AUDITORLIK FAOLIYATINING HUQUQIY ASOSLARI REJA: 1.“Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonun va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar sharhi 2.Auditorlik tashkilotlari faoliyatini tashkil etish tartibi 3.Auditorlik kasbiga qo’yiladigan malakaviy talablar 4.Auditorlik faoliyatini tartibga solishda professional tashkilotlar roli. Tayanch so’z va iboralar: Auditorlik faoliyatining me’yoriy huquqiy asoslari, auditorlik faoliyatini litsenziyalash, malaka sertifikati, auditorlarni attestatsiyadan o‘tkazish, audit standartlari, ichki standartlar, auditor etikasi, auditor va auditorlik tashkilotlarining mustaqilligi, auditorlik tashkilotlarining huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi. Malakaviy talablar, ahloqiy talablar, auditor malakasini oshirish shartlari, kasb etikasi, auditor kompetentligi, maxfiylik, mustaqillik, vijdonlilik, adolatlilik, litsenziya talablari, litsenziyani bekor qilish va to‘xtatish, auditor ish sifatini nazorat qilish 1. “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonun va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar sharhi Buxgalter-auditor Buyuk Britaniyada 19-asrning o’rtalarida vujudga kelgan. 1862 yilda Angliyada “Majburiy audit to’g’risida”gi Qonun qabul qilingan, Frantsiyada 1867 yilda, AQShda 1937 yilda buyuk depressiyadan so’ng ushbu turdagi qonunlar qabul qilingan. XX asrning birinchi yillarida moliyaviy hisobotlardan foydalangan korxonalar balansni kompaniyaning ishonchliligini belgilab beruvchi asosiy ko’rsatkich sifatida bilar edilar. Shu sababli, auditorlar o’z ishlarida ko’p hollarda asosiy e’tiborni balansga qaratar edilar. AQShda savdo bo’yicha Federal komissiya iltimosiga ko’ra Amerika buxgalter-ekspertlar instituti (bu institut bugungi kunda Amerika diplomga ega buxgalterlar instituti – AICPA deb yuritiladi) tomonidan tayyorlangan audit to’g’risidagi birinchi rasmiy qaror 1917 yilda chop etilgan bo’lib, “balans auditi”ga bag’ishlandi. Ushbu qarorning qayta ko’rib chiqilgan nashri 1929 yilda e’lon qilinib, “Moliyaviy hisobotlarni tekshirish” nomini oldi. Garchi, ushbu hujjatda asosiy e’tibor hali ham balans auditiga qaratilgan bo’lsa-da, unda foyda va zararlar hisoboti to’g’risida batafsil fikr yuritilgan edi. Bu esa, xo’jalik operatsiyalari natijalariga qiziqish ortayotganligidan dalolat berar edi. 1929 yildagi nashrda bitimlar tuzish amaliyoti, shuningdek, ichki nazoratning muhimligi to’g’risida so’z boradi. 1936 yilda “Mustaqil auditorlar tomonidan moliyaviy hisobotlarni tekshirish” deb nomlangan risola chop etildi. Bu risolaning mazmuniga so’nggi yillarda yuz bergan ko’plab voqealar o’z ta’sirini ko’rsatdi. Bu voqealar orasida eng ahamiyatlisi bitimlar tuzish standartlarini takomillashtirishga yo’naltirilgan AICPAning Nyu-York fond birjasi bilan hamkorlik munosabatlarining yo’lga qo’yilishi, shuningdek, 1933 yilda qabul qilingan “Qimmatli qog’ozlar to’g’risida”gi va 1934 yilda qabul qilingan “Birjalar to’g’risida”gi Qonunlarning kuchga kiritilishi bo’ldi. Bu qonunlar ro’yxatdan o’tgan kompaniyalarga moliyaviy hisobotning tegishli shakllarini tuzishlarini talab qilar edi. Auditni standartlashtirishning zamonaviy shakli 1939 yildan boshlanadi. Mazkur yilda AICPA auditorlik tekshirishlari bo’yicha Qo’mita ta’sis etdi va auditorlik jarayonlari to’g’risida Qoidalarni (SAF) chop etdi. 1972 yilga qadar 54 qoida e’lon qilindi. Qo’mita esa bu davrda yangi nomga ega bo’ldi: Auditorlik standartlari bo’yicha Ijroiya Qo’mitasi (keyinchalik bu qo’mita auditorlik standartlari bo’yicha Kengash deb yuritila boshlandi). Bu Qo’mita barcha Qoidalarni kodlashtirdi va ularni auditorlik jarayonlari bo’yicha qoida (SAF) №1ga birlashtirdi. Bu Qoida hozirgi kunda ham amal qilmoqda. XX asrning 70 va 80-yillari jamoatchilikning auditorlar ishlari va majburiyatlari doirasiga qiziqishining oshishi bilan tavsiflanadi. Germaniyada auditorlik faoliyati 1961 yil 27 iyulda qabul qilingan “Auditorlarning professional Nizomi to’g’risida”gi Qonunga muvofiq amalga oshiriladi. Ushbu Qonunga muvofiq, auditor deganda, ushbu kasbni ochiq tarzda ijro etadigan va o’zining shaxsiy hamda kasbiy layoqatliligini tegishli imtihonni topshirish yo’li bilan tasdiqlagan shaxs tushuniladi. Auditorning kasbiy faoliyati mazmuni iqtisodiy sohada auditorlik tekshirishlarini amalga oshirishda, soliq masalalari bo’yicha maslahat xizmatlarini ko’rsatishda, ishlab chiqarishni boshqarish sohasida ekspert sifatida ishlashida o’z aksini topadi. “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonunga muvofiq, majburiy tekshirilishi lozim bo’lgan kompaniyalarning yillik buxgalteriya hisobotini tekshirish bilan keng tarqalgan. Bundan tashqari, majburiy tekshirish lozim bo’lmagan korxonalar ham o’zlarining tashabbuslari bilan yoki uchinchi shaxslarga (masalan, kreditorlarga) hisobot taqdim etish zaruriyati paydo bo’lganda, auditorlarni o’zlarining yillik balanslarini tekshirish uchun jalb etishlari mumkin. Korxonaning hisoboti va ish yozuvlari bilan tanishish yordamida, shuningdek, tekshirishning maxsus uslublarini qo’llash natijasida, auditor, moliyaviy hisobot ham shakl nuqtai nazaridan, ham mazmunan qonun talablariga to’liq mos kelishiga va tasdiqlanishi mumkinligiga ishonch hosil qilishi lozim. 1867 yilda “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi qonun Frantsiyada ham qabul qilindi. Mazkur qonunda “Hisoblar bo’yicha komissarlar” nomli maxsus taftishchilar tomonidan aktsiyadorlik jamiyatlari balanslari majburiy tekshirilishi va ularga baho berilishi lozimligi ko’rsatilgan. Mulkdor- kapitalistlar tobora kamroq bevosita ishlab chiqarish va moliyaviy ishlar bilan shug’ullana boshladilar. Ular bu ishlarni yollangan xizmatchilarga topshirar edilar yoki qandaydir jamiyatning aktsiyalari yoki obligatsiyalariga egalik qilganliklaridan oladigan daromadlari evaziga yashovchi mulkdorlarga aylanib bordilar. Qimmatli qog’oz egalari uchun aktsiyadorlik jamiyatlarida hisob va hisobotni taftish qiluvchi buxgalter-auditorlar korxonaning moliyaviy barqarorligi va uning faoliyatidan olinadigan daromadlar to’g’risida ishonchli ma’lumotlarning kafolati bo’lib hisoblanar edilar. 1982 yilda Xalq vakillarining Umumxitoy yig’ilishi (XVUY)da Xitoyning yangi Konstitutsiyasi e’lon qilindi. Bu konstitutsiya hukumatdan auditorlik ma’muriyatini tashkil etishni talab qilar edi. 1983 yilning sentyabr oyida 3000dan ko’proq auditorlik tashkilotlari ro’yxatga olindi, ularda 30 mingdan ortiq shtatli a’zolar ishlar edi. Shunday qilib, konstitutsiya auditorlik ma’muriyatining mustaqilligini kafolatlaydi. Auditorlik ma’muriyati o’z funktsiyalarini muvaffaqiyatli bajarishini ta’minlash uchun Konstitutsiyaning 91-moddasida shunday yozilgan: “Davlat kengashi boshlig’ining ko’rsatmasiga ko’ra auditorlik tashkiloti qonunga muvofiq audit o’tkazish yo’li bilan maslahat berish huquqini mustaqil amalga oshiradi. Hech qanday ma’muriy organlar yoki jamoat tashkilotlari va shaxslar tomonidan ularning faoliyatiga aralashishga yo’l qo’yilmaydi”. Xitoy iqtisodiyotining sog’lomlashuvi va bozorlarining barqarorlashuvida auditorlik xizmatlari katta rol o’ynadi. Faqat 1989 yilda tekshirishlar natijasida auditorlar tomonidan 24 mlrd yuan, yoki yalpi milliy daromadning 2 foizi miqdorida “muammoli pullar” aniqlandi. Bu pullar keraksiz ob’ektlarni qurishni moliyalashtirish, ishlanmagan mukofotlarni to’lash, ulkan “vakillik” xarajatlariga sarflanishi ko’zda tutilgan edi. 1990- 1992 yillarda Xitoy auditorlik tizimining rivojlanishida katta taraqiyot yuz berdi. Xitoy iqtisodiyotining bozor munosabatlariga o’tish ko’lamining kengayishi bilan biznes sektorini ko’proq kuzatish va moliyaviy nazorat qilish talab etiladi. Jahon iqtisodiyoti, biznes va savdoda kuzatilayotgan baynalminallashuv tendentsiyalari munosabati bilan xalqaro buxgalteriya hisobi va hisobotining ahamiyati va hajmi oshib bormoqda, buxgalterlarning xalqaro kasbiy tashkilotlari tuzila boshlandi, o’z vakolatlari doirasida hisob va auditorlik standartlarini muvofiqlashtirish jarayoniga jalb etilgan xalqaro va mintaqaviy tashkilotlar ana shular jumlasidandir. Xitoyda “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonun 1994 yil 31 avgustda qabul qilingan bo’lib, u 55ta moddadan iborat. Auditorlik faoliyatining maqsad va vazifalari tavsifidan kelib chiqib, auditorlik faoliyati to’g’risidagi qonundan va boshqa ilmiy manbalar asosida ularni turlicha guruhlashtirish mumkin. Yuqorida keltirilgan manbalar va chet el tajribasi asosida auditorlik faoliyatini, fikrimizcha, quyidagi pog’onalarga bo’lish mumkin. 2-jadval O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini tartibga solishning pog’onalari1 Pog’on aga bo’linis hi Asos Tegishli me’yoriy hujjatlar 1- pog’on a Qonunchilik asoslari O’zbekiston Respublikasi “Auditorlik faoliyati to’g’risida”(yangi tahriri, 26.05.2000 yil). “Buxgalteriya hisobi to’g’risida”(yangi tahriri 13.04.2016 yil) qonun va boshqalar. 2- pog’on a O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari va Qarorlari O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "Auditorlik tashkilotlari faoliyatini yanada takomillashtirish hamda ular ko’rsatayotgan xizmatlar sifati uchun javobgarlikni oshirish to’g’risida" 2007 yil 4 apreldagi PQ-615-sonli Qarori, “Auditorlik tashkilotlarining moliyaviy barqarorligini oshirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”2008 yil 2 iyuldagi PQ-907 sonli Qarori, “Aktsiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora- tadbirlari to’g’risida” 2015 yil 24 apreldagi PF-4720 sonli Farmoni, O’zbekiston Respublikasi Prezidentning 2017 yil 29 dekabrdagi PQ-3454-sonli “O’zbekiston Respublikasining 2018 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari to’g’risida”gi Qaroridan kelib chiqib, O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksiga 2018 yil uchun kiritilgan qo’shimcha va o’zgartirishlar(145- modda 17-18-bandlar, 147-modda 7-band) va boshqalar. 3- pog’on O’zbekiston Respublikasi Vazirlar O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Auditorlik faoliyati takomillashtirish va auditorlik 1 Ушбу жадвал норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар асосида муаллифлар томонидан ишлаб чиқилган. a Mahkamasining Qarorlari tekshirishlarning ahamiyatini oshirish to’g’risida” 2000 yil 22 sentyabrdagi №365 sonli Qarori, “Xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning xarajatlarini hisobga olish va moliyaviy natijalarini shakllantirish tartibini takomillashtirish to’g’risida” 2003 yil 15 oktyabrdagi №444 sonli Qarori, “Korporativ boshqaruv ilmiy-ta’lim markazining samarali faoliyatini ta’minlashga doir tashkiliy chora- tadbirlar to’g’risida” 2015 yil 27 oktyabrdagi №305 sonli Qarori va boshqalar. 