal qilinayotgan tartibini, subyektda bir yilga qabul qilingan hisob yuritush siyosatidan kelib chiqqan holda baholash va tekshirish; - subyektda asosiy vositalardan foydalanishni vaqt oralig`i va quvvati bo`yichasubyektning ishlab chiqarish xususiyatlari hisobga olingan holda tashkil qilish (agap auditor bilan tuzilgan shartnomada kelishilgan bo`lsa); - asosiy vositalarni baholash va qayta baholash natijalarini tekshirish. Auditor ushbu asosiy masalalarni o`rganib, ularga auditorlik hisobotining tashkiliy qismida baho berishi va yo`l qo`yilgan xatolar hamda hisobning belgilangan qoidalaridan chetga chiqish hollarini bartaraf qilish bo`yicha takliflar 
berishi lozim. 
Auditor asosiy vositalar auditini boshlashdan oldin, birinchi navbatda 
quyidagilarni aniqlashi zarur: 
- 
subyektning hisobot davridagi hisob siyosati va uning o`tgan 
hisobotdavridagiga nisbatan o`zgarishi bilan tanishish; 
- 
asosiy vositalarning inventarizatsiya natijalari bilan tanishish; 
- 
asosiy vositalarni qayta baholash materiallari va ularning hisobda aks 
ettirilishibilan tanishish. Bunda auditor O`zbekiston Respublikasi moliya vazirligi, 
Iqtisodiyot vazirligi, O`zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo`mitasining tegishli 
me'yoriy hujjatlariga muvofiq subyekt balansida turadigan va qayta baholangan 
asosiy vositalar tiklanish qiymati bo`yicha aks ettirilishini nazarda tutishi lozim. 
Subyektda asosiy vositalarni hisobdan chiqarish bo`yicha doimiy komissiya 
tashkil etilishi: asosiy vositalarni foydalaiish joylarida saqlash uchun javobgar 
shaxslar haqida buyruq (farmoyish) ning mavjudligini tekshirish, shunindek, ular 
bilan shaxsan to`la moddiy javobgarlik to`g`risida shartnomalar tuzilganligini 
aniqlash, shuningdek, asosiy vositalar hisobini yuritish qoidalari bayon qilingan 
amaldagi me'yoriy hujjatlar va asosiy vositalar hisobiga doir yagona shakldagi 
(unifikatsiyalangan) idoralararo dastlabki hujjatlarning shakllari bilan subyekt 
buxgalteriyasi qay darajada ta'minlanganligini aniqlash lozim. 
Shu tarzda olingan ma'lumotlar auditorga mazkur subyektda asosiy vositalar 
hisobining tashkil etilishi haqida umumiy tasavvurga ega bo`lish imkonini va 
tekshiruvda maxsus e'tibor berish lozim bo`lgan masalalarni aniqlashga yordam 
beradi. 
Bosh daftarda aks ettirilgan 0100-«Asosiy vositalarni hisobga oluvchi 
schyotlar», 0200 – «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlar», 
0300 – «Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo`yicha olingan asosiy vositalarni 
hisobga oluvchi schyotlar», 0700 – «O`rnatiladigan asbob-uskunalarni hisobga 
oluvchi schyotlar», 0800«Kapital qo`yilmalarni hisobga oluvchi schyotlar», 0920 – 
«Uzoq muddatli ijara bo`yicha olinadigan to`lovlar», 4800 – «Turli debitorlar 
belgilangan qoidalaridan chetga chiqish hollarini bartaraf qilish bo`yicha takliflar berishi lozim. Auditor asosiy vositalar auditini boshlashdan oldin, birinchi navbatda quyidagilarni aniqlashi zarur: - subyektning hisobot davridagi hisob siyosati va uning o`tgan hisobotdavridagiga nisbatan o`zgarishi bilan tanishish; - asosiy vositalarning inventarizatsiya natijalari bilan tanishish; - asosiy vositalarni qayta baholash materiallari va ularning hisobda aks ettirilishibilan tanishish. Bunda auditor O`zbekiston Respublikasi moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi, O`zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo`mitasining tegishli me'yoriy hujjatlariga muvofiq subyekt balansida turadigan va qayta baholangan asosiy vositalar tiklanish qiymati bo`yicha aks ettirilishini nazarda tutishi lozim. Subyektda asosiy vositalarni hisobdan chiqarish bo`yicha doimiy komissiya tashkil etilishi: asosiy vositalarni foydalaiish joylarida saqlash uchun javobgar shaxslar haqida buyruq (farmoyish) ning mavjudligini tekshirish, shunindek, ular bilan shaxsan to`la moddiy javobgarlik to`g`risida shartnomalar tuzilganligini aniqlash, shuningdek, asosiy vositalar hisobini yuritish qoidalari bayon qilingan amaldagi me'yoriy hujjatlar va asosiy vositalar hisobiga doir yagona shakldagi (unifikatsiyalangan) idoralararo dastlabki hujjatlarning shakllari bilan subyekt buxgalteriyasi qay darajada ta'minlanganligini aniqlash lozim. Shu tarzda olingan ma'lumotlar auditorga mazkur subyektda asosiy vositalar hisobining tashkil etilishi haqida umumiy tasavvurga ega bo`lish imkonini va tekshiruvda maxsus e'tibor berish lozim bo`lgan masalalarni aniqlashga yordam beradi. Bosh daftarda aks ettirilgan 0100-«Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar», 0200 – «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlar», 0300 – «Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo`yicha olingan asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar», 0700 – «O`rnatiladigan asbob-uskunalarni hisobga oluvchi schyotlar», 0800«Kapital qo`yilmalarni hisobga oluvchi schyotlar», 0920 – «Uzoq muddatli ijara bo`yicha olinadigan to`lovlar», 4800 – «Turli debitorlar qarzlarini hisobga oluvchi schyotlar», 6900 – «Turli kreditorlarga bo`lgan qarzlarni 
hisobga oluvchi schyotlar», 
7900 – «Turli kreditorlarga bo`lgan uzoq muddatli qarzlarni hisobga oluvchi 
schyotlar» sintetik schyotlar qoldiqlarining mos ravishda analitik hisob registrlari va 
buxgalteriya balansi ma'lumotlariga muvofiqligini aniqlash zarur. Ular bo`yicha 
barcha pozitsiyalar oy boshiga qoldiq oylik oborotlari, oy oxiriga qoldiqlar bir-biriga 
to`g`ri kelishi lozim. Agar tafovutlar aniqlansa, ularning sabablarini aniqlash va 
subyektga asosiy vositalarni, montaj talab qiladigan qurilmalarni; kapital 
qo`yilmalarni, 
tuzilgan 
lizing 
shartnomalari 
bo`yicha 
majburiyatlarni 
inventarizatsiya qilish tavsiya etiladi. So`ngra subyektning asosiy vositalarni 
hisobga olish bo`yicha qabul qilingan hisob yuritish siyosati bilan tanishish zarur. 
Bunda asosan quyidagilarga e'tibor berish lozim: 
- 
asosiy vositalarga eskirish hisoblashning qaysi usulini qo`llash qabul 
qilinganligi; 
- 
asosiy vositalarni ta'mirlash xarajatlarini hisobga olishning qanday 
tartibi qabulqilinganligi, asosiy vositalarni ta'mirlash uchun rezervga mablag` 
ajratish mexanizmidan foydalanib, ya'ni ta'mirlash fondi (8910 – «Kelgusi xarajatlar 
va to`lovlar rezervlari» schyoti bo`yicha ta'mirlash fondi schyotini qo`llash) tashkil 
etish yoki tashkil etmaslik bo`yicha subyekt hisob siyosatida aks etganligi yoki aks 
etmaganligi auditor xulosasida qayd etilishi lozim. 
Asosiy vositalarni auditorlik tekshiruvdan o`tkazishda foydalaniladigan 
manbalar buxgalteriya hisobining subyektda qabul qilingan tashkiliy shakliga ham 
bog`liq. Bular: jurnal-orderlar, vedomostlar, kartochkalar, komputer dasturlari va 
h.k lardir. Lekin shuni unutmaslik kerakki, hisobning har qanday shakli sharoitida 
ham asosiy vositalarning harakatiga oid muomalalar (kirimi, chiqimi, xojalik 
ichidagi siljishi, ta'mirlanishi) me'yoriy va dastlabki hujjat shakllari bilan 
rasmiylashtirilishi lozim. Asosiy vositalar auditining ma'lumot manbalari quyidagi 
jadvalda keltirilgan. 
2.1-jadval Asosiy vositalar auditining ma'lumot manbalari 
qarzlarini hisobga oluvchi schyotlar», 6900 – «Turli kreditorlarga bo`lgan qarzlarni hisobga oluvchi schyotlar», 7900 – «Turli kreditorlarga bo`lgan uzoq muddatli qarzlarni hisobga oluvchi schyotlar» sintetik schyotlar qoldiqlarining mos ravishda analitik hisob registrlari va buxgalteriya balansi ma'lumotlariga muvofiqligini aniqlash zarur. Ular bo`yicha barcha pozitsiyalar oy boshiga qoldiq oylik oborotlari, oy oxiriga qoldiqlar bir-biriga to`g`ri kelishi lozim. Agar tafovutlar aniqlansa, ularning sabablarini aniqlash va subyektga asosiy vositalarni, montaj talab qiladigan qurilmalarni; kapital qo`yilmalarni, tuzilgan lizing shartnomalari bo`yicha majburiyatlarni inventarizatsiya qilish tavsiya etiladi. So`ngra subyektning asosiy vositalarni hisobga olish bo`yicha qabul qilingan hisob yuritish siyosati bilan tanishish zarur. Bunda asosan quyidagilarga e'tibor berish lozim: - asosiy vositalarga eskirish hisoblashning qaysi usulini qo`llash qabul qilinganligi; - asosiy vositalarni ta'mirlash xarajatlarini hisobga olishning qanday tartibi qabulqilinganligi, asosiy vositalarni ta'mirlash uchun rezervga mablag` ajratish mexanizmidan foydalanib, ya'ni ta'mirlash fondi (8910 – «Kelgusi xarajatlar va to`lovlar rezervlari» schyoti bo`yicha ta'mirlash fondi schyotini qo`llash) tashkil etish yoki tashkil etmaslik bo`yicha subyekt hisob siyosatida aks etganligi yoki aks etmaganligi auditor xulosasida qayd etilishi lozim. Asosiy vositalarni auditorlik tekshiruvdan o`tkazishda foydalaniladigan manbalar buxgalteriya hisobining subyektda qabul qilingan tashkiliy shakliga ham bog`liq. Bular: jurnal-orderlar, vedomostlar, kartochkalar, komputer dasturlari va h.k lardir. Lekin shuni unutmaslik kerakki, hisobning har qanday shakli sharoitida ham asosiy vositalarning harakatiga oid muomalalar (kirimi, chiqimi, xojalik ichidagi siljishi, ta'mirlanishi) me'yoriy va dastlabki hujjat shakllari bilan rasmiylashtirilishi lozim. Asosiy vositalar auditining ma'lumot manbalari quyidagi jadvalda keltirilgan. 2.1-jadval Asosiy vositalar auditining ma'lumot manbalari 1. 
O`zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to`g`risida» gi 
qonuni. 1996-yil 30avgustda tasdiqlangan 
2. 
O`zbekiston Respublikasi «Auditorlik faoliyati to`g`risida» gi 
qonuni.. Yangi tahrirda 2000yil 26- mayda tasdiqlangan 
3. 
O`zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi (asosiy vositalarning 
eskirish me'yorlari) 2008y. 
4. 
O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi. 2002- yil 30- 
avgust holatiga o`zgartirishlar bilan. 1996- yil 29- avgustda 257-1- sonli 
O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qarori bilan 1997- yil 1- martdan 
kuchga kiritilgan 
5. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 5-
fevraldagi 54-sonli «Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va 
sotish bo`yicha xarajatlar tarkibi hamda moliyaviy natijalarni 
shakllantirish tartibi haqidagi Nizom» (2003, 2004 va 2005 yillardagi 
qo`shimcha va o`zgartirishlar bilan) 
6. 
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Lizing 
operatsiyalarini buxgalteriya hisobi va hisobotida aks etish tartibi» 
nomli 1998 yil 6 maydagi 194-sonli qarorining 2ilovasi 
7. 
«Inventarlash vaqtida aniqlangan mol-mulkning kamomadi va 
ortiqchasini buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish tartibi haqidagi 
Nizom». 2001-yil 20-iyunda 56G`2001-38-son bilan O`zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat Soliq qo`mitasi tomonidan 
tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2001-yil 23-iyulda 1054-son bilan 
ro`yxatga olingan 
8. 
«Balansdagi asosiy vositalarni hisobdan chiqarish tartibi haqida 
Nizom». 2001 yil 28 fevralda 26-son bilan O`zbekiston Respublikasi 
Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan 
1. O`zbekiston Respublikasi «Buxgalteriya hisobi to`g`risida» gi qonuni. 1996-yil 30avgustda tasdiqlangan 2. O`zbekiston Respublikasi «Auditorlik faoliyati to`g`risida» gi qonuni.. Yangi tahrirda 2000yil 26- mayda tasdiqlangan 3. O`zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi (asosiy vositalarning eskirish me'yorlari) 2008y. 4. O`zbekiston Respublikasi Fuqarolik Kodeksi. 2002- yil 30- avgust holatiga o`zgartirishlar bilan. 1996- yil 29- avgustda 257-1- sonli O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi qarori bilan 1997- yil 1- martdan kuchga kiritilgan 5. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 5- fevraldagi 54-sonli «Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish bo`yicha xarajatlar tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi haqidagi Nizom» (2003, 2004 va 2005 yillardagi qo`shimcha va o`zgartirishlar bilan) 6. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Lizing operatsiyalarini buxgalteriya hisobi va hisobotida aks etish tartibi» nomli 1998 yil 6 maydagi 194-sonli qarorining 2ilovasi 7. «Inventarlash vaqtida aniqlangan mol-mulkning kamomadi va ortiqchasini buxgalteriya hisobi va soliqqa tortish tartibi haqidagi Nizom». 2001-yil 20-iyunda 56G`2001-38-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat Soliq qo`mitasi tomonidan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2001-yil 23-iyulda 1054-son bilan ro`yxatga olingan 8. «Balansdagi asosiy vositalarni hisobdan chiqarish tartibi haqida Nizom». 2001 yil 28 fevralda 26-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan 9. 
«2001-yil 1-yanvar holatiga ko`ra asosiy vositalarni qaytadan 
baholash tartibi haqidagi Nizom». 2001-yil 2-fevralda RA-01G`8-6a, 
17-03G`113A, 2001-32-sonlar bilan 
O`zbekiston Respublikasi Makroiqtisodiyot va statistika 
vazirligi, Moliya vazirligi va Davlat Soliq qo`mitasi qarori bilan 
tasdiqlangan 
10. 
Moliyaviy hisobot shakllarini to`ldirish qoidalari. O`zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligining 2002-yil 27-dekabrdagi 140-sonli 
buyrug`i bilan tasdiqlangan 
11. 
1-son «Hisob siyosati va moliyaviy hisobot» nomli O`zbekiston 
Respublikasi Buxgalteriya hisobi milliy standarti (BHMS). 1998-yil 26-
iyulda 474-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi 
tomonidan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 1998-yil 14-avgustda 
ro`yxatga olingan. 
12. 
5-son «Asosiy vositalar» nomli O`zbekiston Respublikasi 
BHMS. O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2003-yil 9-oktyabr 
114-son buyrug`i bilan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2004-yil 20-
yanvar 1299-son bilan ro`yxatga olingan 
13. 
21-son «Xojalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xojalik 
faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo`llash haqida 
yo`riqnoma» nomli BHMS 2002 yil 9 sentyabrda 103-son bilan 
O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va 
Adliya vazirligida 2002-yil 23-oktyabrda 1181-son bilan ro`yxatga 
olingan. 
14. 
19-son «Inventarlashni tashkil qilish va o`tkazish» nomli BHMS 
1999-yil 19-oktyabrda EGG`17-19- 2075-son bilan O`zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va Adliya 
vazirligida 1999-yil 2-noyabrda 833-son bilan ro`yxatga olingan 
9. «2001-yil 1-yanvar holatiga ko`ra asosiy vositalarni qaytadan baholash tartibi haqidagi Nizom». 2001-yil 2-fevralda RA-01G`8-6a, 17-03G`113A, 2001-32-sonlar bilan O`zbekiston Respublikasi Makroiqtisodiyot va statistika vazirligi, Moliya vazirligi va Davlat Soliq qo`mitasi qarori bilan tasdiqlangan 10. Moliyaviy hisobot shakllarini to`ldirish qoidalari. O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2002-yil 27-dekabrdagi 140-sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan 11. 1-son «Hisob siyosati va moliyaviy hisobot» nomli O`zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobi milliy standarti (BHMS). 1998-yil 26- iyulda 474-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 1998-yil 14-avgustda ro`yxatga olingan. 12. 5-son «Asosiy vositalar» nomli O`zbekiston Respublikasi BHMS. O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirining 2003-yil 9-oktyabr 114-son buyrug`i bilan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2004-yil 20- yanvar 1299-son bilan ro`yxatga olingan 13. 21-son «Xojalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xojalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo`llash haqida yo`riqnoma» nomli BHMS 2002 yil 9 sentyabrda 103-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 2002-yil 23-oktyabrda 1181-son bilan ro`yxatga olingan. 14. 19-son «Inventarlashni tashkil qilish va o`tkazish» nomli BHMS 1999-yil 19-oktyabrda EGG`17-19- 2075-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va Adliya vazirligida 1999-yil 2-noyabrda 833-son bilan ro`yxatga olingan 15. 
70-sonli «Moliyaviy hisobot to`g`risida auditorlik hisoboti va 
auditorlik xulosasi» 
O`zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyati milliy standarti 
(AFMS). 2001 yil 14 fevralda 20-soni bilan O`zbekiston Respublikasi 
Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va 2001 yil 10 martda 1016-
son bilan Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatga olingan 
16. 
11-son «Ma'lumotlarni kompyuterda qayta ishlash sharoitida 
audit» O`zbekiston Respublikasi AFMS 1999-yil 91-sentyabrda 76-son 
bilan 
O`zbekiston 
Respublikasi 
Moliya 
vazirligi 
tomonidan 
tasdiqlangan va 1999-yil 23-sentyabrda 823-son bilan Adliya vazirligi 
tomonidan ro`yxatga olingan 
17. 
14-son «Xususiy kapital to`g`risidagi hisobot» nomli BHMS. 
O`zR. Adliya vazirligida 
2004-yil 7-aprelda 1335-son bilan ro`yxatga olingan 
18. 
22-son 
«Chet 
el 
valutasida 
ifodalangan 
aktivlar 
va 
majburiyatlarning hisobi» nomli BHMS. 
O`zR. Adliya vazirligida 2004-yil 21-mayda 1364-son bilan 
ro`yxatga olingan 
19. 
6-son «Ijara hisobi» nomli BHMS. O`zR. Adliya vazirligida 
2004-yil 22-iyunda 1374-son bilan ro`yxatga olingan 
20. 
23-son «qayta tashkil etishni amalga oshirishda moliyaviy 
hisobotni shakllantirish» nomli BHMS. O`zR. Adliya vazirligida 2005-
yil 27-iyunda 1484-son bilan ro`yxatga olingan. 
21. 
«Yuridik shaxslar mol-mulki bo`yicha soliqlarni hisoblash va 
budjetga to`lash tartibi to`g`risida»gi Yo`riqnoma. 2002-yil 11-martda 
1107-son bilan Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatga olingan 
22. 
Subyektning hisob siyosati to`g`risidagi buyrug`i 
23. 
Asosiy vositalarni hisobga olishda subyektda qo`llaniladigan 
analitik va sintetik hisob registrlari 
15. 70-sonli «Moliyaviy hisobot to`g`risida auditorlik hisoboti va auditorlik xulosasi» O`zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyati milliy standarti (AFMS). 2001 yil 14 fevralda 20-soni bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va 2001 yil 10 martda 1016- son bilan Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatga olingan 16. 11-son «Ma'lumotlarni kompyuterda qayta ishlash sharoitida audit» O`zbekiston Respublikasi AFMS 1999-yil 91-sentyabrda 76-son bilan O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan va 1999-yil 23-sentyabrda 823-son bilan Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatga olingan 17. 14-son «Xususiy kapital to`g`risidagi hisobot» nomli BHMS. O`zR. Adliya vazirligida 2004-yil 7-aprelda 1335-son bilan ro`yxatga olingan 18. 22-son «Chet el valutasida ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning hisobi» nomli BHMS. O`zR. Adliya vazirligida 2004-yil 21-mayda 1364-son bilan ro`yxatga olingan 19. 6-son «Ijara hisobi» nomli BHMS. O`zR. Adliya vazirligida 2004-yil 22-iyunda 1374-son bilan ro`yxatga olingan 20. 23-son «qayta tashkil etishni amalga oshirishda moliyaviy hisobotni shakllantirish» nomli BHMS. O`zR. Adliya vazirligida 2005- yil 27-iyunda 1484-son bilan ro`yxatga olingan. 21. «Yuridik shaxslar mol-mulki bo`yicha soliqlarni hisoblash va budjetga to`lash tartibi to`g`risida»gi Yo`riqnoma. 2002-yil 11-martda 1107-son bilan Adliya vazirligi tomonidan ro`yxatga olingan 22. Subyektning hisob siyosati to`g`risidagi buyrug`i 23. Asosiy vositalarni hisobga olishda subyektda qo`llaniladigan analitik va sintetik hisob registrlari 24. 
Asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish (ichki siljish) 
dalolatnomasi (nakladnoyi) (AB-l shakl) 
25. 
Ta'mirlangan, qayta jihozlangan va zamonaviylashtirilgan 
obyektlarni qabul qilishtopshirish dalolatnomasi (AV-2 shakl) 
26. 
Asosiy vositalarni hisobdan chiqarish dalolatnomasi (AV-Z 
shakl) 
27. 
Avtotransport vositalarini hisobdan chiqarish dalolatnomasi 
(AV-4 shakl) 
28. 
Asosiy vositalarni hisobga oladigan inventar kartochka (AV-6 
shakl) 
29. 
Asosiy vositalarni hisobga oladigan inventar kartochkalar 
ro`yxati (AV-7 shakl) 
30. 
Asosiy vositalar harakatini hisobga oladigan kartochka (AV-8 
shakl) 
31. 
Asosiy vositalarning inventar ro`yxati (ishlatish joylari 
bo`yicha) (AV-9 shakl) 
Auditor ushbu me'yoriy hujjatlar, hisob registrlari va dastlabki hujjatlarda 
asosiy vositalar harakatini rasmiylashtirish uchun javobgar shaxslar imzolarining 
mavjudligi va haqqoniyligiga e'tibor qaratib, barcha rekvizitlarning to`g`ri 
to`lg`azilganligini aniqlaydi. Shuningdek, subyektning hisob siyosati to`g`risidagi 
buypuqda bayon qilingan - asosiy vositalarni hisobga olish uslubiyoti bilan tanishib 
chiqishi lozim. Bunda xususan quyidagilarni aniqlash zarur: 
- 
obyektlarni asosiy vositalar va aylanma mablag`lar qatoriga olib borish 
uchunular qiymatining belgilangan chegaralari; 
qiymatidan qat'iy nazar asosiy vositalar qatoriga olib boriladigan obyektlar 
ro`yxati; 
- 
asosiy vositalar bo`yicha amortizatsiya hisoblash usullari; 
- 
asosiy vositalarni ta'mirlash uchun qilingan xarajatlarni aks ettirish 
tartibi; 
24. Asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish (ichki siljish) dalolatnomasi (nakladnoyi) (AB-l shakl) 25. Ta'mirlangan, qayta jihozlangan va zamonaviylashtirilgan obyektlarni qabul qilishtopshirish dalolatnomasi (AV-2 shakl) 26. Asosiy vositalarni hisobdan chiqarish dalolatnomasi (AV-Z shakl) 27. Avtotransport vositalarini hisobdan chiqarish dalolatnomasi (AV-4 shakl) 28. Asosiy vositalarni hisobga oladigan inventar kartochka (AV-6 shakl) 29. Asosiy vositalarni hisobga oladigan inventar kartochkalar ro`yxati (AV-7 shakl) 30. Asosiy vositalar harakatini hisobga oladigan kartochka (AV-8 shakl) 31. Asosiy vositalarning inventar ro`yxati (ishlatish joylari bo`yicha) (AV-9 shakl) Auditor ushbu me'yoriy hujjatlar, hisob registrlari va dastlabki hujjatlarda asosiy vositalar harakatini rasmiylashtirish uchun javobgar shaxslar imzolarining mavjudligi va haqqoniyligiga e'tibor qaratib, barcha rekvizitlarning to`g`ri to`lg`azilganligini aniqlaydi. Shuningdek, subyektning hisob siyosati to`g`risidagi buypuqda bayon qilingan - asosiy vositalarni hisobga olish uslubiyoti bilan tanishib chiqishi lozim. Bunda xususan quyidagilarni aniqlash zarur: - obyektlarni asosiy vositalar va aylanma mablag`lar qatoriga olib borish uchunular qiymatining belgilangan chegaralari; qiymatidan qat'iy nazar asosiy vositalar qatoriga olib boriladigan obyektlar ro`yxati; - asosiy vositalar bo`yicha amortizatsiya hisoblash usullari; - asosiy vositalarni ta'mirlash uchun qilingan xarajatlarni aks ettirish tartibi; - 
hisobot yilining 1-yanvar holatiga asosiy vositalarni qayta baholash 
ko`zdatutilganligi; 
- 
asosiy vositalarni inventarizatsiya qilish muddatlari; 
- 
asosiy vositalar mavjudligi va harakatiga doir muomalalarni hisobga 
olish uchunishchi schyotlar rejasida belgilangan schyotlar ro`yxati. 
Asosiy vositalar mavjudligi va harakatiga doir muomalalarni hisobga olishda 
qo`llaniladigan va tekshiruvda auditor tomonidan jalb qilinadigan, sintetik va 
analitik hisob registrlari buxgalteriya hisobining subyektda qo`llanilayotgan 
shakliga bog`liq. Ularga 0100-«Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar», 0200 
– «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlar», 0300 – «Uzoq 
muddatli ijara shartnomasi bo`yicha olingan asosiy vositalarni hisobga oluvchi 
schyotlar» schyotlari bo`yicha sintetik hisob registrlari, sintetik va analitik hisob 
bo`yicha oborot va qoldiq vedomostlari kiradi. Asosiy vositalar harakatiga doir 
muomalalar, odatda, dastlabki hujjatlarning yagona shakllari bilan, ayrim hollarda 
esa subyektda ishlab chiqilgan va hisob siyosati to`g`risidagi buyruq bilan 
tasdiqlangan dastlabki hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi. 
Auditor tekshiruv mobaynida moliyaviy hisobotning quyidagi shakllaridan 
foydalanadi: 
- 
buxgalteriya balansi (1-shakl); 
- 
moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot (2-shakl); 
- 
asosiy vositalar to`g`risidagi hisobot (Z-shakl); 
- 
pul oqimlari to`g`risidagi hisobot (4-shakl);- xususiy kapital 
to`g`risidagi hisobot (5-shakl); - izohlar, hisob-kitoblar, tushuntirishlar. 
Asosiy vositalar auditining obyektlari quyidagi jadvalda keltirilgan. 
2-jadval Asosiy vositalar auditining obyektlari 
Ko`rsatkichl
ar 
 
