BEMORNI OPERATSIYA OLDI DAVRIDA SHIFOKOR TOMONIDAN OLIB BORILISHI LOZIM BO’LGAN MUOLAJALARNING AHAMIYATI. XANTAL, KOMPRESS VA ISITGICHLAR QO’YISH Bemor kasalxonada yotib operatsiyaga tayyorlanayotgan vaqti operatsiya oldi davri deyiladi. Bemorni operatsiyaga tayyorlayotganda operatsiya turi, og’irlik darajasi, asosiy hayotiy a’zolar holati (yurak, o’pka, jigar, buyrak) va og`riqsizlantirish turini inobatga olish kerak. Tibbiyot hodimi vazifasi – bemorni tinchlantirishdir. Tibbiyot hodimini bemorga yaxshi va o’z vaqtida to’gri muomalasi bemor bolani tez tuzalishini garovidir. Bolaga toza havo juda zarur. Qishda bolani issiq kiyintirib xonani shomollatib turish zarur. Yozda esa derazalarni doimo ochiq holda, iloji boricha setka bilan qo’yish lozim. Ko’rpa va choyshablarni toza tutish, qoqib turish lozim, ularda yig’ilmalar hosil bo’lishiga yo’l qo’ymaslik lozim, kamida haftasiga bir marta almashtirib turish zarur. Agar bolada siydik tuta olmaslik alomati bo’lsa to’shak usti kleyonka bilan qoplangan bo’lishi, ustidan choyshab to’shalishi lozim,Bolani har kuni cho’miltirish, har ovqatdan oldin qo’lini yuvish, ko’p terlasa terini toza, quruq sochiq bilan artib turish va kiyimlarini tez-tez almashtirib turish lozim. Tana harorati ko’tarilib turadigan bolalarda doimo quruq lablar bo’ladi. Shu sababli kuniga bir necha bor lablarni tuzsiz sariyog’ yoki vazelin bilan namlab turish kerak bo’ladi. Har ichi kelganda albatta bolani oraliq sohasini yuvish kerak. Bemor bolalar ko’pincha injiq va ta’sirchan bo’ladi. Gigienik va davo muolajalari, ovqatlantirishlar ko’pincha bola tomonidan qarshilik bilan kutib olinadi. Shu sababli ham vrach bolaga kamroq psixik va jismoniy jarohat yetkazmasdan muolajalarni bajarishi, sabrli bo’lishi lozim. Bemor bolalarga operatsiya kerakligi to’g’ri tushuntirilishi, operatsiya natijasi yaxshi chiqishiga ishontirish lozim. Misol tariqasida shunga o’hshash operatsiyadan yaxshi bo’lib tuzalgan bemorlarni keltirib o’tish kerak. Yuqoridagi holatlarni tushuntirishda hamshira ham vrach bergan ko’rsatmalarga mos holatda tushuntirish o’tkazishi lozim. Moboda vrach va hamshira tushuntirishlarida qarama-qarshilikni bemor sezsa, unda tibbiyot xodimiga nisbatan ishonchsizlik kuzatiladi. Kasallik tarixini bemor qo’liga tushishidan saqlash lozim. Aks holda maxsus tayyorgarlikka ega bo’lmagan bemor bola kasallik tarixidagi ma’lumotlarni noto’g’ri tushunishi mumkin. Teri qoplamlarini ko’zdan kechirganda yiringdonlar, yallig’lanish infil’tratlari borligiga ahamiyat qilish lozim. Operatsiyadan oldin teridagi hamma yallig’lanish o’chog’larnini davolash zarur, bo’lmasa operatsiyadan keyingi davrda bu yiringdonlar endogen infeksiya o’chog’i bo’lishi va og’ir asortalarga olib kelishi mumkin, hattoki yiringli jarayonni butun organizmga tarqalishigacha. Operatsiyadan bir kun oldin bemor bola vanna qabul qilishi zarur. Operatsiya maydonidagi sochlarni operatsiya kuni tozalanadi. Sanitar tozalash ishlari issiq dush xonasida o’tkaziladi. Agar vanna tavsiya etilgan bo’lsa suv harorati 36- 37°Cdan