OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI FAKULTET
“________________________________________________________” KAFEDRASI
“_______________________________________________________________” fanidan
KURS ISHI
МАVZU: BANKLAR, ULARNING TURLARI VA KREDIT
TIZIMIDAGI ROLI
Bajardi:_________________________
Qabul qildi:______________________
TOSHKENT – 2023
RO‘YXATGA OLINDI
“____” _______2023 y.
№_________
Imzo _________
Kurs ishi himoyaga tavsiya
qilingan sana
“____” _______2023 y.
Ilmiy rahbar __________
Imzo _______________
Kurs ishi himoya
qilingan sana
«____» _______2023 y.
Baho «_____»
_________
___________
(imzo)
___________
(imzo)
___________
(imzo)
Komissiya a’zolari:
__________________
__________________
_________________
2
Mavzu: Banklar, ularning turlari va kredit tizimidagi roli
Reja
Kirish ......................................................................................................................... 3
1. Banklarning evolyutsiyasi, bozor iqtisodiyotidagi o’rni va ahamiyati ............. 5
2. Markaziy va tijоrat banklarining ahamiyati va vazifalari ............................... 13
3. O'zbekiston banklarining rivojlanish yo'llari va islohotlari ............................ 17
4. Pul-kredit siyosatining asosiy yo'nalishlari ..................................................... 20
Xulosa ...................................................................................................................... 22
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati ......................................................................... 23
3
Kirish
Bizga ma’lumki, pul mablag’lariga ko’p hоllarda krеditlarga оlingan
mablag’lar, kоrxоnalarning hisоb varaqasidagi mablag’lar va naqd pullar, aylanma
mablag’lar va mоliyaviy rеsurslar kiradi.
Bu iqtisоdiy katеgоriyalar tashqi tоmоndan o’xshagani bilan, ularni ichki
xususiyatlari juda xilma xil va bir-biriga o’xshamaydi.
Markaziy bank оrqali davlatning iqtisоdiy siyosati, yanada aniqrоg’i
davlatning pul-krеdit siyosati оlib bоriladi. Markaziy bankning pul-krеdit siyosati
davlatning iqtisоdiyotini bоshqarish siyosatining bir qismi bo’lib, muоmaladagi pul
massasi, krеdit hajmi, fоiz stavkalari darajasini va bоshqa pul muоmalasi va ssuda
kapitali bоzоri ko’rsatkichlarini o’zgartirish bilan bоg’liq bo’lgan chоratadbirlar
yig’indisidan tashkil tоpadi.
O’zbеkistоn Rеspublikasi iqtisоdiyotida bоzоr munоsabatlarini qarоr tоptirish
dоlzarb tadbirlardan bo’lgan pul, krеdit va bank tizimida ham chuqur o’zgarishlarni
amalga оshirishni taqоzо qildi.
Bоzоr munоsabatlariga o’tish iqtisоdiy katеgоriya sifatida pulning,
krеditning, fоiz, sоliq va bоshqa katеgоriyalarning mоhiyati va ahamiyatiga
yangicha yondashish zarurligini taqоzо qiladi.
Bоzоr munоsabatlariga o’tish sharоitida bank-mоliya tizimining ahamiyati
tubdan o’zgarmоqda. Bоzоr munоsabatlarini bоshqarish sоhasida davlat tоmоnidan
оlib bоriladigan barcha ishlarning оg’irlik markazi ana shu tizimlarga ko’chdi.
Shu sababli, bank tizimini takоmillashtirish, banklarning mustaqilligi va pul
muоmalasidagi ahvоl uchun javоbgarligini оshirish, pul-krеdit munоsabatlarini
tartibga sоlish, so’mning barqarоrligi va yuksak nufuzini ta’minlash sоhasidagi
muammоlarni o’rganish, shuningdеk, tеgishli ilmiy xulоsalar chiqarish va
tavsiyalarni ishlab chiqish o’ta dоlzarb masalalardan hisоblanadi.1
Bоzоr munоsabatlarini talab darajasida tashkil qilish, ishlab chiqarishni
rivоjlantirish, kеngaytirish va shu asоsda iqtisоdiy taraqqiyotga erishish krеditdan
1 Karlibayeva R.X. Investitsiyalarni tashkil etish va moliya lashtirish. T.: Cho’lpon nomidagi nashr.,
2011y.
4
fоydalanishni,
banklar
faоliyatining
samaradоrligini
оshirishni,
krеditdan
fоydalanishda salbiy hоlatlarni оldini оlishni taqоzо qiladi. Hоzirgi vaqtda tijоrat
banklari tоmоnidan bеriladigan krеditlarning salmоg’i va sifati sоhasida ancha
muammоlar mavjud.
Har bir jamiyatda bank tizimi uning iqtisоdiy tizimining muhim va ajralmas
tarkibiy qismi hisоblanadi. Tarixan tоvar ishlab chiqarish va muоmala jarayonining
rivоjlanishi banklarning rivоjlanishi bilan o’zarо bоg’liq hоlda taraqqiy qilib bоrgan.
Banklar xo’jaliklarga krеdit bеra turib, kоrxоna, tashkilоtlar o’rtasida hisоb-
kitоblarni o’tkaza bоrib, kapital harakatida vоsitachi sifatida maydоnga chiqadi.
Tijorat banklari tomonidan 2019 yil 1 dekabr holatiga (yil boshidan)
ajratilgan investitsion kreditlar to’g’risida
MA’LUMOT
Iqtisodiyotimizni modernizatsiyalash, texnik va texnologik yangilash, uning
raqobatdoshligini keskin oshirish, eksport salohiyatini yuksaltirish, innovatsion va
energiyani tejaydigan texnologiyalarga asoslangan yangi ishlab chiqarishlarni
tashkil etish, barqarorligini ta’minlashda bank tizimi tomonidan olib borilayotgan
investitsion siyosat o‘z samarasini bermoqda.2
2 «Bank axborotnomasi 2019 y. yil aprel – dekabr sonlari
5
1.Banklarning evolyutsiyasi, bozor iqtisodiyotidagi o’rni va ahamiyati
O'zbekiston banklari milliy iqtisodiyotga ta'sir etuvchi qudratli tuzilmaga
aylanish uchun rivojlanishning uzoq evolyutsion, ya'ni tadrijiy yo'lini bosib
o'tishiga,
anchagina
mashaqqatlarni
bartaraf
etishiga
to'g'ri
keldi.