Ko`rsatkichlar 
keltirilgan 
moliyaviy hisobot shakllari 
Schyotlar 
nomi 
Schy
o tlar 
1-
shakl  
3-
shakl  
4-
shakl 
- hisobot yilining 1-yanvar holatiga asosiy vositalarni qayta baholash ko`zdatutilganligi; - asosiy vositalarni inventarizatsiya qilish muddatlari; - asosiy vositalar mavjudligi va harakatiga doir muomalalarni hisobga olish uchunishchi schyotlar rejasida belgilangan schyotlar ro`yxati. Asosiy vositalar mavjudligi va harakatiga doir muomalalarni hisobga olishda qo`llaniladigan va tekshiruvda auditor tomonidan jalb qilinadigan, sintetik va analitik hisob registrlari buxgalteriya hisobining subyektda qo`llanilayotgan shakliga bog`liq. Ularga 0100-«Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar», 0200 – «Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oluvchi schyotlar», 0300 – «Uzoq muddatli ijara shartnomasi bo`yicha olingan asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar» schyotlari bo`yicha sintetik hisob registrlari, sintetik va analitik hisob bo`yicha oborot va qoldiq vedomostlari kiradi. Asosiy vositalar harakatiga doir muomalalar, odatda, dastlabki hujjatlarning yagona shakllari bilan, ayrim hollarda esa subyektda ishlab chiqilgan va hisob siyosati to`g`risidagi buyruq bilan tasdiqlangan dastlabki hujjatlar bilan rasmiylashtiriladi. Auditor tekshiruv mobaynida moliyaviy hisobotning quyidagi shakllaridan foydalanadi: - buxgalteriya balansi (1-shakl); - moliyaviy natijalar to`g`risidagi hisobot (2-shakl); - asosiy vositalar to`g`risidagi hisobot (Z-shakl); - pul oqimlari to`g`risidagi hisobot (4-shakl);- xususiy kapital to`g`risidagi hisobot (5-shakl); - izohlar, hisob-kitoblar, tushuntirishlar. Asosiy vositalar auditining obyektlari quyidagi jadvalda keltirilgan. 2-jadval Asosiy vositalar auditining obyektlari Ko`rsatkichl ar Ko`rsatkichlar keltirilgan moliyaviy hisobot shakllari Schyotlar nomi Schy o tlar 1- shakl 3- shakl 4- shakl Sat
r 
Satr 
Sat
r 
1 
2 
3 
4 
5 
Asosiy 
vositalar: 
Boshlang`ic
h 
(qayta 
tiklash) 
qiymati 
0100
, 0300 
01
0 
 
 
Eskirish 
summasi 
0200 
01
1 
 
 
qoldiq 
(balans) 
qiymati 
(satr. 010-011) 
 
01
2 
 
 
Asosiy 
vositalarning 
boshlang`ich 
qiymati, 
jamg`arilgan 
eskirish va qoldiq 
qiymati to`g`risida 
ma'lumot 
 
 
01016
0 
 
Ishlab 
chiqarishdagi asosiy 
vositalar 
 
 
171 
 
Noishlab 
chiqarishdagi asosiy 
vositalar 
 
 
172 
 
Yil 
davomida 
sotib 
 
 
180 
 
Sat r Satr Sat r 1 2 3 4 5 Asosiy vositalar: Boshlang`ic h (qayta tiklash) qiymati 0100 , 0300 01 0 Eskirish summasi 0200 01 1 qoldiq (balans) qiymati (satr. 010-011) 01 2 Asosiy vositalarning boshlang`ich qiymati, jamg`arilgan eskirish va qoldiq qiymati to`g`risida ma'lumot 01016 0 Ishlab chiqarishdagi asosiy vositalar 171 Noishlab chiqarishdagi asosiy vositalar 172 Yil davomida sotib 180 olingan 
asosiy 
vositalar 
Asosiy 
vositalarni 
sotib 
olish va sotish 
0820 
 
 
06
0 
Buxgalteriya balansi (1-shakl) da subyektga mulkiy huquq asosida, tezkor 
boshqaruv va xojalik yuritish uchun taalluqli bo`lgan asosiy vositalar, uzoq muddatli 
aktivlar bo`limidagi asosiy vositalar moddasida boshlang`ich qiymati, eskirish va 
qoldiq qiymatlari bo`yicha batafsil beriladi. Asosiy vositalar balansda netto baho, 
ya'ni qoldiq qiymati bo`yicha aks ettiriladi (belgilangan tartibga muvofiq qiymati 
qoplanmaydigan (amortizatsiya hisoblanmaydigan) asosiy vositalar obyektlaridan 
tashqari). 
 
