Бактерияларни физиологияси, ўсиши, кўпайиши, нафас олиши

Yuklangan vaqt

2025-09-05

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

7

Faytl hajmi

69,0 KB


 
 
 
 
Бактерияларни физиологияси, ўсиши, кўпайиши, нафас олиши 
 
 
 Микроорганизмлар физиологияси- Микроорганизмлар физиологияси 
деганда уларнинг:1. Озиқланиши, 2. Нафас олиши, 3. Ўсиши, 
4. Кўпайишини ўрганамиз 
 
Микроорганизмарда моддалар алмашиниш процесси яъни метаболизм 
процесси 2 та бир-бирига боғланган процессда ўтади: 
1. Ассимиляция (анаболизм) ва 2. Диссимиляция (катаболизм) 
 Ассимиляция- процессида ўзлаштирилган озиқ моддалар - яъни юқори 
молекулали бирикмалар - хужайранинг ўз тузилиши учун сарф бўлади. 
 Диссимиляция -процессида озиқ моддалар парчаланди, оксидланади 
ва:хужайранинг хаёт учун керак бўлган энергия ажратиб чиқаради. 
Бактерия 
хужайраси 
ўзлаштирадиган 
(хазм 
киладиган) 
асосий 
бйрикмаларга: углеводлар, аминокислоталар, ёг кислоталари, минерал 
тузлар, витаминлар ва бошка киради. | 
Бактериялар ўзларининг хаётида керакли бўлган элементларга киради: 
С, Н, О, N, Р, S, k, Ca, Mg, Fe ва микроэлементлардан: Mn, Mo, Zn, Си, Со, Ni, 
Va, В, Cl, Na, Se Si, Wo ва бошкалар — бу микроэлементлар хамма 
организмларга хар доим хам керак эмас, лекин бактерияларга булар керакли, 
чунки коферментлар (синтези учун керак (бу ферментлар узларининг махсус 
типдаги метаболизмини ушлаб туради).  
Озикланиш типлари: 
Бактерияларнинг озикланиш типлари углерод билан азотни хазм килиш 
характерига караб белгиланади.  
Бактерияларни физиологияси, ўсиши, кўпайиши, нафас олиши Микроорганизмлар физиологияси- Микроорганизмлар физиологияси деганда уларнинг:1. Озиқланиши, 2. Нафас олиши, 3. Ўсиши, 4. Кўпайишини ўрганамиз Микроорганизмарда моддалар алмашиниш процесси яъни метаболизм процесси 2 та бир-бирига боғланган процессда ўтади: 1. Ассимиляция (анаболизм) ва 2. Диссимиляция (катаболизм) Ассимиляция- процессида ўзлаштирилган озиқ моддалар - яъни юқори молекулали бирикмалар - хужайранинг ўз тузилиши учун сарф бўлади. Диссимиляция -процессида озиқ моддалар парчаланди, оксидланади ва:хужайранинг хаёт учун керак бўлган энергия ажратиб чиқаради. Бактерия хужайраси ўзлаштирадиган (хазм киладиган) асосий бйрикмаларга: углеводлар, аминокислоталар, ёг кислоталари, минерал тузлар, витаминлар ва бошка киради. | Бактериялар ўзларининг хаётида керакли бўлган элементларга киради: С, Н, О, N, Р, S, k, Ca, Mg, Fe ва микроэлементлардан: Mn, Mo, Zn, Си, Со, Ni, Va, В, Cl, Na, Se Si, Wo ва бошкалар — бу микроэлементлар хамма организмларга хар доим хам керак эмас, лекин бактерияларга булар керакли, чунки коферментлар (синтези учун керак (бу ферментлар узларининг махсус типдаги метаболизмини ушлаб туради). Озикланиш типлари: Бактерияларнинг озикланиш типлари углерод билан азотни хазм килиш характерига караб белгиланади. Logotip
I Углеродни хазм |қилинишига караб: 
I Аутотрофлар (грекча autos - ўзим, trophe - озикланиш). Автотроф 
бактериялар углерод манбаи қилиб СО2 дан фойдаланади ва ;улар оддий 
моддалардан мураккаб бирикмалар синтезлаб олади. Улар ўзларининг ўсиши 
учун NaCl, K^HPO4, FeCl2, MgSO4, (NH4)2SO4 ларни озиқ мухитга қўшиш 
керак, шуларни талаб килади.               I 
