Балғамни лаборатор текшириш тахлили. Олинган натижалар
интерпретацияси
Хар бир талаба қуйидагиларни бажара олиши керак:
1. Балғам тахлили олиш учун беморларни тайёрлаш.
2. Талил олиш учун ингаляция ўтказиш техникаси.
3. Тахлил натижалар интерпретацияси.
4. Юқори ва пастки нафас йўллари касаликларида дифференциал
диагностика ўтказиш.
Балғам (sputum) — нафас йўлларидан йўтал билан ажраладиган
патологик секрет. Балғамни текшириш нафас органларидаги патологик
жараён характерини ва уни этиологиясини аниқлашга ёрдам беради.
Балғамни клиник текширув кўздан кечириш, миқдорини ўлчаш, физик,
химик таркибини ўрганиш,микроскопик, бактериоскопик ва цитологик
текширувларини ўз ичига олади.
Машғулотни сўнггида хар бир талаба билиши керак:
Балғамни текширишнинг клиник ва диагностик ахамияти.
Балғам тахлилини ўтказиш жараёнлари бўйича қисқача
характеристика.
Балғам таркибини макроскопик текшируви.
Балғам таркибини микроскопик текшируви.
Балғам таркибидаги хужайра элементларини аниқлаш.
Материал
йиғиш
қоидалари:
балғамни
текшириш
учун
оғиз
чайилгандан кейин қуруқ шиша банка ёки чашка Петрига эрталаб(яхшиси
овқатдан олдин) олинади. Эски балғамда сапрофит флора кўпаяди, шаклли
элементлари бузилади.зарур ҳолларда балғам совуқ жойда(холодилникда)
сақланади, лекин 2-3 соатдан кўп эмас. Узоқ сақланганда кам чидамли
микроорганизмлар(стрептококк)
ўлади,
чириш
жараёни
бошланиб,
текшириш натижаси нотўғри чиқади
Балғамни макроскопик текширув
Балғамни ўрганиш уни кўздан кечиришдан бошланади (макроскопик
текширув) биринчи тиниқ банкада кейин Петри чашкада қора ва оқ фонда
жойлаштирилади, унинг миқдори, характери,ранги, хиди, консистенцияси ва
бошқалар аниқланади
Миқдори
Балғамнинг суткалик миқдори 1 дан 1000 мл гача ва ундан кўп ўзгариб
туради . нафас йўллари яллиғланишларида кам миқдорда бағам ажралади :
ларингит, трахеит, ўткир бронхит;
хуружсиз бронхиал астма ;
бронхопневмонии.
Кўп миқдорда балғам қуйидагиларда ажралади ( 0,5 дан 2 л гача ) :
Бронхоэктатик касаллик
Ўпка абсцесси
Кўпгина гижжа касалликларида .
Эмпиема ёрилганда балғам миқдори 4 лгача етиши мумкин. Балғамнинг
суткалик миқдори баъзи ўпка касалликларида кўп миқдорда ажралганда
аниқланади
Бунда балғамни ўлчов цилиндрида жойлаштирилади, 1 соат давомид
балғамтингандан кейин қавтларга бўлиниши аниқланади.
Балғам ранги
Балғам ранги таркибидаги лейкоцитлар миқдори ва эритроцитлар
аралашмасига боғлиқ . эритроцитлар аралашмаси гемоседирин характери
ўзгариши қизил, занг рангда ўзгариши билан боғлиқ.
Балғам қизғиш тусли ёки қонли бўялиши мумкин.
Малина рангли балғам рак аутолизи ёки ўпканинг бошқа ёмон сифатли
ҳосилаларида
Сариқ рангли балға умумий сариқлик ва жигар ўпка абцесслари
ёрилганда
Қора рангли балғам кўмир чанглари кам миқдорда аралашганда бўлади.
Жигарранг балғам (шоколасимон) абсцессда, бронхоэктазда, плевра
емпиемаси ёрилганда бронх орқали анаэроб бактерияларниг гемосидерин
ферменти ажралиши натижасида кузатилади.
Зангсимон балғам крупоз пневманияда эритроцитларнинг парчаланиб
гематиннинг пайдо бўлиши ва алвеолаларга кириши билан боғлиқ
Балғамнинг ранги вино, кофе, дори препаратлари ва бошқалар билан ҳам
боғлиқ бўлиши мумкин
Сурункали бронхит, ўпка туберкулезида балғам 25–100 мл ажралиши
мумкин.
Консистенцияси
Балғам суюқ, чўзилувчан, дилдироқ, ёпишқоқ консистенцияли бўлиши
мумкин.