 
 
2. Asosiy vositalarning mavjudligi, saqlanishini tekshirish va eskirish 
(amortizatsiya) to`g`ri  hisoblanishini tekshirish 
Asosiy vositalarning mavjudligi va saqlanishini auditorlik tekshiruvidan 
o`tkazishdan 
maqsad 
moliyaviy 
hisobot 
moddalarining 
haqqoniyligini 
ta'minlashdan iborat. 
Bunda auditor quyidagilarni tekshirishi lozim: 
- 
qiymati subyektda belgilab qo`yilgan chegaradan past bo`lgan 
obyektlar yokiqiymatidan qat'iy nazar xizmat muddati 12 oydan kam bo`lgan 
obyektlar asosiy vositalar qatoriga o`tib qolmaganligi; 
- 
subyektda asosiy vositalar inventar va xojalik jihozlari qatoriga va 
aksinchao`tkazilmaganligi, bunda shuni nazarda tutish zarurki, obyekt qiymatining 
chegarasi obyektni sotib olish (foydalanishga topshirish) sanasiga aniqlanadi. 
Asosiy vositalarni inventar va xojalik jihozlari qatoriga asossiz o`tkazish auditorlik 
tekshiruvi mobaynida aniqlanadigan xatolardan biridir. Ko`p hollarda bunday 
olingan asosiy vositalar Asosiy vositalarni sotib olish va sotish 0820 06 0 Buxgalteriya balansi (1-shakl) da subyektga mulkiy huquq asosida, tezkor boshqaruv va xojalik yuritish uchun taalluqli bo`lgan asosiy vositalar, uzoq muddatli aktivlar bo`limidagi asosiy vositalar moddasida boshlang`ich qiymati, eskirish va qoldiq qiymatlari bo`yicha batafsil beriladi. Asosiy vositalar balansda netto baho, ya'ni qoldiq qiymati bo`yicha aks ettiriladi (belgilangan tartibga muvofiq qiymati qoplanmaydigan (amortizatsiya hisoblanmaydigan) asosiy vositalar obyektlaridan tashqari). 2. Asosiy vositalarning mavjudligi, saqlanishini tekshirish va eskirish (amortizatsiya) to`g`ri hisoblanishini tekshirish Asosiy vositalarning mavjudligi va saqlanishini auditorlik tekshiruvidan o`tkazishdan maqsad moliyaviy hisobot moddalarining haqqoniyligini ta'minlashdan iborat. Bunda auditor quyidagilarni tekshirishi lozim: - qiymati subyektda belgilab qo`yilgan chegaradan past bo`lgan obyektlar yokiqiymatidan qat'iy nazar xizmat muddati 12 oydan kam bo`lgan obyektlar asosiy vositalar qatoriga o`tib qolmaganligi; - subyektda asosiy vositalar inventar va xojalik jihozlari qatoriga va aksinchao`tkazilmaganligi, bunda shuni nazarda tutish zarurki, obyekt qiymatining chegarasi obyektni sotib olish (foydalanishga topshirish) sanasiga aniqlanadi. Asosiy vositalarni inventar va xojalik jihozlari qatoriga asossiz o`tkazish auditorlik tekshiruvi mobaynida aniqlanadigan xatolardan biridir. Ko`p hollarda bunday o`tkazishning sababi subyektning amortizatsiya hisoblash ishlarini kamaytirishga 
intilishi hisoblanadi. 
Auditorlik tekshiruvi mobaynida subyektning asosiy vositalar obyektlariga 
mulkiy talab darajasida rasmiylashtirilganligini isbotlash zarur. 
Auditorga asosiy vositalar obyektlarini yaratish, sotib olish; berish 
shartnomalari, zarur hollarda esa qonunchilikka muvofiq olish-sotishni ro`yxatga 
olish guvohnomasi taqdim qilinadi. 
Asosiy vositalarning to`g`ri baholanganligini aniqlash asosiy vositalar 
mavjudligi va harakatini tekshirish mobaynidagi muhim masalalardan biri 
hisoblanadi. Chunki, mulk solig`i bo`yicha budjet bilan hisob-kitoblar, shuningdek 
subyekt faoliyatining moliyaviy natijalarini aks ettirish va hisobot tuzish shunga 
bog`liq.Asosiy vositalarni baholashning to`g`riligini tekshirish yoppasiga (obyektlar 
soni unchalik katta bo`lmaganda) yoki tanlab o`tkaziladi. 
Asosiy vositalarni baholash va dastlabki qiymatini aniqlash amaldagi 
qoidalarga muvofiq amalga oshiriladi hamda asosiy vositalar obyektlarini sotib olish 
usuliga bog`liq. 
- 
auditor O`zbekiston Respublikasi fuqarolik kodeksiga muvofiq asosiy 
vositalaroldi-sotdi shartnomalarining mavjudligi va rasmiylashtirilishini, ayrim 
xarajatlarni asosiy vositalar qiymatiga qo`shishning qonuniyligini; 
- 
tugallangan 
qurilish 
obyektlari 
inventar 
qiymatining 
to`g`ri 
aniqlanganligini; 
- 
qo`shimcha qurilgan, jihozlangan, zamonaviylashtirilgan yoki qisman 
tugatilganidan so`ng obyekt qiymati to`g`ri aniqlanganligini tekshiradi. 
Bunda auditor 21-son «Xojalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xojalik 
faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo`llash bo`yicha yo`riqnoma» 
nomli BHMS ga muvofiq kiritilgan o`zgartishlarga alohida e'tibor qaratishi zarur. 
Xususan, asosiy vositalarni sotib olish va qurish bilan bog`liq, ammo belgilangan 
tartibga ko`ra asosiy vositalarning dastlabki qiymatiga qo`shilmaydigan xarajatlar 
obyektlarning dastlabki qiymatiga qo`shilmasdan, 9430 – «Boshqa operatsion 
xarajatlar» schyot debetiga olib borilganligiga e'tibor berishi kerak. 
o`tkazishning sababi subyektning amortizatsiya hisoblash ishlarini kamaytirishga intilishi hisoblanadi. Auditorlik tekshiruvi mobaynida subyektning asosiy vositalar obyektlariga mulkiy talab darajasida rasmiylashtirilganligini isbotlash zarur. Auditorga asosiy vositalar obyektlarini yaratish, sotib olish; berish shartnomalari, zarur hollarda esa qonunchilikka muvofiq olish-sotishni ro`yxatga olish guvohnomasi taqdim qilinadi. Asosiy vositalarning to`g`ri baholanganligini aniqlash asosiy vositalar mavjudligi va harakatini tekshirish mobaynidagi muhim masalalardan biri hisoblanadi. Chunki, mulk solig`i bo`yicha budjet bilan hisob-kitoblar, shuningdek subyekt faoliyatining moliyaviy natijalarini aks ettirish va hisobot tuzish shunga bog`liq.Asosiy vositalarni baholashning to`g`riligini tekshirish yoppasiga (obyektlar soni unchalik katta bo`lmaganda) yoki tanlab o`tkaziladi. Asosiy vositalarni baholash va dastlabki qiymatini aniqlash amaldagi qoidalarga muvofiq amalga oshiriladi hamda asosiy vositalar obyektlarini sotib olish usuliga bog`liq. - auditor O`zbekiston Respublikasi fuqarolik kodeksiga muvofiq asosiy vositalaroldi-sotdi shartnomalarining mavjudligi va rasmiylashtirilishini, ayrim xarajatlarni asosiy vositalar qiymatiga qo`shishning qonuniyligini; - tugallangan qurilish obyektlari inventar qiymatining to`g`ri aniqlanganligini; - qo`shimcha qurilgan, jihozlangan, zamonaviylashtirilgan yoki qisman tugatilganidan so`ng obyekt qiymati to`g`ri aniqlanganligini tekshiradi. Bunda auditor 21-son «Xojalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xojalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo`llash bo`yicha yo`riqnoma» nomli BHMS ga muvofiq kiritilgan o`zgartishlarga alohida e'tibor qaratishi zarur. Xususan, asosiy vositalarni sotib olish va qurish bilan bog`liq, ammo belgilangan tartibga ko`ra asosiy vositalarning dastlabki qiymatiga qo`shilmaydigan xarajatlar obyektlarning dastlabki qiymatiga qo`shilmasdan, 9430 – «Boshqa operatsion xarajatlar» schyot debetiga olib borilganligiga e'tibor berishi kerak. Auditor, baholarni kelishish bayonnomasi va ta'sis hujjatlarida asosiy 
vositalar baholanishining aks ettirilishi; boshqa xarajatlarni asosiy vositalar 
dastlabki qiymatiga qo`shishning qonuniyligi; bozor baholarini qo`llashning 
ishonchliligini tekshiradi. 
Shuningdek, bozor bahosini aniqlash uchun aynan shularga o`xshash 
mahsulot baholari to`g`risida tayyorlovchi tashkilotlarning yozma ravishda bergan 
ma'lumotlaridan; ommaviy axborot vositalari va maxsus adabiyotlarda e'lon qilingan 
baholar to`g`risidagi ma'lumotlardan; ayrim asosiy vositalar obyektlarining qiymati 
to`g`risida ekspert xulosalaridan foydalanish mumkin. Bunday asosiy vositalarni 
tashib keltirish bo`yicha subyekt tomonidan qilingan xarajatlar ham obyekt 
qiymatiga qo`shiladi. 
Chet el valutalari hisobiga sotib olingan asosiy vositalarni baholash chet el 
valutasini O`zbekiston Respublikasi Markaziy Banki tomonidan belgilangan, asosiy 
vositalar obyektini sotib olish sanasiga amal qilayotgan valuta kursi bo`yicha 
so`mga hisoblab o`tkazish yo`li bilan amalga oshiriladi. 
Auditor shartnoma shartlariga muvofiq mulkka egalik huquqining o`tish 
vaqti to`g`ri aniqlanganligi; asosiy vositalarni sotib olish bilan bog`liq bojxona 
to`lovlari va boshqa chiqimlarning sotib olingan asosiy vositalar qiymatiga 
qo`shilganligini tekshirishi lozim. Shuningdek, asosiy vositalarni baholashning 
to`g`riligini tekshirish mobaynida asosiy vositalar dastlabki qiymatining 
o`zgarganligiga, qanday sabablar (qo`shimcha qurish, jihozlash, qayta jihozlash, 
qisman tugatish) o`zgarishga olib kelganligiga, kapital qo`yilmalarga doir xarajatlar 
0800 – «Kapital qo`yilmalarni hisobga oluvchi schyotlar» schyotlarida aks 
ettirilganligiga e'tibor qaratishi lozim. 
So`ngi yillarda asosiy vositalarni qayta baholashni tekshirish muhim 
ahamiyat kasb etmoqda. 21-BHMS ga muvofiq subyektlarda asosiy vositalar 
obyektlarini qayta baholash summalari 8530 - «Mulklarni qayta baholash bo`yicha 
tuzatishlar» schyotida aks ettiriladi. Bunday tekshiruv qayta baholash natijalari 
rasmiylashtirilgan hujjatlar asosida amalga oshiriladi. 
Bunda auditor quyidagilarni tekshirishi lozim: 
Auditor, baholarni kelishish bayonnomasi va ta'sis hujjatlarida asosiy vositalar baholanishining aks ettirilishi; boshqa xarajatlarni asosiy vositalar dastlabki qiymatiga qo`shishning qonuniyligi; bozor baholarini qo`llashning ishonchliligini tekshiradi. Shuningdek, bozor bahosini aniqlash uchun aynan shularga o`xshash mahsulot baholari to`g`risida tayyorlovchi tashkilotlarning yozma ravishda bergan ma'lumotlaridan; ommaviy axborot vositalari va maxsus adabiyotlarda e'lon qilingan baholar to`g`risidagi ma'lumotlardan; ayrim asosiy vositalar obyektlarining qiymati to`g`risida ekspert xulosalaridan foydalanish mumkin. Bunday asosiy vositalarni tashib keltirish bo`yicha subyekt tomonidan qilingan xarajatlar ham obyekt qiymatiga qo`shiladi. Chet el valutalari hisobiga sotib olingan asosiy vositalarni baholash chet el valutasini O`zbekiston Respublikasi Markaziy Banki tomonidan belgilangan, asosiy vositalar obyektini sotib olish sanasiga amal qilayotgan valuta kursi bo`yicha so`mga hisoblab o`tkazish yo`li bilan amalga oshiriladi. Auditor shartnoma shartlariga muvofiq mulkka egalik huquqining o`tish vaqti to`g`ri aniqlanganligi; asosiy vositalarni sotib olish bilan bog`liq bojxona to`lovlari va boshqa chiqimlarning sotib olingan asosiy vositalar qiymatiga qo`shilganligini tekshirishi lozim. Shuningdek, asosiy vositalarni baholashning to`g`riligini tekshirish mobaynida asosiy vositalar dastlabki qiymatining o`zgarganligiga, qanday sabablar (qo`shimcha qurish, jihozlash, qayta jihozlash, qisman tugatish) o`zgarishga olib kelganligiga, kapital qo`yilmalarga doir xarajatlar 0800 – «Kapital qo`yilmalarni hisobga oluvchi schyotlar» schyotlarida aks ettirilganligiga e'tibor qaratishi lozim. So`ngi yillarda asosiy vositalarni qayta baholashni tekshirish muhim ahamiyat kasb etmoqda. 21-BHMS ga muvofiq subyektlarda asosiy vositalar obyektlarini qayta baholash summalari 8530 - «Mulklarni qayta baholash bo`yicha tuzatishlar» schyotida aks ettiriladi. Bunday tekshiruv qayta baholash natijalari rasmiylashtirilgan hujjatlar asosida amalga oshiriladi. Bunda auditor quyidagilarni tekshirishi lozim: - 
barcha asosiy vositalar to`g`riligiga yoki ularning bir qismi 
qaytabaholanganligi; 
- 
qayta baholash qanday usullar yordamida o`tkazilganligi (indeksatsiya 
qilishyoki hujjat bilan tasdiqlangan bozor baholari bo`yicha to`g`ridan-to`g`ri 
hisoblab o`tkazilishi va h.k.); 
- 
bozor baholarini tasdiqlaydigan hujjatlarning mavjudligi; 
- 
hisob-kitoblar to`g`riligini tanlab tekshirish; 
- 
qayta baholashdan so`ng eskirganlik darajasi o`zgarganligi; 
- 
qayta baholash natijalarining inventar kartochkalarida aks ettirilganligi; 
- 
qayta baholash natijalarining buxgalteriya hisobi schyotlarida to`g`ri 
aks 
ettirilganligi; 
- 
qayta baholash natijalarining hisobot tuzishda hisobga olinganligi va 
shungao`xshashlar. 
5-son «Asosiy vositalar» nomli BHMS ga muvofiq, amortizatsiya 
eskirishning baholangan xizmat muddati davomida aktivning amortizatsiya 
qilinadigan qiymatini muntazam taqsimlash va qayta o`tkazish tarzida qiymat 
ifodasidir. Asosiy vositaning amortizatsiya qiymati taxmin qilinayotgan tugatilish 
qiymatini chiqarib tashlagan holda, aktivning dastlabki qiymati yoki moliyaviy 
hisobotlarda ko`rsatilgan qiymat o`rnini bosadigan boshqa qiymatning summasidir. 
Auditor asosiy vositalarga eskirishni hisoblashning to`g`riligini tekshirishda 
o`rnatilgan har oylik eskirishni hisoblash qoidalariga buxgalteriya tomonidan rioya 
qilinayotganligini aniqlashi lozim. Bunda tekshirish uchun asosiy vositalarga 
eskirishni hisoblashda to`ldiriladigan 6-shakldagi hisob-kitob jadvali asos bo`lib 
xizmat qiladi. Auditorga xizmat qilish muddati o`tib, amortizatsiyani hisoblash 
to`xtatilgan asosiy vosita obyektlarining ro`yxati taqdim etilishi lozim. Agar 
subyektda tezlashtirilgan amortizatsiya hisoblash mexanizmi qo`llanilsa, ushbu 
holat uning hisob yuritish siyosatida ko`rsatilgan bo`lishi lozim. 
Auditning ushbu blokida quyidagi ishlar amalga oshiriladi: 
- barcha asosiy vositalar to`g`riligiga yoki ularning bir qismi qaytabaholanganligi; - qayta baholash qanday usullar yordamida o`tkazilganligi (indeksatsiya qilishyoki hujjat bilan tasdiqlangan bozor baholari bo`yicha to`g`ridan-to`g`ri hisoblab o`tkazilishi va h.k.); - bozor baholarini tasdiqlaydigan hujjatlarning mavjudligi; - hisob-kitoblar to`g`riligini tanlab tekshirish; - qayta baholashdan so`ng eskirganlik darajasi o`zgarganligi; - qayta baholash natijalarining inventar kartochkalarida aks ettirilganligi; - qayta baholash natijalarining buxgalteriya hisobi schyotlarida to`g`ri aks ettirilganligi; - qayta baholash natijalarining hisobot tuzishda hisobga olinganligi va shungao`xshashlar. 5-son «Asosiy vositalar» nomli BHMS ga muvofiq, amortizatsiya eskirishning baholangan xizmat muddati davomida aktivning amortizatsiya qilinadigan qiymatini muntazam taqsimlash va qayta o`tkazish tarzida qiymat ifodasidir. Asosiy vositaning amortizatsiya qiymati taxmin qilinayotgan tugatilish qiymatini chiqarib tashlagan holda, aktivning dastlabki qiymati yoki moliyaviy hisobotlarda ko`rsatilgan qiymat o`rnini bosadigan boshqa qiymatning summasidir. Auditor asosiy vositalarga eskirishni hisoblashning to`g`riligini tekshirishda o`rnatilgan har oylik eskirishni hisoblash qoidalariga buxgalteriya tomonidan rioya qilinayotganligini aniqlashi lozim. Bunda tekshirish uchun asosiy vositalarga eskirishni hisoblashda to`ldiriladigan 6-shakldagi hisob-kitob jadvali asos bo`lib xizmat qiladi. Auditorga xizmat qilish muddati o`tib, amortizatsiyani hisoblash to`xtatilgan asosiy vosita obyektlarining ro`yxati taqdim etilishi lozim. Agar subyektda tezlashtirilgan amortizatsiya hisoblash mexanizmi qo`llanilsa, ushbu holat uning hisob yuritish siyosatida ko`rsatilgan bo`lishi lozim. Auditning ushbu blokida quyidagi ishlar amalga oshiriladi: - 
subyekt hisob siyosatida ko`rsatilgan-asosiy vositalarga amortizatsiya 
hisoblashqoidalariga rioya qilinishini tekshirish; 
- 
amortizatsiya ajratmalarini asosiy vositalarning u yoki bu guruhiga 
olibborishning to`g`riligini tekshirish; 
- 
har oylik amortizatsiya ajratma summalari bo`yicha hisob-kitoblarni 
tekshirish; 
- 
amortizatsiya ajratmalarining hisobda o`z vaqtida va to`g`ri aks 
ettirilishinitekshirish. 
Amortizatsiya ajratmalarini hisoblash va buxgalteriya hisobi schyotlarida 
aks ettirishning to`g`riligini aniqlash 5-son-«Asosiy vositalar», 21-son-«Xojalik 
yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xojalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar 
rejasi va uni qo`llash bo`yicha yo`riqnoma» nomli BHMS lar va mijoz-subyekt hisob 
