O‘ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKАSI
ОLIY VА O‘RTА MАXSUS TА’LIM VАZIRLIGI
ISLОM KАRIMОV NОMIDАGI
TОSHKЕNT DАVLАT TЕXNIKА UNIVЕRSITЕTI
«Elеktrоnikа vа аvtоmаtikа» fаkultеti
«Аxbоrоtlаrgа ishlоv bеrish vа bоshqаrish tizimlаri»
Kаfеdrаsi
«Axborot boshqarish tizimlarini loyihalash » fаnidаn
KURS LOYIHASI
Toshkent-2021
1
Mundarija.
1.Kirish……………………………………………………………………………….3
2.Kurs ishini yechish uchun malumotlar (variant-15)…………….…………….……4
3.Tizimni strukturali sxemasi ……………………………………...……………...…5
4.Siemens mikrokontrolleri…….…………………………...……………………......6
5.Gaz datchigi……………….…………………………………….…………………12
6.PT100 harorat sensori ...…..………………………………….……………………13
7.T200 bosim sensori..…………………………………..…………………………...14
8.Bosim sensorlari va raqamli ko'rsatkichlar..………….………….……………...…15
9.Harorat sensori. …………………………………………………………...………16
10.Qulflash tizimi bilan ishlaydigan avtomatik kalit mexanizmi……………………..18
11.O’rama juft kabellari…………………………………..………………………….20
12.Xulosa …………………………………………………………………………….22
13.Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………………23
1.Kirish
Zamonaviy uskunasozlikda tez va keng miqyosda rivojlanayotgan soha bu analitik
uskunasozlik bo‘lib, har xil muhitda xomashyo va mahsulotlarning tarkibi va
konsentratsiyasini aniqlash uchun uskunalar yaratadi. Ularga elektrokimyoviy,
ultratovushli, optik yadroviy va shunga o‘xshash analizatorlar, murakkab ko‘p
xususiyatli analitik tizimlar kiradi.
Fizik-kimyoviy tekshirishlarda ishlatiladigan zamonaviy vositalar ruda va metallarda
toqning to‘lqinli harakati, elektromagnit to‘lqinlar yoki o‘rganilayotgan muhitga
radiasiyaning kirishining fizik va kimyoviy jihatdan o‘rganadi. Saralash va
uskunasozlikda paydo qilish, narsalarni quvatlantirish ularning fa'olligini oshirish,
to‘lqinlarni yaratish va malumotlarni namoish etishni avtomatlashtiriladi. Metarugiya,
neft' mahsulotlari va yarimo‘tkazgichlipremeseylar taraqqiyoti oziq ovqat va jonli
muhitda elementlarning malum bir dirada tarqalganligi ko‘p tarkibli analizatorlarni
ishlatishni talab etadi. Bu turdagi uskunalarga Rentgen kvant o‘lchagichlar, qutb
o‘lchagichlar, nur o‘lchagichlar, xromotograflar, turli mineral va organik brikmalarning
ichki ko‘rinishini aniq ko‘rsatuvchilar kiradi. Zamonaviy uskunasozlik nafaqat shu
turdagi uskunalarni ishlab chiqaradi balki ularning texnik jarayonlarini normallashtirish
va avtomatik tizim boshqaruvida kompleks ishlatilishini ta'minlaydi.
Yuqorida keltirilgan texnika taraqqiyoti avtomatlashtirilgan texnik uskunalarning
boshqaruvining energetik o‘rnatishlarda, ishlab chiqarish korxonalarida, transport
vositalarida, ilmiy izlanishlarda uslub va vositalar miqyosining kengayishiga olib keladi.
Hisoblash uskunalari bundan tashqari izmeritel'niy analitik va matematik hisoblashlarda
saqlovchi sifatida kirib, ma'lumotlarni sintezlash uchun ishlatiladi. Ular turli mashinalar,
dastgohlar, manipulyatorlar, paralel chiziqlar orqali ma'lumotlarni boshqarishda ham
ishlatiladi. Uskunasozlik tashkilotlari ma'lumotlarni qayta ishlash orqali qo‘l mehnati va
avtomatik tarzda korxonalarning bevosita ishlatishi va EHM ga uzatish uchun tuzilgan
2
matnli
ma'lumotlarni
yaratadi.
