Amaliy mashg‘ulot mavzusi: Birlamchi tuberkulyoz. Birlamchi tuberkulyozning klinik shakllarini erta tashxislash va qoldiq o‘zgarishlar. Birlamchi tuberkulyoz uyushmasi va ko‘krak qafasi ichi limfa tugunlari tuberkulyozi klinikasi, kechishi va tashxisi. 1. Mashg‘ulot o‘tkazish joyi, jixozlanishi: - ftiziatriya kafedrasi; VSQKD bolalar bo‘limi; VSQKD klinik laboratoriyasi; - jadvallar majmuasi, uslubiy qo‘llanmalar, reaktivlar majmuasi, tarkatma material, videofilm; - TSO: negatoskop,5-mashg‘ulotning kompyuter prezentatsiyasi. 2. Mashg‘ulotning davomiyligi – 5 soat 3. Mashg‘ulotning maqsadi: Birlamchi tuberkulez (BT) bilan kasallangan bemorlarni tekshirish va davolash usullarini talabalarga o‘rgatish. O‘qitish masalalari: - BT etiopatogenezi, immunologik mexanizmlarini ko‘rib chiqish; - BT klinik variantlari – bolalar va o‘smirlardagi tuberkulez intoksikatsiyasi; birlamchi tuberkulez kompleksi; ko‘krak ichi limfa tugunlari tuberkulezi bilan tanishtirish; - BT erta aniqlash usullarini o‘rgatish, laborator, instrumental va rentgenologik tekshirish usullari natijalarini taxlil qilishni; - t/i 2TE bilan RMantu qo‘yishni o‘rgatish; - to‘liq klinik tashxisni ifodalashni o‘rgatish; - qo‘ldagi tarqatma materiallardan foydalanib, olingan ma’lumotlarni tekshirish va mustaxkamlash; - mos ravishda kompleks davolashni bilishi va dispanser guruxidagilarni kuzatishni va mos ravishda ambulator davoni belgilashi. Talabalar bilishi kerak: - BT etiologiyasi va epidemiologiyasini; - BTni patogenetik va immunologik mexanizmlarini; Talaba bajara olishi kerak: - o‘pkaning BT asosiy klinik belgilarini tashxislashni; - laborator, instrumental va rentgenologik tekshirish usullari natijalarini taxlilini; - tuberkulin sinamalari (t\i 2TE RMantu) natijalarini baxolashni; - BT bemorlarida klinik va yakuniy tashxisini ifodalashni; - BTni bosqichi, shakli, varianti, og‘irligi va davolash davri, asoratlarini baxolash, shuningdek ushbu ma’lumotlarga asoslanib, davolash taktikasi, dispanser sharoitida xisobga olish guruxi va kuzatishni aniqlashni; - BT turli klinik variantlarida kompleks antibakterial davoni belgilashni. Talabalar amaliy ko‘nikmaga ega bo‘lishi kerak: - bemorlarni tekshirish rejasini tuzishni; - laborator, asbob-uskunalar va rentgenologik tekshirish usullari natijalarini ifodalashni; - tibbiy xujjatlarni yuritishni; - kompleks, retsidivga qarshi davoni buyurishni, dispanser kuzatuvni; - klinik va yakuniy tashxislarni ketma-ket asoslashni. 44.. M Moottiivvaattssiiyyaa Birlamchi tuberkulezning klinik shakllari birlamchi zararlanish oqibatida rivojlanadi va o‘pkada, ko‘krak ichi limfa tugunlari xamda boshqa a’zolarda patologoanatomik o‘zgarishlar bilan kechadi. BT etiopatogenez va immunologik rivojlanish mexanizmlari kasallikni erta o‘z vaqtida aniqlash usullarini belgilaydi, kasallik shaklini, og‘irligi, davrini aniqlashga, davolash tiktikasini tanlashga, SQD nazoratiga olishga imkon beradi. Kasallikni o‘z vaqtida era aniqlanishi, davolash samaradorligi BTdan keyingi oqibat va qoldiq o‘zgarishlarni belgilaydi. 5. Fanlararo va fan ichida bog‘liqlik Ushbu mavzuni o‘qitish talabalarning o‘pka va boshqa a’zolarning anatomik tuzilishi, nomal va patologik fiziologiyasi, yuqori nafas yo‘llari va boshqa a’zolar funksiyasi xaqida bilimlari; mikrobiologiya – tuberkulyoz mikobakteriyasi aniqlash va xususiyatlarini o‘rganish, shuningdek, terapiya, xirurgiya, ginekologiya, rentgenologiya, yuqumli kasalliklar, endokrinologiya, gematologiya, urologiya, teri-tanosil kasalliklari, oftalmologiya kabi fanlar bilan bir qatorda tuberkulyoz kasalligini boshqa kasalliklar bilan qiyosiy tashxislashga asoslanadi. 6. Darsning mazmuni 6.1. Nazariy qism. Birlamchi sil Birlamchi sil odam organizmiga birinchi marta SMB tushishi (sildan zararlanish) va organizm immun reaktivligi pastligidan kelib chikadi. Silning epidemiologik xolati yomon sharoitlarda SMB dan zararlanish asosan bolalar va usmirlarda, kamdan kam xolatlarda katt yoshdagi odamlarda buladi. Sildan zararlanish odatda klinik belgilarsiz kechadi, tuberkulin sinamasi yordamida aniklanadi. Katta yoshdagi odamlarda birlamchi silning klinik-rentgenologik kurinishi juda kam kuzatiladi. Bunday xolatlar asosan bolalik yoki usmirlikdagi birlamchi sil jarayonining klinik tuzalishi bilan kechganda va organizmga kaytadan SMB ning tashki muxitdan tushishida kuzatilish mumkin. Birlamchi sildan zararlanish okibati SMB ning soni va virulentligi, organizmga tushish muddati va muxim darajaga ega organizmning immun biologik xolatiga boglik. SMB bilan zararlangan 90-95% odamlarda sil rivojlanmaydi. Ularda sildan zararlanish belgilarsiz kechadi va silga qarshi immunitet xosil bulishi bilan tugaydi. Bu esa sil infeksiyasiga odam organizmining tabiiy chidamliligi va emlashdan keyingi immunitetning paydo bulishi bilan izoxlanadi. Umumiu immun tankislikda, BSJ bilan emlanmaganlar yoki noto‘g‘ri emlanganlarda birlamchi sildan zararlanish kasallikka olib kelishi mumkin. SMB bilan zararlanganlarda birlamchi sil rivojlanishini aniklash uchun uning sogligiga e’tiborni kuchaytirish kerak. Sil bilan kasallanganlardan 10-20% bolalar va usmirlar, 1% dan kamrok kattalarda birlamchi silning turli shakllari aniklanadi. Birinchi marta aniklangan bemorlar orasida 0,8-1% gacha birlamchi sil tashxisi kuyiladi. SILNING RIVOJLANISHI VA PATOLOGIK ANATOMIYASI. Birlamchi silda jarayon asosan limfa tugunlarda, o‘pka tukimasida, plevrada, ba’zan buyraklarda, buginlarda, suyaklarda, korin pardasida buladi. Maxsus yalliglanish maydoni unchalik kata bulmasligi va tekshirganda aniklanmasligi xam mumkin. Jarayon kata bulganda uni klinik va nur tashxisi yordamida tekshirib aniklanadi. Birlamchi silning uchta asosiy turi mavjud: - sildan zaxarlanish; - kukrak ichi limfa tugunlari sili; - birlamchi sil kompleksi. Sildan zaxarlanish – eng ertangi birlamchi sil turi bulib, kam maxsus uzgarishlar bilan kechadi. U asosan immun tizimida nisbatan kam etishmovchilik bor odamlarda rivojlanadi. Maxsus yalliglanish belgilari makro organizm va SMB uzaro ta’siri natijasida limfa tugunlarida kam mikdorda kazioz nekrozli granulema xosil buladi. Tashxis usullarining etishmasligi tufayli bu xolatni klinik sharoitda aniklash kiyin. Organizmga MB Kirishi immun tizimda murakkab jaraen chakiradi va u xujayra ichi immunitetini shakllantirishga yunaltirilgan. Xujayralarda immun jarayon turgunligi buzilganda – immunologik javobga katnashuvchilar sintez kupayishiga biologik faol moddalar yigilishiga va u uz navbatida membrana buzilishi va xujayra metabolizmi buzilishiga olib keladi. Buning okibatida zaxarli moddalar paydo buladi, u konga keyinchalik a’zolar va sistemalarga utib, kupgina funksional uzgarishlarga olib keladi. SHu yul bilan birlamchi silning ilk shakliga xos zaxarlanish belgilari paydo buladi. Vakti-vakti bilan bulib turadigan bakteremiya SMB ga va ularning maxsulotlariga xujayralar moyilligini kuchaytiradi. Buning natijasida toksik allergik jarayon oshadi. Ba’zi bir xollarda zaxarlanish belgilari allergiyagacha boskichda xam kuzatilishi mumkin, lekin kasallikning tulik kurishini sil granulemasi xosil bulgan boskichda yakkol namoyon buladi. Sildan zaxarlanishda SMB asosan limfa tizimida joylashadi, asta-sekin limfa tugunlariga urnashadi, uning okibatida limfa tukimasi giperploziyaga uchraydi. SHuning uchun kupgina limfa tugunlar kattalashadi va yumshok elastik konsistensiyaga ega buladi. Keyinchalik kattalashgan limfa tugunlarda sklerotik jarayon yuzaga keladi, limfa tugunlar xajmi kichrayadi va kattiklashadi. Periferik limfa tugunlaridagi uzgarishlar mikropoliadenopatiya deb ataladi. Uning birinchi belgilarini sildan zaxarlanishning boshlangich boskichida aniklanish mumkin. Mikropoliadenopatiya birlamchi silning barcha shakliga xos. Sildan zaxarlanish – birlachi silning dastlabki klinik shakli bulib, lokal uzgarshlarsiz kechadi. U xar xil funksional uzgarishlar, tuberkulinga yukori sezuvchanlik va mikropoliadenopatiya bilan namoyon buladi. Sildan zaxarlanish birlamchi sil shakli sifatida kechishi 8 oydan oshmaydi. Asosan ijobiy kechadi. Maxsus yalliglanish jarayoni asta-sekin yukoladi, sil granulemalari kushuvchi tukima bilan almashadi. Nekroz urnida kalsiy tuzlari yigiladi va mikrokalsinatlar xosil buladi. Ba’zi sildan zaxarlanish surunkali kechadi yoki avjlanib lokal formadagi birlamchi silga aylanadi. Silga qarshi dori-darmonlar bilan jarayonning orkaga kaytishini tezlashtiradi. Kukrak ichi limfa tugunlari sili eng kup uchraydigan birlamchi sil shakli bulib, u asosan immunologik etishmovchilikda SMB populyasiyasi kupaysa va kukrak ichi limfa tugunlarida maxsus yalliglanish avjlansa kelib chikadi. Patologik jarayon kukrak ichi limfa tugunlarining xar xil guruxlarida bulishi mumkin. Kupincha jarayon o‘pkalardan limfa okimi buylab bronxopulmonal va traxiobranxial guruxlarda buladi. Bronxopulmonal gurux limfa tugunlarining sil bilan