BAKTERIYALARNING FAGLARGA SEZGIRLIGINI ANIQLASH
2 soat.
Mashg’ulotdan maqsad:
Talabalar mashgulotda Faglarning ta'sir mexanizmi, ta'sir doirasi bilan tanishib
chiqishadi.
Odam organizmiga salbiy ta'sirini, shuning uchun faglarni davolash va profilaktika
maksadida tugri qo’llash kerakligini, qo’zgatuvchilarni faglarga sezgirligini
aniqlash usullarini o’zlashtiradi.
Mashgulotning vazifasi:
-Faglarning ta'sir mexanizmi, ta'sir doirasini urganish.
-faglarning odam organizmiga salbiy ta'sirini urganish.
-salbiy ta'sirlarni oldini olish va davolash uchun faglarni tugri kullash choralarini
urganish.
-mikroorganizmlarni faglarga sezgirligini aniqlash usullarini bilib olish.
Kutilayotgan natijalar.
Mashgulot o’tkazilgandan keyin talabalar bilishlari kerak.
-kelib chikishi, ta'sir mexanizmi, ta'sir doirasi buyicha faglar klassifikatsiyasini.
-fagga chidamli bakteriyalarning kelib chikish mexanizmini.
-faglarga bakteriyalarning sezuvchanligini aniqlashni.
Quyidagi kunikmalarni kila bilishi kerak:
-qo’zgatuvchilarning faglarga sezgirligini,Grasia usullarini aniqlashni.
Amaliy mashg’ulot tarkibi.
Mavzuda ko’rib chiqiladigan savollar.
-Mikroorganizmlar orasida simbiotik va antogonistik o’zaro munosabatlar.
-Faglarning asosiy guruxlarining antibakterial ta'sir mexanizmini kurib chikish.
-Bakteriyalarning faglarga sezgirligini sifat va miqdorini aniqlash rullari.
-Faglarning ta'sir doirasi.
-Odam organizmiga faglarning salbiy ta'siri.
Amaliy mashg’ulot rejasi.
Talabalarni mashgulotga tayyorgarligini tekshirish -5 daqiqa.
Talabalarni nazariy bilim darajalarini tekshirish-40 daqiqa.
O’qituvchini mavzu buyicha umumlashtirishi-10 daqiqa.
Amaliy ishlarni tushuntirish -10 daqiqa.
Amaliy ishlarni bajarish -85 daqiqa.
№
Bajariladigan tadbirlar
Bajara
bilmadi
(ball)
To'liq
bajardi
(ball)
1. 1.
Oziqli agarli Petri kosachasiga S.aureus sutkali,
bulonli kulturasi gazon bilan eqiladi
0
25
2.
37°S da 10—15 min davomida quritiladi.
0
25
3.
So'ng gazon yuzasiga bir tomchi fag tomiziladi va
ikkinchi chetiga tomchi yetib borguncha Petri
kosachasi qiyshaytiriladi.
0
25
4.
Termostatda
bir
sutka
davomida
inkubatsiya
qilinganidan so'ng, kosacha ko'zdan kechiriladi,
bunda fag tomchisi tekkan yerda lizis zonasining
borligi belgilanadi.
0
25
Jami
0
100
Bakteriya viruslari (faglar) – atrof muxitda suv xavzalarida, tuprokda keng
tarkalgan. Ichak bakteriyasining faglari – ichak tayoqchasi, shigello silmonella
faglarini kulmak suvlardan, najasdan ajratib olish mumkin. Jaroxat infektsiyasi
anaerob klostridiyalarining faglarini yaradagi suyuqlikdan, tuproqdan topish
mumkin, fagning muxitda topilishi, shu yerda unga sezuvchan mikrobning borligini
kursatadi. Ko’pchilik faglar bakteriya turiga xos buladi. Biroq shunday faglar borki,
ular faqatgina bir turdagi bakteriyaning ayrim variantlarini lizis qila oladi. Ulardan
shu turdagi fagotsitlarni aniqlash uchun foydalaniladi. Shu Bilan bir qatorda ayrim
faglar bir necha bir-biriga yaqin turdagi bakteriyalarni xam lizis qiladi.