Zamonaviy
uskunasozlikda
yaratilayotgan
mikroprosessorli analitik uskunalar kosentratsiyasini katta aniqlikda tekshirish
imkoniyatini yaratadi. Bunday uskunlarga rudalarni, metal va qotishmalarni, neft'
mahsulotlarini, yarimo‘tkazgichli premesseylarni, bir qancha elementlar ishtirok etgan
oziq ovqat mahsulotlarini yuqori konsentratsiya va tarkibli jonli muhitda aniq
tekshirishini ta'minlovchi Rentgen kvant o‘lchagichlar, qutb o‘lchagichlar, nur
o‘lchagichlar, xromotograflar, qurilgan mikroprosessorlar kiradi.
Mikroelektronika, optik elektronika, mikromexanika taraqqiyoti kompakt, ishonchli,
tejamkor analitik mikroprosessorli uskunalar, ulchamli, razvedkali uskunalar, hisoblash
mashinasining boshqaruv vositalari, telemexanika va avtomatika uskunalarini yaratish
imkoniyatini beradi. O‘ziga xos fizik tarkibga ega bo‘lgan monokristallar,
yarimo‘tkazgichlar, epitaksial va boshqa plyonkalar, suyuq kristallar, qat'iy integral
sxemalar, magnit tuzilishli elementlar, akslantiruvchi va indikatorli vositalar
uskunasozlikning mehnat xususiyatlari va texnolgiyasini sifatli o‘zgartiradi.
2.Kurs ishini yechish uchun malumotlar (variant-15)
1. Boshqaruv punktidagi foydalanilayotgan kontroller turi:Simens
2. Boshqariladigan punktlar soni:4
3. Kiruvchi analog signallar soni: 13
4. Kiruvchi diskret signallar soni: 26
5. Chiquvchi boshqarilayotgan analog signallar soni: 8
6. Chiquvchi boshqarilayotgan signallar soni:20
7. Foydalanilayotgan aloqa kabelining turi: O’rama juft kabel
8. Kurs ishini bajarish vaqtida qo‘shimcha ushbu vazifalarni bajarishi kerak:
9. Kamida beshta turli parametrlarni nazorat qilishi va ularni o‘lchaydigan datchiklar
va bajaruvchi ijro etuvchi mexanizmlarni tuzilish,ishlash prinsiplari tavsiflarini
keltirishlari shart.
10. Quyidagi turdagi parametrlarni nazorat qiladigan datchiklar ni tanalash kerak:
11.Harorat datchigi,namlik datchigi,bosim datchigi,sath datchigi, vallarni aylanish tezligini
nazorat qiladigan induktiv, fotoelektrik,Xoll datchiklari.Datchiklarning konstruksiyalari,
xarakteristikalari,ishlash prinsiplari.
12..Kurs ishida, albatta tizimni ishlashini tushuntiruvchi 3-4 parametrni nazorat kiladigan
va rostlaydigan tizimni algoritmini va dasturiy ta'minotini keltirish shart.
13.Keltirilgan datchiklar va ijro etuvchi mexanizmlarini strukturalangan ma'lumotlar
omborini dasturish ta'minotini yaratish lozim.
3
3. Tizimni strukturali sxemasi
Tizimni strukturali sxemasi 1-rasmda keltirilgan u quyudigi bloklardan tashkil
topgan:
4
Комуника
тив
процессор
СЕРВЕР
АКС
АКС
Siemens
Siemens
ПРОГРАММАТ
ОР
БОҒЛОВЧИ
ШИТЛАР
КЕЙИНГИ
СИГНАЛЛАРНИ
ҚАЙТА ИШЛАШ
МОДУЛЛАР
РАҚАМЛИ
УЗАТКИЧ
АНАЛОГ
УЗАТКИЧ
БАЖАРУВЧИ
МЕХАНИЗМ
КОНТРОЛ ҚИЛИНАДИГАН,
БОШҚАРАДИГАН, ИСЛОҲ ҚИЛИАДИГАН
ОБЪЕКТ ПАРАМЕТРЛАРИ ВА УНИНГ
ТЕХНИК ВОСИТАЛАРИ
РАҚАМЛИ
УЗАТКИЧ
АНАЛОГ
УЗАТКИЧ
БАЖАРУВЧИ МЕХАНИЗМ
КОНТРОЛ ҚИЛИНАДИГАН,
БОШҚАРАДИГАН, ИСЛОҲ ҚИЛИАДИГАН
ОБЪЕКТ ПАРАМЕТРЛАРИ ВА УНИНГ