2. Гетеротрофлар - (грекча heteros -бошка, trophe - озикланиш). Углерод 
манбаи килиб хар хил, углерод тутувчи бирикмалар — гексозалар (глюкоза) 
кўп атомли спиртлар, аминокислоталар, органик кислоталар қўллайди.     
3. Гипотроф — булар ўзларининг метаболитик активлигини йўқотган 
Микроорганизмлар бўлиб, бу бактериялар ўзларининг хаёт фаолиятларини 
хужайра тузилишини ёки хўжайин метаболитларини қайта тиклаш билан 
таьминлайди. 
4. Ауксотрофлар. Ўзларининг ривожланиши учун ўсиш факторлари 
тaлa6 қилувчи бактериялардир. Бундай бактериялар ўзларининг ўсиши учун 
керакли бўлган компонентларни ўзлари синтезлай олмайдилар. 
 Маълум 
бир 
ўсиш 
факторига 
мухтож 
бўлмаган 
бактериялар 
прототрофлар дейилади. Прототрофлар ўзига керакли бўлган органик 
бирикмаларни (углеводлар, аминокислоталар ва бошкалар) глюкоза ва аммон 
тузларидан сийтезлай олади. 
1 Гетеротрофлар 2 группага бўлинади: 
1. Сапрофитларлар ва 2. Паразитлар 
 Сапрофитлар (грекча sapros - чирилган phyton - ўсимлик) - тайёр 
органик бирикмаларни ўлик организмдан олади (чиритиш бактериялари). 
 Паразитлар- Одам, хайвон ва ўсимлик тирик хужайрасининг органик :-
моддаларни хисобига яшайди ва кўпаяди. Масалан, вируслар, риккетсиялар.  
 Азот хазм килишига караб микроорганизмлар 2 группа бўлинади: 
 1. Аминоавтотрофлар ва 2. Аминогетеротрофлар, 
 Аминоавтотрофлар - хужайра оксилининг синтези учун хаводаги 
молекляр азотдан фойдаланади ёки аммоний тузларидан олади. 
I Углеродни хазм |қилинишига караб: I Аутотрофлар (грекча autos - ўзим, trophe - озикланиш). Автотроф бактериялар углерод манбаи қилиб СО2 дан фойдаланади ва ;улар оддий моддалардан мураккаб бирикмалар синтезлаб олади. Улар ўзларининг ўсиши учун NaCl, K^HPO4, FeCl2, MgSO4, (NH4)2SO4 ларни озиқ мухитга қўшиш керак, шуларни талаб килади. I 2. Гетеротрофлар - (грекча heteros -бошка, trophe - озикланиш). Углерод манбаи килиб хар хил, углерод тутувчи бирикмалар — гексозалар (глюкоза) кўп атомли спиртлар, аминокислоталар, органик кислоталар қўллайди. 3. Гипотроф — булар ўзларининг метаболитик активлигини йўқотган Микроорганизмлар бўлиб, бу бактериялар ўзларининг хаёт фаолиятларини хужайра тузилишини ёки хўжайин метаболитларини қайта тиклаш билан таьминлайди. 4. Ауксотрофлар. Ўзларининг ривожланиши учун ўсиш факторлари тaлa6 қилувчи бактериялардир. Бундай бактериялар ўзларининг ўсиши учун керакли бўлган компонентларни ўзлари синтезлай олмайдилар. Маълум бир ўсиш факторига мухтож бўлмаган бактериялар прототрофлар дейилади. Прототрофлар ўзига керакли бўлган органик бирикмаларни (углеводлар, аминокислоталар ва бошкалар) глюкоза ва аммон тузларидан сийтезлай олади. 1 Гетеротрофлар 2 группага бўлинади: 1. Сапрофитларлар ва 2. Паразитлар Сапрофитлар (грекча sapros - чирилган phyton - ўсимлик) - тайёр органик бирикмаларни ўлик организмдан олади (чиритиш бактериялари). Паразитлар- Одам, хайвон ва ўсимлик тирик хужайрасининг органик :- моддаларни хисобига яшайди ва кўпаяди. Масалан, вируслар, риккетсиялар. Азот хазм килишига караб микроорганизмлар 2 группа бўлинади: 1. Аминоавтотрофлар ва 2. Аминогетеротрофлар, Аминоавтотрофлар - хужайра оксилининг синтези учун хаводаги молекляр азотдан фойдаланади ёки аммоний тузларидан олади. Logotip
 Аминогетеротрофлар 
- 
азотни 
органик 
