АЁЛЛАРДА СИЙДИК ТУТАОЛМАСЛИК Маърузанинг максади:  Талабаларга аёлларда сийдик тутаолмасликнинг классификацияси, эпидемиологияси, этиологияси, патогенези, ташхислаш, даволаш ва профилактикаси тўғрисидаги замонавий билимларни бериш ва тўлдириш. Долзарблиги: даволашнинг янги усуллари ишлаб чиқилган.  Аёлларда сийдик тутаолмаслик урологик касалликлар орасида кенг тарқалганлардан биттаси.  Унинг учраши жуда юқори ва унинг камайиш ғоясининг йўқлиги бу муаммонинг актуаллигини аниқлайди.  Охирги йилларда аёлларда сийдик тутаолмасликни ташхислаш ва даволашнинг янги усуллари ишлаб чиқилган. УАШ учун аҳамияти  Қишлоқ (шаҳар) врачлик пункти даражасида имконият даражасида касалликни тўғри ташхислаш, бошқа ҳолларда ўткир патологик ҳолатни аниқлаш, зарурият ва имконият бўлганда (қисман бўлса ҳам) тўғри даволашни умумий амалиёт шифокори (УАШ) амалга ошириши, тўлиқ ва тўғри ташхислашни ўтказиш учун, қўшимча консультация олиши ёки бошқа консультантда ёки мутахассисда тўлиқ даволаниши учун беморларни бошқа муассасаларга (поликлиника, касалхона) жўнатиши керак.  Қишлоқ (шаҳар) врачлик пунктида ёки бошқа муассасаларда даволаниётган ва соғлиғини узоқ муддатга йўқотган, махсус парвариш ва кузатувни талаб қиладиган беморларни реабилитация ва диспансеризация қилишни амалга ошириши керак. Сийдикни тутаолмаслик (СТ) – объектив исботланган сийдикнинг ноихтиёрий чиқишидир, у ижтимоий-гигиеник муаммо ҳисобланади (Сийдикни тутиб туриш Халқаро жамияти – ICS, 2001) Статистик маълумотлар:  Жаҳонда сийдик тутаолмаслик билан 200 млн.дан ортиқ киши азобланади.  АҚШда сийдик тутаолмаслик кекса кишиларнинг асосий муаммоларидан бири бўлиб, 10 млн.дан кўпроқ беморларда сурункали ҳолат сифатида кузатилади.  Бу касаллик билан кўпроқ 40 ёшдан ошган аёллар азобланади, уларнинг 30%-да сийдик тутаолмаслик доимий бўлиб, яна 20%-да вақти – вақти билан учрайди. ICS биноан сийдикни тутаолмасликнинг қуйидаги турлари фарқланади:  Императив  Стрессли  “Ноихтиёрий”  Рефлектор  Тунги энурез  Қовуқнинг тўлиб кетишидан (парадоксал ишурия) ИМПЕРАТИВ СИЙДИКНИ ТУТАОЛМАСЛИК – бу сийишга кучли чақирик билан боғлиқ сийдикни ноихтиёрий ёқатишдир Наружный сфинктер Внутренний гладкомышечный сфинктер Симпатический - гипогастральный нерв Парасимпатический тазовый нерв Соматический пудендальный нерв Wein, Exp. Opin. Invest. Drugs 10(1): 65-83, 2001 ЦНС ИНГИБИЦИЯ / СТИМУЛЯЦИЯ !!! M2; M3 Мускариновые рецепторы ИМПЕРАТИВ СИЙДИК