ТЕХНИК ВОСИТАЛАРИ
КЕЙИНГИ
СИГНАЛЛАРНИ
ҚАЙТА ИШЛАШ
МОДУЛЛАР
КЕЙИНГИ
СИГНАЛЛАРНИ
ҚАЙТА ИШЛАШ
МОДУЛЛАР
КЕЙИНГИ
СИГНАЛЛАРНИ
ҚАЙТА ИШЛАШ
МОДУЛЛАР
БОҒЛОВЧИ
ШИТЛАР
БОҒЛОВЧИ
ШИТЛАР
БОҒЛОВЧИ
ШИТЛАР
ОУ 1
ОУ 2
ЎТҚАЗГИЧ
ДИСКРЕТ
СИГНАЛЛАР
(26)
АНАЛОГ
СИГНАЛЛАР
(13)
ДИСКРЕТ
СИГНАЛЛАР
(20)
АНАЛОГ
СИГНАЛЛАР
(8)
ДИСКРЕТ
СИГНАЛЛАР
(26)
АНАЛОГ
СИГНАЛЛАР
(13)
ДИСКРЕТ
СИГНАЛЛАР
(20)
АНАЛОГ
СИГНАЛЛАР
(8)
ДИПЕЧЕР ШИТИ
АСОСИЙ СЕРВЕР
ИШЧИ ДИСПЕТЧЕР ЖОЙИ
ИШЧИ МУҲАНДИС ЖОЙИ
КОНТРОЛ ШИТИ
ТАКРОРЛАГИЧ
ЛОКАЛ ИНТЕРЕТ ТАРМОҒИ
O’rama juftli kabel
(1 Расм) ТКМСиС ТУЗИЛИШ СХЕМАСИ
Obyektlarning parametrlarini masofadan nazarot qiladigan va boshqaradigan
malumotli telekommunikatsion tizimni funksional sxemasi
4.SIEMENS mikrokontrollerlari
5
2.1-rasm.MICROCONTROLLERS SIMATIC S7-1200
Bu aloqa interfeyslari to'plamini xavfsiz va asosli ravishda kengaytirish uchun
samarali echimdir. Foydalanuvchi juda oddiy o'rnatish, texnik xizmat ko'rsatish va
dasturlashni ta'minlaydigan yuqori sifatli uskunalarni oladi. SIMATIC S7-1200 keng
ko'lamdagi dasturlarni, murakkablikning past / o'rta darajadagi avtomatlashtirish
vazifalarini samarali echimini, shuningdek avtonom rejimda mavjud bo'lgan barcha
markaziy protsessorlardan, tarmoq tuzilmalari tarkibida va tarqatilgan I / O variantlari.
Hozirgacha tekshirgichlardan foydalanish foydasiz va iqtisodiy jihatdan maqsadga
muvofiq emas deb hisoblangan vazifalar uchun optimal echim. Nisbatan past narxga
xaridor real vaqtda ishlaydigan va kuchli aloqa qobiliyatiga ega qurilmani oladi.
2.2-rasm.SIEMENS S7-1200 simi sxemasi
4.1XUSUSIYATLARI
6
SIMATIC S7 OILASINING YANGI MINIATURA MODULLI NAZORATCHILARI
KIRADI
Dasturchi, odam-mashina interfeysi qurilmalari va SIMATIC oilasining boshqa
boshqaruvchilari bilan tezkor ma'lumot almashish uchun ishlatiladigan PROFINET
interfeysiga ega boshqaruvchi.
O'rnatilgan raqamli kirish / chiqish to'plami
Harakatlanish jarayonlarini yuqori tezlikda hisoblash, tartibga solish, o'lchash va
boshqarishni o'z ichiga olgan o'rnatilgan texnologik funktsiyalarning boy to'plami
Ularni tekshirgichda ishlatish uchun signal plitalari
Mahalliy I / U tizimlarini samarali kengaytirish uchun signal modullari
Quvvat manbalari, SIMATIC xotira kartalari, kalitlar va boshqalar kabi qo'shimcha
komponentlar
SIMATIC S7-1200-ning doirasi
Dasturlashtiriladigan tekshirgich bir qator avtomatik boshqarish va harakatlarni
boshqarish vazifalari uchun samarali echim sifatida qaraladi. U mashinasozlikda, turli
xil ob'ektlar va korxonalarni boshqarish tizimlarida va boshqalarda qo'llaniladi.
Modulning ixchamligi yuqori hisoblash quvvati bilan samarali kombinatsiyalangan
bo'lib, SIMATIC S7-1200 tekshirgichlarini almashtirishdan tortib
avtomatlashtirishning keng doiradagi vazifalari uchun foydalanishga imkon beradi.
eng oddiy o'rni-kontaktli sxemalar va intensiv tarmoq almashinuvi yordamida
murakkab taqsimlangan echimlar bilan yakunlanadi.