siyosati to`g`risidagi buyrug`ining tegishli qismiga muvofiq amalga oshiriladi. 
Buning uchun subyekt hisob siyosati bo`yicha buyrug`ining  qoidalari; asosiy 
vositalar amortizatsiya hisob-kitobi bo`yicha ishlanma jadvallar ko`rsatkichlaridan 
foydalaniladi. 
Auditor amortizatsiya hisoblashning maxsus shartlari qo`llaniladigan asosiy 
vositalar obyektlarining ro`yxatini olishi zarur. Bularga xususan quyidagilar kiradi: 
- 
xizmat qilish muddati o`tib ketgan asosiy vositalar; 
- 
amortizatsiya hisoblanmaydigan asosiy vositalar; 
- 
konservatsiyadagi asosiy vositalar; 
- 
amortizatsiya hisoblash to`xtatilgan asosiy vositalar; 
- 
jadallashtirilgan amortizatsiya usuli qo`llanilayotgan asosiy vositalar; 
- 
noishlab chiqarishdagi asosiy vositalar; 
- 
moliyaviy lizing shartnomasi bo`yicha olingan asosiy vositalar. 
Amortizatsiya ajratmalarining hisoblanishini tekshirish mobaynida auditor 
amortizatsiya hisoblash usullari (chiziqli usul, kamayib boruvchi qoldiq usuli, 
foydali ishlatish muddati davomidagi yillari yig`indisi bo`yicha qiymatini hisobdan 
chiqarish usuli, qiymatni mahsulot (ish) hajmiga mutanosib ravishda hisobdan 
o`chirish usuli) ga e'tibor berishi zarur. 
- subyekt hisob siyosatida ko`rsatilgan-asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblashqoidalariga rioya qilinishini tekshirish; - amortizatsiya ajratmalarini asosiy vositalarning u yoki bu guruhiga olibborishning to`g`riligini tekshirish; - har oylik amortizatsiya ajratma summalari bo`yicha hisob-kitoblarni tekshirish; - amortizatsiya ajratmalarining hisobda o`z vaqtida va to`g`ri aks ettirilishinitekshirish. Amortizatsiya ajratmalarini hisoblash va buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirishning to`g`riligini aniqlash 5-son-«Asosiy vositalar», 21-son-«Xojalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy-xojalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo`llash bo`yicha yo`riqnoma» nomli BHMS lar va mijoz-subyekt hisob siyosati to`g`risidagi buyrug`ining tegishli qismiga muvofiq amalga oshiriladi. Buning uchun subyekt hisob siyosati bo`yicha buyrug`ining qoidalari; asosiy vositalar amortizatsiya hisob-kitobi bo`yicha ishlanma jadvallar ko`rsatkichlaridan foydalaniladi. Auditor amortizatsiya hisoblashning maxsus shartlari qo`llaniladigan asosiy vositalar obyektlarining ro`yxatini olishi zarur. Bularga xususan quyidagilar kiradi: - xizmat qilish muddati o`tib ketgan asosiy vositalar; - amortizatsiya hisoblanmaydigan asosiy vositalar; - konservatsiyadagi asosiy vositalar; - amortizatsiya hisoblash to`xtatilgan asosiy vositalar; - jadallashtirilgan amortizatsiya usuli qo`llanilayotgan asosiy vositalar; - noishlab chiqarishdagi asosiy vositalar; - moliyaviy lizing shartnomasi bo`yicha olingan asosiy vositalar. Amortizatsiya ajratmalarining hisoblanishini tekshirish mobaynida auditor amortizatsiya hisoblash usullari (chiziqli usul, kamayib boruvchi qoldiq usuli, foydali ishlatish muddati davomidagi yillari yig`indisi bo`yicha qiymatini hisobdan chiqarish usuli, qiymatni mahsulot (ish) hajmiga mutanosib ravishda hisobdan o`chirish usuli) ga e'tibor berishi zarur. Asosiy vosita obyektlarining bir xil guruhlari bo`yicha amortizatsiya 
hisoblashning tanlangan u yoki bu usulini qo`llash uchun foydali xizmat qilish 
muddati davomida boshqasiga o`zgartirilmasdan amalga oshirilishi lozim. Ammo, 
soliqqa tortish maqsadida amortizatsiya ajratmalari hisoblash O`zbekiston 
Respublikasi soliq Kodeksi 23-moddasiga muvofiq asosiy vosita obyektlarining 
dastlabki qiymatiga nisbatan amalga oshirilishi ham mumkin. 
Auditor tanlab tekshirish usuli bilan asosiy vositalarning foydali xizmat 
qilish muddati to`g`ri belgilanganligini aniqlaydi. Chunki, hisobot davridagi 
amortizatsiya ajratmalari summasi va amortizatsiya ajratmalari normalarini 
belgilash shunga bog`liq. Amortizatsiya ajratmalari normalari noto`g`ri belgilangan 
holatlar aniqlanganida, auditor buning oqibatida mahsulot (ish, xizmat) lar tannarxi 
qanchalik oshgan (pasaygan) ligini aniqlaydi. 
Shunindek, amortizatsiyani hisoblash muddatlarining boshlanish va 
to`xtatilish muddatlari, hisoblashning muntazamligi, amortizatsiyani hisoblashda 
pasaytiruvchi va oshiruvchi koeffitsiyentlarni qo`llashning to`g`riligini tekshirish 
zarur. Amortizatsiya ajratmalari hisob-kitoblarining to`g`riligi tanlab tekshiriladi. 
Amortizatsiya ajratmalarini mahsulot (ish, xizmat) lar tannarxiga olib 
borishning 
to`g`riligini 
tekshirish 
amortizatsiya 
ajratmalarini 
auditorlik 
tekshiruvidan o`tkazishning muhim masalalaridan biri hisoblanadi. Auditor 
amortizatsiya hisoblanadigan obyektlar asosiy vositalarning qaysi guruhiga (ishlab 
chiqarish yoki noishlab chiqarish) tegishliligini, asosiy vositalar mahsulot ishlab 
chiqarish (ish bajarish, xizmat ko`rsatish) da ishlatilayotganligi yoki operativ (qisqa 
muddatli) lizing shartnomasi asosida berilganligini aniqlashi lozim. Noishlab 
chiqarish sohasidagi asosiy vositalar bo`yicha hisoblangan amortizatsiya ajratmalari 
o`z mablag`lari manbalari hisobiga, operativ lizing asosida topshirilganlari bo`yicha 
esa foyda yoki zararlarga olib boriladi. 
Asosiy vositalarga eskirishni hisoblashni hisobga olishda eng ko`p 
uchraydigan qoida buzilish hollari quyidagilardan iborat: 
ayrim subyektlarda asosiy vositalarga eskirishni hisoblash har choraklikda 
amalga 
Asosiy vosita obyektlarining bir xil guruhlari bo`yicha amortizatsiya hisoblashning tanlangan u yoki bu usulini qo`llash uchun foydali xizmat qilish muddati davomida boshqasiga o`zgartirilmasdan amalga oshirilishi lozim. Ammo, soliqqa tortish maqsadida amortizatsiya ajratmalari hisoblash O`zbekiston Respublikasi soliq Kodeksi 23-moddasiga muvofiq asosiy vosita obyektlarining dastlabki qiymatiga nisbatan amalga oshirilishi ham mumkin. Auditor tanlab tekshirish usuli bilan asosiy vositalarning foydali xizmat qilish muddati to`g`ri belgilanganligini aniqlaydi. Chunki, hisobot davridagi amortizatsiya ajratmalari summasi va amortizatsiya ajratmalari normalarini belgilash shunga bog`liq. Amortizatsiya ajratmalari normalari noto`g`ri belgilangan holatlar aniqlanganida, auditor buning oqibatida mahsulot (ish, xizmat) lar tannarxi qanchalik oshgan (pasaygan) ligini aniqlaydi. Shunindek, amortizatsiyani hisoblash muddatlarining boshlanish va to`xtatilish muddatlari, hisoblashning muntazamligi, amortizatsiyani hisoblashda pasaytiruvchi va oshiruvchi koeffitsiyentlarni qo`llashning to`g`riligini tekshirish zarur. Amortizatsiya ajratmalari hisob-kitoblarining to`g`riligi tanlab tekshiriladi. Amortizatsiya ajratmalarini mahsulot (ish, xizmat) lar tannarxiga olib borishning to`g`riligini tekshirish amortizatsiya ajratmalarini auditorlik tekshiruvidan o`tkazishning muhim masalalaridan biri hisoblanadi. Auditor amortizatsiya hisoblanadigan obyektlar asosiy vositalarning qaysi guruhiga (ishlab chiqarish yoki noishlab chiqarish) tegishliligini, asosiy vositalar mahsulot ishlab chiqarish (ish bajarish, xizmat ko`rsatish) da ishlatilayotganligi yoki operativ (qisqa muddatli) lizing shartnomasi asosida berilganligini aniqlashi lozim. Noishlab chiqarish sohasidagi asosiy vositalar bo`yicha hisoblangan amortizatsiya ajratmalari o`z mablag`lari manbalari hisobiga, operativ lizing asosida topshirilganlari bo`yicha esa foyda yoki zararlarga olib boriladi. Asosiy vositalarga eskirishni hisoblashni hisobga olishda eng ko`p uchraydigan qoida buzilish hollari quyidagilardan iborat: ayrim subyektlarda asosiy vositalarga eskirishni hisoblash har choraklikda amalga oshiriladi; soliqqa tortiladigan bazani kamaytirish maqsadida ataylab xizmat 
muddati o`tib 
ketsa ham asosiy vositalarga eskirishni hisoblash davom ettiriladi; asosiy 
vositalarga asossiz ravishda eskirishning tezlashtirilgan usuli qo`llaniladi 
va h.k. 
Amortizatsiya ajratmalarini tekshirish mobaynida quyidagi tashkiliy amallar 
qo`llanilishi mumkin: 
- 
asosiy vositalarni hisobga oladigan schyotlar (0110-0199) bo`yicha 
qoldiqlarniva joriy yilda hisoblangan amortizatsiyani oldingi davrlardagi 
ma'lumotlar bilan taqqoslash va ularning o`zgarishini baholash; 
- 
joriy yilda jamg`arilgan amortizatsiya qoldig`ini oldingi davrlardagi 
qoldiqlarbilan taqqoslash. 
Audit jarayonida asosiy vositalar bo`yicha amortizatsiya ajratmalari hisobot 
davrida buxgalteriya hisobi ma'lumotlarida to`g`ri aks ettirilganini tekshirish lozim. 
Asosiy vositalarning ayrim obyektlari bo`yicha ajratmalar buxgalteriya hisobida 
tegishli summalarni jamg`arish yo`li bilan yoki obyektlarning dastlabki qiymatini 
kamaytirish yo`li  bilan aks ettiriladi. 
oshiriladi; soliqqa tortiladigan bazani kamaytirish maqsadida ataylab xizmat muddati o`tib ketsa ham asosiy vositalarga eskirishni hisoblash davom ettiriladi; asosiy vositalarga asossiz ravishda eskirishning tezlashtirilgan usuli qo`llaniladi va h.k. Amortizatsiya ajratmalarini tekshirish mobaynida quyidagi tashkiliy amallar qo`llanilishi mumkin: - asosiy vositalarni hisobga oladigan schyotlar (0110-0199) bo`yicha qoldiqlarniva joriy yilda hisoblangan amortizatsiyani oldingi davrlardagi ma'lumotlar bilan taqqoslash va ularning o`zgarishini baholash; - joriy yilda jamg`arilgan amortizatsiya qoldig`ini oldingi davrlardagi qoldiqlarbilan taqqoslash. Audit jarayonida asosiy vositalar bo`yicha amortizatsiya ajratmalari hisobot davrida buxgalteriya hisobi ma'lumotlarida to`g`ri aks ettirilganini tekshirish lozim. Asosiy vositalarning ayrim obyektlari bo`yicha ajratmalar buxgalteriya hisobida tegishli summalarni jamg`arish yo`li bilan yoki obyektlarning dastlabki qiymatini kamaytirish yo`li bilan aks ettiriladi. 3. Asosiy vositalarni harakati bilan bog`liq muomalalar auditi 
Dastavval, auditor moddiy javobgar shaxslarni va ular bilan tuzilgan to`liq 
moddiy javobgarlik to`g`risidagi shartnomalar mavjudligini aniqlashi zarur. Agar 
shartnomalar bo`lmasa, u holda auditor ularni tuzishni tavsiya qilishi lozim. 
Amaldagi tartibga ko`ra asosiy vositalarning analitik hisobi ularning tasnifiy 
guruhlari va inventar obyektlari bo`yicha, shuningdek obyektlarning moddiy 
javobgar shaxslarda turish joyi (bo`linmalar, brigadalar, sexlar, uchastkalar va h.k.) 
bo`yicha yuritiladi. 
Subyektga kelib tushgan asosiy vositalarni tekshirishda har bir obyekt 
bo`yicha alohida tuzilgan qabul qilish-topshirish dalolatnomasi (AV-I shakl) ning 
rasmiylashtirilishiga e'tibor qaratish zarur. Bunda dalolatnomadagi obyektning 
tavsifi, turgan joyi, sotib olingan manbai, chiqarilgan yoki ko`rilgan yili, ishga 
tushirilgan vaqti, obyektning sinov natijalari, uning texnik talablarga muvofiqligi va 
boshqa ma'lumotlar tekshiriladi. 
Ayrim hollarda bir turdagi va narxi bir xil xojalik inventarlari, asboblar, 
stanoklar olinganda asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish umumiy dalolatnomasi 
tuzilishi mumkin. Bunda ushbu dalolatnoma ma'lumotlari, unga ilova qilingan 
pasportlar, ishlatish tartibi, yo`riqnomalar ham tekshirilishi zarur. 
Hisobga qabul qilingan har bir asosiy vosita obyektiga inventar raqam 
berilgan bo`lishi lozim. Masalan, 001 dan 099 gacha inventar raqamlar binolarga, 
100 dan 199 gacha inshootlarga, 200 dan 299 gacha bo`lgan raqamlar uzatish 
qurilmalariga beriladi va hokazo. Berilgan inventar raqami asosiy  vositalar 
obyektiga metall jeton bilan biriktirib, uchmaydigan bo`yoq bilan yozib yoki boshqa 
usullarda belgilab qo`yilishi lozim. Bu belgilar obyekt foydalanishda bo`lgan jami 
davr ichida saqlanib, buxgalteriya hisobining barcha tegishli dastlabki hujjatlarida 
va hisob registrlarida ko`rsatiladi. Obyekt hisobdan chiqarilganidan so`ng, uning 
inventar raqami yangi kirim qilingan asosiy vositalarga berilmaydi. 
Asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish dalolatnomasi (ilova qilingan 
hujjatlar bilan birga) buxgalteriyaga o`z vaqtida topshirilgan bo`lishi lozim. Subyekt 
buxgalteriyasida asosiy vositalarning analitik hisobi, ularning har bir turi bo`yicha 
3. Asosiy vositalarni harakati bilan bog`liq muomalalar auditi Dastavval, auditor moddiy javobgar shaxslarni va ular bilan tuzilgan to`liq moddiy javobgarlik to`g`risidagi shartnomalar mavjudligini aniqlashi zarur. Agar shartnomalar bo`lmasa, u holda auditor ularni tuzishni tavsiya qilishi lozim. Amaldagi tartibga ko`ra asosiy vositalarning analitik hisobi ularning tasnifiy guruhlari va inventar obyektlari bo`yicha, shuningdek obyektlarning moddiy javobgar shaxslarda turish joyi (bo`linmalar, brigadalar, sexlar, uchastkalar va h.k.) bo`yicha yuritiladi. Subyektga kelib tushgan asosiy vositalarni tekshirishda har bir obyekt bo`yicha alohida tuzilgan qabul qilish-topshirish dalolatnomasi (AV-I shakl) ning rasmiylashtirilishiga e'tibor qaratish zarur. Bunda dalolatnomadagi obyektning tavsifi, turgan joyi, sotib olingan manbai, chiqarilgan yoki ko`rilgan yili, ishga tushirilgan vaqti, obyektning sinov natijalari, uning texnik talablarga muvofiqligi va boshqa ma'lumotlar tekshiriladi. Ayrim hollarda bir turdagi va narxi bir xil xojalik inventarlari, asboblar, stanoklar olinganda asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish umumiy dalolatnomasi tuzilishi mumkin. Bunda ushbu dalolatnoma ma'lumotlari, unga ilova qilingan pasportlar, ishlatish tartibi, yo`riqnomalar ham tekshirilishi zarur. Hisobga qabul qilingan har bir asosiy vosita obyektiga inventar raqam berilgan bo`lishi lozim. Masalan, 001 dan 099 gacha inventar raqamlar binolarga, 100 dan 199 gacha inshootlarga, 200 dan 299 gacha bo`lgan raqamlar uzatish qurilmalariga beriladi va hokazo. Berilgan inventar raqami asosiy vositalar obyektiga metall jeton bilan biriktirib, uchmaydigan bo`yoq bilan yozib yoki boshqa usullarda belgilab qo`yilishi lozim. Bu belgilar obyekt foydalanishda bo`lgan jami davr ichida saqlanib, buxgalteriya hisobining barcha tegishli dastlabki hujjatlarida va hisob registrlarida ko`rsatiladi. Obyekt hisobdan chiqarilganidan so`ng, uning inventar raqami yangi kirim qilingan asosiy vositalarga berilmaydi. Asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish dalolatnomasi (ilova qilingan hujjatlar bilan birga) buxgalteriyaga o`z vaqtida topshirilgan bo`lishi lozim. Subyekt buxgalteriyasida asosiy vositalarning analitik hisobi, ularning har bir turi bo`yicha ochiladigan AV-6 shakldagi inventar kartochkalar yuritiladi. Bu kartochkada obyekt 
haqidagi barcha ma'lumotlar (dastlabki yoki tiklanish qiymati, amortizatsiya 
ajratmalari me'yori, kirim qilingan paytdagi eskirish darajasi) qayd etilgan bo`lishi 
kerak. 
So`ngra inventar kartochkalar ma'lumotlarining asosiy vositalarni hisobga 
olish bo`yicha inventar kartochkalar ro`yxati (AV-7 shakl) ga asosiy vositalarning 
tasnifiy guruhlari bo`yicha o`tkazilganligi tekshiriladi. 
Ro`yxatga olingan kartochkalar asosiy vositalar kartotekasida tarmoqning 
tasnifiy guruhlariga, guruh ichida esa turgan joyi, foydalanish joyi va turlari 
bo`yicha guruhlangan bo`lishi kerak. Ishlatilmayotgan asosiy vositalarning inventar 
kartochkalari alohida guruhlangan bo`lishi kerak. 
Asosiy vositalar hisobdan chiqarilganida dalolatnoma tuzilib, uning 
ma'lumotlari tegishli inventar kartochkalarda qayd qilinadi, so`ngra bu kartochkalar 
kartotekadan olib qo`yiladi. Amaliyotda, asosiy vositalar obyektlarining qiymati 
quyidagi xojalik operatsiyalari natijasida subyekt aktivlari tarkibidan chiqib ketadi: 
- 
sotilganda; 
- 
foydalanish  maqsadga  muvofiq  
emasligi sabablariga  
ko`ra 
 