kasallanishi bronxoadenit deb ataladi. Uzok vaktgacha kukrak ichi limfa tugunlarining yalliglanishi o‘pka tukimimasi jarayoni okibatida kelib chikadi, deb xisoblangan. O‘pka tukimasida birlamchi uchok bulmasdan turib kukrak ichi limfa tugunlarida sil jarayoni bulmaydi deb ta’kidlashgan. Keyinchalik SMB kuchli limfotrop xususiyati bulgani uchun zararlanishdan keyin kup utmay SMB kukrak ichi limfa tugunlariga utirib kasallik chakirishi aniklangan. Limfa tugunlarida giperploziya paydo buladi keyin granulema xosil buladi markazida kazioz, nekroz xosil buladi. Maxsus yalliglanish avj olganda limfa tukima asta-sekin sil granulyasiyasiga aylanadi. Birlamchi sil rivojlanishi Birlamchi sil Birlamchi sil shakllari Silga qarshi immunitet Bakteriya populyasiyasi Sildan zaxarlanish + Kukrak ichi limfa tugunlari sili ++ Birlamchi sil kompleksi +++ Avjlanish Orkaga kaytish Асоратлари: Сурункали кечувчи бирламчи сил Таркок силга ёки фиброз ковакли силга айланиши Клиник тузалиш СМБ билан кайта зарарланиш Биогогик тузалиш – камдан кам холда Кайталанган бирламчи сил Мойил шароит: -ижтимоий; -тиббий-биологик Химоя воситасининг пастлиги Бирламчи силдан зарарланиш Кушимча шароитлар: эмлаш ва кайта эмлашни рад этиш, СМБ дан зарарланишни кеч аникланиши, химия профилактика йуклиги Limfa tugunga yakin joylashgan yumshok tukima, bronxlar, kon tomirlar, asab tolalari, mediostenal plevrada paraspetsefik va nospetsefik yalliglanish yuzaga keladi. Patologik jarayon avjlanadi va boshka gurux limfa tugunlariga tarkaladi, zararlangan maydon xajmi kengayadi. Kukrak ichi limfa tugunlari sili lokal shakldagi birlamchi sil bulib, odatda o‘pka tukimasida maxsus yalliglanishsiz kechadi. Kukrak ichi limfa tugunlari sili xajmi va yalliglanish jarayonining xarakteriga karab shartli ravishda yalliglangan va tumaroz (usmasimon) turlarga bulinadi. YAlliglangan shaklida limfa tugunlarda giperplastik jarayon ustunligi, kazioz nekroz va perefikal yalliglanish kamligi bilan kechadi. Tumaroz shaklida kazeoz-nekroz kuchli rivojlangan, atrofida yalliglanish jarayoni kam rivojlangan. Asoratsiz kechuvchi kukrak ichi limfa tugunlari sili uz vaktida tashxis kuyilib davolanish boshlansa, asosan ijobiy kechadi. Perifokal yalliglanish suriladi, kazioz massa urnida kalsinatlar shakllanadi. Limfa tugun kobigi kattiklashadi va fibroz uzgarishga olib keladi. Bu jarayon asta-sekin kechadi. Kasallik boshlangandan to koldik uzgarishlar bilan klinik tuzalish yuzaga kelishi urtacha 2-3 yilgacha davom etadi. Asoratli kechgan yoki avj olgan kukrak ichi limfa tugunlari sili o‘pka tukimasida maxsus uzgarishlarga olib kelishi mumkin. Limfa gemotogen, bronxogen yullar bilan jarayonning avj olishi immun tizimdagi uzgarishlar okibatida bulishi mumkin. Bu kupincha kasallik kech aniklanganda yoki noto‘g‘ri davolanganda buladi. Birlamchi sil kompleksi – ogirrok shakldagi birlamchi sil bulib, odatda nafas a’zolarida, ba’zan boshka a’zolarda jarayon bilan kechadi. Birlamchi sil kompleksi vujudga kelishi SMB virulentlik xususiyati kengligi va organiz immun tizimida uzgarishlar bilan boglanadi. O‘pka tukimasini va kukrak ichi limfa tugunlarini egallagan birlamchi sil kompleksi rivojlanishi ikki yul bilan buladi: aerogen yul bilan virulentligi yukori SMB kup mikdorda organizmga yukori nafas olish a’zolari orkali tushib, avval o‘pka komponentini xosil kiladi va shu joyda atsinoz yoki lobulyar kazeoz pnevmoniya shaklida birlamchi o‘pka affekti xosil kiladi. Affekt o‘pkaning kislorod bilan yaxshirok ta’minlanadigan bulaklarida plevra osti soxasida joylashadi. Affekt atrofida perifokal yalliglanish maydoni xosil buladi. YAlliglanish jarayoni limfa tomirlar devoriga tarkaladi. Keyin SMB ortograd limfa yuli orkali yakin joylashgan limfa tugunlarga utadi. Limfa tuganlarga utgan SMB limfa tukimasini giperploziyaga uchratadi va yalliglanishga olib keladi, kiska muddatdan keyin nospetsefik ekssudativ boskich maxsus yalliglanishga aylanadi. SHu yul bilan birlamchi sil kompleksi, ya’ni o‘pkadagi yalliglanish, maxsus limfangit va kukrak ichi limfa tugunlari yalliglanishi xosil buladi. Birlamchi sil kompleksining shu yul bilan rivojlanishi patologoanatomlar tomonidan xar tomonlama urganilgan va uzok vaktlar yagona deb xisoblangan. Lekin keyingi izlanishlar jarayonining boshkacha yuli borligi xam isbotlandi. SMB aerogen yullar bilan organizmga tushganda perebronxial limfa chigaliga bronx shillik kavatlari orali utadi, keyin esa o‘pka ildizidagi va koks oraligidagi limfa tugunlariga utadi. Limfa tugunlarida maxsus yalliglanish yuzaga keladi. Atrof tukimada esa noyapetsefik yalliglanish jarayoni paydo buladi. Limfa aylanishi buziladi, bu esa limfastazga va limfa tomirlar kengayishiga olib keladi. O‘pka tukimasiga SMB limfa tugunlaridan retrogat limfa okimi bilan utishi mumkin (retrograt limfagen yul) limfa tugunlaridan yalliglanish tarkalishi bronx devorlaridagi bronxogen yul bilan SMB o‘pka tukimasiga utadi. O‘pka tukimasiga kirgan SMB bronxiolalarda yalliglanish chakiradi, u bir nechta atsinus va bulaklarni egallaydi. YAlliglanish tezda maxsus xarakterga aylanadi, granulyasiya bilan uralgan kazioz-nekroz urni xosil buladi. SHu yul bilan yalliglangan kukrak ichi limfa tugunlaridan birlamchi sil kompleksining o‘pka affekti xosil buladi. Alimentar yul bilan zararlanganda birlamchi affekt ichak devorida xosil buladi va tezda yaraga aylanadi. SMB charvi limfa tomirlar orkali charvi limfa tugunlariga tarkaladi va uni kazioz-nekrozga aylantiradi. Ichakda va charvi limfa tugurlarida birlamchi sil kompleksi xosil buladi. Ba’zan aloxida charvi limfa tugunlari jaroxatlanishi mumkin. Birlamchi sil kompleksi – lokal formadagi birlamchi sil bulib, maxsus yalliglanishning 3 ta komponentidan iborat: perifokal yalliglanish – birlamchi affekt, regional limfa tugunlar sil iva ularni yuoglab turgan sil limfangiti Birlamchi sil kompleksida maxsuskuchli paraspetsefik va nospetsefik uzgarishlar kuzatiladi. SHunday bulishiga karamasdan kasallikning ijobiy kechishi orkaga kaytish jarayoni asta-sekin utadi. Kasallikning ijobiy okibati tashxisning barvakt kuyilishi va uz vaktida to‘g‘ri davolanishni boshlashga boglik. Birlamchi sil kompleksi orkaga kaytish jarayoni o‘pkadagi perifokal yalliglanish asta-sekin surilishi, granulyasiyaning fibroz tukimaga aylanishi, kazioz moddaning kattiklashishi va ichiga kalsiy tuzlari uta boshlashi bilan kechadi. Xosil bulgan uchok atrofida geolin kobik paydo buladi. Asta-sekin o‘pka affekti urnida keyinchalik oxaklanadigan Gon uchogi xosil buladi. Xuddi shunday jarayon limfa tugunlarida xam buladi, lekin ancha sekin rivojlanadi va ularda xam jarayon oxaklanish bilan tugaydi. Limfangitda tuzalish perebronxial va perevoskulyar tukimalarning fibroz kattiklashishi bilan buladi. Urtachi 3,5-5 yildan keyin Gon uchogi shakllanishi va limfa tugunlarida oxaklanish bulishi birlamchi sil kompleksining tuzalganini kursatadi. Birlamchi silda maxsus yalliglanish ba’zan boshka a’zolar va tukimalarda parospetsefik uzgarishlar bilan kuzatiladi. Maxsus ximiya terapiyadan keyin ular tezda suriladi va koldik uzgarishlar koldirmaydi. Immun tankislik xolati yukori bemorlarda birlamchi sil surunkali, tulkinsimon kechadigan, tez-tez avj olib turish xususiyatiga ega bulishi mumkin. Limfa tugunlarda asta-sekin paydo buladigan oxaklanish orasida YAngi xosil bulgan kazioz-nekroz kuzatilada. Patologik jarayonga boshka limfa tugunlar kushiladi, limfa gemotogen kushiladi, limfa gematogen yullar bilan sog o‘pka tukimasida YAngi uchoklar paydo buladi. Bunday tarkalgan uchoklar buyraklarda, suyaklarda, talokda bulishi mumkin. Birlamchi silning bunday kechishi surunkali kechuvchi birlamchi sil tashxisi kuyishga olib keladi. Antibakterial davolash boshlangungacha davrda birlamchi silning bunday kechishi kupincha ulimga olib kelardi. Xozirgi paytda zamonaviy kompleks davolash nafakat jarayonni tuxtatishga, balki asta-sekin orkaga kaytarib, chandikli okibatga olib kelishga imkon yaratdi. Birlamchi silning barcha shakllarida jarayonning orkaga kaytishi va klinik tuzalishi SMB kup kismining ulimi va organizmdan chikib ketishi bilan kuzatiladi. Lekin kisman SMB L –shakliga aylanadi va sildan keyingi koldikda uzok vakt saklanadi. SHu sababli birlamchi sil utkazgan soglom shaxs sildan zararlangan xisoblanadi. Morfologik uzgargan, kupaymaydigan SMB silga qarshi nosteril immunitetni doimo saklab turadi, bu esa ekzogen sil infeksiyasiga nisbatan chidamlilikni ta’minlaydi. Birlamchi sildan keyin biologik tuzalish kam kuzatiladi. Bunda sildan keyingi koldik uzgarishlar asta-sekin butunlay suriladi, SMB organizmdan butunlay chikib ketadi. Bu xolat birlamchi sil utkazgan odam kariya yoshiga etganda bulishi mumkin. Biologik tuzalish silga qarshi nosteril immunitetning yukolishiga olib keladi va takroriy SMB bilan zararlansa, kaytalangan birlamchi sil bulishi mumkin. Klinik amaliyotda bunday xolat juda kam kuzatiladi. Bolalarda