Quyidagi soha va hududlarda avtomatizatsiya tizimlarini qurish uchun moslashtirilgan
nazoratchi
Ombor va konveyer tizimlari
Liftlar, eskalatorlar va materiallarga ishlov berish tizimlari
Xavfsiz kirish uchun nasos stantsiyalari va tizimlari
Metallga ishlov berish uskunalari
Paket, matbaa va to'qimachilik mashinalari
Aralash va tuzsizlantirish mexanizmlari
Chiqindi suvlarni tozalash uskunalari
Elektr tarqatish stantsiyasi
Isitish va sovutish moslamalari
Konditsioner uskunalari
Yong'indan himoya qilish tizimlari
SIMATIC S7-1200 OILASI KIRADI
DC / AC quvvat manbai uchun mo'ljallangan modifikatsiyalari bilan ishlash darajasi
jihatidan farq qiluvchi bir necha turdagi markaziy protsessor turlari
7
Markaziy protsessorlarga o'rnatish va ularni kiritish-chiqarish tizimlarini xavfsiz
ravishda kengaytirish uchun analog va diskret anakartlar boshqaruvchining o'rnatish
hajmini oshirmasdan.
Serial aloqa kanallari, shuningdek PROFIBUS va AS-Interface, GSM / GPRS kabi
sanoat tarmoqlari orqali ma'lumotlar almashinuvi uchun zarur bo'lgan aloqa modullari
Turli xil tarmoq tuzilmalarini yaratish uchun ishlatiladigan to'rt qatorli chekilgan kalit
Raqamli / analog signallar uchun I / U signal modullari
Stabilizatsiya qilingan quvvat manbai PS 1207, kirish kuchlanishi ~ 115/230 V,
chiqish kuchlanishi = 24 V
4.2ASBOB-USKUNALARNING LOYIHALASH XUSUSIYATLARI
Sog'lom va ixcham plastik korpus
Himoya eshiklari bilan yopilgan boshqaruv va ulanishlarga aqlli ravishda tashkil
etilgan kirish
Markaziy protsessorlarda va barcha turdagi signal modullarida olinadigan ulanish
terminal bloklari mavjudligi
VDE, UL, CSA va FM standartlariga mos keladi (1-sinf, 2-bo'lim; xavfli hududlar A,
B, C, D, T4A guruhlari)
Mahsulot sifatini boshqarish tizimi ISO 9001 qoidalariga muvofiq sertifikatlangan
4.3ALOQA
SIMATIC S7-1200 o'rnatilgan PROFINET interfeysini hamda aloqa modullari orqali
ketma-ket ulanishni qo'llab-quvvatlaydi. Mavjud PROFINET interfeysi dasturchilar,
kompyuter interfeysi qurilmalari va SIMATIC oilasining boshqa bir qator
boshqaruvchilari bilan ma'lumotlar almashish uchun ishlatiladi.
TCP / IP
ISO-TCP
S7 aloqa funktsiyalari
ULANGAN ASBOB-USKUNALAR
5-toifali standart kabel orqali dala PG va kompyuter:
8
3.1-rasm.Dasturchi va SIMATIC S7-1200 markaziy protsessor o'rtasidagi aloqa.
Asosiy SIMATIC operator panellari:
3.2-rasm.Asosiy operator paneli va SIMATIC S7-1200 markaziy protsessori
o'rtasidagi aloqa.
9
Boshqa SIMATIC S7-1200 tekshirgichlari:
3.3-rasm.CSM 1277 chekilgan tugmasi orqali bir nechta qurilmaning ulanishi.
ERKIN PROGRAMLANADIGAN PTP interfeysi (POINT-TO-POINT)
PtP ulanishi tekshirgichning aloqa modullari orqali o'rnatilishi mumkin. Buning uchun
ketma-ket RS232, RS485 interfeyslaridan foydalanish mumkin. Almashish
foydalanuvchi tomonidan belgilangan aloqa protokoli yordamida erkin
dasturlashtiriladigan protsessor porti orqali amalga oshiriladi. Aloqa modullari S7-
1200 dasturlashtiriladigan tekshirgichga o'z tarkibida ketma-ket interfeysga ega
bo'lgan har qanday qurilmalarni ulashga imkon beradi: printerlar, modemlar, skanerlar
va boshqalar.
10
3.4-rasm.CM 1241 modullari orqali PtP ulanishlari erkin dasturlashtiriladigan
port rejimida.