ТУТАОМАСЛИК ИККИ ТУРГА АЖРАТИЛАДИ: СЕНСОР ИМПЕРАТИВ С Т – ҚОВУҚ ИЧИДАГИ ПАТОЛОГИЯ БИЛАН БОҒЛИҚ (ИНФЕКЦИЯ, ТОШ ЁКИ ҚОВУҚ ЎСМАСИ) МОТОР ИМПЕРАТИВ С Т – ДЕТРУЗОРНИНГ ИНГИБИРЛАНМАГАН ҚИСҚАРИШИ НЕЙРОГЕН (ПАРКИНСОН КАСАЛЛИГИДА ДЕТРУЗОРНИНГ ГИПЕРРЕФЛЕКСИЯСИ) ЁКИ НОНЕЙРОГЕН (ИВОДА ДЕТРУЗОРНИНГ НОСТАБИЛЛИГИ) СТРЕССЛИ СИЙДИК ТУТАОЛМАСЛИК - БУ СИМПТОМДА БЕМОР ЖИСМОНИЙ КУЧАНГАНИДА СИЙДИКНИ НОИХТИЁРИЙ ЧИҚИБ КЕТИШИГА ШИКОЯТ ҚИЛАДИ (ICS 2001) Ҳақиқий СТ-нинг 2 тури фарқланади:  “Уретранинг юқори мобиллиги” (қовуқ тубининг бўшанглиги)  “Ички сфинктернинг етишмовчилиги” (уретра сфинктер аппаратининг етишмовчилиги) 10 «НОИХТИЁРИЙ» СИЙДИКНИ ТУТАОЛМАСЛИК – СИЙИШГА ЧАҚИРИҚ БЎЛМАСА ҲАМ, СИЙДИКНИНГ БЕМОР АНГЛАМАГАН ҲОЛДА ЎЗ-ЎЗИДАН ЧИҚИБ КЕТИШИДИР •Неврологик касалликларда кузатилади, бундай ҳолларда қовуққа келадиган сезувчан нерв йўллари узилган бўлади, бундан ташқари детрузорнинг гиперрефлексияси кузатилиши мумкин. • Церебрал дегенерацияси бўлган беморлар қовуқни тўлганлигини англамасликлари ҳамда ўзларини сийишдан тўхтатиб қолаолмасликлари сабабли сийдикни тутаолмасликлари мумкин, чунки Варолиев мостдан юқорироқда сийиш марказлари устидан кортикал назоратнинг йўқолиши қовуқ тўлганида рефлектор сийишга олиб келади. РЕФЛЕКТОР СИЙДИКНИ ТУТАОЛМАСЛИК - БУ ДЕТРУЗОРНИНГ ГИПЕРРЕФЛЕКСИЯСИ ВА/ЁКИ СИЙИШГА ТАЛАБ ЙЎҚЛИГИДА УРЕТРАНИНГ НОИХТИЁРИЙ БЎШАШИ БИЛАН БОҒЛИҚ СИЙДИКНИНГ НОИХТИЁРИЙ ЧИҚИШИ Бундай сийдик тутаолмаслик фақат қовуқ ва уретра функциясининг нейропатик бузилишида кузатилади. Тунги энурезга олиб келувчи патофизиологик омиллар Тунги полиурия Тунги энурез Қовуқ функционал хажмининг камайиши Уйқуда қовуқ тўлганини сезишнинг пасайиши ТУНГИ ЭНУРЕЗ – БУ ТУНГИ УЙҚУДА СИЙДИКНИ НОИХТИЁРИЙ ЧИҚИБ КЕТИШИ ҚОВУҚНИ ТЎЛИБ КЕТГАНИДАН СИЙДИКНИ ТУТАОЛМАСЛИК (ПАРАДОКСАЛ ИШУРИЯ) - БУ ҚОВУҚНИ ОРТТИРИЛГАН ЧЎЗИЛИБ КЕТИШ ТУРИ, БУНДА ҚОВУҚ ИЧИ БОСИМИ УРЕТРАНИ ЁПИЛИШ БОСИМИДАН ЮҚОРИ БЎЛАДИ. БУ ҲОЛАТ ИНФРАВЕЗИКАЛ ОБСТРУКЦИЯ (иккиламчи) БИЛАН БОҒЛИҚ СИЙДИКНИ СУРУНКАЛИ СИЙДИК ТУТИЛИШИДА ёки ҚОВУҚНИ ОБСТРУКЦИЯСИЗ АКОНТРАКТИЛЛИГИДА КУЗАТИЛАДИ (масалан, диабетик цистопатия). СИЙДИК ТУТАОЛМАСЛИК ТУРЛАРИ (уретрага нисбатан)  Уретрал Стрессли Императив “Ноихтиёрий” Рефлектор Тунги энурез Қовуқнинг тўлиб кетишидан  Экстрауретрал Сийдик найи оғизчаси эктопияси, оқмалар, қовуқ экстрофияси Экстрауретрал сийдик тутаолмаслик Эпидемиологияси HUNSKAAR S, ET AL. EPIDEMIOLOGY OF URINARY AND FECAL INCONTINENCE AND PELVIC ORGAN PROLAPSELN: INCONTINENCE 3 RD INTERNATIONAL CONSULTATION ON INCONTINENCE, 21 (PARIS). 