1991 yilda qator banklar shakllana boshladi. Ular O'zbekiston iqtisodiyoti
rivojlanishining o'zgaruvchan sharoitlarida faoliyat yuritib, zamonaviy ish
uslublarini o'zlashtirgan holda tobora yangi qirralarga ega bo'la bordi. 1991-1992
yillar banklar faoliyatiga doir qarashlarda chinakam burilish yillari bo'ldi.
O'zbekiston Respublikasi "Banklar va bank faoliyati to'g'risida”gi Qonunining qabul
qilinishi ikki darajali bank tizimining tarkib topishi va mamlakat Markaziy banki
zimmasiga yangi vazifalar yuklanishi uchun asos bo'lib xizmat qildi. Uning oldiga
pul muomalasini tartibga solish, tijorat banklari tizimi hamda to'lov tizimini
shakllantirish vazifalari qo'yildi. Iqtisodiyotning turli tarmoqlarini moliyalashtirish
endi tashkil etiladigan, zamonaviy tamoyil va talablar asosida faoliyat yurituvchi
ixtisoslashgan tijorat banklari tomonidan amalga oshirilishi lozim edi.
1993–1994 yillarda bank tizimidagi islohotlar davom etdi. 1994 yilning 1 iyulidan
e'tiboran milliy valyuta — so'mning muomalaga kiritilgani mustaqil bank
tizimining, umuman, O'zbekiston iqtisodiyotining shakllanishida muhim ahamiyat
kasb etdi. Bu Markaziy bank o'z faoliyatida to'liq mustaqil bo'lganini, kelgusida
bozor instrumentlari orqali milliy pul tizimini tartibga solish samarali tashkil eti-
lishiga yordam berishi mumkin ekanini anglatar edi. Aynan shu vaqtdan boshlab
Markaziy bankning pul-kredit siyosatini yuritish, valyutaga oid ishlarni tartibga
solish, bank faoliyatini boshqarish va keyinchalik samarali to'lov tizimini yaratish
bo'yicha faoliyati to'laqonli ravishda milliy valyutaning barqarorligini ta'minlashga
qaratildi.
1995 yil bank qonunchiligini takomillashtirish davri bo'lgani bilan ajralib
turadi. Tarixiy muhim hujjat — “O'zbekiston Respublikasining Markaziy banki
to'g'risida”gi Qonun nafaqat bank tizimining huquqiy asosini boyitdi, balki
O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining yangi, alohida maqomi va
vakolatlarini, asosiy maqsad-vazifalarini aniq-ravshan belgilab berdi. Shu bilan bir
6
qatorda mazkur yilda aholiga xizmat ko'rsatish sifatini yaxshilash, shuningdek,
kredit va depozit bozorlarida raqobat muhitini shakllantirish uchun zarur sharoitlar
yaratildi. Banklarning kapital hajmiga jalb etiladigan aholi jamg'armalari miqdorini
cheklovchi qoida bekor qilingach, bank muassasalarining imkoniyatlari sezilarli
darajada kengaydi va raqobat kuchaydi. Buning samarasi darhol namoyon bo'ldi.
Agar 1994 yil boshida aholi jamg'armalarining 98,5 foizi Jamg'arma banki (hozirgi
Xalq banki), 1,5 foizi esa boshqa banklar hissasiga to'g'ri kelgan bo'lsa, o'sha yil
oxirida boshqa tijorat banklarining hissasi ham ko'payib, bu boradagi ko'rsatkich
12,8 foizga etdi. Bugungi kunga kelib, bu boradagi ko'rsatkich 83,2 foizni tashkil
etmoqda. 1996 yil. Ushbu yilda qabul qilingan O'zbekiston Respublikasining
“Banklar va bank faoliyati to'g'risida”gi Qonuni ikkinchi darajali bank tizimi —
tijorat banklari faoliyatining huquqiy asosini konkretlashtirdi.
Bank tizimiga taalluqli ikki asosiy hujjat — “O'zbekiston Respublikasining
Markaziy banki to'g'risida”gi hamda “Banklar va bank faoliyati to'g'risida”gi
O'zbekiston Respublikasi Qonunlarining ishlab chiqilishida rivojlangan moliya
tizimiga ega mamlakatlar tajribasi inobatga olinganini alohida ta'kidlash joiz.
Mazkur qonunlar, shuningdek, “Aktsiyadorlik jamiyatlari va aktsiyadorlar
huquqlarini himoya qilish to'g'risida”gi Qonun nodavlat banklarning xususiy va
aktsiyadorlik-tijorat shaklida tashkil etilishiga qulay huquqiy sharoit yaratdi.3 Bu
davrda bank tizimi rivojiga alohida ta'sir etgan ikki omilni ajratib ko'rsatish mumkin.
Birinchisi, olib borilgan islohotlar natijasida 1996 yilda O'zbekiston Respublikasi
Markaziy banki monetar boshqaruv va bank nazoratining to'la huquqli organi bo'ldi.
Ikkinchisi, O'zbekiston Respublikasi “Banklar va bank faoliyati to'g'risida”gi
Qonuni ikkinchi darajali bank tizimi – tijorat banklari faoliyatining huquqiy asosini
aniq-puxta belgilab berdi. Unda bank aktivlarini diversifikatsiyalash va xorijiy
kapital jalb qilish asosida universal tijorat banklarini shakllantirish printsiplari
mustahkamlangan. Bu davrda iqtisodiyotning alohida tarmoqlariga xizmat
ko'rsatuvchi kredit-moliya tashkilotlari tashkil etildi. Bunday ixtisoslashuv qishloq
3 Abdullayeva Sh.Z., Omonov A.A. “Tijorat banklari kapitali va uni boshqarish”. O‘quv qo‘llanma./ –T.:
“Iqtisod-Moliya” 2006.-120b.
7
xo'jaligi, avtomobil sanoati, aviasozlik kabi xalq xo'jaligining muayyan soha va
tarmoqlarini moliyalashtirish zarurati bilan bog'liq edi. Kelgusida ixtisoslashgan
banklar o'z operatsiyalari va mijozlari doirasini mamlakat iqtisodiyoti ri-
vojlanishining yangi darajasi va biznes-muhit talablariga ko'ra kengaytira boradi.
Mazkur davrda O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining bank sektorini
boshqaruvchi va nazorat qiluvchi organ sifatida shakllanish jarayonlari davom etdi.