4- pog’on a Moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari va auditning xalqaro standartlari Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlari, moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari. Auditning xalqaro standartlari, auditor kasbiy etika kodeksi, ichki auditorlar instituti standartlari va boshqalar 5- pog’on a O’zbekiston Respublikasi Auditorlik faoliyatining milliy standartlari (AFMS). Uslubiy ko’rsatmalar tushuntirishlar va auditorlik faoliyatiga doir boshqa me’yoriy hujjatlar O’zbekiston Respublikasi auditorlik faoliyatining milliy standartari (AFMS), O’zbekiston auditorlarining kasbiga oid axloq kodeksi, Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan uslubiy ko’rsatmalar, tushuntirishlar va auditorlik faoliyatiga doir me’yoriy hujjatlar. Masalan, auditor malaka sertifikatini berish tartibi to’g’risida nizom, auditorlik faoliyati to’g’risidagi ma’lumot, ichki audit xizmati xodimlarini sertifikatlash tartibi to’g’risidagi nizom, Ustav kapitalida davlat aktsiyalari paketi (ulushlari) 50 foizdan ortiq bo’lgan korxonalarda tashqi auditni o’tkazadigan auditorlik tashkilotlari ro’yxatiga auditorlik tashkilotlarini kiritish tartibi to’g’risidagi nizom va boshqalar 6- pog’on a Auditorlik tashkilotlarining ichki ishchi standartlari Auditorlik tashkilotlarining ichki standartlariga qo’yilgan talablar (AFMS №4), auditorlik tashkilotlarining ishchi standartlari, auditorlarning ishchi standartlari Ushbu jadvalda auditorlik faoliyatini tartibga solish pog’onalariga bo’lishda yuqorida keltirilgan manbalar va chet el tajribasi asosida guruhlash tartibi ishlab chiqildi va bunda ularning huquqiy asosiga e’tibor qaratildi. Masalan, birinchi pog’onada auditorlik faoliyatini tashkil etish bilan bog’liq qonunchilik asosi keltirilgan bo’lib, bevosita auditga tegishli qonundan tashqari bank va bank faoliyati to’g’risida, tadbirkorlik sub’ektlari to’g’risida, aktsiyadorlik jamiyatlari to’g’risidagi qonunlarda ham ushbu masalaning ayrim tomonlari berilgan. “O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari va Qarorlari” nomli ikkinchi pog’onada ushbu masala bo’yicha tegishli qonunchilik asoslari beriladi. Masalan, O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining “Aktsiyadorlik jamiyatlarida zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2015 yil 24 apreldagi PF-4720- sonli Farmonida aktsiyadorlik jamiyatlari faoliyatining me’yoriy-huquqiy bazasini yanada takomillashtirish, zamon talablari va xalqaro normalar hamda standartlarga muvofiq holda amaldagi qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish hamda yangi qonun hujjatlari va me’yoriy hujjatlar qabul qilish, shu jumladan, moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari va xalqaro audit standartlariga o’tish vazifasi qo’yilgan. Uchinchi pog’onada ushbu masalaga oid tegishli qarorlar o’zining aksini topishi kerak. 4-pog’ona odatda, tashqi audit jarayonida qo’llaniladigan standartlar va ularning xalqaro darajaga chiqishda katta ahamiyatga egaligi ko’rsatilgan va ular asosida amalga oshirilgan auditorlik tekshiruvlari moliyaviy faoliyat auditi va moliyaviy hisobotlar auditi chet ellik investorlar va foydalanuvchilar uchun asos bo’lib hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi auditorlik faoliyatining milliy standartlari ana shu xalqaro audit standartlari asosida ishlab chiqilgan va ushbu ishlar davom etirilmoqda. 5- pog’onaga auditorlik faoliyatining milliy standartlari va Moliya vazirligi, boshqa tegishli vazirlik va qo’mitalar tomonidan ularni tartibga solish uchun ishlab chiqilgan tegishli me’yoriy va uslubiy ko’rsatmalarni kiritishimiz mumkin. Huquqiy nuqtai nazardan ushbu bosqich hujjatlari asosan O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan ro’yxatdan o’tgan yoki tegishli vazirlik va qo’mitalar tomonidan tavsiya sifatida ishlab chiqilgan bo’lishi mumkin. 6- pog’onaga auditorlik tashkilotlarining ichki standartlariga qo’yilgan talablar asosida har bir auditorlik tashkiloti tomonidan o’zida ishlab chiqilgan ishchi standartlar va ayrim auditorlar tegishli bo’linmalarni tekshirish jarayonida qo’llaniladigan ishchi standartlar qo’shilgan. Albatta, ushbu tadbirlar O’zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini rivojlanishiga katta hissa qo’shdi. Lekin jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozidan keyingi davrda O’zbekiston Respublikasida inqirozdan chiqish va uning oldini olish sharoitida auditorlik faoliyatini rivojlanishi va unga qo’yilgan yangicha talablarni e’tiborga olish zaruriyati vujudga keldi. Jahon moliyaviy- iqtisodiy inqirozidan keyingi davrda mamlakatimizda anchagina ishlar amalga oshirildi. Jumladan, moliyaviy hisobot va xalqaro audit standartlariga o’tish bo’yicha O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining “2011-2015 yillarda respublika moliya-bank tizimini yanada isloh qilish va barqarorligini oshirish hamda yuqori xalqaro reyting ko’rsatkichlariga erishishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida” 2010 yil 26 noyabrdagi PQ-1438-sonli Qarori qabul qilindi. Ushbu Qarorda “Nobank moliya tashkilotlari, kredit uyushmalari, lizing, sug’urta va auditorlik kompaniyalarining rolini yanada oshirish hamda tarmog’ini rivojlantirish, xalqaro normalar va standartlarga muvofiq ularning barqarorligi va samaradorligini ta’minlash, ular tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar turi va ko’lamini kengaytirish, moliya bozori infratuzilmasi institutlarini mustahkamlash”2 masalasi va moliyaviy hisobotlarga qo’yiladigan talablar jumlasiga eng avvalo moliyaviy hisobotning xalqaro standartlar asosida tuzilishi belgilandi. Bundan tashqari, xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy hisobotlarini auditorlik tekshiruvi va audit natijasi bo’yicha tuziladigan auditorlik hisobotlarini halqaro audit standartlari talabi darajasida tashkil qilish masalasi qo’yildi. Bundan tashqari, keyingi yillarda qilingan muhim ishlardan biri O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentining “Aktsiyadorlik jamiyalarida zamonaviy korporativ boshqaruv uslublarini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi 2015 yil 24 apreldagi №PF-4720-sonli Farmoniga ko’ra “2015- 2018 yillarda barcha aktsiyadorlik jamiyatlari yillik moliyaviy hisobotni nashr etishi va Xalqaro audit standartlari hamda Xalqaro moliyaviy hisobot standartlariga muvofiq tashqi auditni o’tkazishi ma’lumot uchun qabul qilinsin”3 deb belgilangan, ushbu Farmonni bajarish uchun tashqi audit tomonidan moliyaviy hisobotlar auditi auditning xalqaro standartlari asosida amalga oshirilishi belgilab qo’yildi. Ta’kidlash joizki, O’zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to’g’risida”gi Qonuni alohida ahamiyat kasb etadi. Shu bois, undagi barcha moddalar sharhiga alohida e’tibor qaratish maqsadga muvofiq. AUDITORLIK FAOLIYATI TO‘G‘RISIDA Qonunchilik palatasi tomonidan 2020-yil 10-noyabrda qabul qilingan Senat tomonidan 2021-yil 5-fevralda ma’qullangan 1-bob. Umumiy qoidalar 1-modda. Ushbu Qonunning maqsadi Ushbu Qonunning maqsadi auditorlik faoliyati sohasidagi 2 Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2011-2015 йилларда республика молия-банк тизимини янада ислоҳ қилиш ва барқарорлигини ошириш ҳамда юқори халқаро рейтинг кўрсаткичларига эришишнинг устувор йўналишлари тўғрисида” 2010 йил 26 ноябрдаги ПҚ-1438 сонли Қарори. //Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2010 й., 48-сон, 442-модда. 3 Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Акциядорлик жамияларида замонавий корпоратив бошқарув услубларини жорий этиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 2015 йил 24 апрелдаги №ПФ-4720-сонли Фармони.// Қонунлар тўплами, 17-сон, 204-модда. munosabatlarni tartibga solishdan iborat. 2-modda. Auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilik Auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilik ushbu Qonun va boshqa qonunchilik hujjatlaridan iboratdir. Agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O‘zbekiston Respublikasining auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunchiligida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo‘lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo‘llaniladi. 3-modda. Asosiy tushunchalar Ushbu Qonunda quyidagi asosiy tushunchalar qo‘llaniladi: auditor — auditorning malaka sertifikatiga ega bo‘lgan jismoniy shaxs; Auditorlar reyestri — auditorning malaka sertifikatiga ega bo‘lgan auditorlarning auditorlik faoliyati sohasidagi vakolatli davlat organi rasmiy veb-saytiga joylashtirilgan ro‘yxati, bundan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan shakllantiriladigan reyestr mustasno; auditorlik tashkiloti — auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazish va turdosh xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha auditorlik faoliyatini amalga oshiruvchi tijorat tashkiloti; Auditorlik tashkilotlarining reyestri — auditorlik tashkilotlarining auditorlik faoliyati sohasidagi vakolatli davlat organi rasmiy veb-saytiga joylashtirilgan ro‘yxati; auditorlik faoliyati — auditorlik tashkilotlarining auditorlik xizmatlarini ko‘rsatish bo‘yicha tadbirkorlik faoliyati; audit qo‘mitasi — xo‘jalik yurituvchi subyektning kuzatuv kengashi a’zolaridan iborat bo‘lgan, qoida tariqasida, kamida bir nafar mustaqil a’zoni o‘z ichiga oladigan, moliyaviy hisobotni tuzishning to‘g‘riligi ustidan nazorat o‘rnatilishi, mustaqil auditorlik tashkilotining tanlanishi, auditorlik tekshiruvi o‘tkazilishi jarayonlarini kuzatish, shuningdek ichki va tashqi auditorlik tekshiruvlari natijalarini olish hamda o‘rganish uchun mas’ul bo‘lgan qo‘mita; renking — auditorlik tashkilotlarining faoliyatini tavsiflovchi muayyan ko‘rsatkichlar bo‘yicha guruhlarga ajratilgan auditorlik tashkilotlarining tartibga solingan ro‘yxatlarini shakllantirish; talabgor — malaka sertifikatini olishga yoki uning amal qilish muddatini uzaytirishga da’vogar bo‘lgan jismoniy shaxs. 4-modda. Auditorlik faoliyati sohasidagi asosiy prinsiplar Auditorlik faoliyati sohasidagi asosiy prinsiplar mustaqillik, xolislik va halollikdan, kasbiy bilimga egalik hamda axborotning maxfiyligidan iboratdir. 5-modda. Mustaqillik prinsipi Auditor taxminlarga asoslanib fikr bildirishdan xoli bo‘lishi va o‘zining obro‘sini tushiradigan faktlarga yo‘l qo‘ymasligi kerak. Auditorlik tashkiloti mustaqilligiga monelik qiladigan holatlar mavjud bo‘lgan taqdirda, auditorlik xizmatlari ko‘rsatishni rad etishi kerak. 6-modda. Xolislik va halollik prinsipi Auditor jamiyat manfaatlari ustuvorligiga rioya etishi, beg‘araz bo‘lishi va taxminlarga asoslanishi, manfaatlar to‘qnashuvi yoki boshqa shaxslarning bosimlari sababli o‘zining kasbga oid fikr-mulohazasida tavakkalchilik qilmasligi, auditorlik tashkilotining obro‘siga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan holatlarga yo‘l qo‘ymasligi kerak. 7-modda. Chuqur kasbiy bilimga egalik prinsipi Auditor ushbu Qonun talablariga rioya etishi, yetarli darajada chuqur kasbiy bilimga ega bo‘lishi hamda kasbiy bilim va ko‘nikmalarini auditorlik tashkiloti tarkibida sifatli auditorlik xizmatlari ko‘rsatish uchun yetarli bo‘lgan darajada saqlab turishi kerak. 8-modda. Axborotning maxfiyligi prinsipi Auditorlar va auditorlik tashkiloti xodimlari auditorlik xizmatlari ko‘rsatish jarayonida o‘zlariga ma’lum bo‘lib qolgan ma’lumotlarni o‘ziga auditorlik xizmatlari ko‘rsatilgan shaxslarning yozma roziligisiz oshkor qilishga hamda o‘zgalarga berishga haqli emas, bundan korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risidagi qonunchilikda, jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga, terrorizmni moliyalashtirishga va ommaviy qirg‘in qurollarini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish to‘g‘risidagi qonunchilikda nazarda tutilgan hollar mustasno. 9-modda. Auditorlik faoliyati standartlari Xalqaro buxgaltyerlar federatsiyasining Audit va ishonchni ta’minlaydigan topshiriqlarning xalqaro standartlari bo‘yicha kengashi tomonidan e’lon qilinadigan auditning xalqaro standartlari hamda sifat nazoratining xalqaro standartlari, tahliliy tekshiruvlarning xalqaro standartlari, ishonchni ta’minlaydigan topshiriqlarning xalqaro standartlari, turdosh xizmatlarning xalqaro standartlari auditorlik faoliyati standartlaridir. Auditorlik faoliyati O‘zbekiston Respublikasining qonunchiligiga zid bo‘lmagan, Xalqaro buxgaltyerlar federatsiyasining O‘zbekiston Respublikasida e’lon qilish to‘g‘risidagi ruxsatnomasi asosida auditorlik faoliyati sohasidagi vakolatli davlat organining rasmiy veb-saytida joylashtirilgan auditorlik faoliyati standartlari asosida amalga oshiriladi. Auditning xalqaro standartlarini O‘zbekiston Respublikasi hududida qo‘llash uchun ularni tan olish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 2-bob. Auditorlik faoliyati sohasini tartibga solish 10-modda. Auditorlik faoliyati sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari Auditorlik faoliyati sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: auditorlik faoliyatini va auditorlik xizmatlari bozoridagi halol raqobatni ilg‘or xalqaro amaliyot asosida rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish; auditorlik tekshiruvlarining o‘rnini, ahamiyatini va ko‘rsatilayotgan auditorlik xizmatlarining sifati uchun auditorlik tashkilotlarining javobgarligini oshirish; auditorlarni kasbga tayyorlash va ularning malakasini oshirish tizimini takomillashtirish; auditorlik tashkilotlarining ishi sifatini tashqi nazorat qilish tizimini shakllantirish; yoshlarni auditorlik kasbiga jalb etish va kasbga oid auditorlarning respublika jamoat birlashmalarining tegishli oliy ta’lim tashkilotlari bilan faol hamkorlik qilishini ta’minlash. 