Аyollarning jinsiy a'zolari Аyollarning jinsiy a’zolari o’z navbatida ikkita guruhga bo’linadi: 1. Ichki jinsiy a’zolar – tuxumdon ovarium, bachadon uterus, bachadon nayi tuba uterina va qin vagina. 2. Tashqi jinsiy a’zolar – ayollarning jinsiy sohasi va klitor. Tuxumdon Tuxumdon, ovarium – kichik chanoq bushlig’ida joylashgan, ayollarning juft jinsiy a’zosi hisoblanadi. Unda tuhum hujayra rivojlanadi va jinsiy garmonlar ishlab chiqariladi. Ko’rinishi cho’zinchoq shaklda bo’lib, oldindan orqaga qarab biroz yassilashgan. Uzunligi o’rtacha 2,5 sm, kengligi 1,5 sm, qalinligi 1,0 sm, og’irligi 5 - 8 gr. Tuxumdonning ikkita yuzasi, ikkita tomoni va yuqorigi uchi - extremitas tubaria va pastki uchi - extennitas uterina farqlanadi. Tuxumdanning yuzalari: - Ichki yuzasi - facies medialis - Tashqi yuzalari- facies lateralis Tuxumdonning chekkalari: - Orqa erkin kirrasi - margo liber - Oldingi tutqichli qirrasi - margo mesoovaricus Tuxumdonning darvozasi - hilus ovarii deyiladi. Bu darvozadan arteriya va tuxumdonning nervlari tuxumdon ichiga kiradi, vena va limfa tomirlar chiqadi. Tuxumdonning yuqori uchi bachadon naylariga qaragan boʼladi, pastki uchi esa bachadonga qaragan boʼlib, u tuxumdonning hususiy boylami - lig. ovuli proprium bilan bachadonga yopishib turadi. U tuxumdonning bachadon uchidan boshlanadi va bachadonning lateral burchagiga birikadi. Kichik chanoq boʼshligʼida tuxumdonni osiltirib turuvchi boylam - lig. saspensorium ovarii joylashadi. Bu boylam ichida tuxumdonning qon-tomiri va fibroz tolalari joylashgan boʼladi. Tuxumdon tashqi tomondan bir qavat pushti rangli epiteliy bilan qoplangan, uning tagida pishiq biriktiruvchi toʼqimali oraliq parda - tunica albuginea oʼrab turadi. Biriktiruvchi toʼqimali parda ostida tuxumdonning parenximasi mavjud, u tashqi va ichki qavatga ajraladi. Ichki qavti magʼiz modda - medulla ovarii deyiladi. Tashqi poʼstloq qavatda - cortex ovarii, yetilgan folikulalar - folliculi ovarici maturis va birlamchi folikulalar - folliculi ovarici primarii boʼladi. Yetilgan folikulalar ichida ayollar jinsiy hujayralari - ootsit boʼladi. Folikula pufakchalari tuxumdonning yuza qavatida yaqinlashib yoriladi va tuxum hujayra qorin boʼshligʼiga chiqadi, bular bachadon nayi shokilalari yordamida bachadon nayining qorin teshigi orqali bachadon nayiga kiradi. Yorilgan folikulaning oʼrniga qon bilan toʼlgan pufak qoladi unga sariq tana - corpus luteum boʼladi. Bu tuxum hujayra urugʼlanmasa sariq tana kichrayib oq tanaga - corpus albicans aylanadi. Аgar bu urugʼlanib homila hosil boʼlsa sariq tana kattalashadi 1.5-2 sm boʼladi bu - corpus luteum graviditatis deb nomlanadi. U oʼzidan sariq tana garmonini ishlab chiqaradi va homilani oʼsishida ishtirok etadi. Folikulalar yorilib qancha koʼp hujayra chiqqani sari tuxumdon kichrayadi va yuzasi burishadi. Bachadon Bachadon, uterus - toq mushakdan tuzilgan, noksimon shakldagi ayollar jinsiy a’zosi. Bachadon kichik chanoq bo‘shlig‘ida erkin, qovuq va to 'g 'ri ichakning orasida joylashadi va oldinga qovuq ustiga egilib turadi, bu - antiversio uteri deyiladi. Ba’zi hollarda bachadon orqaga qarab egilgan holatda - retroversio, (retroflexio) bo‘ladi. Bachadon uch qismdan iborat: 1. Bachadonning tubi - fundus uteri 2. Bachadonning tanasi - corpus uteri 3. Bachadonning bo'yni – cervix uteri Bachadonning tubi fundus uteri - unga bachadon naylari kiradigan chiziqdan yuqorida joylashgan bo’lib, do'ng shaklida ko'tarilib turadi. Bachadon tanasining bo'yinga o'tish joyi torayib bachadonning toraygan qismini - isthmus uteri hosil qiladi. Bachadon bo'yni ikki qismdan iborat: qin ichiga kirib turgan qin qismi portio vaginalis va qin usti qismi portio supravaginalis.Bo’yinning qin qismiga bachadon teshigi - ostium uteri ochiladi. Bachadon teshigi oldingi va orqa lablar - labium anterius et posterius bilan chegaralangan. Bachadonning