Bank tizimiga taalluqli qonunchilik bazasi sifat jihatidan yangilanib, xalqaro bank
amaliyoti bilan muvofiqlashtirildi. 1997 yil. Ushbu yilda islohotlarning strategik
yo'nalishlaridan biri bank sektorida xususiy kapital oqimini rag'batlantirishdan
iborat bo'ldi. Mazkur jarayon 1997 yilda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining
“Xususiy tijorat banklarini tashkil qilishni rag'batlantirish chora-tadbirlari
to'g'risida”gi Farmoni e'lon qilinganidan so'ng jadallashdi. Unda jismoniy
shaxslarning 50 foizdan kam bo'lmagan ulushi bilan banklar ochish uchun imtiyozlar
taqdim etish ko'zda tutilgan edi. 1997 yil bank tizimining rivojlanish tarixida bank
faoliyatida axborot tizimlarini joriy etish boshlangani bilan ahamiyatlidir. Ma'lumki,
o'sha vaqtgacha respublika hududida amaldagi barcha hisob-kitoblar kun bo'yi olib
borilar edi. 1997 yilning mart oyidan yangi dasturiy ta'minot joriy etilib, barcha
hisob-kitoblar avtomatik rejimda amalga oshirila boshlandi. Bu esa to'lovlarni
respublika tashqarisida 15 daqiqa mobaynida, Toshkentdan chekka joylarda atigi 3
daqiqada amalga oshirish imkonini berdi. Aynan o'sha vaqtda hisob-kitoblar
mexanizmi ishlab chiqildi va banklararo elektron to'lovlarning zamonaviy tizimi
joriy etildi. Banklarga o'sha vaqtdagi noyob imkoniyat — kompyuter va
telekommunikatsiya uskunalarini xarid qilish va departamentlarni ular bilan
jihozlash imkoniyati berildi. Ular mablag'larni o'z faoliyati uchun zarur uskuna-
anjomlarni modernizatsiya qilishga yo'naltirishi hisobga olinib, qator soliq
to'lovlaridan ozod qilindi. Shu tariqa, moliyaviy va iqtisodiy axborotning sifat
jihatidan yangi iste'molchilari – mahalliy va xorijiy investorlar paydo bo'ldi.
1998 yil. Ushbu yilda respublika banklari Bazel tavsiyalariga muvofiq holda
faoliyat ko'rsatish uchun zarur tadbirlar amalga oshirildi.
8
Bank nazorati va xalqaro amaliyoti bo'yicha Bazel qo'mitasining
tavsiyalaridan kelib chiqib, tijorat banklari faoliyatini moliyaviy hisobotning
xalqaro standartlari doirasida tartibga soluvchi kompleks me'yoriy hujjatlar ishlab
chiqildi. Bunda tijorat banklarining moliyaviy barqarorligini ta'minlash maqsadida
ular balansida mavjud muammolarni oldindan aniqlash hamda bank likvidligi
pasayishi va kapital tugashi yuzaga kelishidan oldin ogohlantiruv choralarini ko'rish
tamoyillaridan foydalanildi. 1999–2000 yillar. Ushbu yillarda valyuta siyosati
yanada liberallashtirilgan holda, birjadan tashqari valyuta bozorida xorijiy valyutalar
savdosi mexanizmi amalga kiritildi.
Mazkur mexanizm vakolatli banklarning xorijiy valyutada talab va taklifdan
kelib chiqib, o'z mijozlaridan shartnoma asosida erkin kurs bo'yicha valyutalarni
sotib olishini ko'zda tutadi.2000-2010 yillar. Mazkur davr O'zbekiston bank tizimini
mustahkamlashda salmoqli yutuqlarga erishilgani bilan ahamiyatlidir. Aynan shu
yillarda zamonaviy infratuzilmaga ega samarali bank tizimini tashkil etish bilan
bog'liq ishlar amalga oshirildi. Bank tizimi oldiga uning rivojlanish istiqbollarini
belgilab beruvchi strategik vazifalar qo'yildi. Vazifalarning birinchisi banklar
moliyaviy barqarorligini oshirish va ichki bozorda moliyaviy xizmatlar doirasini
kengaytirishdan iborat bo'lsa, ikkinchisi — O'zbekiston banklarining xalqaro kapital
bozorida faolligini ta'minlashdir. Mazkur davrda O'zbekiston Respublikasi -
Prezidenti Islom Karimov mamlakatimiz moliya-bank tizimini rivojlantirish, uning
faoliyatini mustahkamlash va sifat jihatidan yaxshilash masalalariga yanada ko'proq
e'tibor qaratdi. Shu munosabat bilan qator etakchi banklar (“O'zsanoatqurilishbank”,
“Asaka” banki va boshqalar)ning kapitallashuv darajasini oshirish bo'yicha muhim
qarorlar qabul qilindi. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mikrokreditbank”
ustav fondini ko'paytirish to'g'risida”gi Farmoni mazkur bankni kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikni moliyalashtirish bo'yicha asosiy kredit markazlaridan biriga
aylantirgan holda uning faoliyatini sifat jihatidan yanada yaxshiladi. Ushbu davrdagi
har bir yil mamlakat bank-moliya tizimining izchil rivojlanishida yangi bosqich
sifatida qayd etiladi. 2001 yil. Ushbu yilning 1 iyulidan e'tiboran kichik biznes
korxonalari o'zlari ishlab chiqargan eksport tovarlar (ish va xizmatlar)ni bank
9
muassasalari kassalari orqali belgilangan tartibda valyuta ulushini o'z hisobiga
o'tkazish yo'li bilan naqd xorijiy valyutada amalga oshirish imkoniyatiga ega bo'ldi.
Respublikamiz hukumati kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rag'batlantirishni
hamda uning tashqi iqtisodiy faoliyatdagi ishtirokini kengaytirish borasida muhim
qadam qo'ydi. Aynan shu yili erkin ayirboshlovchi valyutadagi Birlashgan
barqarorlashgan jamg'arma tashkil etildi. Bu o'z navbatida, O'zbekistonda birjadan
tashqari valyuta bozorini yanada rivojlantirishning muhim vositasi bo'lib xizmat
qildi.