birlamchi sil 1/3 xolda ravon kechishi kuzatiladi, 2/3 kismida xar xil asoratlar bulishi mumkin. Birlamchi sil asoratlari fagotsita rva imun komponent xujayralarning uzaro ta’siri etarli darajada bulmasligi sababli immun tizimda buzilishlarga olib kelishi sababli yuzaga keladi. Bakeriya populyasiyasi kupayadi, sil jarayoni YAngi va yanada kuprok uzgarishlar bilan kechadi va avjlanadi. Asoratlar yuzaga kelishiga kechiktirib tashxis kuyish uz vaktida davolashni boshlamaslik va davolash koidalariga rioya kilmaslik sabab buladi. Asosan asoratlar kichik yoshdagi va maktabgacha yoshdagi bolalarda kuprok uchraydi. Odatda bu infeksiyaning limfogematogen, bronxogen tarkalishi, jarayon ichida emirilish paydo bulishi va jarayonning avjlanishi boglik. Birlamchi Silning xozirgi anchagina ogir, lekin kam uchraydigan asorat turi kaziozli pnevmaniya va sil meningiti, undan tashkari kattalashgan limfa tugunlarining yukori kavat venani, kekirdakni, kizilungachni, adashgan nervni bosib kuyishi, kukrak aorta bushligiga kazeoz-nekrotik tugunning erilib ketishi kabi asoratlar xam uchrashi mumkin. Klinik kurinishi. Birlamchi silning kurinishi juda rang-barang. Xama turdagi birlamchi sil belgilarsiz, kam klinik belgilar bilan boshlanib, uz-uzidan sogayish bilan utishi mumkin. Yillar utgach bunday odamda Gon uchogi yoki limfa tugunlar kalsinatlar aniklanishi mumkin. Ba’zan birlamchi sil ogir, kuchli yalliglanish jarayoni bilan utadi. Birlamchi silda klinik belgilarni shartli ravishda 3 ta asosiy sindromga bulish mumkin: 1. Zaxarlanish belgilari sindromi 2. Bronx-o‘pka-plevral sindrom 3. boshka a’zolardagi uzgarishlar sindromi Zaxarlanish sindromi birlamchi sil bilan kasallangandagi metabolik va funksional uzgarishlar majmuasi. Sildan zaxarlanish barvakt klinik belgilari MIS funksional bulishidir, bu xolat yosh bolalarda kuprok kuzatiladi. Bolalar serzarda, tez xafa buladigan, yigloki bulib koladi, ishtaxa yomonlashadi, terlash kuzatiladi, jismoniy va akliy tomondan moyillik pasayadi. Taallukli belgilardan doimiy bulmagan, ba’zan kiska muddatli, kuprok kunning ikkinchi yarmida subfibril xarorat kutarilishi, yurak, kon tomir tizimida: taxikardiya, aritmiya, kon bosimi pasayishiga moyillik, yurak chukkisida sistolik shovkin kabi belgilar kuzatiladi. EKG da miokardda distrofik uzgarish yuzaga kelishi mumkin. Usmir kizlarda neyroendokrin disfunksiya okibatida birinchi xayz kurish kechikishi mumkin yoki kasallik paytida tuxtab kolishi mumkin. Uzok vakt davom etadigan zaxarlanish belgilari (5-6 oy va undan kup) emotsional moyillikni oshiradi, xolsizlik, adenamiya, ozib ketish, jismoniy jixatdan orkada kolishga olib keladi. Teri rangparligi, kurukligi, turgar va mushak tarangligi pasayishi kuzatiladi. Sildan zaxarlanish – klinik shaklida zaxarlanishi belgilari asosiy (ba’zan birdan-bir) klinik belgi xisoblanadi. Sildan zaxarlanishda maxsus yalliglanishga xos uchokli belgilar aniklanmaydi. Organizmda SMB borligi sababli kuprok ularda nospetsefik (paraspetsefik) uzgarishlar kuzatiladi. Bu uzgarishlar kuprok periferik limfa tugunlarda yakkol namoyon buladi. Paypaslab kurganda 5-9 gurux limfa tugunlar 5-14 mm ulchamda kattalashganligini bilish mumkin, ular ogriksiz, xarakatchan, yumshok-elastik xolatda. Peradenit va atrofida terida kizarish bulmaydi. Kattalashgan limfa tuguni kuprok maktabgacha yoshdagi bolalarda kuzatiladi. Usmirlarda va kata yoshdagi bemorlarda bu xolat kamrok. Mikropomadenopatiyaning silga xosligini isbotlash uchun kattalashgan umrov usti va kubital limfa tugunlarni paypaslash kerak, chunki nospetsefik yalliglanish ular deyarli kattalashmaydi. Limfa tukima giperploziyasi jiga rva talok kattalashishi bilan xam namoyon buladi. Surunkali sildan zaxarlanishda limfa tugunlar asta-sekin kichrayadi va kattiklashadi. Limfa tugunlaridagi kazioz-nekrozli granulemaga Sa tuzlari tuplanadi. Buning natijasida limfa tugunlar «toshchalar» ga aylanadi. Differensial diagnostika. Sildan zaxarlanish boshka kasalliklardan dif diagnostikasi murakkabrok. Bu formadagi sil aksariyat aniklanmaydi, ba’zan boshka kasalliklar sababli tashxisda xatolikka yul kuyiladi. Sildan zaxarlanish asosan bolalarda kuzatiladi. Uni bilish uchun xar yili utkaziladigan tuberkulin sinamasi yordamida SMB bilan birlamchi zararlanishni aniklash xal kiluvchi axamiyatga ega. Tuberkulin sinamasi natijasini aniklashda emlashdan keyingi allergiya xolatiga va nospetsefik sensebilizatsiyaning javob reaksiyasiga xam axamiyat berish kerak. Tuberkulinga sezgirlik utkir va surunkali yukumli va yukumli allergik kasalliklarda, endokrenologik buzilishlarda xar xil usmali jarayonlarda uzgarishi mumkin. 2 TB PPD-L yordamidagi Mantu sinamasining manfiy natijasi sildan zaxarlanishni xamma vakt xam inkor kilishga SHubxali xollarda PPD-L 100 TB yordamida sinama utkazish tavsiya etiladi. Bu sinama manfiy natija bersa SMB bilan zararlanmaganlikni, ya’ni sildan zaxarlanish yukligini kursatadi. Surunkali tonzillit – bolalarda kup uchraydi va kupincha zaxarlanish belgilarining paydo bulishiga olib keladi. Sildan zaxarlanishdan farkli ularok bodom bezlaridagi nospetsefik yalliglanish tulkinsimon kechadi, anginaning klinik belgilari avjlanish va remissiya bilan almashinib turadi. Tonzillitda asosan jag osti limfa tugunlari kattalashadi va ogrikli buladi. Sildan zaxarlanishda esa 5-7 gurux limfa tugunlari kattalashadi, ulchami unchalik kata emas va paypaslaganda ogriksiz. Surunkali tonzellitga tashxish kuyishda bodom bezlarining xolatini kurish asosiy axamiyatga ega, shubxali xollarda LOR ga murojaat kilinadi. Burunning yondosh bushligidagi surunkali yalliglanish SMB bilan zararlangan bolalarda tana xaroratini kutarilishi va boshka zaxarlanish belgilari paydo bulishiga sabab bulishi mumkin. Odatda bu belgilar maxalliy ogrik bilan kechadi. YOndosh bushlikdagi yalliglanish jarayonini rentgenologik va yanayam anikrok KT da aniklash mumkin. Revmatik jarayon – agar sildan zaxarlanish paraspetsefik uzgarishlar (nodoz eritema, fliktenali keratokon’yuktevit) bilan kechsa, uni farklash kiyin. Revmatizmda miokard va endokarda, buginlarda, buyraklarda, asab tizimida uzgarish belgilari, xamda maxsus serologik jarayon, ECHT ning keskin oshishi va gemogrammadagi boshka kursatkichlarning uzgarishi dalolat beradi. SHuni e’tiborga olish kerakki sildan zararlangan bolalarda revmatizm xam kuzatilishi mumkin. Revmatizm tashxisi bilan ularni glyukokartikoidlar bilan davolashda extiyotkor bulish kerak, davolashni silga qarshi dorilar bilan birga berish kerak. Gijjada zaxarlanish belgilari xuddi birlamchi silga uxshab kechishi mumkin, lekin gijjada tana xarorati kutarilishi va pereferik limfa tugunlar kattalashishi kuzatilmaydi. Konning umumiy taxlilida eozinofiliya aniklanadi. Tireotoksikozda SMB bilan zaxarlangan bolalar va usmirlarda sildan zaxarlanish deb baxolash mumkin. Sildan farki ishtaxa pasaymasdan vaznining kamayishi va doimiy subfibril xarorat buladi. Bolalar ftiziatrik amaliyotida sildan zaxarlanish surunkali kozpez, respirator infeksiya bilan birga kelishi kuzatilishi mumkin. Sil tashxisi uzi oxirgi 2 yildagi sil MB ajratuvchi bemor bilan mulokat, SMB bilan birlamchi zararlanish va tuberkulinga sezgirlikning oshib borishi, shuningdek emlashdan keyingi chandik ulchami, nospetsefik antibakterial davoga ijobiy natija axamiyatga ega. SMB zararlangan bolalarda nospetsefik yalliglanish tuberkulinga sezgirlikni oshirib, xattoki gipferik natijagacha olib kelishi mumkin. Birlamchi tuberkulyoz kompleksi va Ko‘krak qafasi ichi limfa tugunlari tuberkulyozi klinikasi, kechishi va tashxisi. Kukrak ichi limfa tugunlari sili va b.s.k. da zaxarlanish belgilaridan tashkari nafas a’zolaridagi lokal belgilar xam kuzatiladi. Nafas tizimidagi jarayon tufayli buladigan simptomlar kay darajada rivojlanishi jarayon tarkokligiga, maxsus yalliglanish urnidagi kazeoz-nekroz xolatiga va jarayonning boskichiga boglik. Emadigan yoshdagi va kichik yoshdagi bolalarda Birlamchi sil klinik belgilar yakkol namoyon bulish bilan kechadi. Katta yoshdagi bolalarda bu belgilar kam rivojlanadi. Kichik shakldagi Kukrak ichi limfa tugunlari sili silida maxsus yalliglanish ikkitagacha limfa tugunlarda kuzatilib, ularning ulchami 1,5 sm dan oshmaydi. Bu shakldagi Kukrak ichi limfa tugunlari sili sili deyarli klinik belgilarsiz kechadi. Taщxis asosan tuberkulinga viraj sezgirligi va rentgenologik aniklanadi, KT tekshirish kuprok ma’lumot beradi. Kukrak ichi limfa tugunlari sili katta joyni egallasa kasallik utkir boshlanadi, asta-sekin zaxarlanish belgilari kuchaya boradi. Agar barcha gurux limfa tugunlarida patologik jarayon ekssudatli perinodulyar reaksiya bilan kechsa, kasallik utkir boshlanadi. Bu xolda xarorat febril darajaga kutariladi va umumiy funksional uzgarishlar kuzatiladi. Bemorlarda kukyutalga uxshash (bitonal) kuruk yutal paydo buladi. Bu kattalashgan limfa tugunlar kekirdakning kukrak kismini va bifurkatsiyani