BAKTERIYALARNING ANTIBIOTIKLARGA SEZGIRLIGINI ANIQLASH

Yuklangan vaqt

2024-09-14

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

9

Faytl hajmi

270,7 KB


BAKTERIYALARNING ANTIBIOTIKLARGA SEZGIRLIGINI ANIQLASH 2 soat. Mashgulotdan maqsad: Talabalar amaliy mashgulotda ximioterapevtik preparatlar va antibiotiklarning asosiy guruxlari bilan tanishadi. Bu preparatlarning ta'sir mexanizmi, ta'sir doirasi bilan tanishib chikishadi. Odam organizmiga salbiy ta'sirini, shuning uchun preparatlarni davolash va profilaktika maksadida tugri kullash kerakligini, qo’zg’atuvchilarni antibiotiklarga sezgirligini aniqlash usullarini uzlashtiradi. Mashgulotning vazifasi: -ximioterapevtik preparatlar va antibiotiklar ta'sir mexanizmi, ta'sir doirasini o’rganish. -antibiotiklar va ximioterapevtik preparatlarning odam organizmiga salbiy ta'sirini o’rganish. -salbiy ta'sirlarni oldini olish va davolash uchun antibiotiklarni tugri kullash choralarini o’rganish. -mikroorganizmlarni antibiotiklarga sezgirligini aniqlash usullarini bilib olish. Kutilayotgan natijalar. Mashg’ulot o’tkazilgandan keyin talabalar bilishlari kerak. -kelib chiqishi, ta'sir mexanizmi, ta'sir doirasi bo’yicha antibiotiklar klassifikatsiyasini. -antibiotikka chidamli bakteriyalarning kelib chiqish mexanizmini. BAKTERIYALARNING ANTIBIOTIKLARGA SEZGIRLIGINI ANIQLASH 2 soat. Mashgulotdan maqsad: Talabalar amaliy mashgulotda ximioterapevtik preparatlar va antibiotiklarning asosiy guruxlari bilan tanishadi. Bu preparatlarning ta'sir mexanizmi, ta'sir doirasi bilan tanishib chikishadi. Odam organizmiga salbiy ta'sirini, shuning uchun preparatlarni davolash va profilaktika maksadida tugri kullash kerakligini, qo’zg’atuvchilarni antibiotiklarga sezgirligini aniqlash usullarini uzlashtiradi. Mashgulotning vazifasi: -ximioterapevtik preparatlar va antibiotiklar ta'sir mexanizmi, ta'sir doirasini o’rganish. -antibiotiklar va ximioterapevtik preparatlarning odam organizmiga salbiy ta'sirini o’rganish. -salbiy ta'sirlarni oldini olish va davolash uchun antibiotiklarni tugri kullash choralarini o’rganish. -mikroorganizmlarni antibiotiklarga sezgirligini aniqlash usullarini bilib olish. Kutilayotgan natijalar. Mashg’ulot o’tkazilgandan keyin talabalar bilishlari kerak. -kelib chiqishi, ta'sir mexanizmi, ta'sir doirasi bo’yicha antibiotiklar klassifikatsiyasini. -antibiotikka chidamli bakteriyalarning kelib chiqish mexanizmini.