oshmasligi kerak. Organizm himoya funksiyasi pasaymasligi uchun bolani sovuq qotishdan asrash lozim. Kuniga ikki marta bemor tana haroratini o’lchash lozim. Haroratni o’lchash vaqti asosan ertalab uyqudan uyg’ongach va kechqurun kunduzgi uyqudan keyin soat 16-17 larda. Mabodo tana haroratini tez-tez o’lchash kerak bo’lsa vrach ko’rsatma beradi. Xonada tinch holat hosil qilish lozim. Bolada kunduzi ham, kechasi ham tinch uyqu bo’lishi lozim. Hamma kuzatuv natijalarini hamshira yozib borishi shart. Ushbu yozuvlar uchun bemorga alohida hamshira varag’i ochiladi. Unda tana haroratini belgilash, ishtahasi, ichi kelishi, siyishi, qusish va h.o.lar to’g’risida ma’lumotlar bo’ladi. Bemor bolada operatsiya o’tkazish uchun albatta ota-onasidan yoki vasiylaridan yozma rozilik olinishi shart. Ularga operatsiya mohiyati, og’irlik darajasi, kuzatilishi mumkin bo’lgan asoratlar to’g’risida tushuntirish o’tkazish lozim. Ushbu qoidaga faqat shoshilinch operatsiyaga muhtojlik bo’lgan va Shu paytda ota-ona kelmagan holat bo’lsa amal qilinmaydi. Bunday paytda operatsiyaga ko’rsatma kamida ikkita vrach konsiliumi asosida qabul qilinadi. Bo’lim boshlig’i va bosh shifokor qabul qilingan qaror to’g’risida ogohlantiriladilar. Operatsiyani o’tkazish muddati kasallik xarakteriga bog’liq bo’ladi. Operatsiya bolani turli yoshida, hattoki yangi tug’ilgan paytida ham o’tkaziladi. Operatsiyaga tayyorlash kasallik xarakteriga, bemor yoshiga va umumiy holatiga bog’liq bo’ladi. Og’ir operatsiyalardan oldin funksional diagnostika usullaridan foydalanib to’liq tekshiruvlar o’tkazilishi shart. Bemorni operatsiyaga tayyorlashda psixologik faktor katta rol o’ynaydi. Bunda ota-ona, tarbiyachi va bolaning do’stlari yordami zarur bo’ladi. Ko’krak yoshidagi bolalar bir kun oldin soat 22:00 gacha ovqatlantiriladilar. Kattaroq yoshli bolalarga yengil kechki ovqat beriladi. Operatsiyagacha 3 soat qolganda bolaga shirin choy berish mumkin. U 2 soatdan keyin so’riladi va qusish chaqirmaydi. Operatsiya bo’ladigan bemorlarga surgi dori berilmaydi. Bir kun oldin kechqurun va operatsiya kuni ertalab huqna qilinadi. Bemorni shoshilinch operatsiyaga tayyorlash. Qisqacha anamnez yig’iladi, umumiy ko’rik: perkussiya, auskultatsiya va paypaslash o’tkaziladi. Umumiy qon, siydik tahlili, rentgenoskopiya yoki rentgenografiya, maxsus ko’rsatmalar bo’yicha boshqa tekshiruvlar qilinadi. Qabul bo’limida bemor ahvoliga qarab chala yoki to’liq sanitar tozalash o’tkaziladi. Shoshilinch holatlarda bemor kiyimi yechiladi, nam gubka bilan tana artiladi, sochli qismi olinadi. Oshqozon to’la bo’lsa zond yordamida bo’shatiladi. Huqna qilinmaydi. Siyishda qiyinchilik bo’lsa siydik qopiga kateter qo’yiladi. Xantal qo’yish Ta’sir mehanizmi: xantaldagi efir moyi qon aylanishini yaxshilaydi, teri retseptorlarini qitiqlaydi, to’qima va a’zolar qon tomirlarini kengaytiradi, so’rdiruvchi, yallig’lanishga qarshi va og’riq qoldiruvchi ta’sir etadi. Ko’rstama: • Ko’krak qafasi a’zolari yallig’lanish kasalliklari. • Gipertonik kriz. • Yurak sohasidagi og’riqlar (stenokardiya xurujini bartaraf etish). • Radikulit. • Mushak va bo’g’imlardagi og’riqlar. Qarshi ko’rsatma: • Xantal qo’yiladigan sohada teri kasalliklari yoki jarohatlari. • O’pkadan qon ketish. • Xantalga bo’lgan yuqori sezuvchanlik. • Yuqori tana harorati. • Yomon va yaxshi sifatli o’smalar. Kerakli anjomlar: • Xanatal va xantal paketchalari. • Lotok, iliq suv (harorat 40-45 °C). • Ko’rpa, papiros qog’oz yoki doka salfetka. • Paxtali tamponlar, sochiq, vazelin. • Ishlatilgan anjomlar uchun lotok. Bajarilish ketma-ketligi: 1. Xantal yaroqliligini tekshirish: ishlab chiqarilgan sana, xantal sochilib ketmasligi kerak, xantalni namlaganda o’tkir xidning paydo bo’lishi. 2. Xantal qo’yish joyini aniqlash, teri qoplamlarini ko’zdan kechirish. 3. Bemorni yotqizamiz (rasm.1). 4. Xantalni 5-10 daqiqa iliq suvga solamiz (harora 40-45 °C), suvni chayqatamiz va xantal tomoni bilan teriga yopishtiramiz (terida yuqori sezuvchanlik bo’lsa va chaqaloqlarda xantal ostiga pipiros qog’oz yoki doka salfetka qo’yiladi yoki ikkita xantalni bir-biriga ichki tomoni bilan yopishtiriladi). 5. Bemorni avval sochiq bilan, keyin ko’rpa bilan o’raymiz. Bir necha daqiqadan so’ng bemor terisida issiq va ozgina jizillashni sezishi kerak. 6. 5-15 daqiqadan keyin xantal olinadi (terida giperemiya bo’lishi kerak). 7. Teridagi xantal qoldiqlari nam salfetka bilan artiladi va sochiq bilan teri quritiladi. 8. Teridagi qizargan sohalar vazelin yog’iga namlangan paxta tamponlar bilan artiladi. 9. Bemor issiq qilib o’raladi. 10.O’tkazilgan protseduradan keyin bemor 30-40 daqiqa yotishi lozim. Asorati: • Uzoq vaqt xantal terida qolib ketsa pufakchalar hosil qilgan holda teri kuyishini chaqiradi. • Xantalni bir necha bor bir xil joyga qo’yilsa terini Shu sohasida pigmentatsiya yuzaga keladi. Izoh: ko’krak yoshidagi bolalarga muolaja davomiyligi – teri qizarishigacha bo’lishi lozim (5-7 daqiqa); - Xantal qo’yish sohalari – yurak, ensa, yelka, ko’krak sohalari, boldir mushaklari. Isitkichni ishlatish Ta’sir mehanizmi: silliq mushaklarni reflektor bo’shashishini chaqiradi, ichki a’zolarga qon kelishini kuchaytiradi, og’riq qoldiruvchi va bo’shashtiruvchi ta’sir qiladi. Ko’rsatma: • Umumiy yoki mahalliy isitish. • Qorin bo’shlig’i a’zolarini surunkali kasalliklari (gastrit, kolit, asoratlanmagan oshqozon va 12 barmoq ichak yarasi). • Gipertonik kriz. • Yallig’lanish infiltratlari. Qarshi ko’rsatma: • Qorin bo’shlig’i a’zolari o’tkir yallig’lanish kasalliklari (appenditsit, xoletsistit, pankreatit, peritonit). • O’smalar, qon ketish holatlari, birinchi soatlardagi lat yeyishlar va jarohatdan keyingi birinchi kunlar. • Infitsirlangan yaralar. Kerakli anjomlar: • Rezina isitkich. • 70 °C haroratli suv. • Sochiq yoki kichik choyshab. • Vazelin. • 1% xloramin eritmasi. Bajarish ketma-ketligi: 1. Isitkichning 2/3 qismi suv bilan to’ldiriladi (rasm.2). 2. Isitkichni siqib og’zigacha suv keltiriladi va havosi chiqariladi. 3. Isitkich og’zidagi probkani yaxshilab buraymiz. 4. Isitkich og’zi pastka qaratiladi va germetikligi tekshiriladi.