Bu vaqtda bank tizimi bilan xususiy sektor o'rtasidagi hamkorlik sezilarli
darajada rivojlandi. Mazkur hamkorlik rivojiga turtki bergan muhim omillar sifatida
banklar tomonidan xizmat ko'rsatish sifatining tobora yaxshilanishi, banklarda raqo-
batchilik muhitining yuzaga kelishi, mamlakatimizda tadbirkorlikni qo'llab-
quvvatlash bilan bog'liq jarayonlarni ko'rsatish mumkin. Aynan shu davrda banklar
kreditlash siyosati kuchayganini, mijozlar so'rovlarini sinchkovlik bilan o'rgana
boshlaganini va bank xodimlarida mijozlarning talab-ehtiyojlariga javoban tez
harakat qilish qobiliyati shakllanganini yaqqol kuzatish mumkin. 2002 yil aholining
banklardagi omonatlarini himoyalashning ishonchli va samarali mexanizmi
yaratildi. 4
O'zbekiston Respublikasining “Fuqarolarning banklardagi omonatlarini
himoyalash kafolatlari to'g'risida”gi Qonuni doirasida Fuqarolarning banklardagi
omonatlarini kafolatlash fondi tashkil etildi. Davlat-tijorat Xalq bankidan tashqari,
respublikamiz hududida o'z faoliyatini olib boruvchi barcha banklar unga a'zo bo'ldi.
Ishonchlilik, xizmat ko'rsatishning yuqori sifati, barcha mijozlar bilan o'zaro
sheriklik munosabatlari O'zbekiston banklari faoliyatida asosiy printsiplarga aylana
bordi.
Bank tizimi faoliyatining institutsional asoslari takomillashtirildi. Bank
sektorini liberallashtirish va isloh qilishni ko'zda tutib qabul qilingan dasturiy
hujjatlar uning samaradorligini oshirishni oldindan belgilab berdi. Mazkur hujjatlar
4 «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida» gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni http://www.lex.uz.;
10
zamirida bank faoliyatini liberallashtirish jarayonining tizimli va bosqichma-
bosqichlik tamoyillari yotadi. Ushbu tamoyillarga amal qilish aholining mamlakat
banklariga nisbatan ishonchini yanada mustahkamlash imkonini berdi. Bunday
yondashuv, shubhasiz, barqaror va ishonchli bank tizimini tashkil qilish jarayonida
ulkan yutuqdir. 2003–2004 yillar. Mamlakatimizda liberallashtirish va islohotlarni
yanada chuqurlashtirish jarayonida bank tizimini rivojlantirish davri.
Bu davrda aholining bank tizimiga ishonchini mustahkamlash, banklarni res-
publikamizdagi yangilanishlarning moliyaviy tayanchiga aylantirish maqsadi
qo'yildi. Uning muvaffaqiyati banklarning kelgusi rivojida dolzarb ahamiyat kasb
etishi lozim edi. Korxonalarni aktsiyadorlashtirish va ularning mulkchilik shaklini
o'zgartirish jarayonlari jadallashdi. Banklar mamlakatimiz iqtisodiy taraqqiyotining
yangi bosqichi talablaridan kelib chiqib, o'z rivojlanish kontseptsiyasiga rioya etgan
holda strategiyasini takomillashtirib bordi. Ularning resurs bazasini kengaytirish va
kapitallashuv darajasini oshirish o'z faoliyatini diversifikatsiyalash, yangi
aktsiyadorlarning mablag'larini jalb etish, IT-texnologiyalar asosida yangi bank
mahsulotlari va instrumentlarini ishlab chiqish hisobiga amalga oshirildi.
Valyuta bozorini liberallashtirishni davom ettirish va joriy xalqaro
operatsiyalar bo'yicha so'm konvertatsiyasini ta'minlash uchun zarur shart-sharoit
yaratish bilan bog'liq bo'lgan omillar ham banklar faoliyatiga bevosita ta'sir
ko'rsatdi. Chunonchi, 2003 yilning 15 oktyabridan O'zbekiston Respublikasi
Xalqaro Valyuta jamg'armasi Bitimining VIII moddasidagi majburiyatni qabul qildi.
Natijada korxonalar joriy operatsiyalar bo'yicha konvertatsiyani amalga oshirish
imkoniyatiga ega bo'ldi. Bu masala yuzasidan O'zbekistonning tashqi mablag'larni
jalb etmay, amalda o'z resurslariga tayanib maqsadga erishgani yuksak e'tirofga
sazovor. Mazkur choralar milliy valyuta konvertatsiyasidan foydalangan mahalliy
tadbirkorlar faoliyatini kengaytirishga yaqindan yordam berdi.
Bu haqiqatan ham boy va sermahsul faoliyatning qiziqarli davri edi. Markaziy
bankning valyuta siyosati inflyatsiya darajasini ushlab turish va milliy valyuta kursi
keskin tebranishining oldini olish barobarida eksportni rag'batlantirish hamda
valyuta resurslaridan samarali foydalanishga qaratilgan edi. O'zbekistonning asosiy
11
eksport tovarlariga nisbatan dunyo bozorlarida qulay narx kon'yunkturasi,
shuningdek, eksportga yo'naltirilgan valyuta siyosatining olib borilishi eksport va
oltin-valyuta zaxiralari hajmining oshishiga imkon berdi.
Bank tizimini isloh qilishga qaratilgan ishlar davom ettirildi. Uning asosiy
yo'nalishlari sifatida banklar boshqaruvida aktsiyadorlarning rolini oshirish orqali
korporativ boshqaruv tizimini mustahkamlash, banklar moliyaviy barqarorligini
ularning aktivlari, jumladan, valyuta aktivlari sifatini yaxshilash evaziga ku-
chaytirish, bank ishini yanada takomillashtirish va banklar tomonidan
ko'rsatiladigan xizmat turlarini tobora kengaytirish, tijorat banklarining investitsion
jarayonlardagi rolini oshirish va mulkchilikning barcha shaklidagi tadbirkorlik
tuzilmalarining kredit resurslaridan (jumladan, xalqaro moliyaviy tashkilotlarning
liniyalari bo'yicha ham) foydalanish mexanizmi takomillashtirilganini qayd etish
joiz. 2005–2006 yillar. Mamlakatimiz banklari kapitallashuv darajasining oshishi va
ularning investitsiya jarayonlarida hamda iqtisodiy-tuzilmaviy o'zgarishlarda
ishtiroki yanada faollashgan davri. O'sha kezlarda mamlakat hukumati banklarning
foyda (daromad) solig'idan ozod qilinishiga banklar faolligi oshuvining yana bir
zahirasi sifatida qaradi. Boz ustiga, tasdiqlangan davlat dasturlariga muvofiq, tijorat
banklarining mini-banklar tashkil etish bilan bog'liq xarajatlari ham soliq undirish
bazasidan chiqarildi.