-antibiotiklarga bakteriyalarning sezuvchanligini aniqlashni. Quyidagi ko’nikmalarni qila bilishi kerak: Qo’zg’atuvchilarning antibiotiklarga sezgirligini (disk) qogozli va ketma-ket |suyultirish usullari bilan aniqlashni. Amaliy mashg’ulot tarkibi. Mavzuda ko’rib chiqiladigan savollar. -Mikroorganizmlar orasida simbiotik va antogonistik o’zaro munosabatlar. -Antibiotiklarning asosiy guruxlarining antibakterial ta'sir mexanizmini ko’rib chiqish. -Bakteriyalarning antibiotiklarga sezgirligini sifat va miqdorini aniqlash usullari. -Antibiotiklarning ta'sir doirasi. -Odam organizmiga antibiotiklarning salbiy ta'siri. Amaliy mashg’ulot rejasi. Talabalarni mashg’ulotga tayyorgarligini tekshirish -5 daqiqa. Talabalarni nazariy bilim darajalarini tekshirish-40 daqiqa. O’qituvchini mavzu buyicha umumlashtirishi-10 daqiqa. Amaliy ishlarni tushuntirish -10 daqiqa. Amaliy ishlarni bajarish -85 daqiqa. № Bajariladigan tadbirlar BBajara biolmadi (ball) To‘liq bajardi (ball) 1. 1. Oziq muhitli Petri kosachasiga tekshiriluvchi material kulturasidan “gazon” usulida bir tekis ekiladi. Ortiqcha eritma to‘qib tashlanadi. 0 25 2. Antibiotiklar shimdirilgan qog‘oz disklari pinset yordamida agarga quyib chiqiladi. 90 mmli agarli kosacha yuzasi 6 – 8disk qo‘yish mumkin. 0 25 -antibiotiklarga bakteriyalarning sezuvchanligini aniqlashni. Quyidagi ko’nikmalarni qila bilishi kerak: Qo’zg’atuvchilarning antibiotiklarga sezgirligini (disk) qogozli va ketma-ket |suyultirish usullari bilan aniqlashni. Amaliy mashg’ulot tarkibi. Mavzuda ko’rib chiqiladigan savollar. -Mikroorganizmlar orasida simbiotik va antogonistik o’zaro munosabatlar. -Antibiotiklarning asosiy guruxlarining antibakterial ta'sir mexanizmini ko’rib chiqish. -Bakteriyalarning antibiotiklarga sezgirligini sifat va miqdorini aniqlash usullari. -Antibiotiklarning ta'sir doirasi. -Odam organizmiga antibiotiklarning salbiy ta'siri. Amaliy mashg’ulot rejasi. Talabalarni mashg’ulotga tayyorgarligini tekshirish -5 daqiqa. Talabalarni nazariy bilim darajalarini tekshirish-40 daqiqa. O’qituvchini mavzu buyicha umumlashtirishi-10 daqiqa. Amaliy ishlarni tushuntirish -10 daqiqa. Amaliy ishlarni bajarish -85 daqiqa. № Bajariladigan tadbirlar BBajara biolmadi (ball) To‘liq bajardi (ball) 1. 1. Oziq muhitli Petri kosachasiga tekshiriluvchi material kulturasidan “gazon” usulida bir tekis ekiladi. Ortiqcha eritma to‘qib tashlanadi. 0 25 2. Antibiotiklar shimdirilgan qog‘oz disklari pinset yordamida agarga quyib chiqiladi. 90 mmli agarli kosacha yuzasi 6 – 8disk qo‘yish mumkin. 0 25