Балғамнинг
ёпишқоқлиги
таркибидаги
микро-организмлар,
протеолитик
ферментларни
балғамни
парчалаш
қобилияти
билан
боғлиқ.Бронхларда яллиғланиш жараёни кучайганда оқсиллар, лейкоцитлар,
патоген микроорганизмлар умумий миқдорини ошиши билан бир қаторда
балғамнинг суюлиши кузатилади.
Антибактериал терапия балғамни суюлтириш қобилиятига эга.
Характери:
Сероз, шиллиқ, шиллиқ йиринг, сероз-йиринг, қонли ва астматик
балғам ажратилади.
Балғам характери рангини микроскопик текширилганда аниқ қўйилади.
Шиллиқли балғам одатда рангсиз ёки бироз оқ, ёпишқоқ бўлади. Ўткир
бронхитда, юқори нафас йўллари катарида, бронхиал а стма хуружи
тўхтаганда кузатилади.
Сероз балғам рангсиз, суюқ, кўпикли бўлади, ўпканинг ўткир шишида
кузатилади
Сероз-йирингли балғам сариқ ёки яшил рангли ёпишқоқ, сурункали
бронхит,трахеит, бронхопневманияда ҳосил бўлади.
Тоза йирингли бир жинсли, яримсуюқ,яшил-сариқ рангли балғам ўпка
абцесси бронхга очилганда,бронх бўшлиғига плевра эмпиемаси ёрилганда
кузатилади.
Қонли
балғам
ўпкадан
қон
кетганда,
(туберкулез,
рак,
актиномикоз),тоза қонли, шунингдек аралаш характерли масалан, балғам
бронхоэктазларда шиллиқ йирингли қонли чизиқлар билан, ўпка шишида
сероз- қонли, ўпка инфарктида ёки кичик қон айланиш доираси
димланишида шиллиқ-қонли, ўпка абцесси ва гангренасида йиринг қонли
ярим суюқ бўлади. Агар қон секин ажралса, гемоглобин уни гемоседеринга
айланади ва занг рангини беради, бу крупоз пневмония учун характерли.
Астматик балғамда кўп миқдорда эозинофил гранулоцитларва шарко-
лейден кристаллари бўлади.
Қаватларга бўлиниши:
Қуюқ бўлмаган кўп ажраладиган касалликларда шиша идишда
қавтларга ажралади.
Икки қавтли балғам –йиринг ва сероз суюқлик,ўпка абцесси учун
характерли.
Уч қаватли балғам –йиринг, сероз,кўпикли шиллиқ аралаш- для
бронхоэктатик
касаллик,
гангрена,
гнилостного
бронхита,
баъзида
туберкулезда (кавернада).
Ҳиди:
Балғамнинг хиди кўпинча бўлмайди.
Агар янги ажралган балғам бўлса, сассиқ ёки чириган ҳидли бўлади
ёки, рак ҳужайралари емирилганда ёки ўпка гангренасида бўлиши мумкин,
тўқима парчаланганлигидан далолат беради. Бўшлиқларда туриб қолганда
балғамдаги оқсилларнинг парчаланишидан ҳид бўлиши мумкин
(абсцесс, бронхоэктазларда,баъзида туберкулёзда).
Реакция муҳити
Балғамда реакция мухити одатда ишқорий. Ошқозон соки аралашганда
(қонли қайт қилганда) ва парчаланганда у кислотали бўлади.
Балғамда паразитлар патологик элементлар ҳар хил аралашмалар
мавжуд бўлганда
Қора ва оқ фонда Петри чашкасида кўрув ўтказилади. Ажралган
элементларни оддий кўз билан балғамда аниқлаш мумкин:
Куршман спираллари зич катта бўлмаган спиралсимон оқ иплар
кўринишда;
фибрин лахталари —оқиш ва қизғиш дарахтсимон шохланган ҳосилалар
( фибриноз бронхитда, камдан кам кру-поз пневмонияда);
Гуручсимон дон (ясмиқ) — катта бўлмаган сариқ- яшилсимон зич
юмалоқ, охакланган эластик толалар, холестерин кристаллари , совундан
ташкил топган, детрих пробкалари-шакли ва таркиби бўйича ясмиққа
ўхшаш лекин туберкулёз микобактерияларидан ташкил топмаган ва
сассиқ ҳид таратувчи ( гангренада, сурункали абсцессда, йирингли
бронхитда, бронхоэктазда); микобактериялардан ташкил топган.
Балғамни микроскопик текшириш
Балғам ҳар доим инфекцияланган, шунинг учун у билан мулоқотда
эҳтиёт бўлиш керак. Шунингдек, сил микобактериялари қийин бузилади,
уларнисил билан касалланганларда ва инфекция манбаларида аниқлаш
мумкин.