2005; P. 255-312. Турли ёшлардаги СТ турларининг тарқалганлиги (Hannestad Y.S. et al. 2000) СТ-нинг умумий сабаблари  Туғма нуқсонлар  Нерв тизимининг зарарланиши ва касалликлари  Қовуқ тузилишидаги патологиялар: - Мушаклар - Бириктирувчи тўқима - Иннервацияланиши - Сенсор афферент нервларнинг - Сфинктернинг соматосенсор назорати ва координацияси  Пастки сийдик йўллари бириктирувчи тўқимасининг ўзгаришлари  Организмнинг физиологик қариши Аёлларда СТ-нинг исботланган ва тахминий хавф омиллари  Ёш  Ҳомиладорлик  Туғриқлар  Менопауза  Гистерэктомия  Семизлик  ПСЙС  Функционал ёмонлашиши  Марказий нерв системасидаги ёш билан боғлиқ ўзгаришлар изменения в ЦНС  Профессиональные риски  Ирсий ва генетик  Бошқа омиллар Аёллардаги СТ-нинг специфик сабаблари  Ҳақиқий стрессли СТ: - уретрал етишмовчилик - қин деворларининг релаксацияси  Специфик ёндош омиллар: - чаноқ туби анатомияси, m.levator дефекти, мушаклар ўлчами ва таранглашиши - Туғриқлар ва туғиш давридаги жарохатлар - Қин девори томонидан уретрани ушлаб турилиши («гамак») - Организмнинг физиологик қариши  Менопауза СТ-ни баҳолаш учун ICIQ-SF сўровномаси тавсия этилади 1. Сизда СТ қанчалик ҳолларда кузатилади? Ҳеч қачон = 0; Ҳафтада 1 марта = 1; Ҳафтада 2 ёки 3 марта = 2; Кунда 1 марта = 3; Кунда бир неча бор = 4; Доимо = 5 2. Сизнинг фикрингизча қанча миқдорда сийдик ажралиб чиқади? Одатда қанча миқдорда сийдик ёқатасиз (ҳимоявий воситалардан фойдаласизми- кийимингизни ҳимоя қилишда?) Йўқ = 0; Жуда кам миқдорда = 2; Кам миқдорда = 4; Кўп = 6. 3. Кундалик ҳаётингизга СТ қандай таъсир этади? 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 0 = умуман таъсир этмайди 10 = аҳамиятли даражада 4. СТ қачон кузатилади? ( Илтимос, Сизга мос жавобни белгиланг) Ҳеч қачон - СТ йўқ Хожатхонага утиб боргунча оқиб кетади СТ йўталган ёки аксирганда кузатилади СТ уйқу даврида кузатилади СТ жисмоний зўриқганда кузатилади (машқлар бажарганда) СТ сийиб бўлгач ва кийим кийиш вақтида кузатилади СТ бирон-бир сабабсиз кузатилади СТ доимо кузатилади Стандарт сийиш кундадиги -7 кунлик Сийиш кундалигининг тўлиқ версияси Қин орқали текшириш бунда қуйидагилар баҳоланади:  Қин ўлчами, шиллиқ қаватнинг ҳолати ва ажралма характери;  Қин ва уретрада чандиқларнинг мавжудлиги;  Қиннинг олдинги сводини ўлчамлари;  Сийдик чиқариш канали ва қовуқ бўйтнчасининг