V A
Havoda
(%)
Yerda
(%)
Asosiy minerallari
N
78,09
0,04
NaNO3
Chili selitrasi
P
-
0,1
3 Ca₃(PO₄)₂
Fosforit
As
-
5∙10-4
FeAsS
Arsenopirit
Sb
-
4∙10-5
Sb2O3
Stibnit
Bi
-
2∙10-4
Bi2S3
Vismut yaltirog’i
Tabiatda tarqalishi
Oksidlanish darajalari
Oksidlovchi
Atomning tashqi
elektron
konfiguratsiyasi
7
14
5
2
Tabiatda azotning ikkita izotopi bor:
14N – 99,635 % va 15N – 0,365%
Azot
2s2 2p3
Elektron
formulasi:
Azot
molekulasi
Molekulyar
formulasi:
N2
Tuzilish
formulasi:
Azot
Tabiatda tarqalishi
Azot tabiatda erkin holda ham, birikmalar tarzida ham
uchraydi. Erkin holda havoning asosiy qismini tashkil
etadi. Havoda hajm jihatdan 78 %, og‘irlik jihatdan 75,5 %
azot bo‘ladi. Birikmalar holida esa NaNO3 ko‘rinishda
Chilida uchraydi.
Shuning uchun ham NaNO3 ni
Chili selitrasi deyiladi.
Azot
Havoning tarkibi
Tabiatda tarqalishi
Azot tuproqda ham turli nitratlar holida
uchraydi. Tirik organizmlar tarkibiga kiruvchi,
hayot uchun eng muhim bo‘lgan
moddalar, ya’ni oqsillar
ham azotning tabiiy
birikmalaridir.
Olinishi
Laboratoriya sharoitida toza azot qizdirilgan
mis (II)- oksidi ustidan ammiak gazini
o‘tkazib olinadi:
3CuO + 2NH3 = 3Cu + 3H2O + N2
NaNO2 + NH4Cl = N2 + 2H2O + NaCl
Olinishi
Sanoatda azot olish uchun asosiy xomashyo havo
hisoblanadi. Havo suyuq holatga o‘tkaziladi. Buning
uchun havo qattiq sovitiladi. Suyuq havo sekin asta
bug‘latiladi. Bunda birinchi bo‘lib havo tarkibidagi
azot uchib chiqadi. Buning sababi azotning qaynash
harorati – 196 °C, kislorodniki esa – 183 °C. Suyuq
havo tarkibidan azot chiqib bo‘lgandan so‘ng,
kislorod qoladi. Demak, bu texnologik jarayonda
azot hamda kislorod olinadi.
O2
N2
Fizik xossalari
Gaz;
Rangsiz;
Hidsiz;
Ta’msiz;
Suvda yomon eriydi;
Havodan ozgina yengil;
-196oC da suyuqlanadi;
-210 oC da qattiq holatga o‘tadi.
Azot molekulasi deyarli inert gaz. Bunga sabab azot
molekulasi tarkibidagi uchbog‘dir. Bu bog‘ni uzish uchun
juda katta energiya talab qilinadi. Shuning uchun ham azot
molekulasi kislorod bilan ham to‘g‘ridan to‘g‘ri reaksiyaga
kirishmaydi.
Kimyoviy xossalari
Kimyoviy xossalari
Yuqori haroratda, masalan, elektr yoyi hosil
bo‘lishidagi haroratda azot kislorod bilan reaksiyaga
kirishib azot (II) - oksid hosil qiladi:
2000oC
N2 + O2
2NO - Q
Momaqaldiroq (chaqmoq) paytida hosil bo‘ladigan
elektr razryadlari ta’sirida ham atmosferadagi azot
oksidlanib, azot (II) - oksidi hosil qiladi.
Kimyoviy xossalari
Azot katalizator ishtirokida yuqori bosim va harorat
ta’sirida vodorod bilan reaksiyaga kirishadi:
N2 + 3H2 = 2NH3 + Q
Litiy odatdagi sharoitda azot bilan reaksiyaga kirishadi:
6Li + N2 = 2Li3N
Kimyoviy xossalari
Boshqa har qanday metallar bilan odatdagi sharoitda
reaksiyaga kirishmaydi. Qizdirilganda magniy bilan
reaksiyaga kirishadi:
3Mg + N2 = Mg3N2
Metallarning azot bilan hosil qilgan birikmalari nitridlar deb
ataladi.
Masalan: Li3N — litiy nitrid, Mg3N2 — magniy nitrid.