Bolalarga dialogik nutqni o’rgatish. Dialogik nutqni shakllantirish shartlari. Dialogik nutqda qo'llanadigan asosiy usullar. Bolalarning ijtimoiy va shaxs sifatida shakllanishida dialogning ahamiyati

Yuklangan vaqt

2025-02-02

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

10

Faytl hajmi

36,3 KB


 
 
 
 
 
 
Bolalarga dialogik nutqni o’rgatish. Dialogik nutqni shakllantirish shartlari. 
Dialogik nutqda qo'llanadigan asosiy usullar. Bolalarning ijtimoiy va shaxs 
sifatida shakllanishida dialogning ahamiyati 
 
 
Reja: 
1. Diolog nutqning mazmuni va vazifalari 
2. Dialogik nutqni rivojlantirishga doir ishlar tizimi 
S.Bolalarm dialogik nutqqa o‘rgatish 
 
Tayanch tushunchalar va iboralar: diologik matn, suhbat metodi, 
Maktabgacha ta’lim muassasasi, takrorlovchi suhbat, umumlashtiruvchi 
suhbat, nazorat-tekshiruv suhbat, tarbiyachi va tarbiyalanuvchi nutqi. 
 
Dialog maxsus mashg‘ulotlarda o‘qitiladi (oyiga 1-2 ta mashg‘ulot); 
maktabgacha ta’lim muassasasida kun mobaynida bola pedagog va boshqa 
bolalar bilan erkin muloqotga kirishadi. Uyda esa kattalar bola bilan turli 
mavzularda dialogga kirishishlari lozim. 
Dialogik nutqni (yoki og‘zaki nutqni) o‘rgatish odatda suhbat shaklida, 
ya’ni kattalar bilan bola o‘rtasida hamda bolalarning o‘zlari o‘rtasida fikr 
almashish shaklida ro‘y beradi. 
Agarda maktabda suhbat bilimlarni yetkazish vositasi sifatida qo‘llanilsa, 
suhbat jarayonida bolalar nutqini boyitishda qo‘shimcha ijobiy hodisa 
ko‘rinishida qabul qilinadi, maktabgacha ta’lim muassasasida ham suhbat aynan 
nutqni rivojlantirish uchun o‘tkaziladi. Biroq, nutq albatta borliq hodisasini aks 
ettirishi, kodlashtirishi bois maktabgacha ta’lim muassasasidagi suhbat xuddi 
maktabdagi kabi bilim beradi. 
Dialog nutqning mazmuni va vazifalari 
Bolalarga dialogik nutqni o’rgatish. Dialogik nutqni shakllantirish shartlari. Dialogik nutqda qo'llanadigan asosiy usullar. Bolalarning ijtimoiy va shaxs sifatida shakllanishida dialogning ahamiyati Reja: 1. Diolog nutqning mazmuni va vazifalari 2. Dialogik nutqni rivojlantirishga doir ishlar tizimi S.Bolalarm dialogik nutqqa o‘rgatish Tayanch tushunchalar va iboralar: diologik matn, suhbat metodi, Maktabgacha ta’lim muassasasi, takrorlovchi suhbat, umumlashtiruvchi suhbat, nazorat-tekshiruv suhbat, tarbiyachi va tarbiyalanuvchi nutqi. Dialog maxsus mashg‘ulotlarda o‘qitiladi (oyiga 1-2 ta mashg‘ulot); maktabgacha ta’lim muassasasida kun mobaynida bola pedagog va boshqa bolalar bilan erkin muloqotga kirishadi. Uyda esa kattalar bola bilan turli mavzularda dialogga kirishishlari lozim. Dialogik nutqni (yoki og‘zaki nutqni) o‘rgatish odatda suhbat shaklida, ya’ni kattalar bilan bola o‘rtasida hamda bolalarning o‘zlari o‘rtasida fikr almashish shaklida ro‘y beradi. Agarda maktabda suhbat bilimlarni yetkazish vositasi sifatida qo‘llanilsa, suhbat jarayonida bolalar nutqini boyitishda qo‘shimcha ijobiy hodisa ko‘rinishida qabul qilinadi, maktabgacha ta’lim muassasasida ham suhbat aynan nutqni rivojlantirish uchun o‘tkaziladi. Biroq, nutq albatta borliq hodisasini aks ettirishi, kodlashtirishi bois maktabgacha ta’lim muassasasidagi suhbat xuddi maktabdagi kabi bilim beradi. Dialog nutqning mazmuni va vazifalari  
 