3. Ekilma16-24 soat davomida inkubatsiya qilinadi.Ma’lum muddat o‘tgach natijalar bakteriyalar o‘sishining to‘xtash, ya’ni shishasimon tiniq zonalar borliga qarab baholanadi. 0 25 4. Hosil bo‘lgach tiniq zonalarga qarab qaysi antibiotikka nisbatdan sezgir yoki sezgir emasligi baholanadi. Lineyka yordamida disk atrofidagi zona diametr o‘lchanadi. 0 25 Jami 0 100 Amaliy ishlar. 1 Stafilokokk va ichak tayoqchasi kulturasini xar xil antibiotiklarga sezgirligini qogozli disk usulida aniqlash tajribasini utkazish. a) Gram usulida buyab, ajratib olingan sof kulturani tozaligini aniqlash. b)) Stafilakokk va ichak tayokchasi kulturalaridan yuvindi, ya'ni mikrob tuplamini tayyorlash. v) Tekshirilayotgan kulturani Petri kosachasidagi muxitga gazon usulida ekish.. g) Antibiotiklar shimdirilgan qogozli disklarni muxit ustiga qo’yib chiqish. 2. Fenolli va fenolsiz muxitlarga ekilgan ichak tayokchasi kulturasini natijalash. 3. Spirt bilan yuvilgan va yuvilmagan barmoklar ekilgan ekilmani natijalash. 4. Gusht-peptonli bulonga ekilgan steril va nosteril boglov materialni natijalash. a) usishni aniqlash. b) Gram usulida buyab preparatda mikroorganizmlarning morfologik va tinktorial xususiyatini aniqlash ta'svirini daftarga chizish. v) bog’lovchi materialni sterilligini aniqlash bo’yicha protokol tuzish. Amaliy mashg’ulotlarni o’zlashtirish darajasini tekshirish (dars davomida). Situatsion masalalarni yechish-5 daqiqa. Ish joylarni tartibga solish-5daqiqa. Mashg’ulotni utkazish joyi: o’q’uv auditoriyasi. O’qituvchining mavzuni asoslashi. 3. Ekilma16-24 soat davomida inkubatsiya qilinadi.Ma’lum muddat o‘tgach natijalar bakteriyalar o‘sishining to‘xtash, ya’ni shishasimon tiniq zonalar borliga qarab baholanadi. 0 25 4. Hosil bo‘lgach tiniq zonalarga qarab qaysi antibiotikka nisbatdan sezgir yoki sezgir emasligi baholanadi. Lineyka yordamida disk atrofidagi zona diametr o‘lchanadi. 0 25 Jami 0 100 Amaliy ishlar. 1 Stafilokokk va ichak tayoqchasi kulturasini xar xil antibiotiklarga sezgirligini qogozli disk usulida aniqlash tajribasini utkazish. a) Gram usulida buyab, ajratib olingan sof kulturani tozaligini aniqlash. b)) Stafilakokk va ichak tayokchasi kulturalaridan yuvindi, ya'ni mikrob tuplamini tayyorlash. v) Tekshirilayotgan kulturani Petri kosachasidagi muxitga gazon usulida ekish.. g) Antibiotiklar shimdirilgan qogozli disklarni muxit ustiga qo’yib chiqish. 2. Fenolli va fenolsiz muxitlarga ekilgan ichak tayokchasi kulturasini natijalash. 3. Spirt bilan yuvilgan va yuvilmagan barmoklar ekilgan ekilmani natijalash. 4. Gusht-peptonli bulonga ekilgan steril va nosteril boglov materialni natijalash. a) usishni aniqlash. b) Gram usulida buyab preparatda mikroorganizmlarning morfologik va tinktorial xususiyatini aniqlash ta'svirini daftarga chizish. v) bog’lovchi materialni sterilligini aniqlash bo’yicha protokol tuzish. Amaliy mashg’ulotlarni o’zlashtirish darajasini tekshirish (dars davomida). Situatsion masalalarni yechish-5 daqiqa. Ish joylarni tartibga solish-5daqiqa. Mashg’ulotni utkazish joyi: o’q’uv auditoriyasi. O’qituvchining mavzuni asoslashi.