Shu tariqa, asosiy e'tibor pul muomalasini mustahkamlash va milliy valyuta,
uning ayirboshlash kursi barqarorligini oshirish bo'yicha aniq chora-tadbirlarni
amalga oshirishga qaratildi. Bu esa fuqarolarda katta rag'bat uyg'otib, ularning
banklarga nisbatan ishonchini yanada orttirdi. Aholining banklarda depozit
hisobraqamlar ochishga kirishishi bilan bog'liq ijobiy holatlar ko'paydi. Banklarning
depozit bazasi hajmi oshdi, bank xizmatlari bozori shakllana boshladi. E'tiborlisi,
bank mahsulotlari qatoridan yangi xizmat turlari, masalan, lizing xizmatlari joy ola
boshladi.
Shu o'rinda ta'kidlash joizki, mamlakatimizda chakana xizmatlar rivoji
xalqaro bank va moliya kapitalini keng jalb qilgan holda qo'shma banklarning tashkil
etilishiga ta'sir ko'rsatdi. Respublikamiz bank bozori 100 foizli xususiy kapital
12
asosidagi yangi banklarning vujudga kelishi natijasida tubdan o'zgardi. Xususiy
banklarning xizmatlar bozoridagi raqobatni kuchaytirib yuborgani mamlakat bank
tizimi rivojida eng muhim bosqichlardan biri bo'ldi. Mamlakatimiz hukumati va
Markaziy banki soliq imtiyozlari va kadrlarni tayyorlash jarayonida texnikaviy
ko'mak taqdim etgan holda ularning rivojlanishini muntazam rag'batlantirib
bormoqda. Ayni paytda xususiy banklar soni tijorat banklari umumiy sonining
qariyb yarmini tashkil etadi.
Respublikamizda xususiy banklar rivojlanishini izchil rag'batlantirish
raqobatni kuchaytirishga, ko'rsatilayotgan bank xizmatlari sifatini yaxshilashga va
moliyaviy resurslarning samarali taqsimotiga turtki berdi. Bu esa, o'z navbatida,
xususiy tadbirkorlikni rag'batlantirish va rivojlantirish jarayonlariga ijobiy ta'sir
ko'rsatmoqda.
13
2. Banklarning evolyutsiyasi, bozor iqtisodiyotidagi o’rni va ahamiyati
Markaziy bank - krеdit tizimining bоsh banki bo’lib, mamlakatda pul-krеdit
siyosatini, emissiya jarayonlarini оlib bоradi.
Birinchi Markaziy banklar bundan qariyb uch yuz yil оldin tijоrat
banklarining rivоjlanishi natijasida vujudga kеlgan. Bular 1688 yilda tashkil
qilingan SHvеd Riks Jirо banki, 1694 yilda tashkil qilingan Angliya banklaridir.
Markaziy bank, ya’ni krеdit tizimini bоshqarib turuvchi, barcha banklar faоliyatini
nazоrat qilib turuvchi krеdit institut sifatida namоyon bo’ladi.
Markaziy bank quyidagi asоsiy funktsiyalarni bajaradi:
- banknоtlar (naqt pullar) emissiyasi, davlatning оltin-valyutasi zaxiralarini
saqlash;
-pul-krеdit siyosati instrumеntlari yordamida iqtisоdni muvоfiqlashtirish;
-krеdit institutlari faоliyatini muvоfiqlashtirish;
- davlat banki sifatida faоliyat ko’rsatish;
- to’lоv-hisоb munоsabatlarini tashkil qilishni bеlgilab bеrish;
-valyuta kursini muvоfiqlashtirish.
Jahоnning barcha mamlakatlarida banknоtlarni muоmalaga chiqarish
funktsiyasi Markaziy banklarning asоsiy funktsiyalaridan biri hisоblanadi va bu
ahоlida mоnоpоl huquqqa ega.
Davlatning оltin - valyuta zahiralarini bоshqarish funktsiyasi.
Markaziy bank davlatning оltin, qimmatbahо mеtall va kamyob tоshlarni,
valyuta zaxiralarini bоshqaradi. Markaziy banklar mamlakat valyuta zahiralarini
o’zida yig’adi va bu zahiralar xalqarо hisоb-kitоblarni amalga оshirish, to’lоv
balansi dеfitsitini qоplash va mamlakat milliy valyutasi kursining barqarоrligini
ta’minlash uchun ishlatiladi.
Pul - krеdit siyosatining asоsiy maqsadi milliy valyuta barqarоrligini
ta’minlash, valyuta kursi va fоiz stavkalarini оqilоna o’rnatish asоsida inflyatsiya
sur’atlarini kamaytirish, krеditdan fоydalanishning samaradоrligini оshirish va
milliy iqtisоdiyotning barqarоr o’sishini ta’minlashdan ibоrat.
14
Markaziy bankning pul-krеdit siyosatining asоsiy instrumеntlari bo’lib,
quyidagilar hisоblanadi:
-minimal majburiy rеzеvr mе’yorlarini o’rnatish;
-fоiz (diskant) siyosati;
-tijоrat banklarini qayta mоliyalashtirish;
-оchiq bоzоr siyosati;
-targеtrlash va bоshqalar.
Bоzоr iqtisоdiyoti sharоitida O’zbеkistоn Rеspublikasida Markaziy bankning
asоsiy maqsadi - pul-krеdit tizimi va milliy valyuta barqarоrligini ta’minlash asоsida
iqtisоdiy o’sishga erishishdan ibоrat.
Pul - krеdit siyosatini samarali amalga оshirish uchun Markaziy bank
pulkrеdit siyosatini rivоjlantirishning bir yilga mo’ljallangan asоsiy yo’nalishlarini
ishlab chiqadi. Bu yo’nalishlar Оliy Majlis tоmоnidan tasdiqlangandan so’ng
harakat dasturi sifatida qabul qilinadi. Markaziy bankning vazifalari xilma xil bo’lib,
bu qоnunda aks ettirilgan.