11-modda. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining auditorlik faoliyati sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi: auditorlik faoliyati sohasidagi davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlaydi; O‘zbekiston Respublikasi hududida qo‘llash uchun auditning xalqaro standartlarini tan olish tartibini belgilaydi; auditorning malaka sertifikatini olish uchun malaka imtihoni o‘tkazish tartibini belgilaydi; auditorlik tashkilotining ishi sifatini tashqi nazoratdan o‘tkazish tartibini belgilaydi. 12-modda. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligining auditorlik faoliyati sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi auditorlik faoliyati sohasidagi vakolatli davlat organidir (bundan buyon matnda vakolatli davlat organi deb yuritiladi). Vakolatli davlat organi: auditorlik faoliyati sohasidagi davlat siyosatini amalga oshiradi; auditorlik faoliyati sohasidagi xalqaro tashkilotlarda O‘zbekiston Respublikasining manfaatlarini ifodalaydi; o‘z vakolatlari doirasida auditorlik faoliyatini tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqadi, tasdiqlaydi va amalga oshiradi; malaka komissiyasining ish tartibi va reglamentini belgilaydi; auditorlarning respublika jamoat birlashmalari ishtirokida malaka imtihonini o‘tkazadi; auditorning malaka sertifikatini beradi, qayta rasmiylashtiradi, uning amal qilish muddatini uzaytiradi va uning amal qilishini tugatadi, bundan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan beriladigan sertifikat mustasno; auditorlarning respublika jamoat birlashmalari bilan birgalikda auditorlar malakasini oshirishning namunaviy dasturini tasdiqlaydi; Auditorlik tashkilotlarining reyestrini va Auditorlar reyestrini yuritadi; auditorlik tashkilotlari va auditorlarning respublika jamoat birlashmalari bilan elektron tarzda hamkorlik qilish uchun mo‘ljallangan “Audit” dasturiy majmuining axborot tizimi takomillashtirilishini ta’minlaydi; auditorlarning respublika jamoat birlashmalari bilan birgalikda auditorlik tashkilotlarining ishi sifatini tashqi nazoratdan o‘tkazadi; auditorlik xizmatlari rivojlanishini tahlil qilishni amalga oshiradi. 13-modda. Vakolatli davlat organi faoliyatining ochiqligi va shaffofligini ta’minlash Vakolatli davlat organi o‘z faoliyatini ochiq va shaffof, boshqa davlat organlari, tashkilotlar hamda fuqarolar, shuningdek ommaviy axborot vositalari bilan hamkorlikda amalga oshiradi. Vakolatli davlat organining rasmiy veb-saytiga quyidagilar joylashtiriladi: auditorlik faoliyatining standartlari; Auditorlik tashkilotlarining reyestri hamda xalqaro auditorlik tashkilotining yoki xalqaro assotsiatsiyalarning a’zolari bo‘lgan auditorlik tashkilotlari to‘g‘risidagi ma’lumotlar; malaka imtihonini topshirishiga ruxsat berilgan, shuningdek xalqaro buxgalter sertifikatiga yoki kamida o‘n yillik uzluksiz auditorlik ish stajiga ega bo‘lgan talabgorlar ro‘yxati; auditorning sertifikatning amal qilishini tugatish to‘g‘risidagi ma’lumotlar; ushbu Qonun 44-moddasining ikkinchi qismida   ko‘rsatilgan Auditorlar reyestridan ma’lumotlar; malaka imtihonini topshirish, auditorning malaka sertifikatini qayta rasmiylashtirish hamda uning dublikatini berish uchun taqdim etiladigan hujjatlarning ro‘yxati va arizalarning namunalari; auditorning malaka sertifikati blankasining shakli; auditorlar malakasini oshirishning namunaviy dasturi; auditorlik tashkilotlarining ishi sifatini tashqi nazoratdan o‘tkazish tartibi; majburiy auditorlik tekshiruvini o‘tkazgan auditorlik tashkilotlarining ishi sifatini tashqi nazoratdan o‘tkazish natijalari; auditorlik xizmatlarini rivojlantirish to‘g‘risidagi axborot. Vakolatli davlat organining rasmiy veb-saytida qonunchilikka muvofiq boshqa axborot joylashtirilishi mumkin. 14-modda. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining auditorlik faoliyati sohasidagi vakolatlari O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki o‘z vakolatlari doirasida: banklarni va boshqa kredit tashkilotlarini auditorlik tekshiruvidan o‘tkazishning o‘ziga xos xususiyatlarini belgilaydi; banklarning auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazish huquqi uchun auditorning malaka sertifikatini berish tartibini belgilaydi va uni beradi; banklarning auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazish huquqi uchun auditorning malaka sertifikatiga ega bo‘lgan Auditorlarning reyestrini yuritadi va uni o‘z rasmiy veb-saytiga joylashtiradi. 15-modda. Auditorlarning respublika jamoat birlashmalari Auditorlarni birlashtiradigan nodavlat notijorat tashkilotlari auditorlarning respublika jamoat birlashmalaridir. Auditorlarning respublika jamoat birlashmalari auditorlarning kasbiy darajasini rivojlantirishga va saqlab turishga, ularning kasbiy manfaatlarini himoya qilishga ko‘maklashishga da’vat etilgandir. Auditorlarning respublika jamoat birlashmalari: malaka imtihonlarini o‘tkazishda va test savollarini ishlab chiqishda ishtirok etadi; auditorlar va auditorlik tashkilotlari tomonidan Xalqaro buxgaltyerlar federatsiyasining Xalqaro odob-axloq standartlari bo‘yicha kengashi tomonidan e’lon qilingan Professional buxgalterning odob-axloq kodeksiga (bundan buyon matnda Professional buxgalterning odob-axloq kodeksi deb yuritiladi) rioya etilishining tizimli monitoringi tashkil etilishini ta’minlaydi; auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilikni takomillashtirishga doir takliflar tayyorlaydi; renking o‘tkazishning yagona tartibini belgilaydi; renking o‘tkazilishini tashkil etadi va har yili 1-mayga qadar uning natijalarini o‘z rasmiy veb-saytlarida e’lon qiladi; auditorlarning respublika jamoat birlashmalari a’zolarining reyestrlarini yuritadi va ularni o‘z rasmiy veb-saytlariga joylashtiradi; zarurat bo‘lganda, buxgalteriya hisobi va audit bo‘yicha xalqaro tashkilotlarning ishida ishtirok etadi; har yili 10-yanvarga qadar auditorlarning malaka oshirish kurslaridan o‘tganligi to‘g‘risidagi axborotni vakolatli davlat organiga taqdim etadi. 16-modda. Auditorlik faoliyatiga aralashishga yo‘l qo‘yilmasligi Auditorlik tashkilotlarining faoliyatiga aralashishga va auditorlik tashkilotiga, shuningdek uning xodimlariga qanday shaklda bo‘lmasin ta’sir ko‘rsatishga yo‘l qo‘yilmaydi. 3-bob. Auditor va uning yordamchisi, auditorning malaka sertifikati 17-modda. Auditor. Auditorning yordamchisi Auditor o‘zi bilan auditorlik tashkiloti o‘rtasida tuzilgan mehnat shartnomasi yoki fuqarolik-huquqiy xususiyatga ega shartnoma asosida bir vaqtning o‘zida faqat bitta auditorlik tashkiloti tarkibida ishlashi mumkin. Auditor o‘zi ishlaydigan faqat bitta auditorlik tashkilotining muassisi (ishtirokchisi) bo‘lishi mumkin. Auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilikni buzganligi munosabati bilan Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarilgan auditorlik tashkilotini ilgari boshqargan auditor auditorlik tashkiloti Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarilgan sanadan e’tiboran uch yil ichida boshqa auditorlik tashkilotining rahbari bo‘lishi mumkin emas. Auditorning malaka sertifikatiga ega bo‘lmagan, auditorlik tashkilotida ishlovchi hamda auditorning topshirig‘iga ko‘ra auditorlik xulosasiga va auditorlik tekshiruvini o‘tkazish bilan bog‘liq boshqa hujjatga imzo qo‘yish huquqisiz auditorlik tekshiruvida ishtirok etadigan jismoniy shaxs auditorning yordamchisidir. Auditorning yordamchisiga nisbatan uning auditorlik tekshiruvida ishtirok etishi chog‘ida o‘zi olgan ma’lumotlarni oshkor etmaslik majburiyati tatbiq etiladi. 18-modda. Auditorlarning malakasini oshirish Auditorlarning malakasini oshirish buxgalteriya hisobi va audit sohasidagi xalqaro tashkilotda akkreditatsiyadan o‘tgan o‘quv markazlari tomonidan amalga oshiriladi. Auditor auditorning malaka sertifikatini olgan yildan keyingi yildan e’tiboran har yili auditorlarning malaka oshirish kurslaridan o‘tadi. Auditorlarning malakasini oshirish kurslari vakolatli davlat organi tomonidan auditorlarning respublika jamoat birlashmalari bilan birgalikda tasdiqlanadigan namunaviy dastur bo‘yicha o‘tkaziladi. 19-modda. Auditorning malaka sertifikati Auditorning malaka sertifikati (bundan buyon matnda sertifikat deb yuritiladi) auditorning malakasini tasdiqlaydigan va unga auditorlik tashkiloti tarkibida auditorlik xizmatlarini ko‘rsatish huquqini beradigan hujjatdir. Sertifikat basharti talabgor malaka imtihonini muvaffaqiyatli topshirsa, vakolatli davlat organi tomonidan beriladigan, qat’iy hisobotga oid hujjatdir. Sertifikat dastlabki besh yillik muddatga beriladi, uning amal qilishi navbatdagi o‘n yillik muddatga va keyinchalik muddatsiz davrga uzaytiriladi. Talabgorda xalqaro buxgalter sertifikati mavjud bo‘lgan hamda u ushbu Qonunning 21   va 22-moddalarida   nazarda tutilgan talablarga rioya etgan taqdirda, sertifikat unga malaka imtihonini topshirmagan holda dastlabki besh yillik muddatga beriladi va belgilangan davriylik bilan uzaytiriladi. 20-modda. Malaka imtihoni Sertifikat olish yoki uning amal qilish muddatini uzaytirish uchun talabgorlarning bilimlarini malaka komissiyasi tomonidan tekshirish tartib- taomili malaka imtihonidir. Malaka imtihonini o‘tkazish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Auditorda kamida o‘n yillik uzluksiz auditorlik ish staji mavjud bo‘lgan va u ushbu Qonun 22-moddasining ikkinchi qismida   belgilangan hujjatlarni taqdim etgan taqdirda, sertifikatning amal qilish muddati malaka imtihoni topshirilmagan holda uzaytiriladi. Malaka imtihonidan o‘ta olmagan talabgor, malaka imtihonini qayta topshirish uchun malaka imtihonida ishtirok etgan sanadan e’tiboran kamida bir oydan so‘ng hujjatlarni taqdim etishga haqli. 21-modda. Sertifikat olish uchun talabgorga qo‘yiladigan malaka talablari Sertifikat olish uchun talabgor oliy ma’lumotga hamda oliy ta’lim tashkilotini tamomlaganidan keyin oxirgi o‘n yildan kamida uch yil buxgalteriya hisobi va audit sohasida yoki oliy ta’lim tashkilotida “Buxgalteriya hisobi” yoxud “Audit” fanidan dars berish sohasida ish stajiga (shu jumladan o‘rindoshlik asosida) ega bo‘lishi kerak. “Buxgalteriya hisobi” va “audit” ixtisosliklari bo‘yicha magistr diplomiga ega bo‘lgan talabgor uchun auditorlik tashkilotida kamida bir yillik ish staji (shu jumladan o‘rindoshlik asosida) talab qilinadi. Talabgorning iqtisodiy ixtisosliklar bo‘yicha ilmiy darajasi mavjud bo‘lgan taqdirda, buxgalteriya hisobi va audit sohasidagi ish staji talab etilmaydi. 22-modda. Sertifikat olish yoki uning amal qilish muddatini uzaytirish uchun zarur bo‘lgan hujjatlar Talabgor dastlabki besh yillik muddatga sertifikat olish uchun vakolatli davlat organiga quyidagi hujjatlarni ilova qilgan holda ariza taqdim etadi: pasportining ko‘chirma nusxasini; oliy ma’lumot to‘g‘risidagi diplomning yoki ilmiy daraja to‘g‘risidagi hujjatning yoxud chet davlatda olingan oliy ma’lumot yoki ilmiy daraja to‘g‘risidagi hujjatni tan olish haqidagi tegishli vakolatli davlat organi guvohnomasining ko‘chirma nusxasini; belgilangan davriylik bilan malaka oshirganligini tasdiqlovchi hujjatlar ilova qilingan holda, xalqaro buxgalter sertifikatining ko‘chirma nusxasini (mavjud bo‘lgan taqdirda); mehnat daftarchasining ko‘chirma nusxasini (o‘rindoshlik asosida ish staji mavjud bo‘lgan taqdirda bu haqda mehnat daftarchasiga yozuv kiritilgan holda, shuningdek xorijdagi ish stajini tasdiqlovchi hujjatni) yoki “Yagona milliy mehnat tizimi” idoralararo dasturiy-apparat kompleksidan ko‘chirmani; arizani ko‘rib chiqish uchun yig‘im to‘langanligi to‘g‘risidagi to‘lov hujjatining ko‘chirma nusxasini. Auditor sertifikatining amal qilish muddatini uzaytirish uchun uning dastlabki besh yillik muddati yoki navbatdagi o‘n yillik muddati tugashidan uch oy oldin, biroq sertifikatning amal qilish muddati tugashidan ko‘pi bilan olti oy oldin vakolatli davlat organiga quyidagi hujjatlarni ilova qilgan holda ariza taqdim etadi: sertifikatning asl nusxasini; belgilangan davriylik bilan malaka oshirganligini tasdiqlovchi hujjatlarni ilova qilgan holda, xalqaro buxgalter sertifikatining ko‘chirma nusxasini (mavjud bo‘lgan taqdirda); mehnat daftarchasining ko‘chirma nusxasini yoki “Yagona milliy mehnat tizimi” idoralararo dasturiy-apparat kompleksidan ko‘chirmani; arizani ko‘rib chiqish uchun yig‘im to‘langanligi to‘g‘risidagi to‘lov hujjatining ko‘chirma nusxasini. Ushbu moddaning birinchi va ikkinchi qismlarida   belgilangan hujjatlar yozma yoki elektron shaklda taqdim etiladi. Ushbu moddada nazarda tutilmagan hujjatlar taqdim etilishini talab qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. 