Bolalarni maktabga tayorlashda nutq va sovodga tayyorlash ishlari

Yuklangan vaqt

2024-09-23

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

17

Faytl hajmi

28,4 KB


Bolalarni maktabga tayorlashda nutq va sovodga tayyorlash ishlari Reja: 1. Bolalarning ijtimoiy va shaxs sifatida shakllanishida maktabgacha ta’lim tashkilotining roli. 2. Maktabgacha ta’lim tasahkilotida nutqni rivojlantirishga doir ishlar tizimi. 3. Bolalarning og’zaki nutqini o’stirishda nafas apparatining o’rni. 4. Bolalar nutqini o‘stirish bo‘yicha ishlarni rejalashtirsh. 5. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning mazmuni va metodlari. 6. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning roli. 7. Mashg’ulotlarda aqliy tarbiyalash yo‘llari. Bolalarni maktabga tayorlashda nutq va sovodga tayyorlash ishlari Reja: 1. Bolalarning ijtimoiy va shaxs sifatida shakllanishida maktabgacha ta’lim tashkilotining roli. 2. Maktabgacha ta’lim tasahkilotida nutqni rivojlantirishga doir ishlar tizimi. 3. Bolalarning og’zaki nutqini o’stirishda nafas apparatining o’rni. 4. Bolalar nutqini o‘stirish bo‘yicha ishlarni rejalashtirsh. 5. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning mazmuni va metodlari. 6. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning roli. 7. Mashg’ulotlarda aqliy tarbiyalash yo‘llari. Tayanch tushunchalar: ijtimoiy, nutqiy mahorat, ko‘rgazmali taqqoslash, intelektual meros, umumbashariy qadriyatlar, demografik xususiyat, e’tirof pedagogikasi. 1. Bolaning ijtimoiy va shaxs sifatida shakllanishida maktabgacha ta’lim muassasasining roli. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar nutqini rivojlantirish ishlari tegishli dastur asosida amalga oshiriladi, mazkur dasturda atrof-olam haqidagi bilimlar doirasi, tegishli lug’at hajmi hamda bolalarning har bir yosh bosqichida o‘zlashtirishlari lozim bo‘lgan nutqiy mahorat va ko‘nikmalari belgilab qo‘yilgan bo‘lib, u muayyan shaxs sifatlarini tarbiyalashni ko‘zda tutadi (masalan, dialogik nutqni rivojlantirishda dastur kirishimlilik, xushmuomalalik, bosiqlik kabi sifatlarni tarbiyalash zarurligini ta’kidlaydi). Nutqni rivojlantirish dasturi ham, umuman olganda, xuddi «Maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyalash va ta’lim berish dasturi» kabi ilmiy asoslarga qurilgan. U butun mazmuni bilan maktabgacha ta’lim nazariyasini amalga oshirishga, ya’ni bola shaxsini har tomonlama rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Dastur asosini psixologiya va turdosh fanlarning bolaning og’zaki nutqni egallab olganligi va uning bilish faoliyatining o‘ziga xosligi haqidagi ma’lumotlar tashkil etadi, bu esa turli yosh bosqichlarida bolalarga nisbatan talabning hajmi va izchilligini belgilaydi. Shuningdek, dastur bolaning rivojlanishida faoliyatning yetakchi ahamiyatga ega ekanligi haqidagi muhim pedagogik qoidani hisobga olgan holda tuzilgan, shuning uchun nutqni rivojlantirish dasturi turli faoliyat turlari (o‘yinlar, mashg’ulotlar, mehnat va boshq.) bilan taqqoslangan. Dasturni o‘rganishni nutqni rivojlantirishning asosiy vazifalarini eslatib o‘tish bilan boshlash mumkin. So‘ngra bitta guruh misolida ushbu asosiy vazifalarning mazmuni qandayligini va u dasturning qaysi bo‘limlarida uchrashini ko‘rsatish zarur. Yuqorida qayd etilgan jamoaviy muhokama singari tarbiyachiga boshqa yosh guruhlari dasturlarining matnlarini o‘rganib chiqish taklif etiladi. Navbatdagi mashg’ulotda dasturiy materialni alohida vazifalar bo‘yicha qiyosiy tahlil qilish o‘tkaziladi, materialni yosh guruhlarida izchil ravishda murakkablashtirib borish qayd etiladi. Tayanch tushunchalar: ijtimoiy, nutqiy mahorat, ko‘rgazmali taqqoslash, intelektual meros, umumbashariy qadriyatlar, demografik xususiyat, e’tirof pedagogikasi. 