O’zbеkistоn Rеspublikasi Markaziy banki huquqiy shaxs sifatida davlat
mulkiga asоslangan bo’lib, iqtisоdiy jihatdan mustaqil muassasa sifatida o’z
harajatlarini darоmadlari hisоbidan qоplashi kеrak.
Milliy valyutaning barqarоrligini ta’minlash uchun O’zbеkistоn Rеspublikasi
Markaziy banki qatоr muhim vazifalarni hal etadi. Ularning asоsiylari
quyidagilardan ibоrat:
-mоnеtar siyosatni va valyutani bоshqarish siyosatini shakllantirish, qabul
qilish hamda amalga оshirish;
-O’zbеkistоn Rеspublikasida hisоb-kitоblarning samarali tizimini tashkil
qilish va ta’minlash;
-banklar faоliyatini tartibga sоlish va banklar faоliyati ustidan nazоrat qilish;
-O’zbеkistоn Rеspublikasining rasmiy оltin, valyuta zahirasini saqlash va
ularni bоshqarish;5
5 «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida» gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni http://www.lex.uz.;
15
-Mоliya vazirligi bilan birgalikda davlat byudjеtining kassa ijrоsini tashkil
etish;
O’zbеkistоn Rеspublikasi qоnunlariga asоsan bank - bu tijоrat muassasasi
bo’lib, jismоniy va huquqiy shaxslarning bo’sh turgan pul mablag’larini jalb qilish
va ularni o’z nоmidan, to’lоvlilik, muddatlilik, qaytarib bоrish sharti asоsida
jоylashtirish оpеratsiyalarini va bоshqa bank оpеratsiyalarini bajaradi.
Pul agregatlari
* Keng ma’nodagi pul massasi (M2) Xalqaro valyuta jamg‘armasining (XVJ)
“Pul-kredit va moliyaviy statistikani shakllantirish qo‘llanmasi” dagi (PMSShQ
2016) konsepsiya va tasniflarga muvofiq Markaziy bank va boshqa depozit
tashkilotlarining (tijorat banklari) majburiyatlari bo‘yicha olingan ma’lumotlari
asosida hisoblangan. M2 o‘z ichiga muomaladagi naqd pullarni (bank tizimidan
tashqaridagi) hamda boshqa moliyaviy tashkilotlar, davlat nomoliyaviy tashkilotlar,
xususiy sektor hamda jismoniy shaxlarning milliy va chet el valyutasidagi talab qilib
olinguncha, jamg‘arma va muddatli depozitlarni oladi (PMSShQ 2016 muvofiq pul
massasi tarkibiga kiritilmaydigan depozitlardan tashqari). Shuningdek, M2 boshqa
depozit tashkilotlari tomonidan chiqarilgan qarz qimmatli qog‘ozlarni ham o‘z
ichiga oladi. Ushbu qarz qimmatli qog‘ozlar boshqa moliyaviy tashkilotlar, davlat
nomoliyaviy tashkilotlar, xususiy sektor hamda jismoniy shaxlar tomonidan
saqlanadigan
jamg‘arma
va
depozit
sertifikatlarini
aks
ettiradi.
** Pul massasi (M1) o’z ichiga muomaladagi naqd pullar va milliy valyutadagi talab
qilib olinguncha depozitlarni oladi.6
Tijоrat banklarini fikrimizcha, shunchaki kоrxоna emas, maxsus kоrxоna dеb
qarash zarur. Chunki tijоrat banklari ssuda kapitali xarakatini amalga оshiradi va shu
asоsda bank o’z aktsiоnеrlariga, ya’ni paychilariga fоyda оlishni ta’minlaydi. Tijоrat
banklari bank tizimining muhim bo’g’ini bo’lib, krеdit rеsurslarining asоsiy qismi
shu banklarda yig’iladi va bu banklar huquqiy va jismоniy shaxslarga xizmatlarini
ko’rsatadi.
6 Karlibayeva R.X. Investitsiyalarni tashkil etish va moliya lashtirish. T.: Cho’lpon nomidagi nashr., 2011y.
16
O’zbеkistоn Rеspublikasida tijоrat banklari bank tizimining Markaziy
bankdan kеyingi ikkinchi pоg’оnasi xisоblanadi.
Tijоrat banklarning bеlgilariga qarab quyidagi turlarga bo’lish mumkin.
Mulkchilik shakliga qarab banklar: davlat bankiga, aktsiоnеr banklarga, kооpеrativ,
xususiy, mintaqaviy, aralash mulkchilikka asоslangan banklarga bo’linadi.
17
3. O'zbekiston banklarining rivojlanish yo'llari va islohotlari
O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining
qarori
Bank
xizmatlari
ommabopligini oshirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida:
Amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida bank tizimida xizmatlar
ko‘rsatishning
bozor
mexanizmlari
joriy
etilmoqda,
ularning
turlari
kengaytirilmoqda, tadbirkorlar va aholi uchun moliyaviy ochiqlik oshib bormoqda.
Aholi uchun valyuta ayirboshlash amaliyotlarini amalga oshirishni
yengillashtiruvchi yangi bank xizmatlari joriy etildi, yakka tartibdagi tadbirkorlar
tomonidan chet el valyutasini sotib olish uchun imkoniyatlar yaratildi.
Shu bilan birga, bank xizmatlari iste’molchilarining huquqlari va qonuniy
manfaatlariga, ayniqsa, hududlarda rioya etish hamda moliyaviy ochiqlikni
kengaytirish, shuningdek, xizmat ko‘rsatish madaniyati va bank tizimiga bo‘lgan
ishonchni yanada oshirishda bir qator muammo va kamchiliklar kuzatilmoqda.