Fagning lizis kilish doirasini aniqlash. Oziqa agarli kochaga tekshirilayotgan
bakteriyalar kulturasi soniga kura kvadratlarga bulinadi. Xar bir kvadratga qovuzloq
Bilan bir tomchi ma'lum bulonli kulturadan tomiziladi. Sungra xar bir kultura
ekilgan kvadratga qovuzloq yoki pister pipetkasi Bilan bir tomchi tekshirilayotgan
fag tomiziladi. Bir sutka termostatda ushlangandan so’ng kosachadagi kvadratlar
ko’zdan kechiriladi.
Xar xil bakteriyalar kulturasi, sinalayotgan fag Bilan lizis bulganligi va fagning
ta'siri aniqlanadi.
Fagni atrof-muhitdan ajratib olish. Virulentli fag olish uchun dastlabki material (suv,
najas suspenziyasi va boshkalar) bakteriya filtridan o'tkaziladi. So'ng filtrat
tayyorlanadi. Olingan filtrat ma'lum bakteriya kulturasi bilan birgalikda bulonga
eqiladi va termostatda 37°S da 18—24 soat davomida saqlanadi. Kultura lizisga
uchragandan so'ng, qolgan bakteriya hujayralaridan fag sentrafuga yordamida yoki
filtrdan o'tkazib tozalanadi. Filtratda fagning borligini sifat va son jihatidan
aniqlaydigan usullar bilan tekshiriladi.
S.aureus fagini sifatini aniqlash usuli Oziqli agarli Petri kosachasiga S.aureus
sutkali, bulonli kulturasi gazon bilan eqiladi va 37°S da 10—15 min davomida
quritiladi. So'ng gazon yuzasiga bir tomchi fag tomiziladi va ikkinchi chetiga tomchi
yetib borguncha Petri kosachasi qiyshaytiriladi. Termostatda bir sutka davomida
inkubatsiya qilinganidan so'ng, kosacha ko'zdan kechiriladi, bunda fag tomchisi
tekkan yerda lizis zonasining borligi
belgilanadi.
Miqdoriy usul — Gratsia usuli bilan
fagning titrini aniqlash.
Usulning
moxiyati.
Probirkadagi
suyultirilgan
GPA
ga
indikator
mikrobidan va suyultirilgan ma'lum
fag saqlovchi materialdan 1.0 ml
quyiladi va yaxshilab aralashtiriladi
so'ng Petri kasachasiga quyib inkubatsiya qilingandan keyin kosachadagi negativ
koloniyalar sanaladi va 1.0 ml tekshirilayotgan materialdagi virus miqdori xisoblab
topiladi. Tajriba o'tkazish uchun oldindan quyidalarni tayyorlash dozim:
a) oziqli agar Petri kosachasiga quyiladi, termostatda kuritiladi;
b) 3—4 ml dan probirkaga quyilgan, 0,7% li yarim suyuq oziqli agar suv
hammomida eritiladi.
Tekshirilayotgan fag o'n martadan (10-2-10-7 va yana ham fagning taxminiy
titriga ko'ra ko'proq suyultirshi mumkin) natriy xloridning izotonik eritmasida
suyultiriladi. So'ng eng oxirgi suyultirilgan (10-7) fagdan 0,5 ml olib, shy hajmdagi
fagga sezuvchan bakteriyaning sutkali bulonli kulturasi bilan aralashtiriladi va 45 S
gacha sovutilgan, yarim suyuq agarli probirkaga quyiladi. Bu aralashma tezlikda
agarli Petri kosachasiga quyiladi, nadijada yupqa qavat hosil qilib qotadi.
Bakteriyalar va yarim suyuq agar bilan keyingi (10 6) suyultirishdagi fag
aralashmasi ham xuddi shunday tayyorlanib, boshqa kosachadagi agar yuziga
quyiladi, keyin — 10 5 suyultirilgan joydan aralashma tayyorlanadi. Agarning
ikkinchi quyilgan qavati qotganidan so'ng kosacha 37°S da inkubatsiya kilinadi. Fag
bilan zararlanmagan bakteriyalar ko'payib, oziqli agar yuzasida bir tekis o'sib, gazon
hosil qiladi.
Fag bilan zararlangan har bir bakteriya lizisga uchraydi va natijada bir necha yuz
yangi fag zarrachalarn ajralib chiqadi. Ular butun hujayralarga yana kiradilar va sikl