Suhbatlar mavzusi va mazmuni bolalarning yosh xususiyatlari hamda 
ularning nutqiy rivojlanish darajasini hisobga olgan holda “Ilk qadam” tayanch 
dasturi bilan belgilanadi. 
Suhbat ta’lim metodikasi sifatida - bu tarbiyachining bolalar guruhi bilan 
(yoki alohida har bir bola bilan) aniq maqsadga yo‘naltirilgan, muayyan 
mavzuda 
oldindan 
tayyorlangan 
so‘zlashuvidir. 
Maktabgacha 
ta’lim 
muassasasida 
takrorlovchi, 
umumlashtiruvchi 
va 
nazorat- 
tekshiruv 
suhbatlaridan foydalaniladi. 
Takrorlovchi va umumlashtiruvchi suhbatlarda tarbiyachi turli usullar 
yordamida bolalarga ko‘rgan narsalarni taxlil qilish, taqqoslash, to‘ldirish, 
chuqurlashtirish 
usullarini 
o‘rgatadi, 
bolalardagi 
mavjud 
bilimlarni 
tizimlashtiradi, ularni muayyan xulosalarga kelishga undaydi. 
Nazorat-tekshiruv suhbatlari pedagog tomonidan biron-bir o‘tilgan mavzu 
bo‘yicha bolalarning bilimlarini aniqlash uchun o‘tkaziladi. Pedagog savollar 
yordamida bolalarning biron-bir mavzuni o‘tish jarayonida olgan bilimlari 
darajasini aniqlashi mumkin. 
Bolalar bilan ishlash jarayonida pedagog tayyorlanmagan va tayyorlangan 
suhbatdan foydalanadi. 
Tayyorlanmagan suhbat (buni faqat bolalarga nisbatangina qo‘llash 
mumkin, chunki bolalar ular bilan nimalar haqida so‘zlashishlarini, nimalarga 
diqqat-e’tiborini jalb qilishlarini bilmaydilar) rejimli jarayonlarni o‘tkazishda, 
bolalar faoliyatining har xil turlarida: o‘yinlarda, mexnatda tashkil etilishi 
mumkin. Tarbiyachi esa har qanday muloqot turiga tayyor turishi zarur. Zero, 
buning uchun u kasbiy ta’lim olgan bilimlarining muhim qismlaridan birini 
Dialog - suhbat - bolaning kattalar va o‘z tengdoshlari bilan 
muloqotining asosiy shakli hisoblanadi.Bolalar bog‘chasida o‘qitish ikki shaklda amalga 
oshiriladi: a) erkin nutqiy muloqotda; b) maxsus mashg‘ulotlarda.Dialog ko‘proq erkin 
nutqiy muloqotda paydo bo‘ladi va u bolalar lug‘atini boyitishning talaffuzga oid 
grammatik ko‘nikmalarini tabiiy ravishda rivojlantirish bazasi, ravon nutq ko‘nikmalariga 
ega bo‘lish bazasi hisoblanadi.Dialog maxsus mashg‘ulotlarda o‘qitiladi (oyiga 1-2 ta 
mashg‘ulot); Bolalar bog‘chasida bo‘lib turgan vaqti mobaynida bola erkin muloqotda 
pedagog va boshqa bolalar bilan muloqotga kirishadi. Uyda esa kattalar bola turli 
mavzularda dialogga kirishishlari lozim. Dialogik nutqni (yoki og‘zaki nutqni) o‘rgatish 
odatda suhbat shaklida, ya’ni kattalar bilan bola o‘rtasida hamda bolalarning o‘zlari 
o‘rtasida fikr almashish shaklida ro‘y beradi. 
Suhbatlar mavzusi va mazmuni bolalarning yosh xususiyatlari hamda ularning nutqiy rivojlanish darajasini hisobga olgan holda “Ilk qadam” tayanch dasturi bilan belgilanadi. Suhbat ta’lim metodikasi sifatida - bu tarbiyachining bolalar guruhi bilan (yoki alohida har bir bola bilan) aniq maqsadga yo‘naltirilgan, muayyan mavzuda oldindan tayyorlangan so‘zlashuvidir. Maktabgacha ta’lim muassasasida takrorlovchi, umumlashtiruvchi va nazorat- tekshiruv suhbatlaridan foydalaniladi. Takrorlovchi va umumlashtiruvchi suhbatlarda tarbiyachi turli usullar yordamida bolalarga ko‘rgan narsalarni taxlil qilish, taqqoslash, to‘ldirish, chuqurlashtirish usullarini o‘rgatadi, bolalardagi mavjud bilimlarni tizimlashtiradi, ularni muayyan xulosalarga kelishga undaydi. Nazorat-tekshiruv suhbatlari pedagog tomonidan biron-bir o‘tilgan mavzu bo‘yicha bolalarning bilimlarini aniqlash uchun o‘tkaziladi. Pedagog savollar yordamida bolalarning biron-bir mavzuni o‘tish jarayonida olgan bilimlari darajasini aniqlashi mumkin. Bolalar bilan ishlash jarayonida pedagog tayyorlanmagan va tayyorlangan suhbatdan foydalanadi. Tayyorlanmagan suhbat (buni faqat bolalarga nisbatangina qo‘llash mumkin, chunki bolalar ular bilan nimalar haqida so‘zlashishlarini, nimalarga diqqat-e’tiborini jalb qilishlarini bilmaydilar) rejimli jarayonlarni o‘tkazishda, bolalar faoliyatining har xil turlarida: o‘yinlarda, mexnatda tashkil etilishi mumkin. Tarbiyachi esa har qanday muloqot turiga tayyor turishi zarur. Zero, buning uchun u kasbiy ta’lim olgan bilimlarining muhim qismlaridan birini Dialog - suhbat - bolaning kattalar va o‘z tengdoshlari bilan muloqotining asosiy shakli hisoblanadi.Bolalar bog‘chasida o‘qitish ikki shaklda amalga oshiriladi: a) erkin nutqiy muloqotda; b) maxsus mashg‘ulotlarda.Dialog ko‘proq erkin nutqiy muloqotda paydo bo‘ladi va u bolalar lug‘atini boyitishning talaffuzga oid grammatik ko‘nikmalarini tabiiy ravishda rivojlantirish bazasi, ravon nutq ko‘nikmalariga ega bo‘lish bazasi hisoblanadi.Dialog maxsus mashg‘ulotlarda o‘qitiladi (oyiga 1-2 ta mashg‘ulot); Bolalar bog‘chasida bo‘lib turgan vaqti mobaynida bola erkin muloqotda pedagog va boshqa bolalar bilan muloqotga kirishadi. Uyda esa kattalar bola turli mavzularda dialogga kirishishlari lozim. Dialogik nutqni (yoki og‘zaki nutqni) o‘rgatish odatda suhbat shaklida, ya’ni kattalar bilan bola o‘rtasida hamda bolalarning o‘zlari o‘rtasida fikr almashish shaklida ro‘y beradi.  
 