SIMATIC S7-1200 NAZORATCHI FUNKSIYALARI
Juda oddiy boshlang'ich echimlarni taqdim etish
Tekshirgich bilan tanishishning tez va oson jarayoni
Foydalanish uchun qulay bo'lgan standart buyruqlar to'plami va tushunishi oson
dasturlash tamoyillari loyihani ishlab chiqishga ketadigan vaqtni sezilarli darajada
qisqartirishi mumkin
Haqiqiy vaqtda juda arzon va to'liq ishlash: to'xtash imkoniyatlari, yuqori tezlikda
ishlaydigan hisoblagichlar va impulsli chiqish tezkor jarayonlarni avtomatlashtirish
uchun ushbu turdagi uskunalardan foydalanishga imkon beradi.
Nazoratchi tarqatilgan avtomatizatsiya tuzilmalarida uning ishlash ko'rsatkichlaridan
100% foydalanishga imkon beradi
MILLIY VA XALQARO STANDARTLARGA MUVOFIQ
EN 61131-2
UL 508 va CSA C22.2 № 142.
FM I sinf, 2-bo'lim, A, B, C, D guruhlari; T4A. I sinf, 2 zona, IIC, T4
VDE 0160 va EN 50081-1, 50081-2 va 50082-2 bo'yicha EMC ko'rsatmalarining
qoidalari.
11
5.Gaz datchiki
MQ-2 MQ sensori seriyasida eng ko'p ishlatiladigan gaz sezgichlaridan biridir. Bu
kimyoviy qarshilik (kimyoviy qarshilik) deb ham ataladigan metall oksidi yarimo'tkazgich
(MOS) tipidagi gaz sensori, chunki bu gaz ushbu material bilan aloqa qilganda sezgir
materialning qarshiligining o'zgarishiga asoslanadi. Oddiy kuchlanishni ajratuvchi sxema
yordamida gaz kontsentratsiyasini o'lchash mumkin.
4.1-rasm.Gaz sensori
Tashqi mashni olib tashlaganda sensor shunday ko'rinadi. Yulduz shaklidagi struktura
sezgir element va bakelit asosidan tashqariga chiqadigan oltita bog'lovchi oyoqdan iborat.
Oltitadan ikkitasi (H) sezgir elementni isitish uchun javobgardir va taniqli o'tkazuvchan
qotishma bo'lgan nikel-xrom simli spiral orqali ulanadi.
Harakat sensori bitta korpusda va turli xil korpuslarda amalga oshirilishi mumkin
(boshqaruv bloki datchikdan alohida).
4.2-ram.Gaz sensori sxemasi
12
6.PT100 harorat sensori
5.1-rasm.PT100 harorat sensori
Odatdagidek, IC Station veb-saytida juda kam tafsilotlar mavjud. WZP-187 Texnik
xususiyatlari / Tavsif:Sensor turi: K turi O'lchov diapazoni - -200 ° C - 400 ° COlchamlari -
5 sm uzunlikdagi datchik, 3 pinli 1,5 m kabel Suv o'tkazmaydigan; suvga chidamli
5.2-rasm. PT100 harorat sensori
13
7.T200 bosim sensori
T200 piezoelektrik sensori paydo bo'ldi. Ushbu sensorning o'ziga xos xususiyati suv
sovutishining mavjudligi bo'lib, uning tanasi kirish va chiqish qismlarini taqdim etadi. Bosim
sezgichlarida sovutishdan tashqari, boshqa qo'shimcha elementlar ham taqdim etilishi mumkin.
Shunday qilib, dvigatelning yonish kamerasida (25 Mpagacha) bosimni o'lchash uchun
mo'ljallangan DSP-016 konvertori, shuningdek, 50 soatlik ish vaqti bilan bug ' vazifasini
bajaradi. Quyidagi jadval 2.3 SCB o'lchov asbob-uskunalari (g) tomonidan ishlab chiqarilgan
ba'zi piezoelektrik bosim sensorlar xususiyatlarini beradi. O'tish: Saytda Harakatlanish, Qidiruv
6.1-rasm. Fotodatchiklar.
14
6.2-rasm. T200 bosim sensori
Piezoelektrik sensorlar asosiy kamchiligi, ular faqat puls va tez o'zgaruvchan bosim
o'lchash uchun ishlatiladi, shuning uchun, hatto billur ayblovlar yuzasida joyga
jamlanganda yaxshi izolyatsiya orqali tez hal bo'ladi. Piezoelektrik transduser hosil elektr
tebranishlar chastotasini belgilaydi bo'lgan rezonans o'lchash usuli yordamida sekin-
o'zgaruvchan bosim o'lchash uchun, shunday qilib, PP bosim bog'liq rezonans chastotasi,
o'lchanadi,va, natijada, bu PP deformatsiyalari.
Ushbu turdagi sensorlarning xususiyatlarini olib tashlashda muayyan qiyinchiliklar mavjud.