ikkita yuzasi : 1. Qovuqqa qaragan oldingi yuzasi - facies vesicatis 2. To‘g‘ri ichakka qaragan orqa yuzasidan - facies intestinalis Va bundan tashqari o‘ng va chap chekkalari - margo uteri dexter et margo uteri sinister tafovut qilinadi. Bachadonning o‘rtacha uzunligi 7-8 sm, kengligi 4 sm, qalinligi 2-3sm, og‘irligi tug‘magan ayollarda 40-50 g, tuqqan ayollarda 80-90 g bo‘ladi. Bachadon devori qalin bo’lib, tor uchburchak shaklidagi bachadon bo‘shlig‘ini - cavitas uteri atrofdan turadi. Uchburchakning asosi bachadon tubiga qaragan bo'ladi. Bachadon bo‘shlig‘ining uchi pastga bachadon bo‘yniga qaragan bachadon bo‘yni kanaliga - canalis cervicalis uteri o ‘tib ketadi va qinga bachadon teshigi bo‘lib ochiladi. Bachadon devori uch qavatdan iborat: 1. Tashqi seroz qavat - tunica serosa 2. O‘rta mushak qavat - tunica muscularis 3. Ichki shilliq qavat - tunica mucosa Bachadonning shilliq pardasi - bir qavatli prizmatik epiteliy bilan qoplangan. Unda oddiy naysimon bachadon bezlari - glandulae uterinae bo’ladi. Qorin parda bachadonni o ‘rab, ikki yon tarafga yo‘naladi va bachadonning keng boylami - lig. latai uteri hosil qiladi. Bachadon chov kanalidagi teri sohasi bilan lig. teres uteri – yumaloq boylam vositasida birlashadi. Bachadon bilan tuxumdon orasida lig. ovarii proprium - tuxumdonning xususiy boylami, qov suyagi bilan bachadon bo‘yni orasida lig. pubocervicale, to‘g ‘ri ichak bilan bachadon orasida - lig. rectouterinum boylamlari tortilgan bo’adi. Bachadonning bo‘yin sohasida ko‘ndalang boylam - lig. transversum cervicis mavjud. Bachadon kichik chanoq bo‘shlig‘ida erkin joylashadi va oldinga qovuq ustiga egilib turadi, bu - antiversio uteri deyiladi. Bu holatda bachadon tanasi, bo‘yni bilan oldinga ochilgan burchak - antiflexio uteri hosil qiladi. Ba’zi hollarda bachadon orqaga qarab egilgan holatda - retroversio, retroflexio bo‘ladi. Bachadon nayi Bachadon nayi tuba uterina - tuxum hujayrani qorinparda bo‘shlig‘idan bachadonga o‘tkazib beruvchi naysimon a’zo. Bachadon nayi kichik chanoq bo‘shlig‘ida bachadonning keng boylamining yuqori chekkasida joylashgan. Uning uzunligi 10-12 sm, bo'shlig'ining kengligi 2-4 mm. Bachadon nayining bir uchi bachadon teshigi - ostium uterinum tubae bilan bachadon bo‘shlig‘iga ochilsa, ikkinchiuchi esa qorin teshigi - ostium abdominalis tubae uterinae yordamida qorin bo‘shlig‘iga ochiladi. Unda to‘rt qism tafovut qilinadi. 1. Nayning bachadon devoridagi qismi - pars uterina 2. Nayning siqilgan bo'yin qismi - isthmus tubae uterine Bachadon nayining kengaygan qismi - ampulla tubae uterine eng uzun qismi hisoblanadi, uning diametri asta - sekin kengayib borib kengaygan qismni - infiindibulum tubae uterina o'tadi. Uning chekkalari uzun va qisqa nay shokilalari - fimbriae tubae uterina bilan tugaydi Bachadon nayining devori to ‘rt qavatdan iborat: 1. Tashqi seroz qavat - tunica serosa 2. Seroz osti tana - tela subserosa 3. Mushak qavat - tunica muscularis 4. Ichki shilliq qavat - tunica mucosa Shilliq parda kiprikli epiteliy bilan qoplangan bo‘lib, kiprikchalar bachadonga qarab harakat qiladi. Sababi etilgan tuxum hujayrani bachadon bo’shlig’iga yo’naltiradi. Qin Qin vagina - kichik chanoq bo‘shlig‘ida joylashgan, bachadondan tashqi jinsiy yoriqqacha cho'zilgan naysimon a ’zo. Uning uzunligi 8-10 sm, devorining qalinligi 3 mm. Qinning ikkita devori: oldingi devor paries anterior va orqa devor paries posterior tafovut qilinadi. Qin oldingi devorining yuqori qismi qovuq tubiga tegib turadi, pastki qismi esa ayollar siydik chiqarish kanali devoriga birikib ketgan. Qin devorlari bir-biriga tegib turadi. Ular bachadon bo‘ynining qin qismini o‘rab oladi, va uning atrofida tor yoriq qin gumbazi - fornix vaginae ni hosil qiladi. Qinning orqa devori uzun bo'lgani uchun gumbazning orqa qismi pars posterior oldingi qismidan pars anterior