Ximioterapevtik moddalar, dezinfektsiyalovchi moddalardan farkli ravishda mikroorganizmlarga tanlab ta'sir kiladi va odam organizmiga davolash dozada salbiy ta'sir kilmaydi. Ko’pgina ximioterapevtik moddalar sintez usulida olinadi. Ximioterapevtik moddalar farmokologik dorivor moddalardan farkli ravishda mikroorganizmlarga uldiruvchi, shikastlovchi maxsus ta'sir kursatadi. Ximioterapevtik moddalarni XIX ayerda o’rgana boshlashgan. D. L. Romanovskiy preparatlarni mikroblarga maxsus ta'sirini aniqlagan. G.Erlix esa ximioterapiyani asosini ishlab chikkan va birinchi bulib ximioterapevtik moddalarni sintez kildi. Ximioterapiyaning yangi etapida sulfanil amid preparatlari sintez kilindi. Natijada kupgina kasalliklarni davolash mumkinligi tugildi. Shundan sung antibiotiklar olindi. Mikroorganizmlar bir-biri bilan antogonizmlik xususiyatiga ega bulib, bu asosan uzlari ishlab chikargan maxsulotlari xisobiga amalga oshadi. Ba'zi mikroblar shunday moddalar ishlab chikaradiki, bular mikroblarga tanlab ta'sir kilish xususiyatiga ega. Antibiotiklar mikroorganizmlarning xayoti faoliyatida ishlab chikargan maxsulotlari bulib, lekin xayvonlardan, o’simliklardan, tuqimalardan xam olish mumkin. Xozirgi davrda antibiotiklar kelib chikishi buyicha, ta'sir doirasi buyicha, ximiyaviy tuzilishi buyicha klassifikatsiyalanadi. Antibiotiklarning ta'sirini bakteriyalarning shu antibiotikka sezgirlik darajasi bilan aniqlaniladi. Bakteriyalarning antibiotikka chidamligining oshib ketishi xar xil mexanizmlar bilan amalga oshadi (fermentlar sintezi bilan, mas: antibiotiklarni parchalovchi penitsillinaza, R-plazmidlarning bulishi va b.). Ba'zi antibiotiklar uzok kabul kilinganda va yukori dozada yuborilganda organizmga salbiy ta'sir kiladi. Shuning uchun kasaldan ajratib olingan kuzgatuvchining antibiotiklarga sezgirligini aniqlash kerak va shu antibiotikni davolash maksadida kullash mumkin. Bakteriyalarni antibiotiklarga sezgirligini ikki usulda aniqlanadi: 1. Qogozli disk usuli. 2. Ketma - ket suyultirish usuli. Ximioterapevtik moddalar, dezinfektsiyalovchi moddalardan farkli ravishda mikroorganizmlarga tanlab ta'sir kiladi va odam organizmiga davolash dozada salbiy ta'sir kilmaydi. Ko’pgina ximioterapevtik moddalar sintez usulida olinadi. Ximioterapevtik moddalar farmokologik dorivor moddalardan farkli ravishda mikroorganizmlarga uldiruvchi, shikastlovchi maxsus ta'sir kursatadi. Ximioterapevtik moddalarni XIX ayerda o’rgana boshlashgan. D. L. Romanovskiy preparatlarni mikroblarga maxsus ta'sirini aniqlagan. G.Erlix esa ximioterapiyani asosini ishlab chikkan va birinchi bulib ximioterapevtik moddalarni sintez kildi. Ximioterapiyaning yangi etapida sulfanil amid preparatlari sintez kilindi. Natijada kupgina kasalliklarni davolash mumkinligi tugildi. Shundan sung antibiotiklar olindi. Mikroorganizmlar bir-biri bilan antogonizmlik xususiyatiga ega bulib, bu asosan uzlari ishlab chikargan maxsulotlari xisobiga amalga oshadi. Ba'zi mikroblar shunday moddalar ishlab chikaradiki, bular mikroblarga tanlab ta'sir kilish xususiyatiga ega. Antibiotiklar mikroorganizmlarning xayoti faoliyatida ishlab chikargan maxsulotlari bulib, lekin xayvonlardan, o’simliklardan, tuqimalardan xam olish mumkin. Xozirgi davrda antibiotiklar kelib chikishi buyicha, ta'sir doirasi buyicha, ximiyaviy tuzilishi buyicha klassifikatsiyalanadi. Antibiotiklarning ta'sirini bakteriyalarning shu antibiotikka sezgirlik darajasi bilan aniqlaniladi. Bakteriyalarning antibiotikka chidamligining oshib ketishi xar xil mexanizmlar bilan amalga oshadi (fermentlar sintezi bilan, mas: antibiotiklarni parchalovchi penitsillinaza, R-plazmidlarning bulishi va b.). Ba'zi antibiotiklar uzok kabul kilinganda va yukori dozada yuborilganda organizmga salbiy ta'sir kiladi. Shuning uchun kasaldan ajratib olingan kuzgatuvchining antibiotiklarga sezgirligini aniqlash kerak va shu antibiotikni davolash maksadida kullash mumkin. Bakteriyalarni antibiotiklarga sezgirligini ikki usulda aniqlanadi: 1. Qogozli disk usuli. 2. Ketma - ket suyultirish usuli.