23-modda. Talabgorning hujjatlarini ko‘rib chiqish tartibi va muddatlari Vakolatli davlat organi sertifikat olish yoki uning amal qilish muddatini uzaytirish uchun ariza kelib tushgan kundan e’tiboran uch ish kuni ichida talabgorga malaka imtihonini topshirishga ruxsat berish haqida yoki ruxsat berishni rad etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Talabgorning malaka imtihonini topshirmagan holda sertifikat olish yoki uning amal qilish muddatini uzaytirish uchun arizasini ko‘rib chiqish ushbu moddaning birinchi qismida   ko‘rsatilgan muddatda amalga oshiriladi. Talabgorlarga malaka imtihonini topshirmagan holda sertifikat berishni yoki sertifikatning amal qilish muddatini uzaytirishni rad etish mazkur Qonunning  24-moddasida   nazarda tutilgan tartibda amalga oshiriladi. Sertifikat olish yoki uning amal qilish muddatini uzaytirish to‘g‘risidagi arizani ko‘rib chiqish uchun bazaviy hisoblash miqdorining 50 foizi miqdorida yig‘im to‘lanadi. Malaka imtihonini topshirishiga ruxsat berilgan, shuningdek xalqaro buxgalter sertifikatiga yoki kamida o‘n yillik uzluksiz auditorlik ish stajiga ega bo‘lgan talabgorlar ro‘yxati vakolatli davlat organi tomonidan tasdiqlanadi va uning rasmiy veb-saytida e’lon qilinadi. Malaka imtihoni topshirishiga ruxsat berilgan talabgorlar malaka imtihoni o‘tkaziladigan sana, vaqt va joy haqida imtihon o‘tkaziladigan kundan kamida o‘n ish kuni oldin yozma yoki elektron shaklda xabardor qilinadi. Xalqaro buxgalter sertifikatiga yoki kamida o‘n yillik uzluksiz auditorlik ish stajiga ega bo‘lgan talabgorlarga vakolatli davlat organining taqdim etilgan hujjatlarni ko‘rib chiqishi natijalari to‘g‘risida xabarnomalar yuboriladi. Sertifikatning amal qilish muddati uzaytirilganda ariza taqdim etilgan sanadan to sertifikatning amal qilish muddati tugaydigan sanagacha bo‘lgan vaqt davri auditor sifatidagi uzluksiz ish stajiga qo‘shiladi. Auditor sifatidagi uzluksiz ish stajini aniqlash chog‘ida auditor lavozimiga tayinlashlar oralig‘idagi bir oydan ko‘p bo‘lmagan vaqt davri uzilish deb qaralmaydi. Agar talabgor malaka imtihonini topshirishga ikki marta kelmagan bo‘lsa, taqdim etilgan hujjatlar qaytariladi. Bunda sertifikat olish yoki uning amal qilish muddatini uzaytirish uchun arizani ko‘rib chiqish uchun to‘langan yig‘im qaytarilmaydi. 24-modda. Malaka imtihonini topshirishga ruxsat berishni rad etish Malaka imtihonini topshirishga ruxsat berish rad etilgan taqdirda, vakolatli davlat organi qabul qilingan qaror to‘g‘risida talabgorni rad etish asoslarini ko‘rsatgan holda uch ish kuni ichida yozma yoki elektron shaklda xabardor qiladi. Malaka imtihonini topshirishga ruxsat berishni rad etish uchun quyidagilar asos bo‘ladi: talabgorning ushbu Qonun 21-moddasida   belgilangan malaka talablariga muvofiq emasligi; ushbu Qonunning  22-moddasida   nazarda tutilgan hujjatlar to‘liq hajmda taqdim etilmaganligi. Malaka imtihonini topshirishiga ruxsat berish rad etilgan talabgor kamchiliklar bartaraf etilganidan keyin ariza bilan takroran murojaat qilishga haqli. Kamchiliklar o‘n besh ish kuni ichida bartaraf etilganda arizani ko‘rib chiqqanlik uchun yig‘im undirilmaydi. 25-modda. Sertifikatni rasmiylashtirish va qayta rasmiylashtirish, uning dublikatini berish Sertifikat vakolatli davlat organi tomonidan malaka komissiyasining bayonnomalari olinganidan keyin o‘n kunlik muddatda rasmiylashtiriladi va O‘zbekiston Respublikasi hududida yuridik kuchga ega bo‘ladi. Auditorning familiyasi, ismi, otasining ismi o‘zgargan taqdirda, u tegishli o‘zgartishlarni tasdiqlovchi hujjatlar berilgan sanadan e’tiboran bir oylik muddatda vakolatli davlat organiga sertifikatni qayta rasmiylashtirish to‘g‘risida ariza berishi shart. Sertifikatni qayta rasmiylashtirish auditor qayta rasmiylashtirilishi lozim bo‘lgan sertifikatning asl nusxasini va tegishli o‘zgartishlarni tasdiqlovchi hujjatlarning ko‘chirma nusxalarini ilova qilgan holda sertifikatni qayta rasmiylashtirish to‘g‘risida ariza bergan kundan e’tiboran besh ish kuni ichida amalga oshiriladi. Qayta rasmiylashtirish chog‘ida avval berilgan raqam va ilgari belgilangan amal qilish muddati ko‘rsatilgan sertifikatning yangi blankasi beriladi. Ilgari berilgan sertifikat blankasi yo‘q qilinadi. Yo‘qotilgan yoki yaroqsiz holga kelgan sertifikat o‘rniga auditorning sertifikatning dublikatini berish to‘g‘risidagi arizasiga asosan uning dublikati beriladi. Sertifikat yo‘qolganligi to‘g‘risidagi axborot vakolatli davlat organining rasmiy veb-saytida e’lon qilinadi. Sertifikatning dublikati aynan o‘sha raqamda va ilgari belgilangan amal qilish muddatiga, sertifikatning yangi blankasida “Dublikat” degan yozuv albatta kiritilgan holda beriladi. Yaroqsiz holga kelgan sertifikat vakolatli davlat organiga qaytarilishi va yo‘q qilinishi lozim. Sertifikatni qayta rasmiylashtirish yoki uning dublikatini berish to‘g‘risidagi ariza ko‘rib chiqilganligi uchun bazaviy hisoblash miqdorining 25 foizi miqdorida yig‘im undiriladi. 26-modda. Sertifikatning amal qilishini tugatish Sertifikatning amal qilishi uning amal qilishini tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilingan sanadan e’tiboran tugatiladi. Sertifikatning amal qilishini tugatish uchun quyidagilar asos bo‘ladi: auditorning sertifikatning amal qilishini tugatish to‘g‘risidagi arizasi; uch yil davomida auditorlik faoliyatida ishtirok etmaganlik; sertifikat rasmiylashtirilgan sanadan e’tiboran olti oy davomida auditorning sertifikatni olish uchun kelmaganligi; vakolatli davlat organining sertifikat berish to‘g‘risidagi qarori qonunga xilof ekanligi fakti aniqlanganligi; sertifikat qalbaki hujjatlardan foydalangan holda olinganligi fakti aniqlanganligi; sudning muayyan huquqdan mahrum qilish tarzidagi jazoni nazarda tutuvchi qonuniy kuchga kirgan hukmi; sudning sertifikat egasini belgilangan tartibda muomalaga layoqatsiz yoki muomala layoqati cheklangan deb topish to‘g‘risidagi qarori; auditorlik faoliyatini amalga oshirish chog‘ida ushbu Qonun talablarini muntazam ravishda (ikki martadan ko‘p) yoki bir marta qo‘pol tarzda buzganlik. Quyidagilar ushbu Qonun talablarini bir marta qo‘pol tarzda buzish deb e’tirof etiladi: auditorlik tekshiruvini o‘tkazish chog‘ida ushbu Qonunning 34- moddasida   nazarda tutilgan cheklovlarni buzganlik; bila turib soxta auditorlik xulosasini tuzganlik; auditorlik tekshiruvini o‘tkazish chog‘ida olingan maxfiy axborotni auditorlik tekshiruvi buyurtmachisining ruxsatisiz oshkor qilganlik, bundan qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollar mustasno; auditorlik tekshiruvini o‘tkazish chog‘ida aniqlangan, buxgalteriya hisobini yuritish, shuningdek moliyaviy hisobot tuzish bo‘yicha belgilangan talablarning xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan buzilishi faktlarining auditor tomonidan yashirilganligi; sertifikatni boshqa shaxsga uning auditorlik faoliyatida o‘z nomidan ishtirok etishi uchun ushbu hujjatdan foydalanishi maqsadida berganlik fakti aniqlanganligi; auditorning nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlarning topshiriqlariga ko‘ra har xil tekshiruvlarni o‘tkazish uchun auditorlik tashkiloti va mazkur organlar o‘rtasida shartnoma tuzilmagan holda mutaxassis sifatida ishtirok etganligi; auditor bir vaqtning o‘zida bittadan ortiq auditorlik tashkilotining xodimi yoki muassisi (ishtirokchisi) ekanligi fakti aniqlanganligi; auditorning har yilgi malaka oshirish kurslaridan o‘tmaganligi. Ushbu modda ikkinchi qismining to‘qqizinchi xatboshisida   nazarda tutilgan asoslar bo‘yicha o‘z sertifikatining amal qilishi tugatilgan auditor sertifikatning amal qilishini tugatish to‘g‘risidagi qaror qabul qilingan kundan e’tiboran uch yil davomida sertifikat olish haqidagi ariza bilan takroran murojaat qilishga haqli emas. Auditorlik tashkilotini Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarishga sabab bo‘lgan qoidabuzarliklarga yo‘l qo‘ygan auditorlik tashkiloti rahbari va auditor sertifikatlarining amal qilishi auditorlik tashkiloti to‘g‘risidagi ma’lumotlar Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarilgan sanadan e’tiboran tugatiladi. Vakolatli davlat organining sertifikatning amal qilishini tugatish to‘g‘risidagi qarori ustidan qonunchilikda belgilangan tartibda sudga shikoyat qilinishi mumkin. Sertifikatning amal qilishini tugatish to‘g‘risidagi qaror auditorga yoki ushbu auditor ishlayotgan auditorlik tashkilotiga besh kunlik muddatda yuboriladi. Sertifikatning amal qilishi tugatilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar vakolatli davlat organining rasmiy veb-saytida e’lon qilinishi lozim. Sertifikatning amal qilishini tugatish to‘g‘risidagi qaror auditor tomonidan olingan kundan e’tiboran o‘n ish kuni ichida sertifikat vakolatli davlat organiga yo‘q qilish uchun qaytarilishi lozim. 4-bob. Auditorlik tashkiloti. Auditorlik tashkilotining huquqlari, majburiyatlari va javobgarligi 27-modda. Auditorlik tashkiloti Auditorlik tashkiloti o‘zi haqidagi ma’lumotlar Auditorlik tashkilotlarining reyestriga kiritilgan sanadan e’tiboran auditorlik faoliyatini amalga oshirishga haqlidir. Auditorlik tashkiloti o‘z faoliyatini amalga oshirishda mustaqildir. Auditorlik tashkiloti vazirliklar, davlat qo‘mitalari, idoralar hamda boshqa davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari tomonidan tashkil etilishi mumkin emas. Auditorlik tashkilotlariga tadbirkorlik faoliyatining ushbu Qonun  32   va 33-moddalarida   nazarda tutilgan turlaridan tashqari boshqa faoliyat turlari bilan shug‘ullanish taqiqlanadi. Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlarining mansabdor shaxslari, shuningdek qonunchilikka muvofiq tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanishi taqiqlanadigan boshqa shaxslar auditorlik tashkilotining muassislari bo‘lishi mumkin emas. Auditorlik tashkiloti, basharti quyidagi majburiy shartlarga rioya etsa, qonunchilikda nazarda tutilgan istalgan tashkiliy-huquqiy shaklda, bundan aksiyadorlik jamiyati mustasno, tashkil etilishi va o‘z faoliyatini amalga oshirishi mumkin: auditorlik tashkiloti o‘zi uchun asosiy ish joyi bo‘lgan auditorlarning eng kam soni shtatdagi kamida to‘rt nafar auditordan iborat bo‘ladi; auditorlik tashkilotining ustav fondi (ustav kapitali) auditorlik tashkiloti o‘z faoliyatini amalga oshirishda bevosita foydalanadigan mol-mulkdan, shu jumladan pul mablag‘laridan shakllantiriladi; ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) auditorlarga (auditorga) tegishli bo‘lgan ulush kamida ellik bir foizni tashkil etishi kerak (bundan auditorlik tashkiloti — chet el auditorlik tashkilotining filiali yoki sho‘ba xo‘jalik jamiyati tashkil etilgan hollar mustasno); auditorlik tashkilotiga faqat o‘zi uchun mazkur auditorlik tashkiloti asosiy ish joyi bo‘lgan auditor rahbar bo‘lishi kerak. Auditorlik tashkiloti boshqa auditorlik tashkilotining muassisi (ishtirokchisi) bo‘lishi mumkin emas. Ushbu moddaning oltinchi qismi   talablariga muvofiq bo‘lmagan taqdirda auditorlik tashkiloti nomuvofiqlik yuzaga kelgan kundan e’tiboran besh kun muddatda vakolatli davlat organini bu haqda yozma yoki elektron shaklda xabardor qiladi va yuzaga kelgan nomuvofiqlikni ko‘rsatib o‘tilgan sanadan e’tiboran uch oydan ko‘p bo‘lmagan muddatda bartaraf etishi yoxud auditorlik faoliyatini tugatish to‘g‘risida qaror qabul qilishi shart. Ushbu moddaning oltinchi qismi   talablariga nomuvofiqlik bartaraf etilguniga qadar auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik tekshiruvlari o‘tkazish taqiqlanadi. Auditorlik tashkilotining filiali tashkil etilganda filial rahbari auditor bo‘lishi kerak. Auditorlik tashkilotining firma nomida “auditorlik tashkiloti” degan so‘z birikmasi bo‘lishi va bu nom boshqa auditorlik tashkilotlarining firma nomlari bilan adashtirib yuborish darajasida bir xil yoki ularga o‘xshash bo‘lgan belgilarni o‘z ichiga olmasligi kerak. O‘zi haqidagi ma’lumotlar Tadbirkorlik subyektlarining yagona davlat reyestriga kiritilgan sanadan e’tiboran uch oy davomida u to‘g‘risidagi ma’lumotlar Auditorlik tashkilotlarining reyestriga kiritilmagan tijorat tashkiloti o‘z nomida “auditorlik tashkiloti” degan so‘z birikmasidan foydalanishga haqli emas. Auditorlik tashkiloti Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarilgan taqdirda, auditorlik faoliyatini amalga oshirishga va firma nomida “auditorlik tashkiloti” degan so‘z birikmasidan foydalanishga yo‘l qo‘yilmaydi. 