жойлашиши;  Цистоцеле ва уретроцеленинг мавжудлиги ва унинг тури;  Ректоцеленинг мавжудлиги ва унинг даражаси;  Бачадон бўйинчаси ва танасининг жойлашиши;  Қовуқ бўйинчасини пайпаслаш ва унинг симфизга нисбатан жойлашишини аниқлаш;  Паравезикал бўшлиқни бимануал пальпация қилиш;  Қовуқ бўйинчаси ва бачадоннинг харакатчанлигини кучанишда текшириш;  Йўталганда ва кучанганда сийдикни ноихтиёрий чиқишини аниқлаш. Қин орқали текширишда шифокор кўзгу ёрдамида беморга унинг жинсий аъзоларидаги ўзгаришларни намоён этмоқда Уретрага Q-tip тампон таёқчасини ўрнатиб, угломер ёрдамида максимал кучаниш вақтида горизонтал чизиқ билан тампон орасидаги бурчак ўлчанади (Валсальва синамаси). Агар бурчак 30 градусдан ортиқ бўлса – уретровезикал бирикиш гипермобил деб топилади Пастки сийдик йўллари ва чаноқ туби УЗС-си Интроитал сканерлаш - қовуқ бўйнининг ушлаб турилиши ҳолати яхши. Трансперениал сканерлаш – уретра сфинктери тинч ҳолатда Уретра сфинктерини 3D cканерлаш Чаноқ тубини MRI – сагитал кўриниши (тинч ҳолатда ва кучанганда). Сийдик найининг эктопиясини ташхислаш MRI (тўғри ва сагиттал обзор) Кетма-кет МРТ скенограммалар: тинч холатда (чапда) ва кучанганда – ЦИСТОЦЕЛЕ. Уродинамик текширувлар  Урофлоуметрия қолдиқ сийдик ҳажмини ўлчаш билан (PVR)  Цистометрия  Уретра профилометрия стресс профиль  ЭМГ Внутрипузырное давление (Pves) Внутрибрюшное давление (Pabd) Компьютер помпа Қовуқ тубининг етишмовчилигида сийдик оқим тезлиги кескин ошган ва сийдик ажралиш муддати қисқарган. Урофлоуметрия Цистометрия Детрузор босимини ўлчаш (қандай босимда сийдикни оқишини аниқлаш учун (DLPP) Детрузор босимини ўлчаш (қандай босимда сийдикни оқишини аниқлаш учун (DLPP: чапда) ва Вальсальва синамаси даврида (VLPP: ўнгда). Стрелка билан сийдик оқиб кетиши кўрсатилган. СТРЕСС ПРОФИЛЬ Консерватив даволаш “Биз урологлар, агар консерватив даволаш самарали бўлса, уни биринчи ўринга кўйишга розимиз” Alan Wein, MD “Operative Management of Stress Urinary Incontinence” AUA ‘99 Panel Discussion AUA Daily News Консерватив даволаш  Турмуш тарзини ўзгартириш  Қовуқни машқ қилдириш  Кегель машқлари  Biofeedback (биологик қайта алоқа)  Электростимуляция  Магнит иннервация  Медикаментоз Турмуш тарзини ўзгартириш Қовуқни машқ қилдириш  Сийиш кундалиги  Диета  Суюқлик ичиш режими  Сийишлар орасидаги вақтни кўпайтириш  Кегель машқлари Қовуқни машқ қилдириш Оралиқ соҳа мушакларининг қувватини ошириш машқлари