Odatda, bu maqsadda maxsus matbuot ishlatiladi - birinchi navbatda yuqori bosim asta-
sekin pompalanadi – quvur bosim o'lchagichi tomonidan nazorat qilinadi) va keyin maxsus
valf orqali deyarli bir zumda tiklanadi. Inyeksiya jarayonida yuzaga keladigan to'lovlar hal
qilish uchun vaqt bor ekan, tez bosim tushishi bilan sensor chiqishi teskari polaritning
zaryadini ko'rsatadi.
8.Bosim sensorlari va raqamli ko'rsatkichlar
Yagona dizayn va asosiy va ikkinchi darajali konvertorlarni o'z ichiga olgan sensorlar
mavjud shuningdek, difmanometr sensorlari bosim farqini o'lchash uchun ikkita an'anaviy
o'rniga bitta qurilmadan foydalanishga ruxsat berish. Bosimlarni elektr signaliga aylantirish
uchun o'nlab usullar mavjud, biroq ularning ba'zilari umumiy sanoat IPDLARIDA keng
qo'llaniladi. Eng keng tarqalgan tenzoezistor bosim sensorlarida sezgir element odatda
zanglamaydigan po'latdan yasalgan diafragma bo'lib, uning ustiga o'rnatilgan
tensorezistorlar mavjud. Ishchi suyuqlik bosimi diafragma ustida ishlaydi, uning elastik
deformatsiyasi uning ustida joylashgan tenzoorezistorlarning qarshiligini o'zgartiradi va
o'rnatilgan yoki alohida joylashgan kuchaytirgich nazorat qilish tizimiga uzatiladigan yoki
raqamli ko'rsatkichlar bilan ko'rsatiladigan kerakli standart elektr signallarini ishlab
15
chiqaradi. Muayyan shartlarni hisobga olgan holda, transduserlar bosim o'lchash joyida
to'g'ridan-to'g'ri quvurga o'rnatiladi va o'rnatiladi yoki devor panelida masofadan o'lchash
naychalari orqali o'lchangan muhitga ulanadi. Bundan tashqari, sensorlar aloqasi, odatda,
vana (valf) bloki orqali amalga oshiriladi, bu birinchi navbatda qurilmani o'lchash
nuqtasidan o'chirish valfi orqali o'chirib qo'yish imkonini beradi, ikkinchidan, qurilmani ish
sharoitida nazorat qilish va tekshirish uchun qurilmaga parallel ravishda boshqa nazorat
valfi (namunali) qurilma.
7-rasm.
Zamonaviy sanoat bosim sensorlari o'rnatilgan mikroprotsessorli raqamli interfeysga ega
bo'lgan integral konvertorlar. Ular masofadan diagnostika va konfiguratsiya xususiyatlariga
ega( nol va o'lchov oralig'ini o'rnatish ,texnik birliklarni tanlash,sensorni identifikatsiyalash
va fizik tavsiflash uchun ma'lumotlarni kiritish va boshqalar), o'lchangan intervallarni
yuqori nisbati, yaxshilangan harorat kompensatsiyasi, yuqori aniqlik.
9.Harorat sensori.
8-rasm.Harorat sensori
16
Xona harorati, suyuqlik, qattiq ob'ekt yoki eritilgan metallni nazorat qilish uchun harorat
sensorlari kerak.
Faoliyat turlari va tamoyillari
Avtomatik boshqaruvdagi harorat sensorlarining ta'siri elektr signaliga harorat o'zgarishi
hisoblanadi. Bu elektr o'lchovlarining afzalliklarini keltirib chiqaradi: natijalar tarmoq
orqali osongina uzatiladi, uzatish tezligi etarlicha yuqori bo'lishi mumkin. Qiymatlar bir-
biriga va orqaga aylantirilishi mumkin. Raqamli kod o'lchov aniqligi, tezligi va sezgirligini
oshiradi.
Bosim o'lchaganini ko'radi tugmasi. Shlangi tizimning bir nechta nuqtalarida
markazlashtirilgan bosimni nazorat qilish uchun kalitlardan foydalaniladi
shlangi tizimning bir yoki bir nechta nuqtasini bir manometrga ulash imkonini beruvchi
manometr .
1 kaliti dastagiga bosilganda, 4 makarasi o'ngga siljiydi va 5 kanali orqali nazorat
qilinadigan nuqtadan bosim beriladi
kanal m va undan keyin quvur yoki shlang yordamida kalitga ulangan bosim o'lchagichga.