bosib kuyishidan kelib chikadi. Ba’zi bemorlarda kekirdak bifurkatsiya va katta bronx bosilsa stridiroz nafas kuzatiladi. YUkori kovak vena bushligi kattalashgan limfa tugunlari tomonidan sikilib kuyilsa kuyidagi sindrom, ya’ni kukrak nafasi old tomonida bir tomonlama yoki ikki tomonlama teri osti vena tomirlari kengayishi kuzatiladi. Buning okibatida ba’zan boshka belgilar: bosh ogrigi, yuzning shishishi va kukarish, buyin yugonlashishi, venada bosim oshishi mumkin. Kukrak ichi limfa tugunlari silida stetoakustik belgilar asosan kuks oraligidagi perifokal nospetsefik yalliglangandan kelib chikadi. Parasterial va paravertebral soxada nafas oxistalashadi, kukrak umurtkalari usimtalari ustida bronxofoniya kuchayadi, boshni orkaga tashlagan xolda tush suyagi ustki kismida vena shovkini (volchka) kuzatiladi. Perifokal yalliglanish kam bulganda fizikal tekshirib kattalashgan limfa tugunini aniklash mumkin emas. Xozirgi paytda Kukrak ichi limfa tugunlari silining ogir klinik kechishi turi kam kuzatiladi. Asosan kichik yoshdagi va BSJ bilan emlanmagan bolalarda. B.S.K. asosan kam rivojlangan klinik belgilar yoki tuberkulinga viraj asosida aniklanadi. Birlamchi o‘pka affekt atrofida perifokal yalliglanish katta maydonni egallasa kasallik utkir boshlanadi. B.S.K. klinik belgilari maktabgacha yoshdagi bolalarda yakkolrok namoyon buladi. Kam mikdordagi balgamli yutal, febril xarorat kutariladi. Agar B.S.K. da o‘pka komponenti umumiy xajmi 2-3 sm dan kam bulsa, perkussiya va auskultatsiya yordamida aniklash kiyin. Agar perifokal yalliglanish anchagina bulib, 1 segmentdan tashkariga chiksa perkutor tovush tumokligi va nafas chikarishi kuchayishi bilan oxistalashgan nafas aniklash mumkin. Yutaldan keyin jarayon ustida doimiy bulmagan kam mikdorda mayda pufakchalar xirillashi eshitiladi. Barcha turdagi birlamchi silda turli a’zo va tukimalarda SMB maxsulotining toksik ta’siri natijasida toksik-allergik, paraspetsefik uzgarishlar yuzaga keladi. Bu uzgarishlar kon niktovit fliktena nodoz eritmalar (8.13-rasm) blefarit, allergik plevrit, poliartrit yoki artrit (Pokse revmotondi) kurinishida bulishi mumkin. Bolalarda ba’zan Tomok kizarishi, burundan nafas olishi kiyinlashishi, kuruk, nafas yullari shillik kavatida allergiya xisobiga kalta, kuruk yutal bulishi mumkin. Ba’zan UZI yordamida reaktiv paraspetsefik gepatit aniklash mumkin. Birlamchi sil uchun paraspetsefik jarayon xarakterli. Bular klinik amaliyotda birlamchi sil nikobi sifatida ma’lum va uning kurinishi xar xil. Birlamchi sil kattalarda asosan bronxial astma, endokrin, yurak kon-tomir kasalliklarida, oshkozon-ichak kasalliklari, xamda jigar, buyraklar, kushuvchi tukimalar, nervno-distrofik uzgarishlar nikobida bulishi mumkin. Birlamchi silni ba’zi bir asoratlari klinik belgilar kurinishida kuzatiladi. Bolalarda bunday asoratlar kasallik aniklangandan keyin 4-6 oy utib buladi. Tana xarorati 38-390S darajaga kutarilishi, xansirash, kukrak kafasida ogrik plevritni taxmin kilishga yordam beradi. Kuruk plevritda nafas olganda va chikarganda plevra shovkini eshitiladi. Suyuklik yigilganda esa ogrik yukolib, ogriklik xissi paydo buladi, ba’zan tez-tez yutal. Fizikal tekshirilganda jarayon tomon nafas oshishi orkada kolishi, kovurgalar oraligi yalliglanishi, suyuklik yigilgan soxada o‘pka tovushi tumtokligi, nafas oxistalashgan va ovoz dirillashi utkazilillaydi. Limfogemotogen disseminatsiya – xar ikala o‘pka yukori bulaklarida YAngi uchoklar paydo bulishga olib keladi. Ularni paydo bulishi yakkol klinik belgilar bilan kechadi. Jarayon soxasida yalliglanish kupayishi zaxarlanish belgilari va nafas tizimida uchokli uzgarishlar kuchayadi. Doimiy kuruk yutal bronxda sil jarayoni borligidan guvoxlik beradi. Bunday paytda auskultatsiyada ma’lum joyda yutalganda «chiyillashga» uxshash kuruk xirillash eshitiladi. Bronx xolatini bronxoskop va KT yordamida aniklash mumkin. Doimiy zaxarlanish belgilari kukrak kafasida ogrik, kuruk yutal xamda nafas tankisligi belgilari atelektaz xosil bulishi bilan bronxlar utkazuvchanligi buzilganligidan gumon kilishga yordam beradi. Klinik belgilarning namoyon bulish darajasi zararlangan bronx kalibriga va atelektaz xosil bulish tezligiga boglik. Kurib tekshirilganda atelektaz soxada kukrak kafasi ichiga botgan yoki tekislangan, jarayon tomon nafas olishdan orkada kolishi kuzatiladi. O‘pka tovushi atelektaz soxada tuntoklashgan, nafas va ovoz dirillashi oxistalashgan ba’zan doimiy bulmagan kuruk xirillashlar eshitilishi mumkin. Bronxial dissiminatsiya xarorat kutarilishi, yutal paydo bulishi yoki kuchayishi bilan kechadi. Jarayon soxada kuruk va mayda pufakchali xirillashlar eshitiladi. O‘pkadagi birlamchi kavak kazioz nekroz bronx orkali chikib ketishi okibatida yuzaga kelib, bemorning axvoli biroz yaxshilanadi, lekin tezda bronxogen dissiminatsiya yuzaga kelib bemor axvoli YAna yomonlashadi. Eng ogir asoratlardan biri SMB ning gematogen yul bilan tarkalib miyaning yumshok pardasida yalliglanish chakirib, sil minengitiga olib kelishidir. Bemorda zaxarlanish belgilari kuchayadi, meningial belgilar paydo buladi, vegetativ nerv tizimi buziladi, es xushi yukoladi. YAna bir boshka ogir asorat – kaziozli pnevmoniya – titrok, kuchli terlash, gegtik xarorat, balgamli yutal kuchayishi bilan asoslanadi. Jarayon soxada o‘pka tovushi ancha tuktoklashgan, turli pufakchali nam xirillashlar eshitiladi. Tashxis kuyish klinik ma’lumotlarga, laborator-rentgenologik, instrumental tekshirish asosida kuyiladi. Klinik ma’lumotlardan bemor yoshiga sil bemor bilan mulokatga oilasida sil bemor bor-yukligiga, oldin utkazgan sil xakidagi ma’lumot bor-yukligiga, BSJ bilan emlash va kayta emlash to‘g‘risidagi ma’lumotlarga asoslanadi. Tuberkulin diagnostika – (2 TB bilan Mantu sinamasi) birlamchi silga tekshirishda muxim axamiyatga ega. Tuberkulin sinamasi natijasining xar yilgi kursatkichiga karab zararlanish muddatini va bemorda birlamchi sil borligini aniklash mumkin. Bu ma’lumotlar birlamchi silning barvakt shakli val okal uzgarishlarni aniklashda juda kata axamiyatga ega. Sildan zaxarlanish tashxisini klinik-rentgenologik belgilariga, tuberkulinga viraj sezgirligi, SMB bilan birinchi marta zararlanish va tuberkulinga sezgirlikning kuchayib borishi tasdiklaydi. Kukrak ichi limfa tugunlari sil iva birlamchi sil kompleksi aniklangan bemorlarda tuberkulinga sezgirlik giperergik natija beradi. Birlamchi sil kaziozli pnevmoniya va sil meningiti kabi asorat bilan kechganda tuberkulin natija manfiy (manfiy anergiya) kuzatiladi. Tuberkulinga sezgirlikni baxolashda bolaning boshka allergik kasalliklar: diatez, burun-xalkum soxa surunkali nospetsefik kasalliklari xisobga olinishi kerak. Bunday xolatlarda natija yukorirok buladi. Agar kizamik, kukyutal kasalliklarida immunodipresant bilan davolanish paytida va bolada immun tankislik xolati bulsa, tuberkulinga sezgirlik kamayadi. Bakteriologik tekshiruv agar kukrak ichi limfa tugunlar sil iva birlamchi sil kompleksi taxmin kilinsa yoki bemorda balgamli yutal bulsa utkaziladi. Kichik yoshdagi bolalarda balgam yigish katta kiyinchilik tugdiradi, chunki ular balgamni yutib yuboradi. Bunday paytda tomokdan surtma, bronx va oshkozon yuvindisi SMB ga tekshriladi. Bakteriologik tekshiruv ma’lumoti kuzgatuvchi ingalyasiyadan keyin kuprok buladi. Asoratsiz kechuvchi birlamchi silda SMB ajratish juda kam, shuning uchun sezgirrok lyuminissent mikroskopiya va ekma usullaridan foydalaniladi. Bronx sili, nodulobronxial okma, birlamchi kovak, kaziozli pnevmoniya asoartlari kabi birlamchi silda SMB soni ancha kupligi sababli tezrok aniklanadi. Bakteriologik tekshiruv usuli tashxis kuyishda ancha kiyinchiliklar tugdirganligi uchun birlamchi sil tashxisida rentgenologik tekshiruvga aloxida axamiyat beriladi. Tekshiruv ma’lumoti uning usuli va texnologiyasiga boglik. Odatda kullaniladigan rentgenologik usullarda kukrak kafasini oldindan va yonboshdan rentgenogrammasi, oddiy tomogrammada tuberkulinga viraj xolati kuzatilgan bemorlarda o‘pka ildizi biroz kengayishi, tuzilishning buzilishi, ildiz oldi soxasida o‘pka rasmi kuchayishi kuzatiladi. Bunday xolatda odatda limfa tugunlar tomonidan aytarli uzgarishlar bulmaganligi sababli sildan zaxarlanish tashxisi kuyiladi. 