28-modda. Auditorlik tashkilotining huquqlari Auditorlik tashkiloti: auditorlik tekshiruvini o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul qilish uchun xo‘jalik yurituvchi subyektning ta’sis hujjatlari hamda buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobot hujjatlari bilan oldindan tanishib chiqishni amalga oshirishga; auditorlik tekshiruvini o‘tkazish shakllari va usullarini mustaqil tarzda belgilashga; auditorlik tekshiruvi o‘tkazilayotganda xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini amalga oshirishi bilan bog‘liq hujjatlarini to‘liq hajmda olishga, shuningdek ushbu hujjatlarda hisobga olingan har qanday mol-mulkning amalda mavjudligini hamda har qanday majburiyatlarning amaldagi holatini tekshirishga; xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan e’lon qilingan auditorlik tashkiloti tanlovlarida ishtirok etishga, shuningdek tanlov shartlari bilan tanishib chiqish va o‘z takliflarini taqdim etishga; xo‘jalik yurituvchi subyektning rahbarlik vazifalarini yoki buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqaruv vazifalarini amalga oshiruvchi shaxslaridan, boshqa moddiy javobgar xodimlaridan, audit qo‘mitasidan auditorlik tekshiruvi jarayonida yuzaga kelgan masalalar yuzasidan og‘zaki va yozma tushuntirishlar olish hamda auditorlik tekshiruvi uchun zarur bo‘lgan qo‘shimcha ma’lumotlar olishga; uchinchi shaxslardan axborotning yozma tasdiqnomalarini olishga; auditorlik xulosasini tuzish uchun zarur bo‘lgan axborot xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan taqdim etilmagan taqdirda auditorlik tekshiruvi o‘tkazishni rad etishga; auditorlik tekshiruvini o‘tkazishda ishtirok etish uchun boshqa mutaxassislarni ekspert sifatida jalb etishga; auditorlik tekshiruvi bilan qamrab olinadigan davrda xo‘jalik yurituvchi subyektga turdosh xizmatlar ko‘rsatishga, bundan buxgalteriya hisobini yo‘lga qo‘yish, qayta tiklash, yuritish va moliyaviy hisobot tuzish, shu jumladan moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari bo‘yicha moliyaviy hisobot tuzish, taftish komissiyasi (taftishchi) vazifalarini, investitsiya aktivlarini ishonchli boshqaruvchi vazifalarini amalga oshirish mustasno; o‘z manfaatlarini ifodalash va himoya qilish maqsadida uyushmalarga hamda boshqa nodavlat notijorat tashkilotlariga birlashishga haqli. Auditorlik tashkiloti qonunchilikka va auditorlik xizmatlari ko‘rsatish to‘g‘risidagi shartnomaga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin. 29-modda. Auditorlik tashkilotining majburiyatlari Auditorlik tashkiloti: ushbu Qonun, auditorlik faoliyatining standartlari va Professional buxgalterning odob-axloqi kodeksi talablariga rioya etishi; jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga, terrorizmni moliyalashtirishga va ommaviy qirg‘in qurolini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish to‘g‘risidagi qonunchilik talablariga rioya etishi; auditorlarga (auditorga) ustav fondidagi (ustav kapitalidagi) tegishli ulush kamida ellik bir foiz bo‘lishini ta’minlashi (bundan auditorlik tashkilotini — chet el auditorlik tashkilotining filiali yoki sho‘ba xo‘jalik jamiyatini tashkil etish hollari mustasno); shtatida asosiy ish joyi auditorlik tashkiloti bo‘lgan kamida to‘rt nafar auditor mavjud bo‘lishini ta’minlashi; auditorlarning yilda bir marta malaka oshirish kurslaridan o‘tishini ta’minlashi; auditorlik faoliyatini faqat auditorlik tashkiloti javobgarligining sug‘urta polisi mavjud bo‘lgan taqdirda amalga oshirishi; auditorlik xizmatlarini ko‘rsatish chog‘ida mustaqillikni ta’minlashi; auditorlik xizmatlari buyurtmachisining talabiga ko‘ra auditor (auditorlar) sertifikatini, auditorlik tashkiloti javobgarligining sug‘urta polisini ko‘rsatishi; auditorlik tekshiruvini o‘tkazishga doir auditning xalqaro standartlari talablari to‘g‘risidagi, auditorning e’tirozlariga asos bo‘lgan qonunchilik hujjatlari normalari haqidagi axborotni xo‘jalik yurituvchi subyektning so‘roviga binoan taqdim etishi; auditorlik xizmatlarini ko‘rsatish chog‘ida olingan axborotning maxfiyligini ta’minlashi; auditorlik tekshiruvi natijalarini auditorlik faoliyati standartlariga muvofiq rasmiylashtirishi va auditorlik xulosalarining nusxalarini auditorlik tashkilotida kamida besh yil saqlashi; o‘tkazilgan majburiy auditorlik tekshiruvlari to‘g‘risidagi axborotni xo‘jalik yurituvchi subyektning identifikatsiya ma’lumotlarini va auditorlik xulosasini ko‘rsatgan holda o‘z rasmiy veb-saytlariga yoki auditorlar respublika jamoat birlashmalarining rasmiy veb-saytlariga joylashtirishi; auditorlik tashkilotlari renkingini o‘tkazish uchun axborot taqdim etishi; buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonunchilikning aniqlangan buzilishlari to‘g‘risida yoki korrupsiyaga oid huquqbuzarliklarni aniq tasdiqlovchi faktlar haqida xo‘jalik yurituvchi subyektning rahbariyatini va korporativ boshqaruv uchun mas’ul bo‘lgan shaxslarni, audit qo‘mitasini yozma shaklda xabardor qilishi; auditorlar ishi sifatining ichki nazorat tizimini o‘rnatishi va unga rioya etishi; auditorlik tashkilotining ishi sifatini tashqi nazoratdan o‘tkazishga monelik qilmasligi; o‘z pochta manzili va elektron manzili o‘zgarganligi to‘g‘risida, auditorlik tashkilotining rahbari almashganligi va (yoki) auditorlar tarkibi o‘zgarganligi haqida vakolatli davlat organini besh kunlik muddatda yozma yoki elektron shaklda xabardor qilishi; har yili 20-yanvarga qadar auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlarni vakolatli davlat organiga yozma yoki elektron shaklda taqdim etishi shart. Auditorlik tashkilotining zimmasida qonunchilikka va auditorlik xizmatlari ko‘rsatish to‘g‘risidagi shartnomaga muvofiq boshqa majburiyatlar ham bo‘lishi mumkin. 30-modda. Auditorlik tashkilotining javobgarligi Auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvi buyurtmachilari, xo‘jalik yurituvchi subyekt va moliyaviy hisobotdan boshqa foydalanuvchilar oldida ularga moliyaviy hisobotlar hamda xo‘jalik yurituvchi subyektning boshqa moliyaviy axboroti to‘g‘risidagi noto‘g‘ri yakunni o‘z ichiga olgan auditorlik xulosasini tuzish oqibatida yetkazilgan zarar uchun javobgar bo‘ladi. Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga, terrorizmni moliyalashtirishga va ommaviy qirg‘in qurolini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish to‘g‘risidagi qonunchilik talablarini buzganlik uchun auditorlik tashkiloti rahbari qonunda belgilangan tartibda javobgarlikka tortiladi. Ma’lumotlari Auditorlik tashkilotlarining reyestriga kiritilmagan tashkilot tomonidan auditorlik tekshiruvini o‘tkazganlik qonunda belgilangan javobgarlikka sabab bo‘ladi. 5-bob. Auditorlik tashkiloti tomonidan xizmatlar ko‘rsatish 31-modda. Auditorlik xizmatlarining turlari Auditorlik tashkilotlari auditorlik tekshiruvlari va turdosh xizmatlari turidagi auditorlik xizmatlarini ko‘rsatadi. Auditorlik xizmatlari auditorlik tashkiloti va auditorlik xizmatlari buyurtmachisi o‘rtasida tuzilgan shartnoma asosida ko‘rsatiladi. 32-modda. Auditorlik tekshiruvi Xo‘jalik yurituvchi subyekt moliyaviy hisobotining va u bilan bog‘liq moliyaviy axborotining auditorlik tekshiruvi tekshiriladigan moliyaviy hisobotning hamda u bilan bog‘liq moliyaviy axborotning ishonchliligini va buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonunchilikka muvofiqligini aniqlash maqsadida auditorlik tashkiloti tomonidan o‘tkaziladi. Ishonchlilik deganda moliyaviy hisobot ma’lumotlarining aniqlik darajasi tushunilib, u ushbu hisobot asosida xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy ahvoli va moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijalari to‘g‘risida xolis xulosalar chiqarish imkonini beradi. Auditorlik tekshiruvi ushbu Qonunning  34-moddasida   nazarda tutilgan cheklovlarga rioya etish sharti bilan majburiy tarzda va tashabbus shaklida o‘tkaziladi. Auditorlik tekshiruvini davlat sirlaridan va qonun bilan qo‘riqlanadigan boshqa sirdan foydalangan holda o‘tkazish faqat ularni himoya qilish choralari ko‘rilganidan keyin qonunchilikka muvofiq amalga oshiriladi. Ushbu Qonun talablaridan farq qiladigan tartibda amalga oshiriladigan tekshiruv auditorlik tekshiruvi bo‘lmaydi. 33-modda. Auditorlik tashkilotlarining turdosh xizmatlari Auditorlik tashkilotlari quyidagi turdosh xizmatlarni ko‘rsatishi mumkin: buxgalteriya hisobini yo‘lga qo‘yish, qayta tiklash, yuritish va moliyaviy hisobot tuzish, shu jumladan moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari bo‘yicha moliyaviy hisobot tuzish; yuridik shaxsning taftish komissiyasi (taftishchisi), investitsiya aktivlarini ishonchli boshqaruvchi vazifalarini amalga oshirish; buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobot tuzish masalalari bo‘yicha maslahat berish; auditorlik tashkilotining shtatida soliq maslahatchisi mavjud bo‘lganda yoxud shartnoma shartlari asosida uni jalb etgan holda, soliqqa oid qonunchilikni qo‘llash, soliqlar va yig‘imlar bo‘yicha hisob-kitoblar, deklaratsiyalar tuzish yuzasidan maslahatlar berish; moliya-xo‘jalik faoliyatini tahlil qilish va moliyaviy rejalashtirish, shu jumladan biznes-rejalar tayyorlash, iqtisodiy, moliyaviy maslahat va boshqaruvga oid maslahat berish; buxgalteriya hisobi, audit va moliyaviy hisobot, soliq solish, moliya- xo‘jalik faoliyatini hamda moliyaviy rejalashtirishni tahlil qilishga doir seminarlar, konferensiyalar o‘tkazish; buxgalteriya hisobini yuritishni avtomatlashtirish va moliyaviy hisobot tuzish, moliyaviy axborotning axborot xavfsizligi bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish. Auditorlik tashkilotlari auditorlik faoliyati standartlarida nazarda tutilgan boshqa turdosh xizmatlarni ham ko‘rsatishi mumkin. 