бирикмалардан: 
аминокислоталардан, мураккаб оксиллардан олади. 
 Энергия манбаларига караб микроорганизмлар:  
1. Фототрофлар- биосинтез реакциялари учун куёш нуридан энергия 
олади.                 
 2. Хемотрофлар - неорганик моддаларнинг оксидланишидан ва  органик 
моддалардан энергия олади. 
  Хозирги 
вактда 
микроорганизмларнинг 
озикланиш 
типларининг 
характеристикасига караб янги терминология киритилган: 
1. Гетеротрофлар органотрофлар деб аталади 
2. Автотрофлар литотрофлар деб аталади 
     Озик моддаларнинг транспорти (ташилиши) 
Озик моддалар микроб хужайрасининг цитоплазмасига факат кичкина 
молекула холида ва эриган холда кириши мумкин. Мураккаб органик 
моддалар 
(оксиллар, 
полисахаридлар) 
микроб 
хужайрасидан 
чиққан 
ферментлар таъсирида ишлатишга мослашади. Озик моддаларнинг кириши 
ва чикиб кетиши процесслари бактерия хужайрасининг цитоплазматик  
мембранаси оркали брради озик моддалар хужайра ичига бир неча 
йўллар билан киради:   
 Пассив диффузия -.бунда озик мухит билан микроб хужайраси 
ўртасидаги осмотик босим ва моддалар концентрацияси тенглашади ёки 
микроб хужайрасидаги модданинг концентрациясидан юкори бўлади. 
енгиллашган диффузия бу асосан пермеазалар ёрдамида бўлади. Бу 
фермент ўлиб, хужайранинг цитоплазматик мембранасида жойлашган, 
специфик хусусиятга эга, энергиясиз ўтади.    
 Актив транспорт. Бу хам пермеаза ферменти ёрдамида, лекин энергия 
сарфлайди. 
 Химиявий группалар транслокацияси - бунда баъзи химиявий 
моддалар радикаллар холида ўтади. Микроб хужайрасидан 
моддаларнинг чикиши пассив диффузия йўли билан ёки 
Аминогетеротрофлар - азотни органик бирикмалардан: аминокислоталардан, мураккаб оксиллардан олади. Энергия манбаларига караб микроорганизмлар: 1. Фототрофлар- биосинтез реакциялари учун куёш нуридан энергия олади. 2. Хемотрофлар - неорганик моддаларнинг оксидланишидан ва органик моддалардан энергия олади. Хозирги вактда микроорганизмларнинг озикланиш типларининг характеристикасига караб янги терминология киритилган: 1. Гетеротрофлар органотрофлар деб аталади 2. Автотрофлар литотрофлар деб аталади Озик моддаларнинг транспорти (ташилиши) Озик моддалар микроб хужайрасининг цитоплазмасига факат кичкина молекула холида ва эриган холда кириши мумкин. Мураккаб органик моддалар (оксиллар, полисахаридлар) микроб хужайрасидан чиққан ферментлар таъсирида ишлатишга мослашади. Озик моддаларнинг кириши ва чикиб кетиши процесслари бактерия хужайрасининг цитоплазматик мембранаси оркали брради озик моддалар хужайра ичига бир неча йўллар билан киради: Пассив диффузия -.бунда озик мухит билан микроб хужайраси ўртасидаги осмотик босим ва моддалар концентрацияси тенглашади ёки микроб хужайрасидаги модданинг концентрациясидан юкори бўлади. енгиллашган диффузия бу асосан пермеазалар ёрдамида бўлади. Бу фермент ўлиб, хужайранинг цитоплазматик мембранасида жойлашган, специфик хусусиятга эга, энергиясиз ўтади. Актив транспорт. Бу хам пермеаза ферменти ёрдамида, лекин энергия сарфлайди. Химиявий группалар транслокацияси - бунда баъзи химиявий моддалар радикаллар холида ўтади. Микроб хужайрасидан моддаларнинг чикиши пассив диффузия йўли билан ёки Logotip
енгилашган диффузия процесси билан пермеаза ферменти  иштирокида 
кетади.   
 