Harakat ostida harakatni olib tashlaganingizdan keyin
buloqlar 2 dastasi 1 dastlabki holatiga qaytadi, bosim o'lchagichni drenaj bilan bog'laydi-
bosim o'lchagichni o'qish nolga teng. Tanlash uchun
keyingi nuqta dastasi 1 o'ralgan, va kanal 5, g'altakning amalga 4 bahor-Yuklangan to'p
bilan belgilangan 3 qarama-qarshi
silindrsimon korpusning perimetri bo'ylab joylashgan oltitadan biri, R ulanish teshiklari.
8.2-rasm.Ichki bosim o'lchagich bilan o'tish
17
8.3-rasm.Ichki bosim o'lchagich sxema.
10.QULFLASH TIZIMI BILAN ISHLAYDIGAN AVTOMATIK KALIT
MEXANIZMI
18
Avtomatik o'chirish moslamasining elektrodinamik kuchi ko'plab barmoqlar va
kompensatsion kontaktlarga aloqa bosimi buloqlarining ta'siri natijasidir, ularning
menteşeleri o'qlari sezilarli mexanik reaktsiyalar ta'siriga duchor bo'ladi. Mexanizm bu
reaktsiyalarga qisqa tutashuv oqimining maksimal chegarasiga qarshi tura oladi.
11.O’rama juft kabellar
Tarmoq qurishda «o‘ralgan juft» kabelidan foydalanish keng tarqalgan bo‘lib, kichik va
katta mahalliy tarmoqlarni qurishda ishlatiladi. Xususan uy sharoitida tarmoqni tashkil
etish ommalashib borayotgan bir vaqtda bunday tarmoqda bir necha integrallashgan tarmoq
adapterlari va keraklicha uzunlikdagi kabellardan foydalaniladi. «O‘ralgan juft» kabel
ordamida qurilgan mahalliy tarmoqlarning ommalashib ketishiga asosiy sabab,
undaa’umotlarni uzatish juda tez va tizimli platadagi tarmoq ATX standarti mavjudligidir. Shu
ilan birgalikda o‘ralgan juft kabelidan foydalanilganda tarmoq adapterida aynan
bittastandartdan, ya’ni 100Base-TX yoki 1000Base-TX standartdan foydalanish nazarda
tutiladi.
9-rasm. O’rama juft kabel.
10.1. Segment uzunligini chegaralash
Dastlab «o‘ralgan juft» kabeldan qurilgan tarmoq haqida eslaylik:- segment uzunligi 100
m dan oshmasligi;- tarmoqqa ulanuvchi komp’yuterlar soni 1024 tadan osh-masligi
kerak; tarmoqda repiterlar soni 3 tadan oshmasligi kerak. Nima uchun segmentlar
uzunligi 100 m dan oshmasligi kerak? Hammasi oddiy. Misol uchun ikki komp’yuter va
bitta repiterdan tashkil topgan tarmoqni olamiz. Ma’lumotni bir komp’yuterdan boshqa
bir komp’yuterga jo‘natilishini na’muna sifatida ko‘rib chiqamiz. Jo‘natuvchidan kerakli
manzilga signalni yetkazishdagi asosiy omil quyidagicha bo‘ladi:Jo‘natuvchining tarmoq
kartasi. Ma’lumotlar paketini shakllantirish, kerakli xizmatchi axborotlarni ta’minlash.
Shundan keyin signal kabel orqali yuboriladi, bu yerdagi qarshilik bilan tarmoq kartasi
chiqishdagi qarshilik ideal munosabatda
bo‘ladi. Ikkala holatda ham u 50 Omni tashkil qiladi. Bu holda birinchi ushlanish tarmoq
19
kartasi orqali amalga oshiriladi va signalni tashkil qilish uchun kerak bo‘ladigan vaqt
0.25 mks dan iborat bo‘ladi. Jo‘natuvchining tarmoq kartasidan birinchi
repitergacha masofani o‘tishda signal kabel orqali yuboriladi. Signalni qabul qiluvchi
kabel qarshiligi 0.55 mks ni tashkil qilishini hisobga olib, ikkinchi ushlanib qolishni
hisobga olamiz. Signal repiter orqali o‘tadi. Repiter bir qancha vazifani bajaradi, ulardan
biri signalni qayta tiklash uchun xizmat qilish, ya’ni signalni yangidan shakllantiradi.
Eng oddiy holatda u qabul qilgan repiter portidan tashqari barcha repiterlarga jo‘natadi.
Bu holatda 0.35 mks dan 0.7 mks gacha bo‘lgan
uchinchi ushlanish vaqtiga ega bo‘lamiz. Berilgan ketma-ketlikda jo‘natuvchining
tarmoq kartasidan o‘tuvchi signal faqat yo‘lning yarmida tasvirlanadi. Signalning qolgan
yarmi qabul qiluvchining tarmoq kartasi va kabelning qolgan qismi orqali signalni
etkazilgan.