bolalar bilan suhbatlashish tashkil etadi. SHuning uchun tarbiyachi bolalar bilan 
shunday so‘zlashishi lozimki, toki u o‘z nutqi bilan bolalarga ona tilini o‘rgatsin. 
Nutqiy muloqotga bo‘lgan zarurat tufayli to‘satdan yuzaga keladigan 
suhbatda tarbiyachi o‘zining til sezgisiga ishongani holda o‘z nutqining 
grammatik shaklini va uning jaranglashi (fonologiyasi)ni tayyorlamaydi, ammo 
u har bir suhbatning mavzusiga tayyorgarlik ko‘rishi shart. 
Tayyorlangan suhbat deb nomlanishining sababi shuki, bunda tarbiyachi 
mashg‘ulotdan oldin (mashg‘ulotdan bir necha kun oldin) bolalarni shunday 
vaziyatda qoldiradiki, bunda ularning diqqat-e’tibori bo‘lajak suhbat mavzusi 
bo‘ladigan atrof-olamdagi hodisalarga jalb qilinadi, chunki faktlarga oid 
materiallar bolalarga bungacha tanish bo‘lishi lozim. 
Suhbatni tashkil qilish, uning tuzilmasi mavzu va mazmunga, bolalarning 
yoshiga bog‘liq bo‘ladi. Har bir suhbatda quyidagi tarkibiy komponentlarni 
ajratib ko‘rsatish mumkin: 1) kirish (boshlash); 2) asosiy qism (suhbat 
mavzusini rivojlantirish); 3) nihoyasiga yetish. 
Kirish maqsadi bolalarning diqqat-e’tiborini suhbat mavzusiga jalb qilish, 
ularda suhbatda ishtirok etish xohishini paydo qilish, bolalar xotirasida ilgari 
olingan taassurotlarni, imkoni boricha obrazli va emotsional taassurotlarni 
jonlantirishdan iborat. 
Tarbiyachi suhbatlashadigan narsa (hodisa) haqida taklif qilgan topishmoq 
ham kirish bo‘lishi mumkin. Suhbatni tegishli mavzudagi she’rni o‘qish yoki 
suratlarni ko‘rish bilan boshlash mumkin. Suhbat boshlanishida tarbiyachi 
bo‘lajak suhbat mavzusini (maqsadini) shakllantiradi, uning muhimligini 
asoslaydi, uni tanlash sabablarini bolalarga tushuntirib beradi. 
Asosiy qism maqsadi - bolalar ko‘rgan narsalarni esga olish, qo‘shimcha 
bilimlarni taxlil qilish, ularni tushuntirish hisobiga chuqurlashtirish, qo‘shimcha 
bilimlarni ma’lum qilish, ularni bir tizimga keltirish va mustahkamlashdan 
iborat. 
Suhbatning asosiy qismi mikromavzu yoki bosqichlarga ajratilishi 
mumkin. Har bir bosqich - bir mavzuni bo‘g‘in qismlari bo‘yicha taxlil qilishdan 
iboratdir. Pedagog mashg‘ulotga tayyorlanar ekan, barcha bosqichlarni belgilab 
olishi lozim. 
bolalar bilan suhbatlashish tashkil etadi. SHuning uchun tarbiyachi bolalar bilan shunday so‘zlashishi lozimki, toki u o‘z nutqi bilan bolalarga ona tilini o‘rgatsin. Nutqiy muloqotga bo‘lgan zarurat tufayli to‘satdan yuzaga keladigan suhbatda tarbiyachi o‘zining til sezgisiga ishongani holda o‘z nutqining grammatik shaklini va uning jaranglashi (fonologiyasi)ni tayyorlamaydi, ammo u har bir suhbatning mavzusiga tayyorgarlik ko‘rishi shart. Tayyorlangan suhbat deb nomlanishining sababi shuki, bunda tarbiyachi mashg‘ulotdan oldin (mashg‘ulotdan bir necha kun oldin) bolalarni shunday vaziyatda qoldiradiki, bunda ularning diqqat-e’tibori bo‘lajak suhbat mavzusi bo‘ladigan atrof-olamdagi hodisalarga jalb qilinadi, chunki faktlarga oid materiallar bolalarga bungacha tanish bo‘lishi lozim. Suhbatni tashkil qilish, uning tuzilmasi mavzu va mazmunga, bolalarning yoshiga bog‘liq bo‘ladi. Har bir suhbatda quyidagi tarkibiy komponentlarni ajratib ko‘rsatish mumkin: 1) kirish (boshlash); 2) asosiy qism (suhbat mavzusini rivojlantirish); 3) nihoyasiga yetish. Kirish maqsadi bolalarning diqqat-e’tiborini suhbat mavzusiga jalb qilish, ularda suhbatda ishtirok etish xohishini paydo qilish, bolalar xotirasida ilgari olingan taassurotlarni, imkoni boricha obrazli va emotsional taassurotlarni jonlantirishdan iborat. Tarbiyachi suhbatlashadigan narsa (hodisa) haqida taklif qilgan topishmoq ham kirish bo‘lishi mumkin. Suhbatni tegishli mavzudagi she’rni o‘qish yoki suratlarni ko‘rish bilan boshlash mumkin. Suhbat boshlanishida tarbiyachi bo‘lajak suhbat mavzusini (maqsadini) shakllantiradi, uning muhimligini asoslaydi, uni tanlash sabablarini bolalarga tushuntirib beradi. Asosiy qism maqsadi - bolalar ko‘rgan narsalarni esga olish, qo‘shimcha bilimlarni taxlil qilish, ularni tushuntirish hisobiga chuqurlashtirish, qo‘shimcha bilimlarni ma’lum qilish, ularni bir tizimga keltirish va mustahkamlashdan iborat. Suhbatning asosiy qismi mikromavzu yoki bosqichlarga ajratilishi mumkin. Har bir bosqich - bir mavzuni bo‘g‘in qismlari bo‘yicha taxlil qilishdan iboratdir. Pedagog mashg‘ulotga tayyorlanar ekan, barcha bosqichlarni belgilab olishi lozim.  
 