1. Antibiotik shimdirilgan qog'ozli disklar yordamida bakteriyalarning antibiotiklarga sezgirligini aniqlash. Antibiotiklar shimdirilgan qog'ozli disklar zavod korxonalarida ishlab chiqariladi. Ular 6 mm kattalikdagi maxsus kartondan aylana shaklida, har xil ranglarda yoki shimdirilgan antibiotik nomi yozilgan shakllarda flakonlarda ishlab chiqariladi. Ish tartibi 1. Petri kosachasiga solingan GPA yuzasigatekshirilayotgan mikrob kulturasi yoki material yoyib ekiladi. 2. Ekilgan kultura 3 - 5 minut davomida termostatda quritiladi. 3. Ekilgan kultura yuzasiga antibiotiklar eritmasi shimdirilgan qog'oz disklar steril pintset yordamida bir - biridan 3-4 sm uzoqlikda yopishtiriladi. 4. Antibiotik disklari yopishtirilgan Petri kosachasi - 5 minut davomida termostatda18 - 24 soat 37°S da inkubatsiya qilinadi. Antibiotiklarning ta'siri termostatda qo'yilgandan keyin, disk atrofida mikrob o'sishining to'xtatish zonasiga qarab baholanadi. O'sish to'xtab qolgan zona diametriga qarab, tekshirilayotgan mikrob shtammining sezgirlik darajasi o'lchab aniqlanadi. Agar bu zona 10 mm gacha bo'lsa kam sezgir, 10-25 mm bo'lsa o'rtacha va 25 mm dan ko'p bo'lsa kuchli sezgir bo'ladi; chidamli shtammlarda bu zona mutloqo bo'lmaydi, mikroblar o'sib ketadi. 2. Bakteriyalarni antibiotiklarga sezgirligini «ketma-ket» suyultirish usulida aniqlash. Bu usulda antibiotiklarning bakteriyalar o'sishini to'xtatib qo'yuvchi eng kam miqdori aniqlanadi. Oldin antibiotikning asosiy eritmasi (suyuqligi) tayyorlanadi. Bunda antibiotikning maxsus bufer suyuqlikdagi miqdori (mkg yoki 1 mldagi YeD-birligi) aniq bo'ladi. 1. Antibiotik shimdirilgan qog'ozli disklar yordamida bakteriyalarning antibiotiklarga sezgirligini aniqlash. Antibiotiklar shimdirilgan qog'ozli disklar zavod korxonalarida ishlab chiqariladi. Ular 6 mm kattalikdagi maxsus kartondan aylana shaklida, har xil ranglarda yoki shimdirilgan antibiotik nomi yozilgan shakllarda flakonlarda ishlab chiqariladi. Ish tartibi 1. Petri kosachasiga solingan GPA yuzasigatekshirilayotgan mikrob kulturasi yoki material yoyib ekiladi. 2. Ekilgan kultura 3 - 5 minut davomida termostatda quritiladi. 3. Ekilgan kultura yuzasiga antibiotiklar eritmasi shimdirilgan qog'oz disklar steril pintset yordamida bir - biridan 3-4 sm uzoqlikda yopishtiriladi. 4. Antibiotik disklari yopishtirilgan Petri kosachasi - 5 minut davomida termostatda18 - 24 soat 37°S da inkubatsiya qilinadi. Antibiotiklarning ta'siri termostatda qo'yilgandan keyin, disk atrofida mikrob o'sishining to'xtatish zonasiga qarab baholanadi. O'sish to'xtab qolgan zona diametriga qarab, tekshirilayotgan mikrob shtammining sezgirlik darajasi o'lchab aniqlanadi. Agar bu zona 10 mm gacha bo'lsa kam sezgir, 10-25 mm bo'lsa o'rtacha va 25 mm dan ko'p bo'lsa kuchli sezgir bo'ladi; chidamli shtammlarda bu zona mutloqo bo'lmaydi, mikroblar o'sib ketadi. 2. Bakteriyalarni antibiotiklarga sezgirligini «ketma-ket» suyultirish usulida aniqlash. Bu usulda antibiotiklarning bakteriyalar o'sishini to'xtatib qo'yuvchi eng kam miqdori aniqlanadi. Oldin antibiotikning asosiy eritmasi (suyuqligi) tayyorlanadi. Bunda antibiotikning maxsus bufer suyuqlikdagi miqdori (mkg yoki 1 mldagi YeD-birligi) aniq bo'ladi.