6-bob. Auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazish 34-modda. Auditorlik tekshiruvini o‘tkazishdagi cheklovlar Auditorlik tashkilotlariga quyidagilarga nisbatan auditorlik tekshiruvini o‘tkazish taqiqlanadi: mazkur auditorlik tashkilotining kreditorlari, sug‘urtalovchilari bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarga nisbatan, shuningdek ushbu auditorlik tashkilotlari va auditorlar o‘zining muassislari, ishtirokchilari, aksiyadorlari bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlarga nisbatan; muassisi, ishtirokchisi, aksiyadori yoki rahbarlik vazifalarini yoxud buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqaruv vazifalarini amalga oshirayotgan shaxsi, audit qo‘mitasi a’zosi bir vaqtning o‘zida mazkur auditorlik tashkilotining xodimi bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektga nisbatan; auditorlik tekshiruvi bilan qamrab olinadigan davrda mazkur xo‘jalik yurituvchi subyektga ushbu Qonun 33-moddasi birinchi qismining ikkinchi va uchinchi xatboshilarida   nazarda tutilgan turdosh xizmatlarni ko‘rsatganlarga; xodimlari muassisning, ishtirokchining yaqin qarindoshlari yoki rahbarlik vazifalarini yoxud buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqaruv vazifalarini amalga oshiruvchi shaxsning tekshirilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyekt audit qo‘mitasi a’zosining yaqin qarindoshlari bo‘lgan; auditorlik tashkilotining yoki auditorning manfaatdorligi moliyaviy hisobot va u bilan bog‘liq moliyaviy axborot to‘g‘risida fikr bildirishga ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan manfaatlar to‘qnashuvi yuzaga kelgan taqdirda. Auditorlik tashkiloti ketma-ket yetti yildan ko‘proq ayni bir xo‘jalik yurituvchi subyektning auditorlik tekshiruvini o‘tkazishga haqli emas. 35-modda. Majburiy auditorlik tekshiruvi Quyidagi tashkilotlar har yili majburiy auditorlik tekshiruvidan o‘tishi lozim: aksiyadorlik jamiyatlari; banklar va boshqa kredit tashkilotlari; sug‘urta tashkilotlari; investitsiya fondlari hamda yuridik va jismoniy shaxslarning mablag‘larini jamlovchi boshqa fondlar hamda ularning investitsiya aktivlarini ishonchli boshqaruvchilari; manbalari yuridik va jismoniy shaxslarning ajratmalaridan iborat bo‘lgan xayriya, jamoat fondlari va boshqa fondlar; ustav fondida (ustav kapitalida) davlatga tegishli ulushga ega bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar va davlat unitar korxonalari; fond va tovar birjalari; hisobot yili yakunlariga ko‘ra quyidagi shartlardan bir vaqtning o‘zida ikkitasiga javob bergan tijorat tashkilotlari: aktivlarining balans qiymati bazaviy hisoblash miqdorining yuz ming baravari miqdoridan ortiq, mahsulotlarni (ishlarni, xizmatlarni) realizatsiya qilishdan olingan tushumi bazaviy hisoblash miqdorining ikki yuz ming baravari miqdoridan ortiq, xodimlarining o‘rtacha yillik soni yuz nafardan ortiq bo‘lsa. Quyidagi shartlarga muvofiq bo‘lgan auditorlik tashkilotlarining ushbu moddaning birinchi qismida   ko‘rsatilgan tashkilotlarning majburiy auditorlik tekshiruvini o‘tkazishiga yo‘l qo‘yiladi: shtatida kamida ketma-ket uch yillik uzluksiz ish stajiga yoki xalqaro buxgalter sertifikatiga ega bo‘lgan kamida ikki nafar auditorning mavjudligi; auditorlik tashkilotining ishi sifatini tashqi nazoratdan o‘tkazish natijalariga ko‘ra, auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilikning buzilishi hollari mavjud emasligi. Banklarning auditorlik tekshiruvi shtatida banklarning auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazish huquqi uchun auditorning malaka sertifikatiga ega bo‘lgan kamida ikki nafar auditor mavjud bo‘lgan auditorlik tashkilotlari tomonidan o‘tkaziladi. Ushbu moddaning birinchi qismida   ko‘rsatilgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar majburiy auditorlik tekshiruvi buyurtmachilari sifatida ish yuritadi. Ushbu moddaning  birinchi qismida   ko‘rsatilgan xo‘jalik yurituvchi subyektlar majburiy auditorlik tekshiruvi o‘tkazilganidan keyin o‘n besh kun ichida, biroq hisobot yilidan keyingi yilning 15-iyunidan kechiktirmay, soliq organlariga auditorlik xulosasining ko‘chirma nusxasini taqdim etadi. Majburiy auditorlik tekshiruvini qonunga muvofiq o‘tkazishdan bo‘yin tovlash xo‘jalik yurituvchi subyektning mansabdor shaxsiga nisbatan ma’muriy jazo qo‘llanilishiga sabab bo‘ladi. Yillik moliyaviy hisobotning auditorlik tekshiruvini hisobot yilidan keyingi yilning 15-iyunigacha o‘tkazmaslik va auditorlik xulosasining yo‘qligi xo‘jalik yurituvchi subyektning majburiy auditorlik tekshiruvi o‘tkazilishidan bo‘yin tovlashi deb e’tirof etiladi. Soliq organlari tomonidan ma’muriy jazo qo‘llanilganidan keyin kalendar yil tugaguniga qadar majburiy auditorlik tekshiruvini o‘tkazmaslik xo‘jalik yurituvchi subyektdan bazaviy hisoblash miqdorining yuz baravari miqdoridagi summada jarima undirishga sabab bo‘ladi. Xo‘jalik yurituvchi subyekt jarimani ixtiyoriy ravishda to‘lashdan bosh tortgan taqdirda, xo‘jalik yurituvchi subyektga nisbatan huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi masala iqtisodiy sud tomonidan ko‘rib chiqiladi. Jarimani to‘lash xo‘jalik yurituvchi subyektni majburiy auditorlik tekshiruvini o‘tkazishdan ozod qilmaydi. 36-modda. Tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvi Yuridik shaxs, uning mulkdori, ustav fondida (ustav kapitalida) kamida 10 foiz miqdoridagi ulushga ega bo‘lgan ishtirokchilar va aksiyadorlar, shuningdek nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlar tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvining buyurtmachilari bo‘lishi mumkin. Nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlarning tashabbusiga ko‘ra auditorlik tekshiruvi auditorlik tashkiloti va ushbu organlar o‘rtasida tuzilgan shartnoma asosida o‘tkaziladi hamda mazkur shartnoma asosida haq to‘lanadi. Bunda nazorat qiluvchi yoki huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan ayni bir auditorlik tashkilotini ayni bir xo‘jalik yurituvchi subyektning faoliyatini ayni o‘sha asoslarga ko‘ra tekshirishga takroran jalb etishga yo‘l qo‘yilmaydi. Tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvini o‘tkazishga doir ishlarga haq to‘lash auditorlik tekshiruvini o‘tkazish tashabbusi bilan chiqqan shaxs yoki organ hisobidan amalga oshiriladi. Tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvini o‘tkazish predmeti, muddatlari hamda boshqa shartlari auditorlik tekshiruvining buyurtmachisi va auditorlik tashkiloti o‘rtasida tuziladigan auditorlik tekshiruvini o‘tkazish to‘g‘risidagi shartnomada belgilanadi. 37-modda. Xo‘jalik yurituvchi subyektning auditorlik tekshiruvini o‘tkazish chog‘idagi huquq va majburiyatlari O‘ziga nisbatan auditorlik tekshiruvi o‘tkazilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyekt auditorlik tashkilotidan: auditorlik xulosasini; auditorlik xulosasida ifodalangan fikr yuzasidan tushuntirishlarni va auditorlik tashkilotining fikriga asos bo‘lgan normativ-huquqiy hujjatlar haqidagi axborotni; buxgalteriya hisobini yuritish, moliyaviy hisobot tuzish hamda aniqlangan kamchiliklar va qoidabuzarliklarni to‘g‘rilash tartibi haqida maslahatlar olishga haqlidir. O‘ziga nisbatan auditorlik tekshiruvi o‘tkazilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyekt: auditorlik tekshiruvi o‘tkazish to‘g‘risidagi shartnomada belgilangan muddatlarda auditorlik tekshiruvini o‘tkazish uchun auditorga shart- sharoitlarni yaratib berishi va unga zarur hujjatlarni taqdim etishi; auditorlik xizmatlari ko‘rsatish to‘g‘risidagi shartnomadan kelib chiqadigan majburiyatlarga rioya etishi; auditorlik tekshiruvi davomida aniqlangan qoidabuzarliklar to‘g‘risidagi axborotni ko‘rib chiqishi va mazkur axborot olingan sanadan e’tiboran o‘ttiz kundan kechiktirmay auditorlik tashkilotini natijalar haqida yozma shaklda xabardor qilishi; auditorlik tekshiruvi jarayonida aniqlangan buxgalteriya hisobini yuritishga, moliyaviy hisobot tuzishga hamda soliqlar va yig‘imlarni hisoblab chiqarish tartibiga doir qoidabuzarliklarni bartaraf etishi shart. Xo‘jalik yurituvchi subyekt ushbu Qonunga muvofiq amalga oshiriladigan auditorlik tekshiruvini o‘tkazishdan bosh tortish yoki unga to‘sqinlik qilish maqsadida biron-bir harakatni (harakatsizlikni) sodir etishga haqli emas. Xo‘jalik yurituvchi subyekt qonunchilikka hamda auditorlik tashkiloti bilan tuzilgan auditorlik tekshiruvi o‘tkazish to‘g‘risidagi shartnomaga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishi va uning zimmasida boshqa majburiyatlar ham bo‘lishi mumkin. 38-modda. Tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvi buyurtmachisining huquq va majburiyatlari Tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvining buyurtmachisi: auditorlik tashkilotini mustaqil ravishda tanlashga; tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvining yo‘nalishi va hajmini belgilashga; auditorning mulohazalari asoslanilgan normativ-huquqiy hujjatlar to‘g‘risidagi zarur axborotni auditorlik tashkilotidan olishga; auditorlik xulosasini olishga haqli. Tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvining buyurtmachisi: auditorlik tekshiruvini auditorlik tekshiruvi o‘tkazish to‘g‘risidagi shartnomada belgilangan muddatlarda o‘tkazish uchun auditorga tegishli shart-sharoitlar yaratishi; auditorga zarur hujjatlarni taqdim etishi; auditorlik tekshiruvi o‘tkazish to‘g‘risidagi shartnomaga muvofiq auditorlik tashkiloti xizmatlari haqini o‘z vaqtida to‘lashi shart. Tashabbus tarzidagi auditorlik tekshiruvining buyurtmachisi qonunchilikka va auditorlik tekshiruvi o‘tkazish to‘g‘risidagi shartnomaga muvofiq boshqa huquqlarga ega bo‘lishi hamda uning zimmasida boshqa majburiyatlar bo‘lishi mumkin. 39-modda. Auditorlik xulosasi Moliyaviy hisobotning ishonchliligi va buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonunchilik talablariga muvofiqligi to‘g‘risida auditorlik tashkilotining yozma shaklda ifodalangan fikrini o‘z ichiga olgan hujjat auditorlik xulosasidir. Auditorlik xulosasi raqamlangan, har bir sahifasi auditorlik tekshiruvini amalga oshirgan auditor (auditorlar) va auditorlik tashkilotining rahbari tomonidan imzolangan hamda unga auditorlik tashkilotining fikri qaysi moliyaviy hisobotga nisbatan ifodalangan bo‘lsa, o‘sha moliyaviy hisobot ilova qilingan bo‘lishi kerak. Auditorlik xulosasining shakli va mazmuni auditorlik faoliyati standartlari bilan belgilanadi. 40-modda. Bila turib soxta tuzilgan auditorlik xulosasi Auditorlik tekshiruvini o‘tkazmasdan tuzilgan yoxud auditorlik tekshiruvi natijalariga ko‘ra tuzilgan, biroq xo‘jalik yurituvchi subyektning auditorlik tekshiruvi jarayonida auditor (auditorlar) tomonidan olingan va o‘rganilgan hujjatlari mazmuniga muvofiq bo‘lmagan auditorlik xulosasi bila turib soxta tuzilgan deb hisoblanadi. Auditorlik xulosasi sudning qonuniy kuchga kirgan qaroriga ko‘ra, bila turib soxta tuzilgan deb topiladi. Bila turib soxta auditorlik xulosasini tuzish auditorlik tashkilotini Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarishga, auditorlik tashkiloti rahbari sertifikatining va auditorlik tekshiruvida ishtirok etgan auditorlar sertifikatlarining amal qilishini tugatishga, shuningdek aybdor shaxslarni qonunda belgilangan tartibda javobgarlikka tortishga sabab bo‘ladi. 7-bob. Auditorlik tashkilotlarining reyestrini va Auditorlar reyestrini yuritish 41-modda. Auditorlik tashkilotlarining reyestri Vakolatli davlat organi Auditorlik tashkilotlarining reyestrini elektron shaklda yuritadi, unda quyidagilar ko‘rsatiladi: auditorlik tashkilotining nomi va joylashgan yeri (pochta manzili); auditorlik tashkilotining telefon raqami; auditorlik tashkilotining elektron manzili va rasmiy veb-sayti (mavjud bo‘lgan taqdirda); auditorlik tashkilotining soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami; auditorlik tashkiloti rahbarining va auditorlarining familiyasi, ismi, otasining ismi, ular sertifikatlarining raqami hamda olingan sanasi; auditorlik tashkiloti Auditorlik tashkilotlarining reyestriga kiritilgan sana; Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarilish asoslari va sanasi. Auditorlik tashkilotlarining reyestridagi mavjud axborot tanishib chiqish uchun ochiqdir. 42-modda. Auditorlik tashkilotini Auditorlik tashkilotlarining reyestriga kiritish Belgilangan tartibda ro‘yxatga olingan auditorlik tashkiloti ma’lumotlarni Auditorlik tashkilotlarining reyestriga kiritish uchun vakolatli davlat organiga ma’lumotnomani va auditorlar mehnat daftarchalarining ko‘chirma nusxalarini (“Yagona milliy mehnat tizimi” idoralararo dasturiy- apparat kompleksidan ko‘chirmalarni) pochta orqali yoki elektron shaklda yuboradi. Ma’lumotnomada auditorlik tashkilotining nomi, pochta va elektron manzili, veb-sayti (mavjud bo‘lgan taqdirda), telefon aloqa raqami, soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami ko‘rsatiladi. Vakolatli davlat organi auditorlik tashkiloti tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlarni ko‘rib chiqqanidan keyin besh ish kuni ichida auditorlik tashkilotini Auditorlik tashkilotlarining reyestriga kiritishni amalga oshiradi. Vakolatli davlat organi auditorlik tashkiloti to‘g‘risidagi ma’lumotni quyidagi hollarda Auditorlik tashkilotlarining reyestriga kiritmaydi: auditorlik tashkiloti tomonidan noto‘g‘ri ma’lumotlar taqdim etilganda; auditorlik tashkiloti ushbu Qonunning 27-moddasi   talablariga muvofiq bo‘lmaganda. 