Suhbat mavzusini rivojlantirish aniq maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lishi 
lozim, tarbiyachi imkoni boricha bolalarning mazkur mavzudan chetga 
chiqishlarining oldini olishi zarur (ba’zan ortiqcha faktlarni aniqlash uchun 
undan chekinish mumkin, biroq so‘ngra yana asosiy suhbat mavzusiga qaytish 
darkor). Tarbiyachi suhbat rejasini oldindan belgilab oladi. Tarbiyachining 
qo‘lida reja bo‘lsa, bolalar qanchalik mavzudan chetga chiqmasinlar, u ilgarigi 
savol o‘z ahamiyatini yo‘qotdi, deb hisoblagan paytda o‘z rejasidagi navbatdagi 
savolni berish orqali ularni yana mavzuga qaytarish mumkin. 
Pedagog unutmasligi lozim, bolalarning fikrlash xususiyati shundayki, ular 
suhbat 
mavzusini 
oson 
unutadilar, 
har 
bir 
mayda-chuyda 
narsaga 
chalg‘iyveradilar. Bola qanchalik kichik bo‘lsa, u shunchalik tezroq chalg‘iydi, 
xozirgina o‘zi aytgan narsalarni tezlik bilan unutadi va boshqa mavzuga o‘tadi. 
Mashg‘ulot - suhbat bolalarda mantiqiy fikrlash, boshlagan mavzuni 
oxiriga yetkazish qobiliyatini shakllantirishga qaratilgan. 
Bolalar biladigan narsalar haqida qo‘shimcha ma’lumotlarni xabar qilish 
suhbat asosiy qismining zarur elementi hisoblanadi. Bu bolalar bilimlarini 
kengaytiradi va chuqurlashtiradi. Tarbiyachining qisqa va aniq axboroti 
suhbatni aniq maqsadni ko‘zlagan holda yo‘lga qo‘yish imkonini beradi. Suhbat 
topishmoq, she’rlar va tarbiyachining tegishli suratga oid sharxlari bilan 
tugallanishi mumkin, ammo u ko‘pincha pedagogning ushbu suhbatdan kelib 
chiqqan holda bolalarning axloq borasida o‘rganishi lozim bo‘lgan jihatlar 
haqidagi mantiqiy xulosasi bilan yakunlanadi. Ayni paytda pedogog o‘z 
xulosasida o‘zi suhbat mobaynida bolalarga o‘rgatishi lozim bo‘lgan so‘zlar, 
so‘z shakllari va sintaktik tuzilmalarni qo‘llashi lozim. 
Suhbatni shunday uyushtirish lozimki, toki unda barcha bolalar ishtirok 
etsinlar. Agarda bola faqat tarbiyachining boshqa bolalar bilan suhbatini tinglab 
o‘tirsa va o‘zi ushbu fikr bildirishlarda ishtirok etmasa, bu bola 
“suhbatlashishni” mashq qilmaydi va uning suhbatdagi ishtiroki faqat 
nomigagina bo‘ladi, xolos. 
Suhbatni cheklangan sondagi bolalar (6-8 nafar bola) bilan o‘tkazish 
maqsadga muvofiqdir. Agarda guruhda 25-30 ta bola bo‘lsa, bu holda 
mashg‘ulotni bolalarni uchta-to‘rtta kichik guruhga bo‘lgan holda o‘tkazish 
Suhbat mavzusini rivojlantirish aniq maqsadga yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim, tarbiyachi imkoni boricha bolalarning mazkur mavzudan chetga chiqishlarining oldini olishi zarur (ba’zan ortiqcha faktlarni aniqlash uchun undan chekinish mumkin, biroq so‘ngra yana asosiy suhbat mavzusiga qaytish darkor). Tarbiyachi suhbat rejasini oldindan belgilab oladi. Tarbiyachining qo‘lida reja bo‘lsa, bolalar qanchalik mavzudan chetga chiqmasinlar, u ilgarigi savol o‘z ahamiyatini yo‘qotdi, deb hisoblagan paytda o‘z rejasidagi navbatdagi savolni berish orqali ularni yana mavzuga qaytarish mumkin. Pedagog unutmasligi lozim, bolalarning fikrlash xususiyati shundayki, ular suhbat mavzusini oson unutadilar, har bir mayda-chuyda narsaga chalg‘iyveradilar. Bola qanchalik kichik bo‘lsa, u shunchalik tezroq chalg‘iydi, xozirgina o‘zi aytgan narsalarni tezlik bilan unutadi va boshqa mavzuga o‘tadi. Mashg‘ulot - suhbat bolalarda mantiqiy fikrlash, boshlagan mavzuni oxiriga yetkazish qobiliyatini shakllantirishga qaratilgan. Bolalar biladigan narsalar haqida qo‘shimcha ma’lumotlarni xabar qilish suhbat asosiy qismining zarur elementi hisoblanadi. Bu bolalar bilimlarini kengaytiradi va chuqurlashtiradi. Tarbiyachining qisqa va aniq axboroti suhbatni aniq maqsadni ko‘zlagan holda yo‘lga qo‘yish imkonini beradi. Suhbat topishmoq, she’rlar va tarbiyachining tegishli suratga oid sharxlari bilan tugallanishi mumkin, ammo u ko‘pincha pedagogning ushbu suhbatdan kelib chiqqan holda bolalarning axloq borasida o‘rganishi lozim bo‘lgan jihatlar haqidagi mantiqiy xulosasi bilan yakunlanadi. Ayni paytda pedogog o‘z xulosasida o‘zi suhbat mobaynida bolalarga o‘rgatishi lozim bo‘lgan so‘zlar, so‘z shakllari va sintaktik tuzilmalarni qo‘llashi lozim. Suhbatni shunday uyushtirish lozimki, toki unda barcha bolalar ishtirok etsinlar. Agarda bola faqat tarbiyachining boshqa bolalar bilan suhbatini tinglab o‘tirsa va o‘zi ushbu fikr bildirishlarda ishtirok etmasa, bu bola “suhbatlashishni” mashq qilmaydi va uning suhbatdagi ishtiroki faqat nomigagina bo‘ladi, xolos. Suhbatni cheklangan sondagi bolalar (6-8 nafar bola) bilan o‘tkazish maqsadga muvofiqdir. Agarda guruhda 25-30 ta bola bo‘lsa, bu holda mashg‘ulotni bolalarni uchta-to‘rtta kichik guruhga bo‘lgan holda o‘tkazish  
 
zarur. Belgilangan vaqtdan oshib ketmaslik uchun har bir kichik guruh bilan 
suhbat davomiyligini qisqartirish mumkin. Biroq har bir bolaning nafaqat 
tinglab o‘tirishini, balki so‘zlashishni mashq qilishiga ham erishishi lozim. 
Pedagog yordam uchun ota-onalarni jalb qilishi va ularga tayyorgarlik suhbatini 
qanday olib borish lozimligi haqida batafsil ko‘rsatmalar berish zarur. Ota-
onalarning barchasi og‘zaki nutqni yaxshi bilishlari bois ushbu vazifani bajara 
oladilar. 
Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlar suhbat 
metodi (suhbat) va imitatsiya metodi asosida o‘tkaziladi. Mazkur metodlar 
ko‘pincha quyidagi usullar yordamida amalga oshiriladi: 
• Tayyorgarlik suhbati (so‘zlashish) usullari; 
• Teatrlashtirish usullari (imitatsiya, qayta aytib berish). 
Tayyorlangan suhbatning quyidagi vazifalari mavjud: 
• To‘g‘ridan-to‘g‘ri - bolalarni suhbatlashishga, ya’ni suhbatdosh 
so‘zlarini bo‘lmasdan tinglash, luqma tashlash uchun qulay paytni kutgani holda 
o‘zini tutib turish, suhbatdoshi uchun tushunarli qilib so‘zlash; 
• Yo‘ldosh - talaffuz va grammatik ko‘nikmalarni mashq qilish, ma’lum 
so‘zlar ma’nosini aniqlashtirish. 
Suhbat jarayonida tarbiyachi savollar, topishmoqlar, badiiy so‘z kabi turli 
usullardan foydalanadi. Bu usullarning barchasi suhbat paytida bilimlarni 
o‘zlashtirish jarayonini yo‘naltirish, nutqiy muloqotni ta’minlash, bolalar 
fikrlarini, 
ularning 
diqqat-e’tiborlarini, 
xotiralarini, 
emotsiyalarini 
faollashtirishga yordam beradi. Ammo suhbat olib borishning yetakchi usuli 
savollar hisoblanadi. Bolalar bilan suhbatning muvaffaqiyati va pedagogik 
samaradorligi ko‘p jihatdan savollaming to‘g‘ri qo‘yilishiga bog‘liq bo‘ladi. 
Savollar berish hamda uning javobining murakkabligi va qiyinligini asta-sekin 
kuchaytirib borishni bilish eng asosiy va zarur pedagogik odatlardan biridir. 
Savol qo‘yish - bolalar oldiga ularning kuchi yetadigan darajadagi nutqiy 
fikrlash vazifasini qo‘yish demakdir. Ayni paytda u xaddan tashqari 
osonlashtirib yuborilmasligi lozim, chunki bunday vazifani qo‘yishdan maqsad 
- bolalarni fikrlashga, eslashga undashdan iborat. Qanday fikrlash-nutqiy 
zarur. Belgilangan vaqtdan oshib ketmaslik uchun har bir kichik guruh bilan suhbat davomiyligini qisqartirish mumkin. Biroq har bir bolaning nafaqat tinglab o‘tirishini, balki so‘zlashishni mashq qilishiga ham erishishi lozim. Pedagog yordam uchun ota-onalarni jalb qilishi va ularga tayyorgarlik suhbatini qanday olib borish lozimligi haqida batafsil ko‘rsatmalar berish zarur. Ota- onalarning barchasi og‘zaki nutqni yaxshi bilishlari bois ushbu vazifani bajara oladilar. Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlar suhbat metodi (suhbat) va imitatsiya metodi asosida o‘tkaziladi. Mazkur metodlar ko‘pincha quyidagi usullar yordamida amalga oshiriladi: • Tayyorgarlik suhbati (so‘zlashish) usullari; • Teatrlashtirish usullari (imitatsiya, qayta aytib berish). Tayyorlangan suhbatning quyidagi vazifalari mavjud: • To‘g‘ridan-to‘g‘ri - bolalarni suhbatlashishga, ya’ni suhbatdosh so‘zlarini bo‘lmasdan tinglash, luqma tashlash uchun qulay paytni kutgani holda o‘zini tutib turish, suhbatdoshi uchun tushunarli qilib so‘zlash; • Yo‘ldosh - talaffuz va grammatik ko‘nikmalarni mashq qilish, ma’lum so‘zlar ma’nosini aniqlashtirish. Suhbat jarayonida tarbiyachi savollar, topishmoqlar, badiiy so‘z kabi turli usullardan foydalanadi. Bu usullarning barchasi suhbat paytida bilimlarni o‘zlashtirish jarayonini yo‘naltirish, nutqiy muloqotni ta’minlash, bolalar fikrlarini, ularning diqqat-e’tiborlarini, xotiralarini, emotsiyalarini faollashtirishga yordam beradi. Ammo suhbat olib borishning yetakchi usuli savollar hisoblanadi. Bolalar bilan suhbatning muvaffaqiyati va pedagogik samaradorligi ko‘p jihatdan savollaming to‘g‘ri qo‘yilishiga bog‘liq bo‘ladi. Savollar berish hamda uning javobining murakkabligi va qiyinligini asta-sekin kuchaytirib borishni bilish eng asosiy va zarur pedagogik odatlardan biridir. Savol qo‘yish - bolalar oldiga ularning kuchi yetadigan darajadagi nutqiy fikrlash vazifasini qo‘yish demakdir. Ayni paytda u xaddan tashqari osonlashtirib yuborilmasligi lozim, chunki bunday vazifani qo‘yishdan maqsad - bolalarni fikrlashga, eslashga undashdan iborat. Qanday fikrlash-nutqiy  
 