6-12 oy utgach rentgenogrammada o‘pka ildizida kalsinatlar xosil bulishi mumkin. Bunday uzgarish uz vaktida aniklanmagan kukrak ichi limfa tugunlari silidan dalolat beradi. KT kullash yordamida xatto limfa tugunlar ulchami juda kam bulsa-da aniklash mumkin. YAlliglanish jarayoni yaxshi aniklangan bemorni birinchi tekshiruv paytida kichik shakldagi kukrak ichi limfa tugunlari sili kuyishga yordam beradi. Bu usul bilan barcha gurux kukrak ichi limfa tugunlari, xatto paroaortal limfa tugunlarini xam tekshirish mumkin. Odatda umumiy rentgenogrammada ular kurinmaydi. YAxshi rivojlanagan kukrak ichi limfa tugunlari sili shaklida kattalashgan limfa tugunlar oddiy rentgen tekshiruvida xam aniklanadi. Oddiy rentgenogrammada bronxopulmonal va traxiobronxial gurux limfa tugunlaridagi yalliglanish kasallikning barvakt boskichida o‘pka ildizining buy iva eniga kengayishi bilan asoslanadi. Ildiz tashki chegarasi burtgan, noanik, tuzilishi buzilgan, bronx nayi aniklanmaydi. Parotraxial limfa tugunlar yalliglanishida oralik soya kengaygan, chegarasi yarim doira va politsiklik shaklda buladi. Perinodulyar yalliglanish surilganda limfa tugunlar chegarasi anik kurinadi. Rentgenologik bunday xolatning aniklanishi usmasimon uzgarishga uxshaydi. Asoratsiz kechgan bronxoadenitda o‘pka ildiz rasmi meyoriga kelishi mumkin. Odatda fibroz uzgarishlar xisobiga o‘pka ildiz shakli uzgaradi. Aloxida gurux limfa tugunlarida keyinchalik kalsinatlar shakllanadi. Rentgenogrammada ular anik chegarali, yukori intensivlikda kurinadi. KT yordamida limfa tugunlarida kalsiy tuzlari yigilishi kuzatilishi mumkin. Kata limfa tugunlarida oxaklanish chet kismlaridan boshlanadi, ichida granulema buladi. Kichik limfa tugunlarida kalsiy tuzlari xar xil joyda nukta-nukta bulib yigiladi. Birlamchi sil kompleksida rentgenologik tekshiruv xamma komponentni kurish imkonini beradi. O‘pka komponenti kichik ulchamda bulsa, uni KT yordamida aniklash mumkin. Birlamchi sil kompleksining rentgenologik kurinishi shartli ravishda 3 ta boskichga bulinadi: pnevmanik, surilish va kattiklashish, oxaklanish. Bu boskichlar klinik morfologik uzgarishlarga to‘g‘ri keladi. Pnevmanik boskich o‘pka tukimasida ulchami 2-3 sm va undan katta, noto‘g‘ri shaklli, chegaralari notekis, noanik, nogomogen kurinishdagi korayish soxa bilan xarakterlanadi. Korayishning markaziy kismi birlamchi o‘pka jaroxati rentgenogrammada kuprok intensivlikka ega, atrofida perifokal yalliglanish kamrok intensivlikka ega. Jarayon tomonda o‘pka ildizi kengaygan, shakli buzilgan, chegarasi noanik buladi. O‘pkadagi korayish ildiz bilan boglangan, ba’zan butunlay kushilib ketgan buladi, bu esa o‘pka ildizini anik kurishga imkon bermaydi. Odatda bu boskich 4-6 oy davom etadi. Surilish va kattiklashish boskichi asta-sekin o‘pka tukimasida va o‘pka ildizidagi perifokal yalliglanish surilishi bilan xarakterlanadi. O‘pkadagi birlamchi affekt, limfa tugunlar va ularni boglab turgan limfangit anik Kurina boshlaydi. O‘pka komponenti odatda chegaralangan korayish yoki urta intensivdagi Foks soya, limfa tugunlar o‘pka ildizidagi kengayish va deformatsiya kurinishida buladi. Bu xolat «bipolyar xolat» deyiladi. Keyinchalik o‘pka komponent iva o‘pka ildizi ulchami kamayishi davom etadi va asta-sekin oxaklanish belgilari paydo buladi, bu boskich 6 oycha davom etadi. Oxaklanish boskichida o‘pka tukimasida yukori intensivlikdagi, anik chegarali uchokli soya (Gon uchogi) va o‘pka ildizi limfa tugunlarida yukori intensivlikdagi kalsinatlar shakllanadi. Asoratli kechuvchi birlamchi silda rentgenogrammada va tomogrammada uziga xos uzgarishlar kuzatiladi. Ekssudativ plevrit rivojlanganda rentgenogrammada plevra bushligida erkin suyuklik borligi aniklanadi. Bronx patologiyasida uning soyasi buzilganligi, ulchami uzgarganligi va teshigining torayishi kuzatiladi. Gipoventilyasiya va atelektazda o‘pkaning yoki anotomik birlik (segment bulakda) tiniklik pasayadi, nafas olishda ishtirok etmaydi. Rentgenologik tekshiruvda bir xil intensivlikda anik chegarali, ba’zan botik chegarali soya aniklanadi. Soya joylashgan urni xavosiz segment yoki bulakka to‘g‘ri keladi. Atelektaz bulgan o‘pka bulagi xajmi kichrayadi. SHuning uchun o‘pka ildizi va koks oraligi jarayon tomonga siljiydi. O‘pkaning boshka joylarida xavo dimlanishi xisobiga tinikligi kuchayadi. Bronx utkazuvchanligi va o‘pka ventilyasiyasi biroz yaxshilansa o‘pka YAna xavo bilan tuladi. Uzok vakt o‘pka ventilyasiyasi buzilishi natijasida bulaklararo, segmentlararo tusiklarda perebronxial va perevoskulyar fibroz xisobiga atelektaz tomonda chizikli soyalar paydo buladi. SMB bronxial dissiminatsiyasida rentgenogrammada bronxlar atrofida xar xil ulchamli va noto‘g‘ri shakldagi uchokli soyalar paydo buladi. Kuprok bunday uchokli soyalar o‘pkaning pastki bulagida aniklanadi. Limfogemltogen tarkalishda esa uchokli soyalar o‘pkaning yukorigi bulaklarida buladi. Orkaga kaytish jarayonida soyalar intensivlini oshadi, ulchami kichrayadi, chegaralari aniklashadi. Uchokli soyalar ichida ba’zan kalsiy tuzlari paydo buladi. O‘pka chukkisidagi bunday uchokli Simon uchoklari deyiladi. Birlamchi sil kompleksida ba’zan o‘pka affekti urnida kovak xosil bulishi (birlamchi o‘pka kovagi) yoki kaziozli-o‘pka tugun ichida (limfa tugun kovagi) bilan asoratlanishi mumkin. Bunday xolatda o‘pka yoki limfa tugun tukimasidagi soyada bushlik aniklanadi, bu kovak joylashgan urniga to‘g‘ri keladi. Kazioz pnevmoniyaga olib keluvchi birlamchi sil kompleksida rentgenogrammada yukori intensivlikdagi, o‘pka tukimasi emirilishi xisobiga xosil buladigan kuplab kovaklar aniklanadigan polisegmentar yoki lobar soyalar aniklanadi. Pastki bulaklarda bronxogen tarkalish xisobiga uchokli soyalar aniklanadi. Bemorlarda birlamchi silda xurujsimon kuruk yutal, uchokli kuruk xirillashlar, atelektaz SMB ajratish xamda uzok muddatli intoksikatsiya kuzatilsa, fibrobronxoskopiya kilinadi. Birlamchi silda kata bronxlardagi uzgarishlar endoskopik kurinishi kup kirrali. Kuprok bronx devorlarida kataral endobronxit va limfa tugunlar tomonidan bosilishi natijasida kon tomirlar kengayganligi aniklanadi. Ba’zan bronx devorlarida yalliglanish granulyasiya, yaralar, shuningdek kazioz-nekrozga uchragan limfa tugunning bronx bushligiga yorilishidan kelib chikkan okmalar aniklanadi. Ba’zan bronx bushligida oxaklangan limfa tugun burtib turgan bronxolit – oxak toshi aniklanishi mumkin. Bronx devorida uzgarishlar aniklanganda bronxoskopiya paytida shillik kavatidan ninali biopsiya, limfa tugundan trans bronxial punksion biopsiya kilish mumkin. Bioptatlar morfologik va bakteriologik tekshiruvga olinadi. Birlamchi silda bronxoskopiya fakat diognastik emas, balki davolashda xam axamiyatga ega. Uning moxiyati bronxlar utkazuvchaniligini yaxshilash, kazioz modda, granulyasiya, bronxolitni olib tashlash, yaralar va okma yullarini tozalashdan iborat. Konning umumiy taxlili kursatkichlariga karab zaxarlanish belgilari kay darajaligiga va jarayon boskichiga baxo berish mumkin. Birlamchi silning barvakt davrida konda uzgarishlar bulmasligi mumkin. Ba’zan nisbatan leykotsitoz, tayokcha yadroli neytrofillar soni kupayishi va ECHT tezlashganligini kurish mumkin. Nisbatan limfopeniya bulishi mumkin. Birlamchi sil yakkol klinik belgilar bilan kechganda leykotsitlar soni 14,0- 15,0∙109/l ga kupayishi, eoznofil va limfatsitlar soni kamayishi, ECHT 30-35 mm/soat tezlashishi kuzatiladi. Birlamchi sil kuzatilgan bemorlarda uzok vakt intoksikatsiya xisobiga gipoxrom anemiya yuzaga kelishi mumkin. Silga xos yalliglanish utkir boskichida konning bioximik taxlilida oksil fraksiyalarining buzilishi, fibrinogen, gaktoglobin alfa-1-antitrepsin, sial kislotasining oshishi kuzatiladi. Konning immunologik taxlilida faol sil bilan ogrigan bemorlarda silga qarshi antitelolar titri oshganligi – ayrim immunoglobulin kupayganligini aniklash mumkin. Asoratli kechuvchi birlamchi sil tashki nafas funksiyasi buzilishiga olib keladi. Obstruktiv va restruktiv shakldagi xavo almashish etishmovchiligiga kuprok bronx utkazuvchanligi buzilishi, plevritlar, bronxogen tarkalishlar sabab buladi. EKG da T-S tishchalar kamayishi, manfiy T tishi paydo bulishi, QRS kompleksi surilishi kuzatiladi. Bu uzgarishlar miokarddagi maxsus va distrofik uzgarilardan kelib chikkan uchokli va diffuz miokarditdan dalolat beradi. Birlamchi sil tashxisini asoslash ancha kiyin. Kasallikning klinik belgilari paydo bulganda tuberkulinga viraj sezgirligi tashxisni asoslashda muxim urin tutadi. Lokal formadagi birlamchi silda SMB ajratish juda kam xolda buladi. SHuning uchun bakteriologik tekshirish kasallikning silga xosligini aniklab berishda kup foyda bermaydi. Bunday xollarda jarayon soxadan olingan bioptatni bakterioskopik va morfologik tekshirish kuprok axamiyatga ega. Bioptatda SMB topilishi yoki sil granulema elementlarining topilishi sildan dalolat beradi. Klinik sharoitlarda sil jarayon etiologiyasini isbotlaydigan rentgen tekshiruvga aloxida axamiyat beriladi. O‘pkadagi lokal birlamchi silda axamiyatli rentgen belgi kattalashgan va kattiklashgan kukrak ichi limfa tugunlari. Jarayon urnida asta-sekin Sa tuzlari yigilishi jarayonning silga xosligini bildiradi. YAlliglanish jarayoni utkirligining kamayishi asta-sekin utadi. Murakkab diagnostik xolatlarda tashxisni asoslash uchun molekulyar-biologik usullarda foydalaniladi. SMB playmeri bilan PSR utkaziladi. Asosan tashxis uchun balgam kuzgatuvchi ingalyasiyadan keyin yutalgandagi bemor bronx yuvindisi olinadi. KIMTS ni sarkoidozdagi adenopatiya bilan qiyosiy tashxislashga to‘g‘ri