43-modda. Auditorlik tashkilotini Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarish Auditorlik tashkiloti quyidagi hollarda Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqariladi: auditorlik tashkiloti tugatilganda; auditorlik faoliyati bilan bog‘liq bo‘lmagan boshqa faoliyat turlari amalga oshirilganda yoki faoliyat turi o‘zgarganda; ushbu Qonunning 34-moddasida   nazarda tutilgan auditorlik tekshiruvini o‘tkazishdagi cheklovlar buzilganda; bila turib soxta auditorlik xulosasi tuzilganda; auditorlik xizmatlari ko‘rsatish chog‘ida olingan maxfiy axborot oshkor qilinganda; auditorlik faoliyatini amalga oshirishda auditorlik tashkiloti javobgarligining sug‘urta polisi mavjud bo‘lmaganda; auditorlik tashkiloti ishi sifatining tashqi nazorati o‘tkazilayotganda zarur hujjatlarni va axborotlarni vakolatli davlat organiga taqdim etmaganda. Auditorlik tashkilotining Auditorlik tashkilotlari reyestridan chiqarilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar ommaviy axborot vositalarida e’lon qilinishi, shuningdek vakolatli davlat organining rasmiy veb-saytida joylashtirilishi lozim. 44-modda. Auditorlar reyestri Vakolatli davlat organi Auditorlar reyestrini yuritadi, unda quyidagilar ko‘rsatiladi: auditorning familiyasi, ismi, otasining ismi; jismoniy shaxsning shaxsiy identifikatsiya raqami; auditorning ish joyi; sertifikatning raqami, berilgan sanasi; sertifikat olgan shaxsning familiyasi, ismi va imzosi, shuningdek sertifikat olingan sana va uning amal qilish muddati; auditorning har yilgi malaka oshirish kurslaridan o‘tganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlar; xalqaro buxgalter sertifikatining (mavjud bo‘lgan taqdirda) nomi va berilgan sanasi; sertifikatning amal qilish muddatini uzaytirish, sertifikatning amal qilishini tugatish, uni qayta rasmiylashtirish va uning dublikatini berish to‘g‘risidagi ma’lumotlar. Vakolatli davlat organining rasmiy veb-saytiga Auditorlar reyestridagi tanishish uchun ochiq bo‘lgan ma’lumotlar joylashtiriladi, unda quyidagilar ko‘rsatiladi: auditorning familiyasi, ismi, otasining ismi; sertifikatning raqami, berilgan sanasi; sertifikatning amal qilish muddati; auditorlarning malakasini oshirish to‘g‘risidagi ma’lumotlar (yil yakunlariga ko‘ra); sertifikatning amal qilishini tugatish va uning dublikatini berish to‘g‘risidagi ma’lumotlar. 8-bob. Auditorlar ishi sifatining ichki nazorati va auditorlik tashkilotlari ishi sifatining tashqi nazorati 45-modda. Auditorlar ishi sifatining ichki nazorati Auditorlar ishi sifatining ichki nazorati auditorlik tashkiloti tomonidan amalga oshiriladigan, uning auditorlari va xodimlari tomonidan ushbu Qonun talablariga rioya etilishini ta’minlovchi tartib-taomillarga asoslangan tashkiliy chora-tadbirlar tizimidan iboratdir. Auditorlar ishi sifatining ichki nazorati auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik faoliyati standartlariga binoan amalga oshiriladi va u auditorlik xizmatlari ko‘rsatish chog‘idagi majburiy shartdir. 46-modda. Auditorlik tashkiloti ishi sifatining tashqi nazorati Auditorlik tashkiloti ishi sifatining tashqi nazorati vakolatli davlat organi auditorlarning respublika jamoat birlashmalari bilan birgalikda amalga oshiradigan, auditorlik tashkilotlari tomonidan ushbu Qonun talablarini va auditorlik faoliyati standartlarini buzishlarni aniqlashga hamda kelgusida ularning oldini olishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimidan iboratdir. Auditorlik tashkiloti auditorlarning respublika jamoat birlashmasi tomonidan tashqi sifat nazoratidan ixtiyoriy asosda o‘tishi mumkin. Nazoratning mazkur turi ushbu Qonunga muvofiq vakolatli davlat organi tomonidan amalga oshiriladigan tashqi sifat nazoratini o‘tkazishning o‘rnini bosmaydi. Auditorlik tashkiloti ishi sifatining tashqi nazorati natijalariga ko‘ra qoidabuzarliklar aniqlangan taqdirda, vakolatli davlat organi auditorlik tashkilotiga nisbatan quyidagi ta’sir choralarini qo‘llashga haqli: aniqlangan qoidabuzarliklarni bartaraf etish majburiyatini auditorlik tashkilotining zimmasiga yuklaydigan va bunday qoidabuzarliklarni bartaraf etish muddatlarini belgilaydigan bildirishnoma chiqarish; ushbu Qonun 43-moddasi birinchi qismining  uchinchi , to‘rtinchi va beshinchi xatboshilarida   nazarda tutilgan asoslarga ko‘ra sudga murojaat qilish; ushbu Qonunning  29-moddasi   talablarini muntazam ravishda (ikki martadan ortiq) buzganda auditorlik tashkilotini Auditorlik tashkilotlarining reyestridan chiqarish to‘g‘risida qaror qabul qilish. Auditorlik tashkilotlari ishi sifatining tashqi nazorati natijalari aniqlangan qoidabuzarliklar yuzasidan ko‘rilgan choralar ko‘rsatilgan holda vakolatli davlat organining va auditorlar respublika jamoat birlashmalarining rasmiy veb-saytlarida e’lon qilinadi. 47-modda. Auditorlik tashkiloti ishi sifatining tashqi nazoratini o‘tkazish muddati va asoslari Auditorlik tashkiloti ishi sifatining tashqi nazoratini o‘tkazish muddati o‘n ish kunidan oshmasligi kerak. Auditorlik tashkiloti ishi sifatining tashqi nazorati tavakkalchilik-tahlili natijasi va auditorlik tashkiloti tomonidan ushbu Qonun talablarining buzilishlarini sodir etish tavakkalchiligi darajasini (bundan buyon matnda tavakkalchilik darajasi deb yuritiladi) baholash yakunlari bo‘yicha o‘tkaziladi. Tavakkalchilik darajasi uch toifaga ajratiladi: qoidabuzarliklar sodir etilishi tavakkalchiligi yuqori bo‘lgan auditorlik tashkilotlari; qoidabuzarliklar sodir etilishi tavakkalchiligi o‘rtacha bo‘lgan auditorlik tashkilotlari; qoidabuzarliklar sodir etilishi tavakkalchiligi past bo‘lgan auditorlik tashkilotlari. Tavakkalchilik darajasini tahlil qilish vakolatli davlat organi tomonidan har yili 1-fevralga qadar amalga oshiriladi, bundan auditorlik tashkiloti yoki auditorning harakatlari (harakatsizligi) ustidan jismoniy yoki yuridik shaxslarning murojaatlari kelib tushgan hollar mustasno. Auditorlik tashkiloti ishi sifatining tashqi nazoratini o‘tkazishda auditorlik tashkilotining moliyaviy-xo‘jalik faoliyatiga aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi. Vakolatli davlat organida va auditorlarning respublika jamoat birlashmalarida mavjud bo‘lgan ma’lumotlar, shuningdek auditorlik tashkilotining hamda auditorlarning ishchanlik obro‘si to‘g‘risidagi axborot asosida quyidagi holatlar bo‘yicha tavakkalchilik darajasining tahlili amalga oshiriladi: auditorlik tashkiloti tomonidan ushbu Qonunning 27 va  29- moddalari   talablariga rioya etilishi; auditorlik tashkilotining ushbu Qonun talablarini buzadigan harakatlari (harakatsizligi) ustidan jismoniy yoki yuridik shaxslarning murojaatlari mavjudligi; auditorlik tashkilotining muassislari (ishtirokchilari) tarkibida ilgari auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilikni buzganlik uchun faoliyati tugatilgan auditorlik tashkilotining muassisi (ishtirokchisi) bo‘lgan jismoniy shaxslarning mavjudligi; auditorlik tashkiloti ishi sifatining avvalgi tashqi nazorati yakunlari bo‘yicha past baho olganligi. 48-modda. Auditorlik tashkiloti ishi sifatining asosiy ko‘rsatkichlari va uni baholash Auditorlik tashkiloti ishi sifatining asosiy ko‘rsatkichlari quyidagilardan iborat: ichki nazoratning tizimi mavjudligi; auditning xalqaro standartlariga, sifat nazoratiga, tahliliy tekshiruvlarga, turdosh xizmatlar ko‘rsatishga doir topshiriqlarga va Professional buxgalterning odob-axloq kodeksiga rioya etilishi; jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga, terrorizmni moliyalashtirishga va ommaviy qirg‘in qurolini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish to‘g‘risidagi qonunchilikka rioya etilishi; xalqaro auditorlik tashkilotlariga yoki assotsiatsiyalariga a’zolik; auditorlik tekshiruvini o‘tkazish, turdosh xizmatlar ko‘rsatish uslubiyotining mavjudligi; ko‘rsatilgan auditorlik xizmatlari natijalarining tegishli ravishda hujjatlashtirilishi; auditorlik tekshiruvlarini o‘tkazish uchun yetarli miqdordagi mehnat va vaqt resurslari; axborotga ishlov berish uchun dasturiy mahsulotlarni va axborot texnologiyalarini qo‘llash; auditorlarning har yilgi malaka oshirish kurslaridan o‘tish; ushbu Qonun talablari buzilishlarining mavjud emasligi; jismoniy yoki yuridik shaxslarning shikoyatlari, shuningdek auditorlik tashkilotining faoliyati to‘g‘risida asoslangan salbiy fikrlar mavjud emasligi, shu jumladan ommaviy axborot vositalarida mavjud emasligi. 9-bob. Yakunlovchi qoidalar 49-modda. Xalqaro hamkorlik Vakolatli davlat organi qonunchilikka va O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalariga muvofiq o‘z vakolatlari jumlasiga kiritilgan masalalar yuzasidan xalqaro tashkilotlar bilan auditorlik faoliyati sohasidagi hamkorlikni qo‘llab-quvvatlaydi hamda axborot almashishni amalga oshiradi. 50-modda. Nizolarni hal etish Auditorlik faoliyatini amalga oshirishda yuzaga keladigan nizolar qonunchilikda belgilangan tartibda hal etiladi. 51-modda. Auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilikni buzganlik uchun javobgarlik Auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonunchilikni buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bo‘ladi. 52-modda. O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartishlar kiritish, shuningdek ayrim qonun hujjatlarini o‘z kuchini yo‘qotgan deb topish 1. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2001-yil 12-mayda qabul qilingan “Amalga oshirilishi uchun litsenziyalar talab qilinadigan faoliyat turlarining ro‘yxati to‘g‘risida”gi 222-II-sonli Qarorining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2002-yil, № 6-7, 105-modda; 2003-yil, № 1, 8-modda; O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2006-yil, № 4, 154-modda; 2007-yil, № 7, 323-modda, № 9, 416-modda; 2009-yil, № 9, 330-modda; 2010-yil, № 9, 335, 341-moddalar, № 12, 470-modda; 2011-yil, № 12/2, 364-modda; 2012-yil, № 4, 105-modda, № 12, 336-modda; 2013-yil, № 4, 98-modda; 2014-yil, № 12, 343-modda; 2018- yil, № 1, 1, 4-moddalar, № 7, 431-modda, № 10, 670, 677-moddalar; 2019-yil, № 7, 389-modda, № 8, 471-modda, № 11, 792-modda; 2020-yil, № 1, 3, 4- moddalar, № 3, 203-modda) 1-ilovasiga   quyidagi o‘zgartishlar kiritilsin: o‘ttiz uchinchi xatboshisi   chiqarib tashlansin; o‘ttiz to‘rtinchi — oltmish ikkinchi xatboshilari   tegishincha o‘ttiz uchinchi — oltmish birinchi xatboshilar deb hisoblansin. 