vazifalarini qo‘yishiga qarab, savollarni reproduktiv, qidiruv va muammoli 
savollarga ajratish mumkin. 
Dialogik nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlarning 
ahamiyati. 
Dialogik nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlarning ahamiyati 
bo‘yicha Ven diagrammasi to‘ldiring. 
 
 
 
Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg’ulotlar suhbat metodi 
(suhbat) va imitasiya metodi asosida o‘tkaziladi. Mazkur metodlar ko‘pincha 
quyidagi usullar yordamida amalga oshiriladi: 
Tayyorgarlik suhbati (so‘zlashish) usullari; 
Teatrlashtirish usullari (imitasiya, qayta aytib berish). 
Tayyorlangan suhbatning quyidagi vazifalari mavjud: 
To‘g’ridan-to‘g’ri - bolalarni suhbatlashishga, ya’ni suhbatdoshi so‘zlarini 
bo‘lmasdan tinglash, luqma tashlash uchun qulay paytni kutgani holda o‘zini tutib 
turish, suhbatdoshi uchun tushunarli qilib so‘zlash; 
Yo‘ldosh - talaffuz va grammatik ko‘nikmalarni mashq qilish, ma’lum 
so‘zlar ma’nosini aniqlashtirish. 
Suhbat jarayonida tarbiyachi savollar, topishmoqlar, badiiy so‘z kabi turli usullardan 
foydalanadi. Bu usullarning barchasi suhbat paytida bilimlarni o‘zlashtirish 
jarayonini yo‘naltirish, nutqiy muloqotni ta’minlash, bolalar fikrlarini, ularning 
diqqat-e’tiborlarini, xotiralarini, emotsiyalarini faollashtirishga yordam beradi. 
vazifalarini qo‘yishiga qarab, savollarni reproduktiv, qidiruv va muammoli savollarga ajratish mumkin. Dialogik nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlarning ahamiyati. Dialogik nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlarning ahamiyati bo‘yicha Ven diagrammasi to‘ldiring. Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg’ulotlar suhbat metodi (suhbat) va imitasiya metodi asosida o‘tkaziladi. Mazkur metodlar ko‘pincha quyidagi usullar yordamida amalga oshiriladi: Tayyorgarlik suhbati (so‘zlashish) usullari; Teatrlashtirish usullari (imitasiya, qayta aytib berish). Tayyorlangan suhbatning quyidagi vazifalari mavjud: To‘g’ridan-to‘g’ri - bolalarni suhbatlashishga, ya’ni suhbatdoshi so‘zlarini bo‘lmasdan tinglash, luqma tashlash uchun qulay paytni kutgani holda o‘zini tutib turish, suhbatdoshi uchun tushunarli qilib so‘zlash; Yo‘ldosh - talaffuz va grammatik ko‘nikmalarni mashq qilish, ma’lum so‘zlar ma’nosini aniqlashtirish. Suhbat jarayonida tarbiyachi savollar, topishmoqlar, badiiy so‘z kabi turli usullardan foydalanadi. Bu usullarning barchasi suhbat paytida bilimlarni o‘zlashtirish jarayonini yo‘naltirish, nutqiy muloqotni ta’minlash, bolalar fikrlarini, ularning diqqat-e’tiborlarini, xotiralarini, emotsiyalarini faollashtirishga yordam beradi.  
 