chuqurroq b o ‘ladi. Qinning pastki uchi qin dahliziga qin teshigi ostium vaginae bilan ochiladi. U qizlik pardasi hymen bilan bekilgan. Qizlik pardasi qin dahlizini, qin bo’shlig‘idan ajratib turadi. U yarimoysimon yoki ilma - teshik plastinka shaklida bo‘ladi. Ba’zi hollarda qizlik pardasida teshik bo‘lmasligi hymen inperforantus mumkin. Qin devori uch qavatdan iborat: 1. Tashqi adventitsial qavat - tunica adventitia 2. O‘rta mushak qavat - tunica muscularis 3. Ichki shilliq qavat - tunica mucosa Ayollarning tashqi jinsiy a’zolari Organa genitalia feminina externa Ayollarning tashqi tanosil a’zolariga - ayollar jinsiy sohasi va klitor kiradi. Ayollaming jinsiy sohasiga pedendun feminine - qov do‘mbog‘i, katta va kichik jinsiy lablar hamda qin dahlizi kiradi. Qov do'mbog'i mons pubis - qorin sohasidan qov egati, sondan esa chanoq-son egati bilan ajrab turadi. U tuklar bilan qoplangan va teri osti yog' kletchatkasi yaxshi rivojlangan bo'ladi. Katta jinsiy lablar labium majus pudenda - juft bo’lib, yumaloq shaklda bo’ladi. Uning uzunligi 7-8 sm, kengligi 2-3 sm. Ular jinsiy tirqishni - ruma pudenda yon tomondan chegaralab turadi. Katta lablarning ichki yuzasi pushti rangda bo'lib, bir-biriga qaragan. Katta jinsiy lablar terisining pigmenti k o 'p bo'lib, ko'plab yog’ va te r beziari bo'ladi. Kichik jinsiy lablar labium minus pudenda - juft, yupqa bo'ylama teri burma shaklida bo'lib, ular katta lablar ichida joylashadi, qin dahlizini chegaralab turadi. Kichik jinsiy lablar tarkibida elastik va mushak tolalari ko'p bo'lgan biriktiruvchi to'qimadan tuzilgan. Kichik jinsiy lablarning yuqori uchlari ikkiga bo'linadi va klitorga qarab yo'naladi. Qin ahlizi vestibulum vaginae – qayiqsimon shakldagi chuqurlik, yon tomondan kichik jinsiy lablar, pastdan qin dahlizi chuqurchasi, yuqoridan klitor bilan chegaralanadi. Uning tubida qin teshigi, siydik chiqarish kanalining tashqi teshigi, katta va kichik dahliz bezlarining naychalari ochiladi. Qin dahlizning katta bezi (Bartolin bezi) glandulae vestibularis major - juft, ovalsimon bo'lib, kattaligi no‘xatdek alveolar naysimon bez hisoblanadi. Ular kichik jinsiy lablar asosida joylashib, naychasi kichik jinsiy lablar asosiga ochiladi. Bez qinning kirish qismini namlab turuvchi shilliq suyuqlik ishlab chiqaradi. Dahlizning kichik bezlari glandulae vestibularis minors- qin dahlizi devorida joylashadi, naychalari shu yerga ochiladi. Dahliz so’g’oni bulbus vestibule - biriktiruvchi to ‘qima va silliq mushak tolalaridan iborat. U taqasimon shaklda klitor bilan siydik chiqarish kanalining tashqi teshigi o'rtasida joylashgan. Klitor Klitor clitoridis- erlik olati g'ovak tanasiga o'xshagan juft g'ovak tanadan - corpus cavernosum clitoridis iborat. Klitorning oyoqchasi - crus clitoridis, tanasi - corpus clitoridis, tana boshchasi - glans clitoridis kabi hosilalari bo’ladi. . Klitor tanasining uzunligi 2,5-3,5 sm bo'ladi. Uning ichida to‘siqlar - septum corporum cavernosum, to‘siqlar orasida g ‘ovakli tana - corpus cavernosum clitoridis mavjud. Klitorning tashqi yuzasi fassiya - fascia clitoridis bilan qoplanib, boylam - lig. suspensorium clitoridis da osilib turadi. Oraliq Oraliq perineum - kichik chanoqning chiqish teshigini qoplab turuvchi, yumshoq to’qimadan tashkil topgan qism. Oraliq old tomondan qov simfizining pastki chekkasi, orqadan dum suyagining uchi, yon tomondan qov va o ‘tirg‘ich suyaklarining pastki shoxlari va o ‘tirg‘ich bo‘rtig‘i bilan chegaralangan. Qisqacha aytganda ma’noda oraliq deganda old tomondan tashqi tanosil a’zolari, orqadan orqa teshik o‘rtasida joylashgan oraliqning pay markaziga to‘g‘ri kelgan soha tushuniladi. Ayollarda bu soha jinsiy yorig‘ning orqa chekkasidan orqa teshikning oldingi chekkasigacha davom etadi, erkaklarda esa yorg‘oqning orqa chekkasidan orqa teshikning oldingi chekkasigacha davom etadi.