2. Quyidagilar o‘z kuchini yo‘qotgan deb topilsin: 1) O‘zbekiston Respublikasining 1992-yil 9-dekabrda qabul qilingan “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi 734-XII-sonli Qonuni   (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993-yil, № 1, 15-modda); 2) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-yil 9-dekabrda qabul qilingan “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga kiritish tartibi haqida”gi 735-XII-sonli Qarori (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Axborotnomasi, 1993-yil, № 1, 16-modda); 3) O‘zbekiston Respublikasining 1999-yil 15-aprelda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi 772-I-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 1999-yil, № 5, 124-modda)  VI bo‘limi; 4) O‘zbekiston Respublikasining 2000-yil 26-mayda qabul qilingan “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi 78-II- sonli Qonuni (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2000- yil, № 5-6, 149-modda); 5) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2000-yil 26-mayda qabul qilingan “Yangi tahrirdagi “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunini amalga kiritish haqida”gi 79-II- sonli Qarori (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2000- yil, № 5-6, 150-modda); 6) O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2001-yil 12-mayda qabul qilingan “Amalga oshirilishi uchun litsenziyalar talab qilinadigan faoliyat turlarining ro‘yxati to‘g‘risida”gi 222-II-sonli Qaroriga (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2001-yil, № 11-12, 222-modda) 2-ilovaning 3-bandi; 7) O‘zbekiston Respublikasining 2002-yil 13-dekabrda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi 447-II-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Axborotnomasi, 2003-yil, № 1, 8-modda) III bo‘limi; 8) O‘zbekiston Respublikasining 2006-yil 4-aprelda qabul qilingan “Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun ruxsat berish tartib-taomillari turlari qisqartirilganligi hamda soddalashtirilganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-28-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2006-yil, № 4, 154- modda) 1-moddasi; 9) O‘zbekiston Respublikasining 2006-yil 10-oktabrda qabul qilingan “Tadbirkorlik subyektlarini huquqiy himoya qilish tizimi takomillashtirilganligi hamda ularning moliyaviy javobgarligi erkinlashtirilganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-59-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2006-yil, № 10, 536- modda) 3-moddasi; 10) O‘zbekiston Respublikasining 2007-yil 17-sentabrda qabul qilingan “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi O‘RQ-110- sonli Qonuni   (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2007-yil, № 9, 417-modda); 11) O‘zbekiston Respublikasining 2009-yil 9-sentabrda qabul qilingan “Qimmatli qog‘ozlar bozori to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartishlar kiritish haqida”gi O‘RQ-216-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2009-yil, № 9, 330-modda) 3-moddasi; 12) O‘zbekiston Respublikasining 2013-yil 30-aprelda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-352-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2013-yil, № 4, 98- modda)  3-moddasi ; 13) O‘zbekiston Respublikasining 2014-yil 14-mayda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish, shuningdek ayrim qonun hujjatlarini o‘z kuchini yo‘qotgan deb topish to‘g‘risida”gi O‘RQ-372-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2014-yil, № 5, 130- modda) 2-moddasi; 14) O‘zbekiston Respublikasining 2015-yil 20-avgustda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga xususiy mulkni, tadbirkorlik subyektlarini ishonchli himoya qilishni yanada kuchaytirishga, ularni jadal rivojlantirish yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etishga qaratilgan o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-391-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2015-yil, № 8, 312-modda)  2-moddasi ; 15) O‘zbekiston Respublikasining 2017-yil 18-aprelda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-429-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2017-yil, № 4, 137- modda) 2-moddasi; 16) O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 15-yanvarda qabul qilingan “Iqtisodiy jinoyatlarga va ommaviy qirg‘in qurolini tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish mexanizmlari takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-516-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2019-yil, № 1, 5-modda) 2-moddasi; 17) O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 3-dekabrda qabul qilingan “Mehnatga haq to‘lash, pensiyalar va boshqa to‘lovlar miqdorlarini aniqlash tartibi takomillashtirilganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartishlar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-586-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2019-yil, № 12, 880-modda) 4-moddasi; 18) O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 22-yanvarda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-603-sonli Qonunining (O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining Axborotnomasi, 2020-yil, № 1, 4- modda) 1-moddasi. 53-modda. Ushbu Qonunning ijrosini, yetkazilishini, mohiyati va ahamiyati tushuntirilishini ta’minlash O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va boshqa manfaatdor tashkilotlar ushbu Qonunning ijrosini, ijrochilarga yetkazilishini hamda mohiyati va ahamiyati aholi o‘rtasida tushuntirilishini ta’minlasin. 54-modda. Qonun hujjatlarini ushbu Qonunga muvofiqlashtirish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi: hukumat qarorlarini ushbu Qonunga muvofiqlashtirsin; davlat boshqaruvi organlari ushbu Qonunga zid bo‘lgan o‘z normativ- huquqiy hujjatlarini qayta ko‘rib chiqishlari va bekor qilishlarini ta’minlasin. 55-modda. Ushbu Qonunning kuchga kirishi Ushbu Qonun rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran uch oy o‘tgach kuchga kiradi. 2. Auditorlik tashkilotlari faoliyatini tashkil etish tartibi O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan har yili 1 yanvar holatiga amalda faoliyat ko’rsatayotgan auditorlik tashkilotlari va auditorlar soni haqidagi ochiq va shaffof bo’lgan ma’lumotlar veb sahifada yangilangan holda berib borilmoqda. Odatda auditorlik tashkilotlari ikkita farqlanuvchi guruh toifasiga bulinadi: 1. Transmilliy auditorlik tashkilotlar (katta turtlik firmalari); 2. Mahalliy auditorlik tashkilotlari. Ushbu birinchi guruh auditorlik tashkilotlari 1980 yilning oxirida tashkil topgan va Deloyt end Tush, Ernest end Yang, KPMJ va Praysvoterxaus Kuperslardan iborat. Ushbu auditorlik tashkilotlarning global tarmoqlari mavjud. Ushbu firmalarning ko’pchiligi xalqaro tekshiruvlarda ishtirok etadi va xalqaro global texnologiyalar, protseduralar va direktivalar ishlab chiqilgan asosiy ofisda ishtirok etadi. O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tomonidan auditorlik faoliyati bilan shug’ullanishga amaldagi tegishli normativ-huquqiy hujjatlarga asosan yuqori talablar o’rnatilgan. Auditorlik kasbining mahorat darajasiga qo’yiladigan asosiy talablar O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirining 2018 yil 14 noyabrdagi 144-sonli buyrug’iga 2-ilova bilan belgilangan. O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI MOLIYA VAZIRINING BUYRUG‘I AUDITOR MALAKA SERTIFIKATINI BERISH TARTIBI TO‘G‘RISIDAGI NIZOMNI TASDIQLASH HAQIDA [O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2018-yil 21-dekabrda ro‘yxatdan o‘tkazildi, ro‘yxat raqami 3105] O‘zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuniga   va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 19-sentabrdagi PQ-3946-son “O‘zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga   muvofiq buyuraman: 1. Auditor malaka sertifikatini berish tartibi to‘g‘risidagi nizom 1- ilovaga   muvofiq tasdiqlansin. 2. Ayrim idoraviy normativ-huquqiy hujjatlar 2-ilovaga   muvofiq o‘z kuchini yo‘qotgan deb topilsin. 3. Mazkur buyruq rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran uch oy o‘tgach kuchga kiradi. Vazir D. KUChKAROV Toshkent sh., 2018-yil 14-noyabr, 144-son O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2018-yil 14-noyabrdagi 144- son buyrug‘iga 1-ILOVA Auditor malaka sertifikatini berish tartibi to‘g‘risidagi NIZOM Mazkur Nizom O‘zbekiston Respublikasining “Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi Qonuni   va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 19- sentabrdagi PQ-3946-son “O‘zbekiston Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga   muvofiq auditor malaka sertifikatini (bundan buyon matnda malaka sertifikati deb yuritiladi) berish, qayta rasmiylashtirish, bekor qilish, amal qilishini uzaytirish va tugatish tartibini belgilaydi. 1-bob. Umumiy qoidalar 1. Mazkur Nizomda quyidagi tushunchalar ishlatiladi: auditor ― malaka sertifikati ega bo‘lgan jismoniy shaxs; talabgor ― malaka sertifikatini olishga talabgor bo‘lgan jismoniy shaxs; malaka imtihoni ― auditorga quyilgan talablarga talabgorning mos kelishini tekshirishga yo‘naltirilgan, malaka imtihoni komissiyasi tomonidan o‘tkaziladigan imtihon; malaka sertifikati ― auditorning malakasini tasdiqlovchi va auditorlik tashkiloti nomidan auditorlik xizmatlari ko‘rsatish huquqini beruvchi hujjat; xalqaro buxgalter sertifikati ― “Sertifikatlangan xalqaro professional buxgalter (CIPA)” yoki “Sertifikatlangan qasamyod qilgan buxgalter (ASSA)” yoxud “Sertifikatlangan jamoatchi buxgalter (SRA)” sertifikati. 2. Auditor malaka sertifikatini olgan yilning keyingi yilidan boshlab har yili 40 soatlik malaka oshirish dasturi bo‘yicha malaka oshirish kurslarini o‘tishi shart. 3. Talabgor (auditor) xalqaro buxgalter sertifikatiga ega bo‘lganda malaka sertifikatini olish va amal qilish muddatini uzaytirish malaka imtihonini topshirmasdan amalga oshiriladi. 2-bob. Talabgorga qo‘yiladigan malaka talablari 4. Malaka imtihonini topshirish uchun talabgor quyidagi talablardan biriga javob berishi kerak: oliy ma’lumotga, oliy ta’lim muassasini bitirganidan so‘ng oxirgi o‘n yil ichida kamida uch yillik audit va buxgalteriya hisobi sohasida yoxud shu sohalarda oliy ta’lim muassasalarida dars berish bo‘yicha amaliy ish stajiga (shu jumladan, o‘rindoshlik asosida) ega bo‘lishi; “buxgalteriya hisobi” va “audit” mutaxassisliklari bo‘yicha magistr diplomiga va auditorlik tashkilotida bir yildan kam bo‘lmagan amaliy ish stajiga (shu jumladan, o‘rindoshlik asosida) ega bo‘lishi; fanning iqtisodiy tarmoqlari sohasida ilmiy darajaga ega bo‘lishi. Bunda xorijiy davlatlarda olingan oliy ma’lumot yoki ilmiy daraja belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasidagi ma’lumotga ekvivalent deb topilgan taqdirda e’tiborga olinadi. 3-bob. Malaka imtihonini topshirish tartibi 5. Malaka imtihonini o‘tkazish uchun O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi (bundan buyon matnda Vazirlik deb yuritiladi) tomonidan komissiya raisini hisobga olgan holda to‘rt kishidan kam bo‘lmagan tarkibda malaka imtihoni komissiyasi tashkil qilinadi. Malaka imtihoni komissiyasi tarkibiga Vazirlik xodimlari va auditorlarning respublika jamoat birlashmasi vakillari kiritiladi. 6. Malaka imtihoni komissiyasi tarkibi har bir malaka imtihoni uchun alohida tuziladi va doimiy hisoblanmaydi. 7. Malaka imtihoni komissiyasi qarorlari bayonnomalar bilan rasmiylashtiriladi va malaka imtihon komissiyasi raisi hamda barcha a’zolari tomonidan imzolanadi. 8. Talabgor malaka imtihonini topshirish uchun quyidagi hujjatlarni Vazirlikka taqdim etadi: a) mazkur Nizomning 1-ilovasiga   muvofiq malaka imtihonini topshirishga ruxsat berish to‘g‘risidagi ariza; b) pasport nusxasi (chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar uchun — yashash uchun guvohnomasining nusxasi); v) oliy ma’lumot to‘g‘risidagi diplomning yoki ilmiy darajasi to‘g‘risidagi hujjatning yoxud vakolatli davlat organining xorijiy ta’lim muassasasida olingan oliy ma’lumot yoki ilmiy darajasi to‘g‘risidagi hujjatning nostrifikatsiyalash (ekvivalentligini qayd etish) guvohnomasining nusxasi; g) xalqaro buxgalter sertifikati mavjud bo‘lganda (nusxasi olinib, asli qaytariladi) yoxud ushbu hujjatni bergan muassasa tomonidan tasdiqlangan nusxasi; d) mehnat daftarchasining nusxasi (mehnat stajini tasdiqlovchi “Elektron mehnat daftarchasi” tizimidan ko‘chirma) (o‘rindoshlik bo‘yicha mehnat staji mavjud bo‘lgan taqdirda bu haqda mehnat daftarchasiga yozuv kiritilgan bo‘lishi lozim); e) 3 x 4 hajmdagi 2 dona fotosurat; j) malaka sertifikatini olish uchun eng kam ish haqining 50 foizi miqdorida yig‘im to‘langanligi to‘g‘risidagi to‘lov hujjati nusxasi. Talabgordan mazkur Nizomda nazarda tutilmagan hujjatlarni taqdim etilishini talab qilishga yo‘l qo‘yilmaydi. 9. Mazkur Nizomning 8-bandida   ko‘rsatilgan hujjatlar talabgor tomonidan Vazirlikka shaxsan, pochta yoki elektron aloqa vositalari orqali ularni olinganligini tasdiqlovchi xabarnoma bilan birga topshiriladi. 10. Vazirlik ariza tushgan kundan boshlab uch ish kuni mobaynida talabgorning malaka imtihonini topshirishga ruxsat berish yoki rad etish haqida qaror qabul qiladi. 11. Vazirlik quyidagi asoslarga ko‘ra malaka imtihonini topshirishga ruxsat berishni rad etadi: a) talabgor mazkur Nizomning  4-bandi   talablariga javob bermaganda; b) mazkur Nizomning 8-bandida   ko‘rsatilgan hujjatlarni to‘liq bo‘lmagan holda taqdim etganda. Talabgorni boshqa asoslarga ko‘ra malaka imtihonini topshirishni rad etishga yo‘l qo‘yilmaydi.