Xususan:
birinchidan,
kreditlarni
ajratish
bo‘yicha
qarorlar
qabul
qilishda
vakolatlarning haddan tashqari markazlashganligi bosh banklar va ularning filiallari
o‘rtasidagi javobgarlikning aniq chegaralanishiga to‘sqinlik qilmoqda;
ikkinchidan, kredit buyurtmalarini ko‘rib chiqishning murakkablashgan
mexanizmlari kreditlarni tezkor olish imkoniyatini chegaralamoqda;
uchinchidan,
tijorat
banklari
tomonidan
mikroqarzlar
ajratilishi
imkoniyatining mavjud emasligi mikroqarzlar olish darajasini oshirish imkonini
bermayapti, mikrokredit tashkilotlar va lombardlarning xizmatlari bo‘yicha yuqori
foiz
stavkalari
aksariyat
holatlarda
iste’molchilarning
moliyaviy
holati
yomonlashishiga olib kelmoqda;
to‘rtinchidan,
chakana
bank
xizmatlari
bozorining
past
darajada
rivojlanganligi va mijozlar bilan hamkorlik munosabatlarini yo‘lga qo‘yishning
zamonaviy yondashuvlari mavjud emasligi ortiqcha byurokratiya va sansalorlik
uchun zamin yaratmoqda;
beshinchidan, bank kartalari asosida naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga
oshirish bo‘yicha davlat protsessing tashkilotining mavjud emasligi chakana to‘lov
18
tizimlarining xavfsizlik, uzluksizlik va ishonchlilik darajasiga ta’sir ko‘rsatmoqda
hamda aholining keng qatlamlari uchun ochiq bo‘lgan innovatsion loyihalarni
amalga oshirishda zamonaviy texnologik yechimlarni ilgari surishga to‘sqinlik
qilmoqda;
oltinchidan, kreditlarni (mikroqarzlarni) ko‘rib chiqish va ajratish uchun
xizmat haqi hamda boshqa to‘lovlarning undirilishi qarzning real qiymati oshishiga
olib kelmoqda;
yettinchidan, shartnomalarga xizmatlar tariflarini, ajratilgan kreditlar va jalb
qilingan depozitlar bo‘yicha foizlarni bir tomonlama o‘zgartirish huquqini nazarda
tutuvchi shartlarning kiritilishi, shuningdek, bir xizmatning qo‘shimcha xizmatdan
foydalanish sharti bilan ko‘rsatilishi bank xizmatlari iste’molchilarining huquqlarini
buzmoqda;
sakkizinchidan, bank to‘lov kartalaridan chet el valyutasini echish bo‘yicha
cheklovlarning mavjudligi va bankomatlar sonining yetarli emasligi valyuta
ayirboshlash amaliyotlarini bajarishda talab darajasida xizmat ko‘rsatish imkonini
bermayapti.
Mazkur muammolarni bartaraf etish, bank xizmatlari iste’molchilarining
huquqlarini himoya qilishni ta’minlash mexanizmlarini yanada takomillashtirish va
innovatsion rivojlanishning tendensiyalarini inobatga olgan holda moliyaviy
ochiqlik darajasini oshirish, shuningdek, 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar
strategiyasida belgilangan vazifalarni amalga oshirish maqsadida:
1. Bank xizmatlari ommabopligining oshirilishini va bank xizmatlari
iste’molchilari
huquqlarining
himoya
qilinishini
ta’minlash
O‘zbekiston
Respublikasi Markaziy bankining asosiy vazifalaridan biri ekanligi belgilab
qo‘yilsin.7
2. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining tuzilmasida bank xizmatlari
iste’molchilarining huquqlari va qonuniy manfaatlari himoyasini ta’minlash,
7 Abdullayeva Sh.Z., Omonov A.A. “Tijorat banklari kapitali va uni boshqarish”. O‘quv qo‘llanma./ –T.:
“Iqtisod-Moliya” 2006.-120b.
19
moliyaviy ochiqlikni hamda aholi va tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy
savodxonlik darajasini oshirish asosiy vazifalari bo‘lgan Bank xizmatlari
iste’molchilarining huquqlarini himoya qilish xizmati tashkil etilganligi ma’lumot
uchun qabul qilinsin.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki bank xizmatlari iste’molchilarining
huquqlarini himoya qilish vazifalarini bajarishda:
bank tizimida tizimli kamchiliklar va bank xizmatlari iste’molchilarining
huquqlari buzilishlarini aniqlashga, shuningdek, ularning oldini olishga;
bank xizmatlari iste’molchilari huquqlarining buzilishiga yo‘l qo‘ygan kredit
tashkilotlariga nisbatan javobgarlik choralari ko‘rilishini ta’minlashga;
bank xizmatlari iste’molchilarining buzilgan huquqlarini tiklashda maslahat
berish va ko‘maklashishga;
moliyaviy
ochiqlik
darajasini
oshirishga
va
bank
xizmatlari
iste’molchilarining savodxonligini yuksaltirishga alohida e’tibor qaratsin.
3. Belgilab qo‘yilsinki, 2018-yil 1-iyuldan tijorat banklari:
dastlabki ruxsatlarsiz va shaxsni tasdiqlovchi hujjatlarsiz mijozlarga bevosita
xizmat ko‘rsatish hududiga to‘sqinliksiz kirish;
mijozlarni dastlabki qabul qilish ma’muriyat xodimlaridan ko‘rsatilayotgan
bank xizmatlari to‘g‘risida dastlabki maslahatlarni olish;
kredit (mikroqarz) berish to‘g‘risida qaror qabul qilishning bosqichma-
bosqich jarayonini va kredit (mikroqarz) berish to‘g‘risida xabardor qilish yoki uni
berishni asoslantirilgan holda rad etish tartibini ko‘rsatgan holda kredit
buyurtmalarini shaffoflik asosida ro‘yxatdan o‘tkazish va ko‘rib chiqish uchun
shart-sharoitlar yaratadi.8
8 Qoraliyev T.M.Qodirov E.T.Muhamedjanov K.A. Xorijiy mamlakatlarda bank ishi.O‘quv
qo‘llanma.Toshkent-2012
20
4. Pul-kredit siyosatining asosiy yo'nalishlari
Markaziy bank 2020 va 2021−2022 yillar uchun pul-kredit siyosatining asosiy
yo‘nalishlarini e’lon qildi. 2020 yilda YAIM o‘sish sur’atlari 5,2−5,5 foiz,
2021−2022 yillarda esa 5,5−5,8 foizgachani tashkil etishi prognoz qilinmoqda.
Iqtisodiy rivojlanishning asosiy ssenariysiga ko‘ra 2020 yilda yalpi ichki
mahsulot (YAIM) hajmining real o‘sishi 5,2−5,5 foizni tashkil etishi, 2021−2022
yillarda 5,5−5,8 foizgacha tezlashishi prognoz qilinmoqda. O‘zbekiston Markaziy
banki e’lon qilgan Inflyatsion targetlashga o‘tish orqali pul-kredit siyosatini amalga
oshirishning 2020 yil va 2021−2022 yillar davriga mo‘ljallangan asosiy
yo‘nalishlari to‘g‘risidagi bayonotda bu haqda so‘z boradi.