Suhbatda ob’ektlar o‘rtasidagi bog‘liqlik haqida xulosa bildirishni, 
to‘plangan bilimlardan, taqqoslashlardan foydalanishni hamda Nima uchun? 
Nega? Nima tufayli? Ular nimasi bilan o‘xshash? Nima uchun? Qanday qilib? 
kabi savollarga javob berishni talab qiluvchi qidiruv va muammo tusidagi 
savollar yetakchi ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Suhbatning har bir bosqichida savollarni taxminan quyidagi ketma-
ketlikda joylashtirish zarur: dastlab bolalar tajribasini jonlantirish uchun 
reproduktiv, keyin yangi materialni hazm qilish uchun oz sonli, biroq murakkab 
bo‘lgan qidiruv savollari va oxirida 1-2 umumlashtiruvchi savollar. Savollar 
aniq va maqsadli bo‘lishi lozim. Noaniq bo‘lgan savollar bolalarga javob 
berishni qiyinlashtiradi - ular javob bera olmaydilar yoki noto‘g‘ri javob 
beradilar. Savol aniq, shoshmasdan, mantiqiy urg‘ular, mazmuniy pauzalarga 
rioya qilgan holda berilishi zarur. Bolaga javob qaytarishga vaqt berish uchun 
tarbiyachi pauza saqlab turadi. Agarda savol tez berilsa, bola uning mazmunini 
tushunishga ulgurmaydi va tarbiyachi savolini bir necha marta takrorlashiga 
to‘g‘ri keladi, bu esa bolaga javobni o‘ylashda xalaqit beradi, uni tarbiyachiga 
quloq tutmaslikka o‘rgatib qo‘yadi. Bolaga savolni birinchi martada qabul 
qilishni o‘rgatish zarur. 
Tarbiyachi suhbat jarayonida quyidagilarni amalga oshirish mumkin: 
• Bolalar tomonidan o‘zlashtirilmagan, qo‘shma gaplar yoki bir turdagi 
a’zolardan iborat bo‘lgan gaplarning ayrim sintaktik tuzilmalarini aytib turish; 
• Gapning 
bolalar 
o‘zlashtirmagan 
mazmunli 
bo‘laklarining 
intonatsiyasini aytib berish (masalan, ogoxlantirish, xayratlanish, tashvishga 
tushish, xursand bo‘lish intonatsiyasi va x.k); 
• Bir o‘zakli so‘zlarni hosil qilishni aytib turish: suyuq-suyuqlik, sabzavot-
sabzavotli va boshq. 
• Turlanmagan fe’l shakllarini hosil qilishda yordam berish: sepish-
sepilgan, qo‘yish- qo‘yilgan. 
Suhbat 
jarayonida 
bolalarni 
savol 
berishga 
undash, 
ularning 
qiziquvchanligini rivojlantirish zarur. Bolaning savol bera olishga qodirligi 
uning fikrlash faoliyatidan dalolat beradi. 
Suhbatda ob’ektlar o‘rtasidagi bog‘liqlik haqida xulosa bildirishni, to‘plangan bilimlardan, taqqoslashlardan foydalanishni hamda Nima uchun? Nega? Nima tufayli? Ular nimasi bilan o‘xshash? Nima uchun? Qanday qilib? kabi savollarga javob berishni talab qiluvchi qidiruv va muammo tusidagi savollar yetakchi ahamiyatga ega bo‘ladi. Suhbatning har bir bosqichida savollarni taxminan quyidagi ketma- ketlikda joylashtirish zarur: dastlab bolalar tajribasini jonlantirish uchun reproduktiv, keyin yangi materialni hazm qilish uchun oz sonli, biroq murakkab bo‘lgan qidiruv savollari va oxirida 1-2 umumlashtiruvchi savollar. Savollar aniq va maqsadli bo‘lishi lozim. Noaniq bo‘lgan savollar bolalarga javob berishni qiyinlashtiradi - ular javob bera olmaydilar yoki noto‘g‘ri javob beradilar. Savol aniq, shoshmasdan, mantiqiy urg‘ular, mazmuniy pauzalarga rioya qilgan holda berilishi zarur. Bolaga javob qaytarishga vaqt berish uchun tarbiyachi pauza saqlab turadi. Agarda savol tez berilsa, bola uning mazmunini tushunishga ulgurmaydi va tarbiyachi savolini bir necha marta takrorlashiga to‘g‘ri keladi, bu esa bolaga javobni o‘ylashda xalaqit beradi, uni tarbiyachiga quloq tutmaslikka o‘rgatib qo‘yadi. Bolaga savolni birinchi martada qabul qilishni o‘rgatish zarur. Tarbiyachi suhbat jarayonida quyidagilarni amalga oshirish mumkin: • Bolalar tomonidan o‘zlashtirilmagan, qo‘shma gaplar yoki bir turdagi a’zolardan iborat bo‘lgan gaplarning ayrim sintaktik tuzilmalarini aytib turish; • Gapning bolalar o‘zlashtirmagan mazmunli bo‘laklarining intonatsiyasini aytib berish (masalan, ogoxlantirish, xayratlanish, tashvishga tushish, xursand bo‘lish intonatsiyasi va x.k); • Bir o‘zakli so‘zlarni hosil qilishni aytib turish: suyuq-suyuqlik, sabzavot- sabzavotli va boshq. • Turlanmagan fe’l shakllarini hosil qilishda yordam berish: sepish- sepilgan, qo‘yish- qo‘yilgan. Suhbat jarayonida bolalarni savol berishga undash, ularning qiziquvchanligini rivojlantirish zarur. Bolaning savol bera olishga qodirligi uning fikrlash faoliyatidan dalolat beradi.  
 