keladi. Sarkondoz – etiologiyasi aniklanmagan kasallik u kuprok 25-45 yoshli ayollarda uchraydi, lekin bolalar va usmirlarda xam uchrashi mumkin. Silga uxshab sarkondoz xam asta-sekin boshlanadi, bemorning umumiy axvoli deyarli uzgarmaydi yoki juda kam zaxarlanish belgilari, xolsizlik, tez charchash, subfibril xarorat bilan kechishi mumkin. Yutal va xansirash kasallikning keyingi boskichlarida kuzatiladi. Nafas a’zolari sarkondozida boshka a’zolardagi uzgarishlar kuzatiladi, ya’ni kuz, jag osti va kulok oldi limfa tugunlari, teri, jigar, talok, buyraklar, yurak vam ayda buginlarda sarkondoz birinchi boskichida o‘pka ildizlar va kuks oraligi limfa tugunlari kattalashishi bilan xarakterlanadi. Sildan farkli 2 tomonlama barcha gurux KI limfa tugunlar kattalashadi. Atrofida perifokal yalliglanish kuzatilmaydi. Silga qaraganda rentgenologik kurinish tez uzgarishi xususiyatiga ega, xatto davolanmasdan turib 2-3 oyda limfa tugunlar kichrayib me’yoriga kelib kolishi mumkin, oxaklanish kuzatilmaydi. Ba’zan sarkondozda limfa tugunlarida oxaklanish kuzatish mumkin, bu avval utkazgan sil asorati. Ba’zi xollarda kam mikdorda Sa tuzlari sarkondoz granulemalarda xam tunglashishi mumkin. Bu oxaklar juda kichik ulchamda bulib, kasallik kechish boskichini aniklamaydi. Sarkondoz bulgan bemorlarda tuberkulinga sezgirlik shubxali yoki manfiy natija beradi. Bu belgi dif. d/tikada e’tiborga olinadi. Bronxoskopiya xam ancha foydali ma’lumotlar beradi. Bronx shillik kavatida kengayish va chigalga uxshab egilishga xos uzgarish aniklash mumkin. Ba’zan dumbokchali toshma – sarkoid granulemalar aniklash mumkin. Nodum bronxial okmalar bulmaydi, chunki sarkondozda limfa tugunlar kazeoz nekrozga uchramaydi. Radionukleid skanerli tekshiruvda S-67 Sa ning sarkondoz bulgan bemorlarda limfa tugunlarda, jigar, talok va kulok oldi bezlarida tuplanadi. Sarkondoz tashxisi limfa tugunlar biopsiyasi va uni gistologik tekshiruv natijasida asoslanadi. Bioptat olish kam shikastli usuldan foydalaniladi. Kuprok bronxoskop orkali funksion biopsiya usuli kullaniladi. Ammo yana kuprok axamiyatli diagnostik usullardan birimediostetaskop yordamida bioptat olish xisoblanadi. Bioptatda sarkoid granulemalar topiladi. Tuzilishi buuyicha u sil granulemasiga uxshaydi, lekin ichida kazeoz nekroz bulmaydi. Mediostenal limfa granulemalar (Xodjkin kasalligi) tana xaroratining kutarilishi, keskin xolsizlik, ozib ketish kabi zaxarlanish belgilari yakkolligi bilan namoyon buladi. Ba’zan bemorlar oz mikdorda balgam aralash yutalga, kam xollarda kon tuflashga shikoyat kilishadi. Sildan farkli ularok limfagranulematozda uziga xos xarorat kiyshikligi va teri kichishi kuzatiladi. Tuberkulinga sezgirlik manfiy natija beradi. Limfa tugunlar bir tomonlama yoki ikki tomonlama kattalashadi, kuprok paratraxial va bronxopulmonal gurux limfa tugunlari kattalashadi. Limfa granulematozda kattalashgan limfa tugunlar atrofida perifokal yalliglanish belgilari yuk, ba’zan granulematoz tukima limfa tugunidan o‘pkaga interstitsial iplar kabi tarkalgan bulishi mumkin va nixoyat limfagranulematozda kukrak ichi limfa tugunlaridan tashkari pereferik limfa tugunlarida xam jarayon kuzatilishi mumkin. Limfagranulematoz tashxisi limfa tugunlar biopsiyasiga asosan kuyiladi. Uning morfologik kurinishi uziga xos: limfa tugunning xar xil xujayra elementlar ichida Berizovskiy-Riza-SHtenberg gigant xujayralari aniklanadi. Limfoleykoz – kukrak ichi limfa tugunlari ikki tomonlama kattalashishi bilan kechadigan xavfli usma. Kasallik asta-sekin boshlanib, zaxarlanish belgilari kuchayib boradi. Rentgenogrammada limfa tugunlar chegarasi anik, atrofida yalliglanish bulmaydi. Kukrak ichi limfa tugunlari ulchami silga Karaganda kattarok buladi. Pereferik limfa tugunlar va talok xam kattalashishi mumkin. Kon taxlilida mutlok limfotsitoz bilan leykotsitlar soni keskin oshganligi kuzatiladi. Suyak kumigi tekshirilganda unda etilgan limfotsitlar xisobiga yalliglanishi kuzatiladi. Limfoleykoz limfa tugun gistologik tekshiruviga asosan kuyiladi. Xodjkin bulmagan limfoma (limfosarkoma immunoblast limfoma) kuks oraligi limfa tugunlari usmasi bulgani uchun uni sildan difdiagnostika kilinadi. Kasallik boshlanganda klinik belgilar unchalik rivojlanmaydi. Ba’zi bemorlarda xarorat kutarilishi, kechasi terlash, oza borish kasallikning boshida kuzatilishi mumkin. Sildan farkli limfomada kup gurux limfa tugunlar ancha kattalashadi, usma tukimasi limfa tugunlardan atrof tukimaga va a’zolarga, shu jumladan o‘pka tukimasiga usib ketadi. Limfa sarkomada tuberkulinga sezgirlik manfiy. Tashxis limfa tugunning biopsiyasi va uni gistologik tekshiruv natijasiga asoslanadi. Xar xil xavfli usmalarni kukrak ichi limfa tugunlariga tarkalishida limfa tugunlar kattalashadi va ular xam sil bilan dif diagnostika kilinadi. Surab surishtirilganda avval boshka usma kasalliklardan davolanganligi yoki yukligi suraladi. Ba’zan metastaz okibatida kattalashgan limfa tugunlar xavfli usmaning dastlabki belgisi bulishi mumkin va uning asosiy joyini topishga to‘g‘ri keladi. Kukrak ichi limfa tugunlar sili bolalar va usmirlarda, xavfli usmalar katta yoshdagi bemorlarda bulishi mumkinligini inobatga olish kerak. Metastazda zararlangan limfa tugunlar chegarasi anik va ichida Sa tuzlari bulmaydi. Ba’zan metastatik tugunlar bir vaktda o‘pkada xam bulishi mumkin. Bunday bemorlarni nur tashxisi endoskopik va morfologik tekshirish yuli bilan birlamchi usmani aniklash uchun xar tomonlama tekshirish kerak. Kukrak ichi limfa tugunlar silini boshka kasalliklardan qiyosiy tashxislash shifokor qo‘lida rentgenogramma bulsagina tashxislash to‘g‘ri keladi. Kushimcha nur tashxisi, biopsiya va gistologik tekshirish tashxisni aniklashga yordam beradi. Silikotuberkulez bronxodenit – klinik immunologik belgilari bilan silga uxshash. Bemorlarda zaxarlanish belgilari kuzatiladi, tuberkulinga sezgirlik giperergik natija berishi mumkin. Rentgenogrammada kup gurux limfa tugunlar biroz kattalashganligi aniklanadi. Sildan farkli selikotuberkulezda limfa tugunlarda oxaklanish limfa tugun kobigida «tuxum pustlogi» ga uxshab xosil buladi. Surab surishtirish kasbiy anamnez tashxis kuyishda kiyinchilik tugdirmaydi. «Tuxum po‘stlog‘i»ga uxshagan oxaklanishni boshka turdagi koniotuberkulezda xim uchratish mumkin. Bolalarda kukrak ichi limfa tugunlari silini katta bronxga tushgan yod jismdan xam farklashga to‘g‘ri keladi. Bolalar ba’zan yod narsa yutib yuborganligini aytmasligi mumkin. Ba’zan ekzogen yoki ekdogen yod jismlar sub’ektiv belgilar kelitirb chikarmasligi mumkin. Rentgen nuri yutadigan yod narsalarni o‘pka ildizida aniklash oson. Rentgen nuri yutmaydigan yot jismlar (don, pista, ruchka kopkogi) bronxoskopiya yordamida aniklanadi. Endogen yod jismga misol bronxdagi tosh – bronxolit bulishi mumkin. U bronx bushligiga sil bilan kasallanib, oxaklangan limfa tugunidan tushadi. Ba’zan kukrak ichi limfa tugunlari sili klinik rentgenologik kurinishi sil spandelitidagi absess bulishi xam bulishi mumkin. Bunday xolatlarda bemorlarda zaxarlanish belgilari va tuberkulinga sezgirlik musbat yoki giperergik natija berishi mumkin. Sovuk absess KT da yaxshi aniklanadi. Kichik formadagi sil bronxodenti difdiagnostikasi juda murakkab. O‘pka ildizida pnevmofibroz, bronxoektaz bulganda, tuberkulinga musbat natijada zaxarlanish belgilari mavjud bulganda bu jarayonni surunkali bronxit bulgan bemorlarda xam xato tashxis kuyilishi mumkin. Tashxisning xato kuyilishi nur bilan tekshirish tulik bulmaganda bulishi mumkin. Kukrak ichi limfa tugunlari xolatini KT yordamida tulik baxolash mumkin. KT da kukrak ichi limfa tugunlarida yalliglanish belgilari yukligi, o‘pka ildizidagi sil jarayoniga shubxa kilishga erdam beradi. Bunday xollarda bronxoskopiya kilish maksadga muvofik. Endoskopik tekshirishda yalliglangan yiringli yoki yiringli endobronxit surunkali nospetsefik yalliglanish jarayonidan dalolat beradi. Sil bronxodenitida rentgenologik kurinishning uzgarishi katta axamiyatga ega. O‘pka ildizida kalsinatlar bulishi silga xos. Kukrak ichi limfa tugunlari silini difdiagnostika kilganda kukrak ichi adenopatiyasi bilan kechuvchi sistemali kasalliklarni xam nazarda tutish kerak. Kukrak ichi limfa tugunlari silini markaziy rak, sarkoidoz I-boskichi va limfagranulematoz bilan difdiagnostik me’zonlari quyidagi jadvalda keltirilgan. Jadval. Kukrak ichi limfa tugunlar sili difdiagnostika Belgilar Limfa tugunlar sili Sarkoidoz I- boskich limfogranule matoz O‘pkaning markaziy raki 1 2 3 4 5 YOshi, jinsi Kuprok bolalar, 25 yoshgacha kattalar jinsidan kat’iy nazar Kuprok yosh va urta yoshdagi ayollar Kuprok yosh va urta yoshdagi, jinsidan kat’iy nazar Kuprok erkaklar 40 yoshdan yukori, chekuvchilar Periferik limfa tugunlar Poliadenopatiy a Juda kup, ulchami 1,5 sm gacha Juda kup, katta ulchamda, kattik – «kopdagi kartoshka» Metastaz okibatida limfa tugunlar kattalashadi (kuprok umrov osti limfa