hisobdan 
chiqarilganda; 
- 
boshqa subyekt va shaxslarga beg`araz berilganida; 
- 
boshqa subyektlarning ustav kapitalini shakllantirish uchun ulush 
sifatidaqo`shilganida; 
- 
kamomad yoki yo`qotish aniqlanganda va.h.k. 
Audit jarayonida qayta baholash natijasida narxlar oshgan yoki kamaygan 
summalarining buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirilishi ham tekshiriladi. 
Qayta baholanib oshgan summa 0100 - «Asosiy vositalarni hisobga oluvchi 
schyotlar» ning debeti va 8510 – «Mulklarni qayta baholash bo`yicha tuzatishlar» 
schyotining kreditiga yoziladi. 
Qayta baholangan asosiy vositalar obyektlari bo`yicha tiklanish qiymati 
inventar kartochkaning rekonstruksiyalash, modernizatsiyalash bo`limida qayd 
ochiladigan AV-6 shakldagi inventar kartochkalar yuritiladi. Bu kartochkada obyekt haqidagi barcha ma'lumotlar (dastlabki yoki tiklanish qiymati, amortizatsiya ajratmalari me'yori, kirim qilingan paytdagi eskirish darajasi) qayd etilgan bo`lishi kerak. So`ngra inventar kartochkalar ma'lumotlarining asosiy vositalarni hisobga olish bo`yicha inventar kartochkalar ro`yxati (AV-7 shakl) ga asosiy vositalarning tasnifiy guruhlari bo`yicha o`tkazilganligi tekshiriladi. Ro`yxatga olingan kartochkalar asosiy vositalar kartotekasida tarmoqning tasnifiy guruhlariga, guruh ichida esa turgan joyi, foydalanish joyi va turlari bo`yicha guruhlangan bo`lishi kerak. Ishlatilmayotgan asosiy vositalarning inventar kartochkalari alohida guruhlangan bo`lishi kerak. Asosiy vositalar hisobdan chiqarilganida dalolatnoma tuzilib, uning ma'lumotlari tegishli inventar kartochkalarda qayd qilinadi, so`ngra bu kartochkalar kartotekadan olib qo`yiladi. Amaliyotda, asosiy vositalar obyektlarining qiymati quyidagi xojalik operatsiyalari natijasida subyekt aktivlari tarkibidan chiqib ketadi: - sotilganda; - foydalanish maqsadga muvofiq emasligi sabablariga ko`ra hisobdan chiqarilganda; - boshqa subyekt va shaxslarga beg`araz berilganida; - boshqa subyektlarning ustav kapitalini shakllantirish uchun ulush sifatidaqo`shilganida; - kamomad yoki yo`qotish aniqlanganda va.h.k. Audit jarayonida qayta baholash natijasida narxlar oshgan yoki kamaygan summalarining buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirilishi ham tekshiriladi. Qayta baholanib oshgan summa 0100 - «Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schyotlar» ning debeti va 8510 – «Mulklarni qayta baholash bo`yicha tuzatishlar» schyotining kreditiga yoziladi. Qayta baholangan asosiy vositalar obyektlari bo`yicha tiklanish qiymati inventar kartochkaning rekonstruksiyalash, modernizatsiyalash bo`limida qayd etilgan bo`lishi lozim. Shu bilan birga qayta baholangan eskirish summasi ham 
inventar kartochkaning tegishli bo`limida aks ettirilgan bo`lishi kerak. Har bir 
moddiy javobgar shaxs asosiy vositalar obyektlarining analitik hisobini AV-9 
shakldagi vedomostda yuritishi kerak. Bunda hamma moddiy javobgar shaxslar 
bilan belgilangan shaklda va ikki nusxada to`la moddiy javobgarluk to`g`pisida 
shartnomalar tuzilganligi, shartnomalarning bir nusxasi moddiy javobgar 
shaxslarning hujjatlar to`plamida, ikkinchi nusxasi esa shu xodimlarning o`zlarida 
saqlanayotganligi tanlab tekshirilishi lozim.Bulardan tashqari, auditor barcha 
moddiy javobgar shaxslar asosiy vositalarni o`z javobgarligiga olganligini tasdiqlab, 
inventarizatsiya vedomostlarida imzo qo`yganliklari hamda asosiy vositalarning 
keyingi kirimlari esa ularning dastlabki hujjatlardagi imzolari bilan tasdiqlanganini 
tekshiradi. 
4. Asosiy vositalarni ta'mirlash xarajatlari auditi 
O`zbekistonda lizing munosabatlari 6-son «Ijara hisobi» nomli BHMS bilan 
tartibga solinadi. Unga ko`ra, «Lizing (moliyaviy ijara) ijara munosabatlarining 
alohida turi bo`lib, unda bir taraf (lizing beruvchi) ikkinchi tarafning (lizingga 
oluvchining) topshirig`iga binoan uchinchi tarafdan (sotuvchidan) lizing 
shartnomasida shartlashilgan mol-mulkni (lizing obyektini) mulk qilib sotib oladi va 
uni shu shartnomada belgilangan shartlarda haq evaziga egalik qilish va foydalanish 
uchun lizingga oluvchiga o`n ikki oydan ortiq muddatga beradi. Bunga lizing 
shartnomasi quyidagi shartlarning biriga javob berishi kerak: 
a) 
lizing shartnomasining muddati tugagach, lizing obyekti lizingga 
oluvchining 
mulki bo`lib o`tsa; 
b) 
lizing shartnomasining muddati lizing obyekti xizmat muddatining 80 
% danortiq bo`lsa yoki lizing obyektining lizing shartnomasi tugaganidan keyin 
qoldiq qiymati uning boshlang`ich qiymatining 20 % dan kam bo`lsa; 
v) lizing shartnomasining muddati tugagach, lizingga oluvchi lizing 
obyektini uning bozor qiymatidan past narxda evazini to`lab sotib olish huquqiga 
etilgan bo`lishi lozim. Shu bilan birga qayta baholangan eskirish summasi ham inventar kartochkaning tegishli bo`limida aks ettirilgan bo`lishi kerak. Har bir moddiy javobgar shaxs asosiy vositalar obyektlarining analitik hisobini AV-9 shakldagi vedomostda yuritishi kerak. Bunda hamma moddiy javobgar shaxslar bilan belgilangan shaklda va ikki nusxada to`la moddiy javobgarluk to`g`pisida shartnomalar tuzilganligi, shartnomalarning bir nusxasi moddiy javobgar shaxslarning hujjatlar to`plamida, ikkinchi nusxasi esa shu xodimlarning o`zlarida saqlanayotganligi tanlab tekshirilishi lozim.Bulardan tashqari, auditor barcha moddiy javobgar shaxslar asosiy vositalarni o`z javobgarligiga olganligini tasdiqlab, inventarizatsiya vedomostlarida imzo qo`yganliklari hamda asosiy vositalarning keyingi kirimlari esa ularning dastlabki hujjatlardagi imzolari bilan tasdiqlanganini tekshiradi. 4. Asosiy vositalarni ta'mirlash xarajatlari auditi O`zbekistonda lizing munosabatlari 6-son «Ijara hisobi» nomli BHMS bilan tartibga solinadi. Unga ko`ra, «Lizing (moliyaviy ijara) ijara munosabatlarining alohida turi bo`lib, unda bir taraf (lizing beruvchi) ikkinchi tarafning (lizingga oluvchining) topshirig`iga binoan uchinchi tarafdan (sotuvchidan) lizing shartnomasida shartlashilgan mol-mulkni (lizing obyektini) mulk qilib sotib oladi va uni shu shartnomada belgilangan shartlarda haq evaziga egalik qilish va foydalanish uchun lizingga oluvchiga o`n ikki oydan ortiq muddatga beradi. Bunga lizing shartnomasi quyidagi shartlarning biriga javob berishi kerak: a) lizing shartnomasining muddati tugagach, lizing obyekti lizingga oluvchining mulki bo`lib o`tsa; b) lizing shartnomasining muddati lizing obyekti xizmat muddatining 80 % danortiq bo`lsa yoki lizing obyektining lizing shartnomasi tugaganidan keyin qoldiq qiymati uning boshlang`ich qiymatining 20 % dan kam bo`lsa; v) lizing shartnomasining muddati tugagach, lizingga oluvchi lizing obyektini uning bozor qiymatidan past narxda evazini to`lab sotib olish huquqiga ega bo`lsa, bunda ana shu huquqni amalga oshirish kunidagi lizing obyekti qiymati 
asos bo`ladi; 
g) lizing shartnomasi amal qiladigan davr uchun lizing to`lovlarining 
umumiy 
summasi lizing obyekti qiymatining 90 % dan ortiq bo`lsa»1. 
Asosiy vositani lizinga qabul qilish ham AB-I shakldagi dalolatnoma bilan 
rasmiylashtirilgan bo`lishi lozim. 
Lizing beruvchi subyektlar lizing berishdan asosiy vositalar uchun lizing 
oluvchi subyektdan olinishi lozim bo`lgan to`lovni (qo`shilgan qiymat solig`i  bilan 
birga) operatsion daromadlar tarkibiga (Debet 4810 - «Uzoq muddatli ijara bo`yicha 
olinadigan joriy to`lovlar», 4820 - «qisqa muddatli ijara bo`yicha olinadigan 
to`lovlar», Kredit 9550 - «Uzoq muddatli ijaradan daromadlar», 9350 - «Qisqa 
muddatli ijaradan daromadlar») kiritadi. 
Ijaraga olingan asosiy vositalarni joriy ta'mirlash xarajatlari lizing oluvchi 
tomonidan qilinadi, kapital ta'mirlash esa shartnomadagi kelishuvga muvofiq lizing 
oluvchi yoki lizing beruvchi hisobidan amalga oshiriladi. 
Audit jarayonida auditor lizing subyektlarini aniqlashi lozim. 6-son BHMS 
ga muvofiq, lizing subyekti bo`lib quyidagilar hisoblanadi: 
a) 
lizingga beruvchi lizing shartnomasi bo`yicha lizingga oluvchiga 
kelgusida 
topshirish maqsadida lizing obyektini mulk qilib oluvchi shaxs; 
b) 
lizingga oluvchi egalik qilish va foydalanish uchun lizing shartnomasi 
bo`yicha 
lizing obyektini olayotgan shaxs; 
v) sotuvchi lizingga beruvchiga lizing obyektini sotayotgan shaxs. 
Lizing obyekti lizingga oluvchining krediti (qarzi) hisobidan olinayotgan 
taqdirda, aniq bir lizing obyektiga nisbatan lizingga beruvchining kreditori va 
lizingga oluvchi bir shaxs timsolida ish ko`rishga yo`l qo`yilmaydi. 
                                                           