Badiiy asarlar - ertaklar, hikoyalar, she’rlarni teatrlashtirish usuli - bu 
bolalarning ularga tarbiyachi o‘qib bergan asarlarni o‘sha shaxslar nomidan 
qayta aytib berish usullaridir. 
Boshqa shaxslar nomidan qayta hikoya qilib berish uchun dialogik nutqni 
o‘z ichiga olgan asarlardan foydalangan ma’qul. Ularni qayta hikoya qilib berish 
bolalarning og‘zaki nutqini, xususan, murojaat, sanash, xayratlanish, xayron 
bo‘lish intonatsiyalarini takomil- lashtirish imkonini beradi; nutq emotsional 
jihatdan yanada boyiydi - u personajlarning axvolidan kelib chiqqan holda gox 
xursand, gox qayg‘uli va gox iltijonamo jaranglaydi. 
Bolalarga og‘zaki dialogik nutqni o‘rgatish jarayonida teatrlashtirilgan 
tomosha, qo‘g‘irchoq teatri kabi usullardan foydalanish tavsiya etiladi. Bunda 
bolalar ham ijrochi, ham tomoshabin sifatida ishtirok etishlari mumkin. 
Sahnalashtirish o‘yini - bu bolalarning badiiy asarni uning qahramonlari 
obrazlarida qayta hikoya qilib berishlari; bolalarning matnni erkin qayta aytib 
berishlari va bolalarning syujetli-rolli o‘yinlaridir. 
Syujetli-rolli o‘yinlarda bolalarga birinchi navbatda, o‘z nutqida ertak 
matnidan chetga chiqishga ruxsat beriladi. Tarbiyachi ularni faqat grammatika 
yoki leksikada adabiy so‘zlashuv nutqi me’yorlaridan chekingan xollardagina 
to‘g‘rilaydi; o‘yin chog‘ida fonetik xatoliklarga yo‘l qo‘yilganida uni to‘g‘rilash 
shart emas. 
Teatrlashtirilgan tomoshalar sahnalashtirish o‘yinlaridan shunisi bilan 
farqlanadiki, unda badiiy asar matnini yoddan biladigan bolalar ishtirok etadilar, 
ularning bu chiqishdan ko‘zlagan maqsadi - o‘z tinglovchi do‘stlarining 
ko‘nglini olishdir; bu tomoshada bolalar teatr kostyumlarida (maska 
qalpoqchalar va boshqa kiyimlar) chiqadilar. 
Qo‘g‘irchoq teatri - bu syujetli «rejissyorlik» o‘yinning har xil turlaridir: 
bolalar bir vaqtning o‘zida oddiy o‘yinchoqlar (o‘yinchoqlar teatri), 
petrushkalar (qo‘l barmoqlariga kiyiladigan qo‘g‘irchoqlar, suratlar qirqimlari 
va x.k.)ni asar qahramonlari rolini o‘ynashga majbur qilganliklari holda badiiy 
asar matnini rollar bo‘yicha so‘zlaydilar. 
Qo‘g‘irchoq tearti shakli quyidagilardir: o‘yinchoqlar teatri, petrushkalar 
teatri, «barmoqlar» teatri, soya teatri, stol teatri, flanelegraf. 
Badiiy asarlar - ertaklar, hikoyalar, she’rlarni teatrlashtirish usuli - bu bolalarning ularga tarbiyachi o‘qib bergan asarlarni o‘sha shaxslar nomidan qayta aytib berish usullaridir. Boshqa shaxslar nomidan qayta hikoya qilib berish uchun dialogik nutqni o‘z ichiga olgan asarlardan foydalangan ma’qul. Ularni qayta hikoya qilib berish bolalarning og‘zaki nutqini, xususan, murojaat, sanash, xayratlanish, xayron bo‘lish intonatsiyalarini takomil- lashtirish imkonini beradi; nutq emotsional jihatdan yanada boyiydi - u personajlarning axvolidan kelib chiqqan holda gox xursand, gox qayg‘uli va gox iltijonamo jaranglaydi. Bolalarga og‘zaki dialogik nutqni o‘rgatish jarayonida teatrlashtirilgan tomosha, qo‘g‘irchoq teatri kabi usullardan foydalanish tavsiya etiladi. Bunda bolalar ham ijrochi, ham tomoshabin sifatida ishtirok etishlari mumkin. Sahnalashtirish o‘yini - bu bolalarning badiiy asarni uning qahramonlari obrazlarida qayta hikoya qilib berishlari; bolalarning matnni erkin qayta aytib berishlari va bolalarning syujetli-rolli o‘yinlaridir. Syujetli-rolli o‘yinlarda bolalarga birinchi navbatda, o‘z nutqida ertak matnidan chetga chiqishga ruxsat beriladi. Tarbiyachi ularni faqat grammatika yoki leksikada adabiy so‘zlashuv nutqi me’yorlaridan chekingan xollardagina to‘g‘rilaydi; o‘yin chog‘ida fonetik xatoliklarga yo‘l qo‘yilganida uni to‘g‘rilash shart emas. Teatrlashtirilgan tomoshalar sahnalashtirish o‘yinlaridan shunisi bilan farqlanadiki, unda badiiy asar matnini yoddan biladigan bolalar ishtirok etadilar, ularning bu chiqishdan ko‘zlagan maqsadi - o‘z tinglovchi do‘stlarining ko‘nglini olishdir; bu tomoshada bolalar teatr kostyumlarida (maska qalpoqchalar va boshqa kiyimlar) chiqadilar. Qo‘g‘irchoq teatri - bu syujetli «rejissyorlik» o‘yinning har xil turlaridir: bolalar bir vaqtning o‘zida oddiy o‘yinchoqlar (o‘yinchoqlar teatri), petrushkalar (qo‘l barmoqlariga kiyiladigan qo‘g‘irchoqlar, suratlar qirqimlari va x.k.)ni asar qahramonlari rolini o‘ynashga majbur qilganliklari holda badiiy asar matnini rollar bo‘yicha so‘zlaydilar. Qo‘g‘irchoq tearti shakli quyidagilardir: o‘yinchoqlar teatri, petrushkalar teatri, «barmoqlar» teatri, soya teatri, stol teatri, flanelegraf.  
 