tugunlari) Kasallik boshlanis hi va kechishi Kuprok asta- sekin, kam belgilar bilan, uz-uzidan tuzalishga moyillik Kuprok bilinmasda, asta-sekin, boshka a’zolarda uzgarishlar bilan va uz- uzida orkaga kaytish bilan Nim utkir yoki utkir, avjlanib boruvchi, kuprok tulkinsimon xarorat vat eri kichishi bilan Asta-sekin, avjlanib boruvchi Rentgenol ogik belgilar Bir tomonlama limfa tugunlar kattalashishi ustunlik kiladi, kuprok bronxopulmon al gurux Ikki tomonlama bronxopulmon al va paratraxial limfa tugunlar kattalashishi Ikki tomonlama mediostenal, kuprok paratraxial limfa tugunlar kattalashishi O‘pka ildizi va ildiz oldi soxasida chegaradlangan korayish, o‘pka rasmi va deformatsiya kuchayishi, bronx utkazuvchanligini buzilishi, limfa tugunlar kattalashishi Bronxosk opiya Me’rida. Asoratli kechganida bronx sili, okma, stenoz Kataral endobronxit shillik kavatning kalinlashishi Bronx devori kavarishi, kataral endobronxit Usmaning endo yoki peribronxial usishi, bronx xarakatini buzilishi, bronxning tashkaridan bosilishi Balgamni bakterios kopik tekshirish Ba’zan SMB+ SMB- SMB- SMB- Tuberkuli nga sezgirlik Giperergik yoki normergik SHubxali va manfiy SHubxali va manfiy SHubxali va manfiy Bioptatni morfologi k tekshirish Sil granulemasi, granulema elementlari Sarkoid granulema Neytrofilli plazmotsit, eozinofilli Berezovskiy- SHtenberg xujayralari Usma tukimasi va xujayralar Birlamchi sil kompleksini kuprok o‘pkaning nospetsefik yalliglanish jarayonlari bilan difdiagnostika kilinadi. Utkir zotiljam (lobar yoki segmentar) bolalarda kizamik yoki kuk yutaldan keyin kelib chiksa klinik-rentgenologik belgilari, regional limfa tugunlarining yalliglanishga kushilishi bilan birlamchi sil kompleksiga uxshab ketadi. Birlamchi sil kompleksi asta-sekin boshlanadi, kam zaxarlanish belgilari bilan kechadi, o‘pkada xirillash deyarli yuk yoki juda kam mikdorda buladi. Rentgenogrammada o‘pkada korayish urta intensivlikda, nogomogen tuzilishga ega, asosan chetlarida va atrofida uchokli soyalar aniklanadi. Utkir zotiljamda oldin SMB bilan zararlangan bolalarda tuberkulinga sezgirlik pasayadi, ba’zan anergiya xolati kuzatiladi. Birlamchi sil rivojlanganda aksincha tuberkulinga sezgirlik oshadi, kuprok xollarda 2 TB teri ichiga yuborilganda giperergik natija kuzatiladi. Jadval. Birlamchi sil kompleki, utkir nospetsefik zotiljam va uzok davom etgan zotiljam difdiagnostikasi Belgilar Birlamchi sil kompleksi Utkir nospetsefik zotiljam Uzok davom etgan zotiljam YOshi, jinsi Kuprok bolalar, 25 yoshgacha kattalar jinsidan kat’iy nazar Barcha yoshdagi odamlar jinsidan kat’iy nazar, kuprok sovuk kotishdan keyin Barcha yoshdagi odamlar yoshidan kat’iy nazar Periferik limfa tugunlar Poliadenopatiya Odatda uzgarishsiz Odatda uzgarishsiz Kasallik boshlanis hi va kechishi Kuprok asta-sekin, kam belgilar bilan, uz-uzidan tuzalishga moyillik Utkir, avjlanib boruvchi kuchli belgilar va zaxarlanish bilan Kuprok asta-sekin, yukori nafas yullari utkir respirator kasalliklar bilan Rentgenol ogik belgilar CHegaralangan nogomogen korayish, uchokli soyalar, kattalashgan limfa tugunlar, asta- Kuprok bir tomonlama, o‘pkaning pastki bulagida chegaralangan gomogen korayish, uchokli soyalar yuk, ildiz soyasi ozgina O‘pkaning pastki bulagida chegaralangan gomogen korayish, ozgina pnevmofibroz, ildiz deformatsiyasi sekin yalliglanish soxasida oxaklanish kengaygan, to‘g‘ri davolanganda tez surilish Bronxosk opiya CHegaralangan kataral endobronxit, asoratli kechganida bronx sili, okma, stenoz SHillik kavatga tarkalgan giperimiya, shish, bronx bushligining shishishi, yiring Ba’zan tarkalgan kataral endobronxit Balgamni bakterios kopik tekshirish Ba’zan SMB+ SMB-, nospetsefik flora SMB-, nospetsefik flora Tuberkuli nga sezgirlik Giperergik yoki normergik SHubxali yoki normergik SHubxali yoki normergik Utkir zotiljamda keng spektrli antibiotiklar bilan davolansa zaxarlanish belgilari va o‘pkadagi yalliglanishli uzgarishlar tez yukola boradi. Silda nospetsefik antibakterial davolash deyarli naf bermaydi. Uning urniga birlamchi silning perifokal yalliglanishi uz-uzidan surila boshlashi mumkin, lekin maxsus yalliglanish asta-sekin suriladi. Birlamchi sil kompleksi oxirgi boskichida o‘pka tukimasida va limfa tugunlarda Sa tuzlari tuplanganligini aniklash mumkin. Uzok davom etgan zotiljam Adena virusli bakteriya tabiatiga ega, kurinishi birlamchi silga juda uxshab ketadi. Patologik uzgarish o‘pkaning yaxshi xavo almashadigan buginida bulib, kam simptomli, antibiotiklar bilan davolanganda asta-sekin surilish kuzatiladi. Ba’zan jarayonga o‘pka ildizidagi limfa tugunlar xam kushiladi. Bunday paytlarda tuberkulin diagnostika muxim axamiyatga ega. Uzok davom etuvchi nospetsefik pnevmaniyada tuberkulinga sezgirlik juda past yoki manfiy, aksincha 2 TB bilan tuberkulinga sezgirlik juda yukori bulishi sildan dalolat beradi. Birlamchi silga xos boshka xolatlarni xam inobatga olish kerak, ya’ni kasallikni asta-sekin boshlanishi, bemor umumiy axvoli nisbatan konikarligi, klinik belgilardan zaxarlanish belgilari ustunligi, jarayon soxasi o‘pkaning bugin va bulaklaridaligi axamiyatga ega. Zotiljam uchun kasallik utkir boshlanishi, zaxarlanish belgilarining kuprok rivojlanganligi, yalliglanish jarayoni o‘pkaning kuprok pastki bulaklarida bulishi xos. Bronxoskopiyada zotiljamda xar ikala o‘pka bronxlarida diffuz giperemiya va shishlar aniklanadi, bronx bushligida esa shilimshik yiring tuplanadi. Sil jarayonida esa bronx devorlarida chegaralangan uzgarishlar kattalashgan limfa tugunlar soxasida kuzatiladi. Bemorlarda balgamli yutal bulsa balgamni SMB, ikkilamchi flora, zamburuglar, atipik xujayralarga tekshirish kerak. Bu tekshiruvlar natijasi katta diagnostik axamiyaga ega. Murakkab diagnostik xolatlarda balgamni kushimcha molekulyar-biologik usul bilan tekshiriladi (SMB prakmeri uchun maxsus PSR). Birlamchi sil kompleksi, utkir va uzok davom etuvchi nospetsefik zotiljam difdiagnostikasi 8.2-jadvalda keltirilgan Ushbu mashg‘ulotda qo‘llaniladigan yangi texnologik usullar: “Uch bosqichli intervyu”, “Aqliy xujum”, “O‘rgimchak to‘ri” usullari. “Uch bosqichli intervyu” usul Bosqichlar: Barcha talabalar 3 guruxga bo‘linadi: - birinchi gurux talabalari – bemorlar; - ikkinchi gurux talabalari – vrachlar; - uchinchi gurux talabalari – ekspertlar. Xar bir gurux uchta talabadan iborat bo‘lib, quyidagi rollarni ijro etishadi: «vrach», «bemor», «ekspert – umumiy amaliyot shifokori». «Bemorga» anonim ravishda diagnoz aytiladi, xar bir gurux 10-15 daqiqa davomida muxokama qilinadi. «Ekspert» - xam “vrach” xarakatlarini, xam “bemor” xarakatlarini baxolaydi va quyidagi jadvalga kiritadi: - qaysi xarakt to‘g‘ri bajarilgan; - qaysi xarakat noto‘g‘ri bajarilgan; - qanday qilishi kerak edi. Vrach – so‘rab-surishtirish usuli orqali shikoyatlari, anamnezini yig‘ishi; bemorni ko‘zdan kechirishi, palpatsiya, perkussiya, auskultatsiya qilishi kerak. Yig‘ilgan ma’lumotlarga asoslanib, to‘g‘ri tashxis qo‘yishi, qiyosiy tashxishlash va yakuniy tashxisni asoslay olishi kerak. SHuningdek, vrach kasallikning xayotdagi ijtimoiy tomonlari, ovqatlanishni axamiyati va uzoq muddat davolanishi xaqida ma’lumotlar berishi kerak. Ekspert konsultatsiya kartasida o‘tkazilgan muxokama bosqichlari va vaqtni qayd etadi. Ekspert ishni tugatgandan so‘ng o‘tkazilgan muxokamani baxolaydi. Xulosa gurux oldida e’lon qilinadi. Masala. 5 yoshli bola. Anamnezidan batsilla ajratuvchi bemor bilan muloqatda bo‘lgan. SHikoyatlari yo‘tal, umumiy xolsizlik, ishtaxaning pasayishi, subfebril tana xarorati, injiklik , yig‘loqi, uykusizlik. Ob’ektiv: periferik limfa tugunlari paypaslanganda, yumshoq, elastik, og‘riqsiz. Perkusiyada perkutor tovush o‘zgarmagan. Auskultativ xirillashlar yo‘q. Rentgenologik: O‘pka surati biroz kuchaygan. O‘pka ildizi yalliglangan. 2 TB bilan mantu sinamasi – 11 mm li papula. 1. Sizning tashxisingiz. 2. Taqqoslama tashxis. 3. Dispanser guruxi. 4. Davolash. 5. Oqibati. № Javob Maks. ball To‘liq javob Noto‘liq javob Qoniqar- siz javob 1 Erta sildan zaxarlanish 30 20-30 5-19 0 2 tonzilit, O‘RVI, surunkali bronxit 20 10-20 5-9 0 3 I A 20 10-20 5-9 0 4 Davolashning asosiy tamoillariga asoslanib, kompleks ravishda 3-4 xil silga qarshi antibakterial preparatlar bilan davolash 10 7-10 4-6 0 5 O‘z vaqtida aniqlanib kompleks ximioterapiya o‘tqazilsa oqibati ijobiy 20 10-20 5-9 0 “Aqliy xujum” usuli Bosqichlar: 1. Talabalar 2 guruxga bo‘linadi. 2. Kichik guruxlarga (3-4 kishi) savollar beriladi. 3. Gurux ichidagi muxokamaga 30′ ajratiladi. 4. Javoblar yozma ravishda rasmiylashtiriladi. Vazifa muxokamasida xar bir talabani ishtiroki inobatga olinadi. Talabalar o‘qituvchi bilan birga xamma javob variantlarini faol muxokama qilishadi. Noto‘g‘ri javoblar va noto‘g‘ri variantlar tanqidiy baxolanadi. Talabalar bilimini mustaxkamlash maqsadida javob variantlari yozib olish uchun beriladi. 