1 6-с о н  «Ижара ҳисоби» номли БҲМС. Ўз.Р. Адлия вазирлигида 2004-й и л 22-и ю н д а 1374-сон билан рўй 
олинган. 
ega bo`lsa, bunda ana shu huquqni amalga oshirish kunidagi lizing obyekti qiymati asos bo`ladi; g) lizing shartnomasi amal qiladigan davr uchun lizing to`lovlarining umumiy summasi lizing obyekti qiymatining 90 % dan ortiq bo`lsa»1. Asosiy vositani lizinga qabul qilish ham AB-I shakldagi dalolatnoma bilan rasmiylashtirilgan bo`lishi lozim. Lizing beruvchi subyektlar lizing berishdan asosiy vositalar uchun lizing oluvchi subyektdan olinishi lozim bo`lgan to`lovni (qo`shilgan qiymat solig`i bilan birga) operatsion daromadlar tarkibiga (Debet 4810 - «Uzoq muddatli ijara bo`yicha olinadigan joriy to`lovlar», 4820 - «qisqa muddatli ijara bo`yicha olinadigan to`lovlar», Kredit 9550 - «Uzoq muddatli ijaradan daromadlar», 9350 - «Qisqa muddatli ijaradan daromadlar») kiritadi. Ijaraga olingan asosiy vositalarni joriy ta'mirlash xarajatlari lizing oluvchi tomonidan qilinadi, kapital ta'mirlash esa shartnomadagi kelishuvga muvofiq lizing oluvchi yoki lizing beruvchi hisobidan amalga oshiriladi. Audit jarayonida auditor lizing subyektlarini aniqlashi lozim. 6-son BHMS ga muvofiq, lizing subyekti bo`lib quyidagilar hisoblanadi: a) lizingga beruvchi lizing shartnomasi bo`yicha lizingga oluvchiga kelgusida topshirish maqsadida lizing obyektini mulk qilib oluvchi shaxs; b) lizingga oluvchi egalik qilish va foydalanish uchun lizing shartnomasi bo`yicha lizing obyektini olayotgan shaxs; v) sotuvchi lizingga beruvchiga lizing obyektini sotayotgan shaxs. Lizing obyekti lizingga oluvchining krediti (qarzi) hisobidan olinayotgan taqdirda, aniq bir lizing obyektiga nisbatan lizingga beruvchining kreditori va lizingga oluvchi bir shaxs timsolida ish ko`rishga yo`l qo`yilmaydi. 1 6-с о н «Ижара ҳисоби» номли БҲМС. Ўз.Р. Адлия вазирлигида 2004-й и л 22-и ю н д а 1374-сон билан рўй олинган. Lizingga beruvchi lizing obyektini bo`lgusi foydalanuvchidan keyinchalik 
uni xuddi shu shaxsga ijaraga berish uchun sotib olgan hollarda, lizingga oluvchi va 
sotuvchi bir shaxs bo`lishga yo`l qo`yiladi.Auditor yuqorida ko`rsatilgan 
masalalarni tekshirib, o`rnatilgan talablar va qoidalarning buzilish hollarini o`zining 
ish hujjatlarida aks ettirishi lozim. 
Ko`pchilik xojalik subyektlari avtomobillarni sotib olganidan ko`ra 
foydaliroq bo`lgani uchun ijaraga oladilar. Bunda auditor avtomashinani ishlatish va 
ta'mirlash xarajatlarini qoplash, hisoblashishlar tartibi kelishilgan ijara shartnomasi 
bilan tanishishi lozim. 
Jismoniy shaxslar bilan tuzilgan shartnomaga ko`ra ijara to`lovlari ijarachi 
tomonidan uning xarajatlariga qo`shilsa (2010, 2310, 2510, 2710 schyotlar debet va 
6910 schyot kredit) hisoblangan ijara to`lovi summasidan daromad solig`i  undiriladi 
(Debet 6910, Kredit 6410). Ijaraga beruvchi jismoniy shaxslarga ulardan 
ijaraga olingan asosiy vositalar uchun hisoblangan ijara to`lovi summasidan  
budjetdan tashqari fondlarga to`lovlar hisoblanmaydi. 
Agar asosiy vosita obyektlari tadbirkor bo`lgan jismoniy shaxslardan ijaraga 
olinsa, hisoblangan ijara to`lovi summasidan daromad solig`i  ushlanmaydi. Subyekt 
bunday to`lovlarning barcha turlari bo`yicha soliq inspeksiyasiga har chorakda 
bildirib turishi lozim. Auditor subyektning ijaraga beruvchi jismoniy shaxslar bilan 
hisobkitoblarni 
hisobga 
olish 
qoidalari 
va 
soliq 
qonunchiligiga 
rioya 
qilinayotganligiga ishonch hosil qilishi lozim. 
Auditda bajariladigan barcha amallar lizing muomalalarining xususiyatini 
hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Shuning uchun lizing shartnomalarini tuzish, 
muomalalarni buxgalteriya hisobida aks ettirish va soliqqa tortishda yo`l 
qo`yiladigan xatolarning aksariyati me'yoriy hujjatlardagi kamchiliklar va uslubiy 
qo`llanmalar yetishmasligi bilan bog`liq. 
Lizing 
operatsiyalarini 
tekshirishda 
auditning 
barcha 
bosqichlari: 
rejalashtirish, auditorlar guruhini tuzish, tekshiruv o`tkazish, auditorlik hisoboti va 
xulosalarini tuzishda maxsus yondoshuv talab qilinadi. 
Lizingga beruvchi lizing obyektini bo`lgusi foydalanuvchidan keyinchalik uni xuddi shu shaxsga ijaraga berish uchun sotib olgan hollarda, lizingga oluvchi va sotuvchi bir shaxs bo`lishga yo`l qo`yiladi.Auditor yuqorida ko`rsatilgan masalalarni tekshirib, o`rnatilgan talablar va qoidalarning buzilish hollarini o`zining ish hujjatlarida aks ettirishi lozim. Ko`pchilik xojalik subyektlari avtomobillarni sotib olganidan ko`ra foydaliroq bo`lgani uchun ijaraga oladilar. Bunda auditor avtomashinani ishlatish va ta'mirlash xarajatlarini qoplash, hisoblashishlar tartibi kelishilgan ijara shartnomasi bilan tanishishi lozim. Jismoniy shaxslar bilan tuzilgan shartnomaga ko`ra ijara to`lovlari ijarachi tomonidan uning xarajatlariga qo`shilsa (2010, 2310, 2510, 2710 schyotlar debet va 6910 schyot kredit) hisoblangan ijara to`lovi summasidan daromad solig`i undiriladi (Debet 6910, Kredit 6410). Ijaraga beruvchi jismoniy shaxslarga ulardan ijaraga olingan asosiy vositalar uchun hisoblangan ijara to`lovi summasidan budjetdan tashqari fondlarga to`lovlar hisoblanmaydi. Agar asosiy vosita obyektlari tadbirkor bo`lgan jismoniy shaxslardan ijaraga olinsa, hisoblangan ijara to`lovi summasidan daromad solig`i ushlanmaydi. Subyekt bunday to`lovlarning barcha turlari bo`yicha soliq inspeksiyasiga har chorakda bildirib turishi lozim. Auditor subyektning ijaraga beruvchi jismoniy shaxslar bilan hisobkitoblarni hisobga olish qoidalari va soliq qonunchiligiga rioya qilinayotganligiga ishonch hosil qilishi lozim. Auditda bajariladigan barcha amallar lizing muomalalarining xususiyatini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Shuning uchun lizing shartnomalarini tuzish, muomalalarni buxgalteriya hisobida aks ettirish va soliqqa tortishda yo`l qo`yiladigan xatolarning aksariyati me'yoriy hujjatlardagi kamchiliklar va uslubiy qo`llanmalar yetishmasligi bilan bog`liq. Lizing operatsiyalarini tekshirishda auditning barcha bosqichlari: rejalashtirish, auditorlar guruhini tuzish, tekshiruv o`tkazish, auditorlik hisoboti va xulosalarini tuzishda maxsus yondoshuv talab qilinadi. Lizingda lizing obyektiga egalik qilish va foydalanish huquqi bilan bog`liq 
barcha tavakkalchiliklar lizinga oluvchiga o`tkaziladi. Lizingga oluvchining 
buxgalteriya hisobida lizing aktiv va majburiyat sifatida lizing muddati 
boshlanishidagi lizing obyektining joriy qiymati yoki minimal lizing to`lovlarining 
diskontlangan qiymati bo`yicha, agar u past bo`lsa, tan olinishi kerak. 
Audit jarayonida auditor lizing to`lovlarining diskontlangan qiymat to`g`ri 
hisobga olinishini ham tekshirishi lozim. Minimal lizing to`lovlarining 
diskontlangan qiymatini hisoblashda diskontlaydigan omil bo`lib, lizing 
shartnomasida ko`zda tutilgan foiz stavkasi hisoblanadi, agarda uni aniqlash 
imkoniyati bo`lsa, aks hollarda lizingga oluvchining qarz sarmoyasi bo`yicha o`sib 
boruvchi foiz stavkasidan foydalaniladi. Lizing muddatining boshlanish vaqtida 
lizingga oluvchi va lizingga beruvchi lizing to`lovlari jadvali (tartibi) ni kelishib 
oladi, unda lizingga beruvchining daromadi, lizing obyektining qiymatini qoplash 
bo`yicha majburiyatlar va ularning lizing muddati davomida taqsimlanishi 
ko`rsatiladi. 
Auditor lizing bo`yicha foizlar lizing shartnomasi davomida davrlar 
bo`yicha taqsimlanganligini va har bir davrda qoplanmagan majburiyatlar qoldig`iga 
doimiy foiz stavkasini o`rnatish maqsadida lizing to`lovlari jadvalida aks 
ettirilganligiga ahamiyat berishi kerak. Shuningdek, lizingga oluvchi tomonidan 
amalga oshirilgan lizing obyektini sotib olish, yetkazib berish yoki belgilangan 
maqsadda foydalanish uchun yaroqli holga keltirish bilan bog`liq xarajatlar lizing 
obyektining qiymatiga qo`shilganligini ham aniqlash lozim. 
Lizingga oluvchining lizing obyektini yaxshilash (obodonlashtirish, 
qo`shimcha qurish, qo`shimcha asbob-uskunalar bilan ta'minlash, rekonstruktsiya, 
modernizatsiya qilish, texnik qayta qurollantirish va h.k.) xarajatlari lizing obyekti 
qiymatini ko`paytiruvchi kapital qo`yilmalar sifatida aks ettiriladi. Agar lizing 
obyekti, lizingga beruvchining ruxsati bilan yaxshilangan bo`lsa, shartnomaning 
amal qilish muddati tugagandan so`ng yoki shartnoma bekor qilingach, lizingga 
oluvchi ana shu maqsad yo`lida sarflangan barcha xarajatlarning qoplanishini talab 
Lizingda lizing obyektiga egalik qilish va foydalanish huquqi bilan bog`liq barcha tavakkalchiliklar lizinga oluvchiga o`tkaziladi. Lizingga oluvchining buxgalteriya hisobida lizing aktiv va majburiyat sifatida lizing muddati boshlanishidagi lizing obyektining joriy qiymati yoki minimal lizing to`lovlarining diskontlangan qiymati bo`yicha, agar u past bo`lsa, tan olinishi kerak. Audit jarayonida auditor lizing to`lovlarining diskontlangan qiymat to`g`ri hisobga olinishini ham tekshirishi lozim. Minimal lizing to`lovlarining diskontlangan qiymatini hisoblashda diskontlaydigan omil bo`lib, lizing shartnomasida ko`zda tutilgan foiz stavkasi hisoblanadi, agarda uni aniqlash imkoniyati bo`lsa, aks hollarda lizingga oluvchining qarz sarmoyasi bo`yicha o`sib boruvchi foiz stavkasidan foydalaniladi. Lizing muddatining boshlanish vaqtida lizingga oluvchi va lizingga beruvchi lizing to`lovlari jadvali (tartibi) ni kelishib oladi, unda lizingga beruvchining daromadi, lizing obyektining qiymatini qoplash bo`yicha majburiyatlar va ularning lizing muddati davomida taqsimlanishi ko`rsatiladi. Auditor lizing bo`yicha foizlar lizing shartnomasi davomida davrlar bo`yicha taqsimlanganligini va har bir davrda qoplanmagan majburiyatlar qoldig`iga doimiy foiz stavkasini o`rnatish maqsadida lizing to`lovlari jadvalida aks ettirilganligiga ahamiyat berishi kerak. Shuningdek, lizingga oluvchi tomonidan amalga oshirilgan lizing obyektini sotib olish, yetkazib berish yoki belgilangan maqsadda foydalanish uchun yaroqli holga keltirish bilan bog`liq xarajatlar lizing obyektining qiymatiga qo`shilganligini ham aniqlash lozim. Lizingga oluvchining lizing obyektini yaxshilash (obodonlashtirish, qo`shimcha qurish, qo`shimcha asbob-uskunalar bilan ta'minlash, rekonstruktsiya, modernizatsiya qilish, texnik qayta qurollantirish va h.k.) xarajatlari lizing obyekti qiymatini ko`paytiruvchi kapital qo`yilmalar sifatida aks ettiriladi. Agar lizing obyekti, lizingga beruvchining ruxsati bilan yaxshilangan bo`lsa, shartnomaning amal qilish muddati tugagandan so`ng yoki shartnoma bekor qilingach, lizingga oluvchi ana shu maqsad yo`lida sarflangan barcha xarajatlarning qoplanishini talab qilish huquqiga ega, agarda lizing shartnomasida o`zgacha shartlar ko`zda 
tutilmagan bo`lsa. 
Auditor lizingda har bir hisobot davri uchun lizing obyekti bo`yicha 
amortizatsiya ajratmasi to`g`ri hisoblanganligini ham tekshirishi lozim. Lizing 
obyektlari bo`yicha amortizatsiyani hisoblash O`zbekiston Respublikasi Moliya 
vazirligining 2003-yil 9oktyabrdagi 114-sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan 5-son 
«Asosiy vositalar» nomli BHMS ga muvofiq amalga oshiriladi. 
Lizingga oluvchi lizing shartnomasi muddati tugaganidan keyin lizing 
obyektiga mulkiy egalik qilish huquqini olishga ishonchi bo`lmasa, u holda u 
quyidagilardan qaysi biri qisqaligidan kelib chiqib: lizing shartnomasi muddati 
davomida yoki lizing obyektining xizmat qilish muddatida to`liq amortizatsiya 
qilishi mumkin. Audit jarayonida lizing obyektini yillik qayta baholash lizingga 
oluvchi tomonidan qonunchilikda belgilangan tartibda amalga oshirilganligiga 
ishonch hosil qilish lozim. 
Lizing shartnomasi to`xtatilganda lizing obyektini qaytarish, lizing 
shartnomasiga muvofiq uning to`xtatilgan sanadagi obyektining qoplanmagan 
qiymati summasi bo`yicha amalga oshirilaganligi tekshiriladi. Lizing obyektining 
chiqib ketishidan moliyaviy natijani aniqlaganda, oldingi qayta baholashlardagi 
lizing obyekti qiymatining ko`paygan summasi, ya'ni oldingi baholashlardagi 
qiymat pasayishi summasiga nisbatan ortgan qismi lizing obyektining chiqib 
ketishidan ko`rilgan daromad tarkibiga qo`shiladi va bir vaqtning o`zida 8510 - 
«Mulkni qayta baholash bo`yicha tuzatishlar» schyoti bo`yicha rezerv kapitalini 
kamaytiradi. 
Lizingga beruvchining buxgalteriya hisobida lizing aktiv sifatida lizing 
muddati boshlanishidagi lizing obyektining joriy qiymati yoki minimal lizing 
to`lovlarining diskontlangan qiymati bo`yicha, agar u past bo`lsa, tan olinishi kerak. 
qilish huquqiga ega, agarda lizing shartnomasida o`zgacha shartlar ko`zda tutilmagan bo`lsa. Auditor lizingda har bir hisobot davri uchun lizing obyekti bo`yicha amortizatsiya ajratmasi to`g`ri hisoblanganligini ham tekshirishi lozim. Lizing obyektlari bo`yicha amortizatsiyani hisoblash O`zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining 2003-yil 9oktyabrdagi 114-sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan 5-son «Asosiy vositalar» nomli BHMS ga muvofiq amalga oshiriladi. Lizingga oluvchi lizing shartnomasi muddati tugaganidan keyin lizing obyektiga mulkiy egalik qilish huquqini olishga ishonchi bo`lmasa, u holda u quyidagilardan qaysi biri qisqaligidan kelib chiqib: lizing shartnomasi muddati davomida yoki lizing obyektining xizmat qilish muddatida to`liq amortizatsiya qilishi mumkin. Audit jarayonida lizing obyektini yillik qayta baholash lizingga oluvchi tomonidan qonunchilikda belgilangan tartibda amalga oshirilganligiga ishonch hosil qilish lozim. Lizing shartnomasi to`xtatilganda lizing obyektini qaytarish, lizing shartnomasiga muvofiq uning to`xtatilgan sanadagi obyektining qoplanmagan qiymati summasi bo`yicha amalga oshirilaganligi tekshiriladi. Lizing obyektining chiqib ketishidan moliyaviy natijani aniqlaganda, oldingi qayta baholashlardagi lizing obyekti qiymatining ko`paygan summasi, ya'ni oldingi baholashlardagi qiymat pasayishi summasiga nisbatan ortgan qismi lizing obyektining chiqib ketishidan ko`rilgan daromad tarkibiga qo`shiladi va bir vaqtning o`zida 8510 - «Mulkni qayta baholash bo`yicha tuzatishlar» schyoti bo`yicha rezerv kapitalini kamaytiradi. Lizingga beruvchining buxgalteriya hisobida lizing aktiv sifatida lizing muddati boshlanishidagi lizing obyektining joriy qiymati yoki minimal lizing to`lovlarining diskontlangan qiymati bo`yicha, agar u past bo`lsa, tan olinishi kerak. Asosiy vositalar foydalanish jarayonida ularning jismoniy xossa va sifatlari 
yo`qolib boradi. Ularni tiklash uchun subyekt ta'mirlash ishlarini o`tkazishi mumkin. 
Asosiy vositalar ta'mirining ikki turi mavjud: kapital va joriy ta'mir. 
Asosiy vositalarni ta'mirlash pudrat yoki xojalik usulida bajarilishi mumkin. 
Pudrat usulida bajarilganda subyekt ta'mirlash-qurilish tashkiloti bilan pudrat 
shartnomasini tuzadi. 
Xojalik usulida esa ta'mir o`z kuchi bilan amalga oshiriladi. 
Ikkala usulda ham ta'mirlash xarajatlari ishlab chiqarish xarajatlari hisobidan 
qoplanadi. 
Pudrat va xojalik usulida bajarilgan ta'mirlash ishlari auditining 
xususiyatlarini ko`rib chiqamiz. 
Asosiy vositalarni ta'mirlashga doir muomalalarni tekshirish mobaynida 
auditor ta'mirlash rasmiylashtirilishining to`g`rililigiga alohida e'tibor qaratishi 
lozim. Bunda dastavval, mazkur masala bo`yicha subyektda qanday hisob siyosati 
qabul qilinganligi aniqlanishi zarur. Bu narsa tekshiruvni davom ettirish ketma-
ketligini belgilaydi. Subyektlarda asosiy vositalarni ta'mirlashga doir xarajatlar 
quyidagicha hisobdan o`chirilishi mumkin: 
- 
xarajatlarning qilinish me'yoriga qarab bevosita mahsulot (ish, xizmat) 
lartannarxiga; 
- 
asosiy vositalarni ta'mirlash uchun yaratilgan fond hisobidan; 
- 
xarajatlarni oldin 3190 – «Boshqa kelgusi davr xarajatlari» schyotiga 
olib borib,keyinchalik bir me'yorda  tannarxga qo`shib borish. 
Agar hisob siyosatiga muvofiq subyektda asosiy vositalarni ta'mirlash uchun 
rezerv tashkil etiladigan bo`lsa, unda auditor rezerv uchun ajratmalar summasining 
iqtisodiy asoslanganligini, asosiy vositalarning turlari bo`yicha (binolar, inshootlar, 
qurilmalar va hokazo) ajratmalar miqdori ko`zda tutilganligi yoki ajratmalarning 
yagona normasi belgilanganligi, har oyda rezerv hisoblash tamoyiliga rioya 
qilinishini aniqlaydi. Ta'mirlash uchun qilingan haqiqiy xarajatlar yaratilgan rezerv 
hisobiga hisobdan o`chiriladi. Shuning uchun auditor yil oxirida (ta'mirlash ishlari 
Asosiy vositalar foydalanish jarayonida ularning jismoniy xossa va sifatlari yo`qolib boradi. Ularni tiklash uchun subyekt ta'mirlash ishlarini o`tkazishi mumkin. Asosiy vositalar ta'mirining ikki turi mavjud: kapital va joriy ta'mir. Asosiy vositalarni ta'mirlash pudrat yoki xojalik usulida bajarilishi mumkin. Pudrat usulida bajarilganda subyekt ta'mirlash-qurilish tashkiloti bilan pudrat shartnomasini tuzadi. Xojalik usulida esa ta'mir o`z kuchi bilan amalga oshiriladi. Ikkala usulda ham ta'mirlash xarajatlari ishlab chiqarish xarajatlari hisobidan qoplanadi. Pudrat va xojalik usulida bajarilgan ta'mirlash ishlari auditining xususiyatlarini ko`rib chiqamiz. Asosiy vositalarni ta'mirlashga doir muomalalarni tekshirish mobaynida auditor ta'mirlash rasmiylashtirilishining to`g`rililigiga alohida e'tibor qaratishi lozim. Bunda dastavval, mazkur masala bo`yicha subyektda qanday hisob siyosati qabul qilinganligi aniqlanishi zarur. Bu narsa tekshiruvni davom ettirish ketma- ketligini belgilaydi. Subyektlarda asosiy vositalarni ta'mirlashga doir xarajatlar quyidagicha hisobdan o`chirilishi mumkin: - xarajatlarning qilinish me'yoriga qarab bevosita mahsulot (ish, xizmat) lartannarxiga; - asosiy vositalarni ta'mirlash uchun yaratilgan fond hisobidan; - xarajatlarni oldin 3190 – «Boshqa kelgusi davr xarajatlari» schyotiga olib borib,keyinchalik bir me'yorda tannarxga qo`shib borish. Agar hisob siyosatiga muvofiq subyektda asosiy vositalarni ta'mirlash uchun rezerv tashkil etiladigan bo`lsa, unda auditor rezerv uchun ajratmalar summasining iqtisodiy asoslanganligini, asosiy vositalarning turlari bo`yicha (binolar, inshootlar, qurilmalar va hokazo) ajratmalar miqdori ko`zda tutilganligi yoki ajratmalarning yagona normasi belgilanganligi, har oyda rezerv hisoblash tamoyiliga rioya qilinishini aniqlaydi. Ta'mirlash uchun qilingan haqiqiy xarajatlar yaratilgan rezerv hisobiga hisobdan o`chiriladi. Shuning uchun auditor yil oxirida (ta'mirlash ishlari tugallangan hollarda) oshiqcha hisoblangan rezerv to`g`rilanganligi (storno 
qilinganligi) ga ishonch hosil qilishi lozim. 
Asosiy vositalarni ta'mirlashga doir muomalalarning buxgalteriya hisobi 
schyotlarida aks ettirilishini tekshirish mobaynida auditor, ishlab chiqarishga doir 
asosiy vositalarni ta'mirlash xarajatlari tannarxga olib borilganligi, noishlab 
chiqarishga doir asosiy vositalarniki esa o`z manbalari hisobiga hisobdan 
o`chirilganligiga ishonch hosil qilishi lozim. Shunindek, auditor ta'mirlash ishlari 
qaysi usul (pudrat yoki xojalik usuli) bilan amalga oshirilganligini ham tekshiradi. 
Agar hisobot davrida lizingga olingan asosiy vositalar ta'mirlangan bo`lsa, 
ta'mirlash turini (joriy yoki kapital), lizing shartnomasida kapital ta'mirlash ko`zda 
tutilganligi va xarajatlar kimning hisobidan qoplanishini tekshirish zarur. 
Subyektlar hisobot davrida asosiy vositalar obyektlarini zamonaviylashtirish 
va qayta jihozlash uchun ham xarajatlar qilishi mumkin. Auditor bu holda 
quyidagilarni tekshiradi: qilingan xarajatlar 0890 - «Boshqa kapital sarflar» 
schyotida hisobga olinganligi, ta'mirlash ishlari yakunlanganidan so`ng asosiy 
vositalar dastlabki qiymati oshganligi, subyekt qo`shilgan kapitalining ko`payishi 
hisobda ko`rsatilganligi. Subyekt asosiy vositalarni ta'mirlash bilan bog`liq barcha 
xarajatlarni ishlab chiqarilgan mahsulot (bajarilgan ish, qo`rsatilgan xizmat) lar 
tannarxiga kiritadi, bu pirovardida moliyaviy natijaning shakllanishiga, shuningdek 
subyektning foydadan budjetga to`lovlar 
bo`yicha 
budjet bilan 
o`zaro 
munosabatlariga ham ta'sir etadi. 
Auditor, eng avvalo, bu masala bo`yicha ham subyektda qanday hisob 
siyosati qabul qilinganligini aniqlashi lozim. Ayrim subyektlar kelgusi yil uchun 
hisob siyosatini qabul qilishda ta'mirlash xarajatlarini har oyda haqiqiy xarajatlar 
hajmida hisobdan o`chiradigan tartibni qo`llaydilar. Boshqa subyektlar ta'mirlash 
fondi yaratadilar (ta'mirlashning barcha turlari uchun rezervga mablag` ajratadilar), 
haqiqatda bajarilgan ta'mirlash ishlari uchun qilingan xarajatlarni esa tashkil etilgan 
fond hisobiga hisobdan o`chiradilar. 