So'ngra 2 ml GPBda har gal ikki marta ketma-ket suyultirib, suyuqlik seriyasi tayyorlanadi. Bu probirkalarga tekshirilayotgan mikrob kulturasidan 0,1 ml dan solib chiqiladi (1 mlda 10-6 10-7 mikrob hujayrasi bo'lishi kerak). Shtativni 370S termostatga qo'yiladi. 18-24 soatdan so'ng natijasi tekshiriladi. Kontrollarda tiniq, ya'ni o'sish bo'lmaydi, tajriba probirkada qaysi eritmagacha GPB tiniq bo'lsa, shunga qarab antibiotikning minimal ta'sir qiluvchi kontsentratsiyasi aniqlanadi. Ketma-ket suyultirish yo'li bilan ma'lum bir antibiotikni GPAda aralashtirilib, mikroblarning antibiotikka sezgirligini aniqlasa bo'ladi. antibiotik sezgirligini aniulas buladi. Бактерияларнинг антогонист хусусиятларини аниқлаш Қоғозли диск усули ёрдамида антибиотикларга сезгирликни аниклаш. Talabalarga tarqatiladigan material. Talabalarga tarkatiladigan material. - Amaliy mashgulotni usullari, yoritilgan metodik kullanma, tekshirish savollari. - Situatsion masalalar chop etilgan uslubiy kullanmalar. Amaliy mashgulotni ta'minlanishi. - mikroskop, slaydaskop, bakteriyalarni struktura bulimini kursatish uchun slaydalar. -tablitsalar, rasmlar mavzu buyicha. So'ngra 2 ml GPBda har gal ikki marta ketma-ket suyultirib, suyuqlik seriyasi tayyorlanadi. Bu probirkalarga tekshirilayotgan mikrob kulturasidan 0,1 ml dan solib chiqiladi (1 mlda 10-6 10-7 mikrob hujayrasi bo'lishi kerak). Shtativni 370S termostatga qo'yiladi. 18-24 soatdan so'ng natijasi tekshiriladi. Kontrollarda tiniq, ya'ni o'sish bo'lmaydi, tajriba probirkada qaysi eritmagacha GPB tiniq bo'lsa, shunga qarab antibiotikning minimal ta'sir qiluvchi kontsentratsiyasi aniqlanadi. Ketma-ket suyultirish yo'li bilan ma'lum bir antibiotikni GPAda aralashtirilib, mikroblarning antibiotikka sezgirligini aniqlasa bo'ladi. antibiotik sezgirligini aniulas buladi. Бактерияларнинг антогонист хусусиятларини аниқлаш Қоғозли диск усули ёрдамида антибиотикларга сезгирликни аниклаш. Talabalarga tarqatiladigan material. Talabalarga tarkatiladigan material. - Amaliy mashgulotni usullari, yoritilgan metodik kullanma, tekshirish savollari. - Situatsion masalalar chop etilgan uslubiy kullanmalar. Amaliy mashgulotni ta'minlanishi. - mikroskop, slaydaskop, bakteriyalarni struktura bulimini kursatish uchun slaydalar. -tablitsalar, rasmlar mavzu buyicha.