1. Sil intoksikatsiyasini ta’rif bering va uning sababini ko‘rsating. Sil intoksikatsiyasining asosiy belgilarini sanab o‘ting. № Javob Maks . ball To‘liq javob Noto‘liq javob Qoniqarsiz javob 1. Sil intoksikatsiyasi funksional uzgarishlarning yigindisi bulib viraj davrida, ya’ni bolada birinchi bor tuberkulin sinamasiga musbat javob kuzatilgan davrda namoyon buladi. 30 20-30 5-19 0-4 2. Sil intoksikatsiyasining sababi bulib bakteriemiya xisoblanadi. 20 10-20 5-9 0-4 3. Sil intoksikatsiyasining asosiy belgilari: tasirchanlik, yig‘loqilik, bosh og‘riq, bezovtalangan uyqu, tez charchash, subfebril harorat. 20 10-20 5-9 0-4 4. Sil intoksikatsiyasining asosiy belgilari: Periferik limfoadenopatiya 30 20-30 5-19 0-4 2. Sil intoksikatsiyasiga xos bo‘lgan paraspetsifik reaksiyalarni sanab o‘ting № Javob Maks . ball To‘liq javob Noto‘liq javob Qoniqarsi z javob 1. Sil intoksikatsiyasiga xos bo‘lgan paraspetsifik reaksiyalar: fliktenulez keratokon’yunktivit 30 20-30 5-19 0-4 2. -utkir tugunchali eritema 20 10-20 5-9 0-4 3. -serozitlar 20 10-20 5-9 0-4 4. - ko‘pgina bolalarda periferik limfa tugunlarini javob reaksiyasi, periadenit bilan. 30 20-30 5-19 0-4 3. Sil intoksikatsiyasini tashxislashning asosiy usullarini kursating. № Javob Maks . ball To‘liq javob Noto‘liq javob Qoniqarsi z javob 1. SHikoyatlar, anamnez, epid.anamnez 30 20-30 5-19 0-4 2. Sil intoksikatsiyasi tashxisini kuyishda asosiy urin tuberkulin sinamasiga viraj kuzatilishidir. Tuberkulin sinamasiga viraj kuzatilmagan xollarda diagnostik 20 10-20 5-9 0-4 Kox sinamasi kuyish kerak. 3. Gemogrammda: ECHTni oshishi, eozinofiliya, limfopeniya, kam xollarda tayoqcha yadroli neytrofillarni oshishi. 20 10-20 5-9 0-4 4. Siydik tahlilida: turg‘in bo‘lmagan proteinuriya, gematuriya (15-20 ta eritrotsitlar ko‘ruv maydonida), leykotsituriya - 20-40 ta leykotsitlar, silindrlar (kam sonli). 30 20-30 5-19 0-4 “Uch bosqichli intervyu” usul Bosqichlar: Barcha talabalar 3 guruxga bo‘linadi: - birinchi gurux talabalari – bemorlar; - ikkinchi gurux talabalari – vrachlar; - uchinchi gurux talabalari – ekspertlar. Xar bir gurux uchta talabadan iborat bo‘lib, quyidagi rollarni ijro etishadi: «vrach», «bemor», «ekspert – umumiy amaliyot shifokori». «Bemorga» anonim ravishda diagnoz aytiladi, xar bir gurux 10-15 daqiqa davomida muxokama qilinadi. «Ekspert» - xam “vrach” xarakatlarini, xam “bemor” xarakatlarini baxolaydi va quyidagi jadvalga kiritadi: - qaysi xarakt to‘g‘ri bajarilgan; - qaysi xarakat noto‘g‘ri bajarilgan; - qanday qilishi kerak edi. Vrach – so‘rab-surishtirish usuli orqali shikoyatlari, anamnezini yig‘ishi; bemorni ko‘zdan kechirishi, palpatsiya, perkussiya, auskultatsiya qilishi kerak. Yig‘ilgan ma’lumotlarga asoslanib, to‘g‘ri tashxis qo‘yishi, qiyosiy tashxishlash va yakuniy tashxisni asoslay olishi kerak. SHuningdek, vrach kasallikning xayotdagi ijtimoiy tomonlari, ovqatlanishni axamiyati va uzoq muddat davolanishi xaqida ma’lumotlar berishi kerak. Ekspert konsultatsiya kartasida o‘tkazilgan muxokama bosqichlari va vaqtni qayd etadi. Ekspert ishni tugatgandan so‘ng o‘tkazilgan muxokamani baxolaydi. Xulosa gurux oldida e’lon qilinadi. Masala. 10 yoshli bola. Anamnezidan batsilla ajratuvchi bemor bilan muloqatda bo‘lgan. SHikoyatlari yo‘tal, umumiy xolsizlik, ishtaxaning pasayishi, subfebril tana xarorati. Ob’ektiv: periferik limfa tugunlari paypaslanganda, yumshoq, elastik, og‘riqsiz. CHap kurak soxasida perkutor tovush qisqargan. Auskultativ xirillashlar yo‘q. Rentgenologik: chap o‘pkaning urta maydonida nogomogen, o‘rtacha intensivlikdagi, chegaralari noaniq va o‘pka ildizi bilan tutashgan soya aniqlanadi. O‘pka ildizi yalliglangan. 2 TB bilan mantu sinamasi – 17 mm. Balgamda VK+ 5-6 ta kuruv maydonida. 1. Sizning tashxisingiz. 2. Taqqoslama tashxis. 3. Dispanser guruxi. 4. Davolash. 5. Oqibati. № Javob Maks. ball To‘liq javob Noto‘liq javob Qoniqar- siz javob 1 Birlamchi sil kompleksi infiltratsiya davri, VK+ 30 20-30 5-19 0 2 Zotiljam, tonzilit, O‘RVI, surunkali bronxit 20 10-20 5-9 0 3 I A 20 10-20 5-9 0 4 Davolashning asosiy tamoillariga asoslanib, kompleks ravishda 3-4 xil silga qarshi antibakterial preparatlar bilan davolash 10 7-10 4-6 0 5 O‘z vaqtida aniqlanib kompleks 20 10-20 5-9 0 ximioterapiya o‘tqazilsa oqibati ijobiy “Aqliy xujum” usuli Bosqichlar: 1. Talabalar 2 guruxga bo‘linadi. 2. Kichik guruxlarga (3-4 kishi) savollar beriladi. 3. Gurux ichidagi muxokamaga 30′ ajratiladi. 4. Javoblar yozma ravishda rasmiylashtiriladi. Vazifa muxokamasida xar bir talabani ishtiroki inobatga olinadi. Talabalar o‘qituvchi bilan birga xamma javob variantlarini faol muxokama qilishadi. Noto‘g‘ri javoblar va noto‘g‘ri variantlar tanqidiy baxolanadi. Talabalar bilimini mustaxkamlash maqsadida javob variantlari yozib olish uchun beriladi. 6. 2. Analitik qism. Test savollari: 1.Birlamchi sil infaksiyasining erta davri kencha vaktinga chuziladi (davom etadi) 2 yil 1 yil 6 oy 1,5 yil 2 oy 2.Erta zararlanishda sil mikobakteriyasi organizmda kaysi yul bilan tarkaladi mulokat bronxogen limfogemotogen aerogen aerogen, alimentar,mulokot 3.Bolalarda birlamchi sil infeksiyasini kelib chekish va xarakteri nimaga boglik infeksiyani kirish yuliga tashki muxitning infeksiyaga yordam beruvchi faktorlar paraspetsifik reaksiyalarni bulishligi yashirik mikrobizmning rivojlanishi infeksiyaning kupligi va virulentligi mikroorganizmning xolati 4.Birlamchi sil infeksiyasining erta davri kanday aniklaniladi flyuorografiya va mantu sinamasini xar yili kuyishi bolalar muassalarida bolalarni umumiy kurikdan utkazish muntazam ravshida xar yili tuberkulin sina masini kuyilish mantu sinamasi musbat bulgan bolalarni flyuorografik tekshirish pirke sinamasini muntazam ravishda kuyish 5.Virajni topish usuli bolalar muassasalarida xar yili prof. kurik utkazish pirke sinamasini sistemali utkazish 5tb ppd- l mantu sinamasini sistemali utkazish 10 tb mantu sinamasini xar yili kuyish 2tb 0,1 ml bilan mantu sinamasini xar yili kuyish 6.Virajda periferik limfa tugunlarining xarakteri? kattik, xarakatgan, ogriksiz kattik, xarakatgan, ogriksiz, yumshok Elastik konsistensiyali kattalashmagan yumshok-elastik, nuxatday kattalikda ogriksiz, yumshok-elastik, dumalok,bir-biriga epshigan 7.Viraj bilan ogrigan bolalar dispanser guruxda xisobda turishadi? 0 3 2 1 4 g 8.Bolalarda viraj tub, sinamasidan ximioprofilaktik tadbirlar 2-eshda 3-oyda 6-oy 1,5 yilda 1-yilda 9. Bolalar guruxi sil bilan infeksiyalanishga kiritiladi? bolalarda viraj tub.sinmasi davrida kam funksional uzgarishi bolalarda aktiv tuberkulezning yashirish davrida bolalardagi viraj tub,sinmasi oldingi mantu sinamasi natijalari noma’lum, xozir kilingan sinama musbat xamma javoblar tugri? 10.Birlamchi silning dolokal forasi bilan ogrigan bolalar dispanser xisobda turadi? 5-b 2-a 3-v xisobga olinmaydi 4 gurux 11.Erta sil intoksikatsiya bilan birgalikda keadigan paraspetsifik reaksiyalar? fliktetenlar keratokonyuktivitlar blefaritlar xamma javoblar tugri tugunchali eritema Test savollari: 1.kukrak kafasi ichidagi limfa tugunlarini klinik formasi? infiltratli,shishsimon tumorsimon,kam simptomli infiltratli umasimon,kichik utkir,utkir osti,surunkali infiltratning surilishi va kattikmashishi,kalsinatsiya 2.kukrak kafasi ichi limfa tugunlari silining asoratlari plevrit,limfobronxil okma atelektaz,bronxlarni sili limfagemetogen disseminatsiya xamma javoblar tugri xamma javoblar notugri 3.kukrak kafasi ichi limfa tugunlari silidagi perkutor belgilari. filasov belgisi perkutor tovushni paraverteblar va parasternal soxasidagi bugik tovushi xamma javoblar tugri filatov belgisi karani va de lya kampa belgisi 4.birlamchi sil kompleksining komponentlari birlamchi affekt,limfaadenit,limfangit birlamchi affekt,bronxoadenit,limfangit infiltrat,birlamchi affekt,gona uchogi gona uchogi,limfoadenit,limfangit bronxoadenit,limfangit,birlamchi uchok 5.birlamchi sil kompleksning stadiyalari? infiltratli,pnevmonik,kattiklashish pnevmonik,surilish petrifikatsiya pnevmonik,disseminatsiya,petrifikatsiya infiltrat,bipolyarlik,pnevmonik bipolyarlik,petrifikatsiya,disseminatsiya 6.birlamchi sil kompleksining petrifikatsiya stadiyasidagi rentgenologik uzgarish gotche ugburchagi "yulduzali osmon" asseman uchogi gona uchogi sluka ugburchagi 7.birlam sil kompleksida balgamni bakteriologik tekshirishning natijalari? mb odam tipi topildi mb 100% topiladi mb topilishi mumkun l-formani topilishi mb koramol tipi topiladi 8.birlamchi sil kompleksini davolashni neCHa ximiopreparat berishi bilan boshlanadi 1 preparat 3 tadan kam bulmagan 2-ta preparat xamma javob notugri 4-5 ta preparat 9.birlamchi sil kompleksi kaysi kasalliklar bilan differensiatsiya kilinadi pnevmoniyaning xar etiologiyasida utkir yukumli kasallik limfosarkoma yurak porogidagi upka ildizining tulib kotik pnevmokonioz 10 .birlamchi sil komplksini kaerda davolash mumkin ambulator uyda maxsus,sutkali ishlaydigan bolalar bogCHasida