Birinchi holatda ta'mirlashga doir barcha xarajatlar ta'mirlash qaysi hisobot 
davrida amalga oshirilgan bo`lsa, bevosita shu davrdagi ishlab chiqarish 
tugallangan hollarda) oshiqcha hisoblangan rezerv to`g`rilanganligi (storno qilinganligi) ga ishonch hosil qilishi lozim. Asosiy vositalarni ta'mirlashga doir muomalalarning buxgalteriya hisobi schyotlarida aks ettirilishini tekshirish mobaynida auditor, ishlab chiqarishga doir asosiy vositalarni ta'mirlash xarajatlari tannarxga olib borilganligi, noishlab chiqarishga doir asosiy vositalarniki esa o`z manbalari hisobiga hisobdan o`chirilganligiga ishonch hosil qilishi lozim. Shunindek, auditor ta'mirlash ishlari qaysi usul (pudrat yoki xojalik usuli) bilan amalga oshirilganligini ham tekshiradi. Agar hisobot davrida lizingga olingan asosiy vositalar ta'mirlangan bo`lsa, ta'mirlash turini (joriy yoki kapital), lizing shartnomasida kapital ta'mirlash ko`zda tutilganligi va xarajatlar kimning hisobidan qoplanishini tekshirish zarur. Subyektlar hisobot davrida asosiy vositalar obyektlarini zamonaviylashtirish va qayta jihozlash uchun ham xarajatlar qilishi mumkin. Auditor bu holda quyidagilarni tekshiradi: qilingan xarajatlar 0890 - «Boshqa kapital sarflar» schyotida hisobga olinganligi, ta'mirlash ishlari yakunlanganidan so`ng asosiy vositalar dastlabki qiymati oshganligi, subyekt qo`shilgan kapitalining ko`payishi hisobda ko`rsatilganligi. Subyekt asosiy vositalarni ta'mirlash bilan bog`liq barcha xarajatlarni ishlab chiqarilgan mahsulot (bajarilgan ish, qo`rsatilgan xizmat) lar tannarxiga kiritadi, bu pirovardida moliyaviy natijaning shakllanishiga, shuningdek subyektning foydadan budjetga to`lovlar bo`yicha budjet bilan o`zaro munosabatlariga ham ta'sir etadi. Auditor, eng avvalo, bu masala bo`yicha ham subyektda qanday hisob siyosati qabul qilinganligini aniqlashi lozim. Ayrim subyektlar kelgusi yil uchun hisob siyosatini qabul qilishda ta'mirlash xarajatlarini har oyda haqiqiy xarajatlar hajmida hisobdan o`chiradigan tartibni qo`llaydilar. Boshqa subyektlar ta'mirlash fondi yaratadilar (ta'mirlashning barcha turlari uchun rezervga mablag` ajratadilar), haqiqatda bajarilgan ta'mirlash ishlari uchun qilingan xarajatlarni esa tashkil etilgan fond hisobiga hisobdan o`chiradilar. Birinchi holatda ta'mirlashga doir barcha xarajatlar ta'mirlash qaysi hisobot davrida amalga oshirilgan bo`lsa, bevosita shu davrdagi ishlab chiqarish xarajatlariga qo`shilishi lozim. Ikkinchi holatda subyekt balansida turgan asosiy 
vositalarning dastlabki qiymatiga nisbatan foiz hisobida ta'mirlash fondiga 
ajratmalar me'yori hisoblab chiqariladi. 
Odatda, hisob yuritish siyosatining birinchi variantini kichik va o`rta biznes 
subyektlari, ikkinchisini esa asosiy vositalari mulk (aktiv) larning salmoqli qismini 
tashkil etadigan yirik subyektlar qo`llaydilar. 
Auditor ta'mirlash xarajatlarini ishlab chiqarish xarajatlariga qo`shishning 
to`g`riligini subyektda qabul qilingan hisob siyosatidan kelib chiqib, uning o`zgarish 
hollarida esa sababini va ushbu vaziyatning moliyaviy natijaga ta'sirini tekshirishi 
lozim. 
Asosiy vositalarga eskirishni hisoblash va ta'mirlash bo`yicha subyektda 
qanday hisob yuritish siyosati qabul qilinganligini aniqlash uchun 8910 - 
«Kelgusidagi xarajatlar va to`lovlar uchun rezervlar» schyotining ma'lumotlari bilan 
tanishish zarur. Agar 8910 schyotda alohida ta'mirlash fondi degan analitik schyot 
ajratilgan bo`lsa, ushbu fondga qilingan ajratmalarning hajmi qanchalik 
asoslanganligi (iqtisodiy hisob-kitoblar bilan tasdiqlanganligi) ga ishonch hosil 
qilish zarur. Ajratmalar hajmi asosiy vositalar turlari bo`yicha tabaqalangan yoki 
ajratmalarning yagona normasi o`rnatilgan bo`lishi mumkin. Auditor nuqtai 
nazaridan yagona normativni qo`llash tannarxning asossiz ko`tarilishi va soliqqa 
tortiladigan bazaning pasayishiga olib kelsa, u bunday holatni auditorlik hisobotida 
ko`rsatib o`tishi lozim. 
xarajatlariga qo`shilishi lozim. Ikkinchi holatda subyekt balansida turgan asosiy vositalarning dastlabki qiymatiga nisbatan foiz hisobida ta'mirlash fondiga ajratmalar me'yori hisoblab chiqariladi. Odatda, hisob yuritish siyosatining birinchi variantini kichik va o`rta biznes subyektlari, ikkinchisini esa asosiy vositalari mulk (aktiv) larning salmoqli qismini tashkil etadigan yirik subyektlar qo`llaydilar. Auditor ta'mirlash xarajatlarini ishlab chiqarish xarajatlariga qo`shishning to`g`riligini subyektda qabul qilingan hisob siyosatidan kelib chiqib, uning o`zgarish hollarida esa sababini va ushbu vaziyatning moliyaviy natijaga ta'sirini tekshirishi lozim. Asosiy vositalarga eskirishni hisoblash va ta'mirlash bo`yicha subyektda qanday hisob yuritish siyosati qabul qilinganligini aniqlash uchun 8910 - «Kelgusidagi xarajatlar va to`lovlar uchun rezervlar» schyotining ma'lumotlari bilan tanishish zarur. Agar 8910 schyotda alohida ta'mirlash fondi degan analitik schyot ajratilgan bo`lsa, ushbu fondga qilingan ajratmalarning hajmi qanchalik asoslanganligi (iqtisodiy hisob-kitoblar bilan tasdiqlanganligi) ga ishonch hosil qilish zarur. Ajratmalar hajmi asosiy vositalar turlari bo`yicha tabaqalangan yoki ajratmalarning yagona normasi o`rnatilgan bo`lishi mumkin. Auditor nuqtai nazaridan yagona normativni qo`llash tannarxning asossiz ko`tarilishi va soliqqa tortiladigan bazaning pasayishiga olib kelsa, u bunday holatni auditorlik hisobotida ko`rsatib o`tishi lozim. Xulosa  
Yuqorida aytilganlarni hisobga olgan holda, xoʻjalik yurituvchi subyektning 
maʼmuriy axborotida ichki nazorat boʻyicha majburiyatlarni tartibga solish va 
mustahkamlash zarur degan xulosaga kelish mumkin. Afsuski, bugungi kunda 
barcha xoʻjalik yurituvchi subyektlar, ayniqsa, kichik biznes segmentidagi 
kompaniyalar ichki nazorat xizmatlariga ega emas. Shu bilan birga, ichki nazorat 
tashkil etilgan kompaniyalarda koʻpincha uning samaradorligi tahlil qilinmaydi [19-
32]. Ichki nazorat boshqaruvning asosiy funksiyalaridan biri boʻlib, u boʻlmaganda 
xoʻjalik yurituvchi subyektni samarali boshqarish mumkin emas. Resurslardan 
samarali foydalanish uchun yechimlarni ishlab chiqish va amalga oshirish imkonini 
beradigan ichki nazoratdir. Har qanday xoʻjalik yurituvchi subyektning boshqaruv 
tizimi buxgalteriya hisobi va nazorat tizimlari bilan uzviy bogʻliqdir. Boshqaruvda 
buxgalteriya hisobi va nazoratning mavjudligi iqtisodiy hayotning har bir haqiqati, 
shu jumladan moddiy, mehnat va moliyaviy resurslardan foydalanish bilan bogʻliq 
maʼlumotlarni yaratish zarurati bilan izohlanadi, bu esa xoʻjalik yurituvchi 
subyektning moliyaviy-xoʻjalik faoliyati samaradorligini oshirishga imkon beradi. 
Shuni taʼkidlash kerakki, barcha foydalanuvchilar guruhlari ichki nazorat va 
buxgalteriya xizmatlari tomonidan yaratilgan maʼlumotlarga teng kirish 
imkoniyatiga ega emaslar. Odatda, maʼmuriyat axborotdan cheksiz foydalanish va 
unga kirish imkoniyatiga ega boʻlishi mumkin. Shuning uchun ichki nazorat 
iyerarxiyaning turli darajalarida, uning toʻliqligi, shakli va mazmuni boʻyicha turli 
talablar bilan boshqaruv maqsadlari uchun zarur axborotni taqdim etish imkoniyatini 
amalga oshirish uchun tashkil etilishi kerak. Xoʻjalik yurituvchi subyektning 
boshqaruv tizimidagi ichki nazorat faqat boshqa boshqaruv funksiyalari bilan 
birgalikda samarali faoliyat koʻrsatishi mumkin. Nazorat, buxgalteriya va analitik 
jarayonlarning aloqasi boshqaruvning axborot taʼminoti muammosini eng yaxshi hal 
qilish imkonini beradi. 
Nazorat qilib turish nazorat muhitining muhim elementi hisoblanadi. 
Korxonada hisob funktsiyalari va nazorat amallarini korxona xodimlari va 
kompyuter tizimi bajarishi mumkin. Menejerlar tomonidan bu funktsiyalar 
Xulosa Yuqorida aytilganlarni hisobga olgan holda, xoʻjalik yurituvchi subyektning maʼmuriy axborotida ichki nazorat boʻyicha majburiyatlarni tartibga solish va mustahkamlash zarur degan xulosaga kelish mumkin. Afsuski, bugungi kunda barcha xoʻjalik yurituvchi subyektlar, ayniqsa, kichik biznes segmentidagi kompaniyalar ichki nazorat xizmatlariga ega emas. Shu bilan birga, ichki nazorat tashkil etilgan kompaniyalarda koʻpincha uning samaradorligi tahlil qilinmaydi [19- 32]. Ichki nazorat boshqaruvning asosiy funksiyalaridan biri boʻlib, u boʻlmaganda xoʻjalik yurituvchi subyektni samarali boshqarish mumkin emas. Resurslardan samarali foydalanish uchun yechimlarni ishlab chiqish va amalga oshirish imkonini beradigan ichki nazoratdir. Har qanday xoʻjalik yurituvchi subyektning boshqaruv tizimi buxgalteriya hisobi va nazorat tizimlari bilan uzviy bogʻliqdir. Boshqaruvda buxgalteriya hisobi va nazoratning mavjudligi iqtisodiy hayotning har bir haqiqati, shu jumladan moddiy, mehnat va moliyaviy resurslardan foydalanish bilan bogʻliq maʼlumotlarni yaratish zarurati bilan izohlanadi, bu esa xoʻjalik yurituvchi subyektning moliyaviy-xoʻjalik faoliyati samaradorligini oshirishga imkon beradi. Shuni taʼkidlash kerakki, barcha foydalanuvchilar guruhlari ichki nazorat va buxgalteriya xizmatlari tomonidan yaratilgan maʼlumotlarga teng kirish imkoniyatiga ega emaslar. Odatda, maʼmuriyat axborotdan cheksiz foydalanish va unga kirish imkoniyatiga ega boʻlishi mumkin. Shuning uchun ichki nazorat iyerarxiyaning turli darajalarida, uning toʻliqligi, shakli va mazmuni boʻyicha turli talablar bilan boshqaruv maqsadlari uchun zarur axborotni taqdim etish imkoniyatini amalga oshirish uchun tashkil etilishi kerak. Xoʻjalik yurituvchi subyektning boshqaruv tizimidagi ichki nazorat faqat boshqa boshqaruv funksiyalari bilan birgalikda samarali faoliyat koʻrsatishi mumkin. Nazorat, buxgalteriya va analitik jarayonlarning aloqasi boshqaruvning axborot taʼminoti muammosini eng yaxshi hal qilish imkonini beradi. Nazorat qilib turish nazorat muhitining muhim elementi hisoblanadi. Korxonada hisob funktsiyalari va nazorat amallarini korxona xodimlari va kompyuter tizimi bajarishi mumkin. Menejerlar tomonidan bu funktsiyalar bajarilishi ustidan nazorat o’rnatilishini ta’minlash e’tiborga molik. Kreditlash 
bo’yicha menejerlar ishi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi nazoratchi, masalan, 
debitorlar schyotlaridagi saldolarni nazorat schyoti ma’lumotlariga vaqti-vaqti bilan 
taqqoslab turishi mumkin. Bo’linmalar rahbarlari yoki nazoratchilari xizmatchilar 
tomonidan topilgan xatolarni tuzatishlari, shuningdek, korxonadagi hisob tizimiga 
taalluqli qarorlar qabul qilishi va ruxsat etishi mumkin. Nazorat o’rnatish boshqaruv 
nazoratining muhim vositasi va butun ichki nazorat tizimi faoliyat ko’rsatishining 
sharti hisoblanadi.   
Tomonlar o’rtasida kelishilgan dastur bajaradigan ishlar (xizmatlar) hajmi 
va qiymatini aniqlashda asos bo’lib, quyidagi shakldagi shartnoma bilan 
rasmiylashtiriladi:  
bajarilishi ustidan nazorat o’rnatilishini ta’minlash e’tiborga molik. Kreditlash bo’yicha menejerlar ishi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi nazoratchi, masalan, debitorlar schyotlaridagi saldolarni nazorat schyoti ma’lumotlariga vaqti-vaqti bilan taqqoslab turishi mumkin. Bo’linmalar rahbarlari yoki nazoratchilari xizmatchilar tomonidan topilgan xatolarni tuzatishlari, shuningdek, korxonadagi hisob tizimiga taalluqli qarorlar qabul qilishi va ruxsat etishi mumkin. Nazorat o’rnatish boshqaruv nazoratining muhim vositasi va butun ichki nazorat tizimi faoliyat ko’rsatishining sharti hisoblanadi. Tomonlar o’rtasida kelishilgan dastur bajaradigan ishlar (xizmatlar) hajmi va qiymatini aniqlashda asos bo’lib, quyidagi shakldagi shartnoma bilan rasmiylashtiriladi: ADABIYOTLAR RO’YXATI 
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qimmatli qog‘ozlar bozorini 
yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. Toshkent sh., 2006 yil 27 
sentyabrdagi PQ-475-sonli.  
2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Ustav fondida davlat 
ulushi bo‘lgan korxonalarning samarali boshqarilishini va davlat mulkining zarur 
darajada hisobga olinishini ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»”gi qarori. 
Toshkent sh., 2006 yil 16 oktyabrdagi 215-sonli.  
3. Oʻzbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati toʻgʻrisida»gi qonuni. 
Toshkent sh., 2021-yil 25-fevraldagi OʻRQ-677-sonli.  
4. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoevning 2020 yil 25 
yanvardagi 2020 yil uchun eng muhim ustivor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga 
Murojatnomasi.  
5. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining «Moliyaviy hisobotning xalqaro 
standartlariga oʻtish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida»gi qarori. 
Toshkent sh., 2020 yil 24 fevraldagi PQ-4611 sonli.  
6. Sarvarbek Rasuljonovich Abduazizov (2021). DAVLAT MOLIYAVIY 
NAZORATINING NAZARIY VA HUQUQIY ASOSLARI. Scientific progress, 2 
(8), 250-256.  
7. Abduraximov, Boburjon Umarjon Oʻgʻli, Qudbiyev, Nodir Tohirovich, & 
Mominov, Ikromjon Luxmonjon Oʻgʻli (2021). AYLANMA MABLAGʻLARNI 
BOSHQARISH TIJORAT KORXONASI MUVAFFAQIYATINING ASOSI. 
Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (10), 
724-733.  
8. Qudbiyev, N. T. (2021). Xalqaro moliyaviy hisob standartlariga oʻtish 
dolzarbligiRelevance of the transition to international financial accounting 
standards. SJ international journal of theoretical and practical research, 1(2), 56-64.  
9. Durdona Adashboy Qizi Razzaqova (2021). RAQAMLI IQTISODIYOT 
SHAROITIDA BUXGALTERIYA HISOBINI AVTOMATLASHTIRISHNING 
ROLI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 2 (8), 243-249.  
ADABIYOTLAR RO’YXATI 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Qimmatli qog‘ozlar bozorini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. Toshkent sh., 2006 yil 27 sentyabrdagi PQ-475-sonli. 2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Ustav fondida davlat ulushi bo‘lgan korxonalarning samarali boshqarilishini va davlat mulkining zarur darajada hisobga olinishini ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»”gi qarori. Toshkent sh., 2006 yil 16 oktyabrdagi 215-sonli. 3. Oʻzbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati toʻgʻrisida»gi qonuni. Toshkent sh., 2021-yil 25-fevraldagi OʻRQ-677-sonli. 4. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoevning 2020 yil 25 yanvardagi 2020 yil uchun eng muhim ustivor vazifalar haqidagi Oliy Majlisga Murojatnomasi. 5. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining «Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlariga oʻtish boʻyicha qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida»gi qarori. Toshkent sh., 2020 yil 24 fevraldagi PQ-4611 sonli. 6. Sarvarbek Rasuljonovich Abduazizov (2021). DAVLAT MOLIYAVIY NAZORATINING NAZARIY VA HUQUQIY ASOSLARI. Scientific progress, 2 (8), 250-256. 7. Abduraximov, Boburjon Umarjon Oʻgʻli, Qudbiyev, Nodir Tohirovich, & Mominov, Ikromjon Luxmonjon Oʻgʻli (2021). AYLANMA MABLAGʻLARNI BOSHQARISH TIJORAT KORXONASI MUVAFFAQIYATINING ASOSI. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1 (10), 724-733. 8. Qudbiyev, N. T. (2021). Xalqaro moliyaviy hisob standartlariga oʻtish dolzarbligiRelevance of the transition to international financial accounting standards. SJ international journal of theoretical and practical research, 1(2), 56-64. 9. Durdona Adashboy Qizi Razzaqova (2021). RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITIDA BUXGALTERIYA HISOBINI AVTOMATLASHTIRISHNING ROLI VA AHAMIYATI. Scientific progress, 2 (8), 243-249. 10. Tohirovich, Q. N. (2021). International financial accounting standards in 
Uzbekistan. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 
11(4), 328-333.  
11. Shaxrinoz Avazxonovna Kurbonova (2021). MAHSULOT TANNARXI 
HISOBIGA OLISHDA BOSHQARUV HISOBINI TAKOMILLASHTIRISH 
MASALALARI. Scientific progress, 2 (8), 603-607.  
12. Ugli, A. B. U., Tohirovich, Q. N., Khatamovna, R. S., & Nigoraxon, M. 
(2021). Current Assets and Their Role in Company Activity. Journal of Marketing 
and Emerging Economics, 1(7), 25-30. 
13. Давлятшаев, А. А. (2021). Процессы Интернационализации и Их 
Роль в Развитии Межвузовских Отношений. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF 
INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 48-55.  
14. Kunduzova, K. I. (2020). Ways to attract investment and improve its 
accounting. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 
10(6), 216-221.  
15. Shokiraliyevich, G. I. (2021). Role of information and communication 
technologies in accounting and digital economy. South Asian Journal Of Marketing 
& Management Research, 11(5), 17-20.  
16. Abduxalimovna, A. Z., & Nabiyevich, I. I. (2021). Organization of Long-
Term Asset Accounting on the Basis of International Standards. CENTRAL ASIAN 
JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND 
FINANCE, 2(11), 86-92.  
17. Кудбиев, Д. (2021). МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ УЧЕТА 
АРЕНДОВАННЫХ ОСНОВНЫХ СРЕДСТВ. In Современная наука. XXI век: 
научный, культурный, ИТ контекст (pp. 119-124).  
18. Akbaralievich, P. E. A. (2021). Theoretical Bases Of The Organization 
Of Private Capital Accounting In The Republic Of Uzbekistan. EFFLATOUNIA-
Multidisciplinary Journal, 5(2).  
10. Tohirovich, Q. N. (2021). International financial accounting standards in Uzbekistan. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(4), 328-333. 11. Shaxrinoz Avazxonovna Kurbonova (2021). MAHSULOT TANNARXI HISOBIGA OLISHDA BOSHQARUV HISOBINI TAKOMILLASHTIRISH MASALALARI. Scientific progress, 2 (8), 603-607. 12. Ugli, A. B. U., Tohirovich, Q. N., Khatamovna, R. S., & Nigoraxon, M. (2021). Current Assets and Their Role in Company Activity. Journal of Marketing and Emerging Economics, 1(7), 25-30. 13. Давлятшаев, А. А. (2021). Процессы Интернационализации и Их Роль в Развитии Межвузовских Отношений. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 48-55. 14. Kunduzova, K. I. (2020). Ways to attract investment and improve its accounting. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(6), 216-221. 15. Shokiraliyevich, G. I. (2021). Role of information and communication technologies in accounting and digital economy. South Asian Journal Of Marketing & Management Research, 11(5), 17-20. 16. Abduxalimovna, A. Z., & Nabiyevich, I. I. (2021). Organization of Long- Term Asset Accounting on the Basis of International Standards. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 86-92. 17. Кудбиев, Д. (2021). МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ УЧЕТА АРЕНДОВАННЫХ ОСНОВНЫХ СРЕДСТВ. In Современная наука. XXI век: научный, культурный, ИТ контекст (pp. 119-124). 18. Akbaralievich, P. E. A. (2021). Theoretical Bases Of The Organization Of Private Capital Accounting In The Republic Of Uzbekistan. EFFLATOUNIA- Multidisciplinary Journal, 5(2). 19. Якубов, В. Г. (2021). ПОВЫШЕНИЕ КАЧЕСТВА ВЫСШЕГО 
ОБРАЗОВАНИЯ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН. CENTRAL ASIAN 
JOURNAL OF THEORETICAL & APPLIED SCIENCES, 2(7), 37-40.  
20. Kumrikhon, K., & Azizhon, K. (2021). Issues of Improving the Audit of 
Insurance Organizations. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON 
TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 25-30.  
21. Исманов, И. Н., & Савинова, Г. А. (2021). Сопоставление Некоторых 
Аспектов Национальных Стандартов Бухгалтерского Учета и МСФО. 
CENTRAL 
ASIAN 
JOURNAL 
OF 
INNOVATIONS 
ON 
TOURISM 
MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 14-19.  
22. Kadirov, A. M. (2018). The role of labor resources in ensuring the 
economic sustainability of oil and gas industry companies in Uzbekistan. 
Экономика и предпринимательство, (11), 398-402.  
23. Kadirov, A. (2018). INTERNAL FACTORS AFFECTING THE 
ECONOMIC 
SUSTAINABILITY 
OF 
INDUSTRIAL 
ENTERPRISES. 
SCIENTIFIC RESEARCHES FOR DEVELOPMENT FUTURE, 47.  
24. 
Кадиров, 
А. 
М. 
(2021). 
МОДЕЛЬ 
ОБЕСПЕЧЕНИЯ 
ЭКОНОМИЧЕСКОЙ 
УСТОЙЧИВОСТИ 
ПРОМЫШЛЕННЫХ 
ПРЕДПРИЯТИЙ НА ОСНОВЕ СИСТЕМЫ КОНТРОЛЛИНГА.  
25. 
Кадиров, 
А. 
(2021). 
САНОАТ 
КОРХОНАЛАРИНИНГ 
ИҚТИСОДИЙ БАРҚАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА КОНТРОЛЛИНГ 
ТИЗИМИ САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШ. Иқтисодиёт ва таълим, (3), 
152-158.  
26. Juraboevich, B. N. (2021). Products in Manufacturing Enterprises the 
Essence of Quality Management. International Journal of Development and Public 
Policy, 1(5), 117-118.  
27. O’g, B. O. T. N. (2021). THE ROLE OF QUALITY MANAGEMENT 
SYSTEM IN INCREASING PRODUCT QUALITY IN ENTERPRISES. Web of 
Scientist: International Scientific Research Journal, 2(12), 228-233.  
 