Натив препарат тайёралш техникаси
Балғам Петри чашкасига солиниб шпател ва игна ёрдамида ярим тиниқ
қатлам қолгунча тарқатилади (игна ва шпател ўнг ва чап қўлда перо
кўринишида ушланади). Балғамдаги ҳосилаларбузилмаслиги учун жуда
эҳтиёткорлик билан бажарилади. Балғамнинг ярим тиниқ қавати оқ ва қора
фонларда кўринади, ранги, консистенцияси, шакли бўйича фарқ қилинадиган
қисмлари ажратиб олинади.
Топилган ҳосилалар кесувчи характлантирувчи инструмент билан
ажратилади, ажратилган қисмни шикастламасликка харакат қилиш керак.
Ажратиб
олинган
материал
предмет
ойнасига
ўтказилади,
бунда
консистенцияси бўйича зичлари препаратнинг марказига яқин роқ, зичлиги
пастлари эса периферияга жойлаштирилади. Материал ойна билан ёпилади.
Одатда йиғилган материални максимал кўриш учун битта предмет ойнасида
иккита препарт тайёрланади. Тайёрланган балғам препаратлари тўғри
тайёрланган бўлса, ёпилган ойнадан чиқмайди. Препарат Куршман
спиралларини кўриш ва бирламчи ориентировка учун кичик (объектив х5,
окуляр х7)ҳажмда, шаклли элементларини ажратиш учун эса катта ҳажмда
кўрилади
Эпителий ва бошқа ҳужайра элементлари
Ясси эпителий — бу оғиз бўшлиғи, бурун-ҳалқум, ҳиқилдоқусти ва
овоз бойламлари шиллиқ қаватидаги эпителий бўлиб, катта бўлмаган
пикнотик ядроли ва гомоген цитоплазмали ясси ингичка ҳужайралардан
иборат. Барча балғам намуналарида наиқлаш мумкин.
Асосий диагностик аҳамияти йўқ
Цилиндрик ёки призматик ҳилпилловчи эпителий ҳар хил шаклда
бўлиши мумкин, асосан понасимон, камроқ думалоқ, учбурчак, нотўғри
шаклли, думалоқ ёки овал ядро асосан эксценрик, ҳужайранинг базал
қисмига яқинроқ жойлашади,
Алоҳида ҳужайра нафас йўллари шикастланишларида (бронхит,
бронхиал астма)барча балғамда кўп миқдорда учрайди.
Нейтрофил гранулоцитлар катталиги ошганда, юмалоқ, баъзида
нотуғри шаклда диаметри 10–12 мкм донадор цитоплазмали ва ядроли
бўлади, бир неча сегментлардан ташкил топган.
Нафас органларининг турли яллиғланиш жараёнларида пайдо бўлади,
кўпроқ йиринг ли яллиғланиш, ёғли дистрофия ва емирилишларда
кузатилади, шу сабабли препаратнинг баъзи жойларида донадор
структурасиз масса топилади.
Эозинофил гранулоцитлар балғамда алоҳида ҳужайралар, шунингдек
гуруҳ ва тўда кўринишида ҳам учрайди. Ҳужайралар юмалоқ шаклли,
донадор бир хил ўлчам ва бирхил шаклли бўлади.
Натив препаратда эозинофил лейкоцитларни йирик бир хил
донадорлиги учун бошқа ҳужайралардан осон фарқланади
Эозинофилларни аниқ аниқлаш учун қон суртмали препарат
Паппенгейм бўйича (8–10 минут) бўялади. Кўп миқдорда эозинофиллар
балғамда аллергик ҳолатларда (бронхиал астма, эозинофил бронхит)
гельминтозларда (ўпка эхинококкози).
Эритроцитлар балғамда ўпка тўқимаси бузилганда ўзгармаган ҳолда
пневмония, ўпка инфарктида ва бошқаларда кузатилади.
Альвеоляр макрофаглар — йирик юмалоқ шаклли ҳужайралар, ўлчами
10 дан 25 мкмгача (лейкоцитлардан 2-3 марта катта ) ретикулоэндотелиал
ҳужайралардан келиб чиққан.
Бўялган препаратда цитоплазмаси кўпикли, оч-кўк ранги, аниқ
контурга эга.
Альвеоляр макрофаглар учун цитоплазмасида ҳархил аралашмалар—
фагоцитирланган кўмир чанги, табачий пигмент, рангсиз миелин доначалари,
ёғ томчилари ва бошқалар борлиги характерли.
Ўзида гемосидерин ёки эритроцит сақловчи альвеоляр макрофаглар
ёки ы, называются «юрак пороги ҳужайралари» ёки сидерофаглар деб
номланади. «юрак пороги ҳужайралари» алвеолалар бўшлиғига эритроцитлар
тушганда кузатилади
Бу асосан митрал стенозда кичик қон айланиш доирасида димланиш
бўлганда, шунингдек ўпка инфаркти, қон қуйилиш ва пневмонияларда
кузатилади.