Bolalar nashriyotlari badiiy asarlarni sahnalashtirish uchun xalq ertaklariga 
siluetlar; teatr-kitoblar; panorama-kitoblar kabi turli ko‘rinishdagi ko‘rgazmali 
qo‘llanmalarni chop etmoqdalar. 
Yuqorida sanab o‘tilgan qo‘g‘irchoq teatri turlari maktabgacha ta’lim 
muassasasida bolalar nutqini faollashtiruvchi metodik vositalar sifatida 
foydalaniladi: bolalar pedagog yordamida, katta guruhlarda esa o‘zlari mustaqil 
ravishda qo‘g‘irchoqlarga, qirqilgan rasmlarga rejissyorlik qiladilar, ular 
nomidan ishtiyoq bilan so‘zlaydilar va shu tariqa o‘zlarining nutqiy 
ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. 
Sahnalashtirish o‘yini - maktabgacha yoshdagi har qanday bolaning 
teatrlashtirilgan chiqishidir. 
Bolalarniing og‘zaki nutq ko‘nikmalarini o‘zlashtirishining borishiga 
qarab, ularning savollarga javoblari yanada aniq, mulohazali va mazmunli 
bo‘ldib borishi lozim. 
Suhbat jarayonida bolalar bilan so‘zlashuvning jonliligi ko‘p jihatdan 
og‘zaki nutqqa va nutqiy muloqotning savol-javob shakliga xos bo‘lgan 
grammatik tuzilmalarining turlichaligi bilan bog‘liqdir. 
Suhbatlarda bolalar keng qamrovli fikr bildirishlari va bir-ikkita so‘zdan 
iborat bo‘lgan javob berishlari mumkin (Sizga ertak yoqdimi - Xa.). Bolalarni 
keng qamrovli javoblarga savollarni to‘g‘ri qo‘yish orqali yo‘naltirish zarur: 
«Baxorda ob-havo ko‘proq qanday bo‘ladi? Bu xaqda aytib bering». 
Bolaga mana bunday ko‘rsatma berish mumkin: «Qisqa javob ber. Batafsil 
javob ber (ammo to‘liq javob bilan emas)», ulardan so‘rash mumkin: «Kim 
qisqa javob bera oladi (yoki o‘rtog‘ingizdan chiroyliroq javob bera oladi»). 
Zarur holatlarda pedagog qo‘yilgan savolga keng qamrovli javob namunasini 
namoyish qilishi mumkin. 
Suhbat jarayonida bolalarda nutqiy muloqot ko‘nikmalarini shakllantirish 
zarur. 
NAZORAT SAVOLLARI: 
• «Ravon nutq» tushunchasi nimani anglatadi? 
• Nutq inson faoliyatida qanday vazifalarni bajaradi? Ularning har birini 
tavsiflang. 
Bolalar nashriyotlari badiiy asarlarni sahnalashtirish uchun xalq ertaklariga siluetlar; teatr-kitoblar; panorama-kitoblar kabi turli ko‘rinishdagi ko‘rgazmali qo‘llanmalarni chop etmoqdalar. Yuqorida sanab o‘tilgan qo‘g‘irchoq teatri turlari maktabgacha ta’lim muassasasida bolalar nutqini faollashtiruvchi metodik vositalar sifatida foydalaniladi: bolalar pedagog yordamida, katta guruhlarda esa o‘zlari mustaqil ravishda qo‘g‘irchoqlarga, qirqilgan rasmlarga rejissyorlik qiladilar, ular nomidan ishtiyoq bilan so‘zlaydilar va shu tariqa o‘zlarining nutqiy ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Sahnalashtirish o‘yini - maktabgacha yoshdagi har qanday bolaning teatrlashtirilgan chiqishidir. Bolalarniing og‘zaki nutq ko‘nikmalarini o‘zlashtirishining borishiga qarab, ularning savollarga javoblari yanada aniq, mulohazali va mazmunli bo‘ldib borishi lozim. Suhbat jarayonida bolalar bilan so‘zlashuvning jonliligi ko‘p jihatdan og‘zaki nutqqa va nutqiy muloqotning savol-javob shakliga xos bo‘lgan grammatik tuzilmalarining turlichaligi bilan bog‘liqdir. Suhbatlarda bolalar keng qamrovli fikr bildirishlari va bir-ikkita so‘zdan iborat bo‘lgan javob berishlari mumkin (Sizga ertak yoqdimi - Xa.). Bolalarni keng qamrovli javoblarga savollarni to‘g‘ri qo‘yish orqali yo‘naltirish zarur: «Baxorda ob-havo ko‘proq qanday bo‘ladi? Bu xaqda aytib bering». Bolaga mana bunday ko‘rsatma berish mumkin: «Qisqa javob ber. Batafsil javob ber (ammo to‘liq javob bilan emas)», ulardan so‘rash mumkin: «Kim qisqa javob bera oladi (yoki o‘rtog‘ingizdan chiroyliroq javob bera oladi»). Zarur holatlarda pedagog qo‘yilgan savolga keng qamrovli javob namunasini namoyish qilishi mumkin. Suhbat jarayonida bolalarda nutqiy muloqot ko‘nikmalarini shakllantirish zarur. NAZORAT SAVOLLARI: • «Ravon nutq» tushunchasi nimani anglatadi? • Nutq inson faoliyatida qanday vazifalarni bajaradi? Ularning har birini tavsiflang.  
 
• Kommunikativ tusdagi omillar deganda nimani tushunish lozim? 
• Monologik nutqni shakllantirishda nimalar o‘quv va yo‘ldosh vazifalar 
hisoblanadi? 
• Tavsiflash, bayon qilish, mulohaza yuritishning nimaligini aniq misollar 
orqali tavsiflab bering. 
• Bolalarga dialogik nutqni o‘qitishning asosiy metodini tavsiflab bering. 
• Suhbatdan qaysi tarkibiy komponentlarni ajratib ko‘rsatish mumkin? 
• Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga oid mashg‘ulotlarda pedagog 
qaysi asosiy metodlardan foydalanishi zarur? 
• Tayyorlangan suhbat qanday vazifalarga ega bo‘ladi? 
• Reproduktiv va qidiruv savollari nimani anglatadi? 
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 
1. Edited by N.F. McGinn and E.H.Epstein Comparative Perspectives on the 
Role of Education in Democratization Frankfurt am Main; Berlin; Nev 
York; Lang, 1999 
2. R.M.Qodirova. O‘zbekiston bolalar bog'chalari va maktablarida bolalarga 5-
6 yoshdan boshlab rus tilida dialogik nutqni o‘rgatish. T., “O‘qituvchi”1993. 
3. F.R.Qodirova. Maktabgacha yoshdagi rusiyzabon bolalarni o'zbekcha 
so'zlashishga o'rgatish. T., “O'qituvchi” 1993 
4. R.M.Qodirova. 
Maktabgacha 
yoshdagi 
bolalarda 
dialogik 
nutqni 
rivojlantirishning ruhiy omillari. Qoz.,Sariog‘och, 1998. 
5. F.R.Qodirova. R.M Qodirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ikkinchi tilni 
o'rgatish metodikasi. T., “Sano-standart”, 2004. 
6. F.R.Qodirova. R.M Qodirova. “Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va 
metodikasi”. T., “Istiqlol”, 2006. 
7. Babayeva D.R. “Nutq o'stirish metodikasi” T.: TDPU 2016-yil. O'quv 
qo'llanma. 
 
• Kommunikativ tusdagi omillar deganda nimani tushunish lozim? • Monologik nutqni shakllantirishda nimalar o‘quv va yo‘ldosh vazifalar hisoblanadi? • Tavsiflash, bayon qilish, mulohaza yuritishning nimaligini aniq misollar orqali tavsiflab bering. • Bolalarga dialogik nutqni o‘qitishning asosiy metodini tavsiflab bering. • Suhbatdan qaysi tarkibiy komponentlarni ajratib ko‘rsatish mumkin? • Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga oid mashg‘ulotlarda pedagog qaysi asosiy metodlardan foydalanishi zarur? • Tayyorlangan suhbat qanday vazifalarga ega bo‘ladi? • Reproduktiv va qidiruv savollari nimani anglatadi? Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 1. Edited by N.F. McGinn and E.H.Epstein Comparative Perspectives on the Role of Education in Democratization Frankfurt am Main; Berlin; Nev York; Lang, 1999 2. R.M.Qodirova. O‘zbekiston bolalar bog'chalari va maktablarida bolalarga 5- 6 yoshdan boshlab rus tilida dialogik nutqni o‘rgatish. T., “O‘qituvchi”1993. 3. F.R.Qodirova. Maktabgacha yoshdagi rusiyzabon bolalarni o'zbekcha so'zlashishga o'rgatish. T., “O'qituvchi” 1993 4. R.M.Qodirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda dialogik nutqni rivojlantirishning ruhiy omillari. Qoz.,Sariog‘och, 1998. 5. F.R.Qodirova. R.M Qodirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ikkinchi tilni o'rgatish metodikasi. T., “Sano-standart”, 2004. 6. F.R.Qodirova. R.M Qodirova. “Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va metodikasi”. T., “Istiqlol”, 2006. 7. Babayeva D.R. “Nutq o'stirish metodikasi” T.: TDPU 2016-yil. O'quv qo'llanma.