19. Якубов, В. Г. (2021). ПОВЫШЕНИЕ КАЧЕСТВА ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ В РЕСПУБЛИКЕ УЗБЕКИСТАН. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF THEORETICAL & APPLIED SCIENCES, 2(7), 37-40. 20. Kumrikhon, K., & Azizhon, K. (2021). Issues of Improving the Audit of Insurance Organizations. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 25-30. 21. Исманов, И. Н., & Савинова, Г. А. (2021). Сопоставление Некоторых Аспектов Национальных Стандартов Бухгалтерского Учета и МСФО. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF INNOVATIONS ON TOURISM MANAGEMENT AND FINANCE, 2(11), 14-19. 22. Kadirov, A. M. (2018). The role of labor resources in ensuring the economic sustainability of oil and gas industry companies in Uzbekistan. Экономика и предпринимательство, (11), 398-402. 23. Kadirov, A. (2018). INTERNAL FACTORS AFFECTING THE ECONOMIC SUSTAINABILITY OF INDUSTRIAL ENTERPRISES. SCIENTIFIC RESEARCHES FOR DEVELOPMENT FUTURE, 47. 24. Кадиров, А. М. (2021). МОДЕЛЬ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ УСТОЙЧИВОСТИ ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ НА ОСНОВЕ СИСТЕМЫ КОНТРОЛЛИНГА. 25. Кадиров, А. (2021). САНОАТ КОРХОНАЛАРИНИНГ ИҚТИСОДИЙ БАРҚАРОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДА КОНТРОЛЛИНГ ТИЗИМИ САМАРАДОРЛИГИНИ БАҲОЛАШ. Иқтисодиёт ва таълим, (3), 152-158. 26. Juraboevich, B. N. (2021). Products in Manufacturing Enterprises the Essence of Quality Management. International Journal of Development and Public Policy, 1(5), 117-118. 27. O’g, B. O. T. N. (2021). THE ROLE OF QUALITY MANAGEMENT SYSTEM IN INCREASING PRODUCT QUALITY IN ENTERPRISES. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 2(12), 228-233.