9.1-rasm.O’rama juft kabel.
Ma’lumotlarni uzatishda qo‘yilgan talablarga binoan umumiy ushlanish tezligi 100
Mbit/s bo‘lgan tarmoqda 5.12 mks dan ko‘p bo‘lmasligi kerak. Bundan quyidagi
formulani hosil qilamiz:2* birinchi ushlanish + 2*X* uchinchi ushlanish < 5.12 mks
Tarmoqda nechta repiterdan foydalanish mumkinligini bilish uchun noma’lum X
kiritiladi. Agar repiterlar soni belgilangadan oshib ketsa signallar kuchsizlanib
qoladi.Tarmoqni yaratishda ikkita topologik modeldan biri tanlanadi.
Ikkinchi modelda haqiqiy ushlanishni hisoblash nazarda tutiladi. Bundan ko‘p
uzunlikdagi segmentdan foydalanishga erishish mumkin. Birinchi modelda ikkita holat
yuz berish ehtimoli bor.
20
12.Xulosa
Ushbu kurs ishdan maqsad “Axborot boshqarish tizimlarini loyiohalash” fanidan
mavjud o’quv dasturiga kiritilgan yangiliklarni, zamonaviy raqobatbardosh texnika va
texnologiyalarni talabalar tomonidan mukammal o’zlashtirilishini ta’minlash, zamonaviy
raqobatbardosh elektron qurilmalar yaratish texnologiyalarini mukammal bilishdir.
Shuningdek, kurs ishni ishlash davomida quyidagi ishlar amalga
oshirildi:
SIEMENSmikrokontrollerlari strukturasi va asosiy qurilmalari ishlash printsipi
o’rganildi;
SIEMENSmikrokontrollerlari arxitekturasi o’rganildi.
Relisli modul kirish chiqish seriya lari o’rganildi
Sensorlar bilan ishlash va ulardan foydalanish o’rganildi
Harorat sensori
Tuproq sensori
Induktiv tezlik sensori
Ultrasonik sensori
Optik tolali kabellardan foydalanildi
Respublikamizda yangi qurilayotgan bino inshoatlarni avtomatlashtirilgan ventiyatsiya
tizimini loyihalashda mikroprotsessor texnikasini qo’llash hozirgi kunning dolzarb
masalalaridan biridir. Bugungi kunga kelib mamlakatimizda ushbu masalalar yuzasidan
bir qancha ishlar amalaga oshirilmoqda.
21
13.Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Tutevich V.N. «Telemexanika» M., Oliy maktab, 1985y.
2. Ҳисоблаш тизимлари тизимлари, тармоқ ва телекомуникация.Киев – Минск. 2003 й.
3. Шенброт И.М ва бошқалар.Распределенные АСУТП-М: Энергоиздат, 1985 й.
4. Максименко А.В., Селезнев М.Л. «Основы проэктирования информационно –
вычислительных и систем им сетей ЭВМ » М: Радио ва алоқа, 1991 й.
Энергоиздат, 1991й.
5. Якубайтис Э.А «Открытие информационное сети» М: Радио ва алоқа, 1991й.
6. Ўлжаев Э. «Телемеханика системалари» фанидан марўзалар тўплами,. Тошкент 2002
й.
7. Интернет.
8. Абилов А.В. «Сети связи и системи коммуникации» 2004 й.
9. Невдяев Л.М. «Телекоммуникациённие технологии», Англо-руский толковый
словарь справочник., 2004 й.
Қўшимча адабиётлар
1. Интеграл микросхемалар учун қўлланма Тарабрин т ва бошқалар таҳрири остида
М: Олий мактаб. 1983 – 1985 й.
2. Овчинников В.В., Рыбников И.И. «Техническая база интерфейсоф локальных
вычеслительных сетей» М: Радио ва алоқа, 1989 й.
3. Флинт, Девид, «Локальные сети ЭВМ (архитектура принципи построения
реализации)». Инглиз тилидан таржима. М:Молявий статистика, 1996 й.
4. Бойченко Е.Вю ва бошқалар «Локальные вычмслмтельные сети» М: Радио ва
алоқа, 1985 й.
5. Гитис Э.М., Пискулов Е.А. «Аналого- цифровые преобразаватели» Энергоиздат,
1981 й.
6. Ўлжаев Э. «Телемеханика» фанидан курс лоиҳасини бажариш учун методик
қўрсатмалар. Тошкент, ТГТУ, 1996 й.
7. Интернет маълумотлари