Avvalroq e’lon qilingan «Fuqarolar uchun byudjet» loyihasida 2020 yilda sof
YAIM o‘sish sur’atlari 5,5 foiz, 2021−2022 yillarda esa 5,8−6,2 foiz darajasida
prognoz qilingan edi.
Markaziy bank 2020 yilda inflyatsion targetlashga o‘tishi haqida ham xabar
berilgan edi. Inflyatsiya darajasini 2021 yilda 10 foizgacha pasaytirish hamda 2023
yilda 5 foiz darajadagi doimiy inflyatsion maqsadni (target) o‘rnatish
rejalashtirilmoqda.
Tijorat banklari tomonidan iqtisodiyotga ajratiladigan kreditlar qoldig‘ining
o‘sish sur’atlari YAIM nominal hajmini o‘sish sur’atlariga mutanosib ravishda,
jumladan, 2020 yilda 20−25 foiz atrofida (valyuta kursi o‘zgarishlarini hisobga
olmaganda) bo‘lishi kutilmoqda.
Soliq-byudjet sohasida umumiy fiskal balans taqchilligining ma’lum
miqdorda qisqarishi hamda davlat tashqi qarzining belgilangan parametrlar
doirasida shakllanishi kutilmoqda. Umumiy fiskal balansning 2020 yilda YAIMga
nisbatan 2,7 foizdaн oshmasligi, 2022 yilga qadar bosqichma-bosqich 1,5 foizгача
pasayib borishi va kelgusi yillarda ushbu darajada saqlanib qolishi prognoz
qilinmoqda.9
9 «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida» gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuni http://www.lex.uz.;
21
Qat’iy pul-kredit siyosati yuritilishi va fiskal balans taqchilligining qisqarib
borishi sharoitida xususiy va xorijiy investitsiyalar hajmining oshishi iqtisodiy
o‘sishning prognoz ko‘rsatkichlariga erishilishiga xizmat qiladi. Shundan kelib
chiqib, dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra kelgusi yillarda to‘lov balansining joriy
operatsiyalar hisobvarag‘i manfiy saldosi YAIMga nisbatan 2020 yildagi 7 foizdaн
2022 yilda 5,9 foizгача pasayib boradi. Ushbu taqchillikning asosan tashqi
moliyaviy manbalar, xususan, investitsion resurslar hisobidan qoplanib borishi
natijasida valyuta almashuv kursiga sezilarli devalvatsion bosimni yuzaga
keltirmasligi kutilmoqda.
22
Xulosa
Hozirda iqtisodiyotning muhim sohalarida alohida xizmat ko'rsalayotgan
banklar mazkur tarmoqlarni yanada rivojlantirish va undagi mavjud mablag'larni,
bor imkoniyatlarni samarali ishga soiish imkonini yaratib beradi va iqtisodiy
isiohotlarning jadallik bilan amalga oshishiga xizmat qiladi.
Bank tizimini yanada erkinlashtirish va isloh qilishni chuqurlashtirishga
qaratilgan O'zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va hukumat qarorlari
asosida bank tizimini tubdan mustahkamlashga, ularning kredit berish
imkoniyatlarini va ustav kapitalini bo'sh mablag'lar jalb qilish hisobidan
kengaytirishga, shuningdek, banklaming investitsiya jarayonining asosiy bo'g'ini
bo'lgan korxonalar, xususan xususiy tadbirkorlar, kichik va o'rta biznes
korxonalarining
chinakam
hamkoriga
aylanishiga, xorijiy
banklar
bilan
hamkorlikning yanada kengaytirifishiga alohida e'tibor qaratildi.
Hоzir ko’pgina davlatlarda pul muоmalasini tartibga sоlishda оchiq bоzоrda
оpеratsiyalar o’tkazish usulidan fоydalanilmоqda.
Bu xоzirgi ko’p qo’llaniladigan mоnеtar siyosatning bir usuli hisоblanadi. Bu
usul tijоrat banklarining likvidlik darajasiga tеzda ta’sir o’tkaza оladigan egiluvchan
(mоslashuvchan), amaliy va оpеrativ usul hisоblanadi. Bu usulni bоshqalaridan farqi
shundaki, uni zaruriyatga qarab va hоhlagan miqdоrda o’tkazish mumkin. Bu
mеxanizm bоzоrni rivоjlanish tеndеntsiyasiga qarab pul muоmalasini
barqarоrlashtira оlishi mumkin.
Xulоsa qilib aytish mumkinki, krеditning оbyеktiv zarurligi takrоr ishlab
chiqarish jarayonida fоndlarning dоiraviy aylanishi qоnuniyatlariga asоslangandir.
Xulosa oʼrnida shuni aytishimiz mumkinki, mamlakatimizda resurs bazasi
mustahkam boʼlgan, ishonchli va kafolatli boʼlgan tijorat banklari tizimi yaratilgan
boʼlib, ular faoliyatining yanada rivojlanishi koʼrsatilayotgan xizmatlar sifati va
qulayligiga har tomonlama bogʼliq boʼladi.
23
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1.O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent, O‘zbekiston, 2014 yil.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 sentyabrdagi
“Respublika bank tizimini yanada rivojlantirish va barqarorligini oshirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-3270-sonli Qarori http://www.lex.uz.;
3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 13 sentyabrdagi «Pul-
kredit siyosatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» gi PQ-3272-
sonli Qarori http://www.lex.uz.;
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 8 sentyabrdagi
«O‘zbekiston Respublikasida ma’muriy islohotlar konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida» gi PF-5185-sonli Farmoni http://www.lex.uz.;
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 apreldagi "Oliy ta’lim
tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-2909-sonli
qarori http://www.lex.uz.;
6..“Bank
tizimining
moliyaviy
barqarorligini
yanada
oshirish
va
investitsiyaviy faolligini kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi №PQ-1317
sonli Qarori. 06.04.2010 y.
Internet saytlari
1. Axborot ta’lim tarmog‘i / http://ziyonet.uz/
2. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining ta’lim
portali/ http://edu.uz/
3. Masofaviy ta’lim va kitoblar/ http://e-ilm.uz/
4. Jurnal ekonomicheskoye obozreniye// http://rewiev.uz//
5. O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi /http://mf.uz/
6. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi / http://soliq.uz/