 
 
 
 
 Озик мухитлар--  1 Озик мухит деб, таркибида оддий ва мураккаб 
бирикмалар тутган , шу бирикмаларда бактериялар лаборатория шароитида 
кўпайтириб олишга айтилади.  
I Озик мухитлар бактерия учун қуйидаги талабларга жавоб бериш керак:        
1.Бактерияларни купайиши учун зарур моддалар ўтиши керак ва енгил 
хазм бўлиши керак. 
2. Озик мухитлар маълум рН га ва изотоник холатга эга бўлиши керак ва 
яна тиник бўлиши керак. 
 3. Озик мухитлар бактериологик лабораторияларда стерилизация  
килинганда ўз холатларини ўзгартирмаслиги керак. 
 Олинишига қараб: 
I) Табиий озик мухитлар  
;2) Сунъий озик мухитлар- буларга агар-агар, желатина, пептон. 
 Холатига караб: 
1) қаттиқ 2) суюк  3) ярим суюк  
 Ишлатилишига караб: 
1) Асосий ёки универсал озик мухитлар. Масалан, нейтрал агар, гушт-
пептон агар ва бульон. Кўп микроорганизмлар шу мухитда усади.                              
 2)Махсус мухитлар- универсал мухитида ўсмаган микроблар ўсади 
уларга қонли агар, зардобли агарлар киради. 
3) Селектив ёки электив мухитлар. Бу мухитлар микроорганизмларни 
кўпайишига боғлиқ. Электив мухитларга: 1% пептонли сув киради (вабо 
вибрионы учун), Сафро қўилган мухитлар - сафроли бульон ва Рапопорт 
енгилашган диффузия процесси билан пермеаза ферменти иштирокида кетади. Озик мухитлар-- 1 Озик мухит деб, таркибида оддий ва мураккаб бирикмалар тутган , шу бирикмаларда бактериялар лаборатория шароитида кўпайтириб олишга айтилади. I Озик мухитлар бактерия учун қуйидаги талабларга жавоб бериш керак: 1.Бактерияларни купайиши учун зарур моддалар ўтиши керак ва енгил хазм бўлиши керак. 2. Озик мухитлар маълум рН га ва изотоник холатга эга бўлиши керак ва яна тиник бўлиши керак. 3. Озик мухитлар бактериологик лабораторияларда стерилизация килинганда ўз холатларини ўзгартирмаслиги керак. Олинишига қараб: I) Табиий озик мухитлар ;2) Сунъий озик мухитлар- буларга агар-агар, желатина, пептон. Холатига караб: 1) қаттиқ 2) суюк 3) ярим суюк Ишлатилишига караб: 1) Асосий ёки универсал озик мухитлар. Масалан, нейтрал агар, гушт- пептон агар ва бульон. Кўп микроорганизмлар шу мухитда усади. 2)Махсус мухитлар- универсал мухитида ўсмаган микроблар ўсади уларга қонли агар, зардобли агарлар киради. 3) Селектив ёки электив мухитлар. Бу мухитлар микроорганизмларни кўпайишига боғлиқ. Электив мухитларга: 1% пептонли сув киради (вабо вибрионы учун), Сафро қўилган мухитлар - сафроли бульон ва Рапопорт Logotip