1. Bolaning ijtimoiy va shaxs sifatida shakllanishida maktabgacha ta’lim muassasasining roli. Maktabgacha ta’lim muassasalarida bolalar nutqini rivojlantirish ishlari tegishli dastur asosida amalga oshiriladi, mazkur dasturda atrof-olam haqidagi bilimlar doirasi, tegishli lug’at hajmi hamda bolalarning har bir yosh bosqichida o‘zlashtirishlari lozim bo‘lgan nutqiy mahorat va ko‘nikmalari belgilab qo‘yilgan bo‘lib, u muayyan shaxs sifatlarini tarbiyalashni ko‘zda tutadi (masalan, dialogik nutqni rivojlantirishda dastur kirishimlilik, xushmuomalalik, bosiqlik kabi sifatlarni tarbiyalash zarurligini ta’kidlaydi). Nutqni rivojlantirish dasturi ham, umuman olganda, xuddi «Maktabgacha ta’lim muassasalarida tarbiyalash va ta’lim berish dasturi» kabi ilmiy asoslarga qurilgan. U butun mazmuni bilan maktabgacha ta’lim nazariyasini amalga oshirishga, ya’ni bola shaxsini har tomonlama rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Dastur asosini psixologiya va turdosh fanlarning bolaning og’zaki nutqni egallab olganligi va uning bilish faoliyatining o‘ziga xosligi haqidagi ma’lumotlar tashkil etadi, bu esa turli yosh bosqichlarida bolalarga nisbatan talabning hajmi va izchilligini belgilaydi. Shuningdek, dastur bolaning rivojlanishida faoliyatning yetakchi ahamiyatga ega ekanligi haqidagi muhim pedagogik qoidani hisobga olgan holda tuzilgan, shuning uchun nutqni rivojlantirish dasturi turli faoliyat turlari (o‘yinlar, mashg’ulotlar, mehnat va boshq.) bilan taqqoslangan. Dasturni o‘rganishni nutqni rivojlantirishning asosiy vazifalarini eslatib o‘tish bilan boshlash mumkin. So‘ngra bitta guruh misolida ushbu asosiy vazifalarning mazmuni qandayligini va u dasturning qaysi bo‘limlarida uchrashini ko‘rsatish zarur. Yuqorida qayd etilgan jamoaviy muhokama singari tarbiyachiga boshqa yosh guruhlari dasturlarining matnlarini o‘rganib chiqish taklif etiladi. Navbatdagi mashg’ulotda dasturiy materialni alohida vazifalar bo‘yicha qiyosiy tahlil qilish o‘tkaziladi, materialni yosh guruhlarida izchil ravishda murakkablashtirib borish qayd etiladi. Maktabgacha tarbiya sohasi xodimiga dasturni yakka tartibda va ayni paytda jamoa bo‘lib o‘rganishga to‘g’ri keladi. Maktabgacha ta’lim muassasasi mudirasi yoki katta tarbiyachi har yili sentyabr oyida tarbiyachilarning o‘z yosh guruhlari uchun dasturning tegishli talablarini ajratib olishlari, ularni o‘zlarining yosh guruhlariga mo‘ljallangan dasturiy talablar bilan ko‘rgazmali taqqoslash, ularni aralash guruhlar dasturi bilan ko‘rgazmali taqqoslash uchun nutqni rivojlantirish dasturini tarbiyachilar ishtirokida jamoaviy muhokama qilishni o‘tkazishlari lozim. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablarining asosiy yo‘nalishlaridan biri nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlikdan iboratdir. Bu umumiy vazifa – «Nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlik» quyidagi maxsus vazifalardan iborat: - nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash, - lug’atini boyitish, - mustahkamlash va faollashtirish, - nutqning grammatik to‘g’riligini takomillashtirish, - og’zaki nutqni shakllantirish, - ravon nutqni rivojlantirish, - savodga tayyorlash. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablarining tayyorlov guruhdagi nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlik yo‘nalishining asosiy vazifalari: bolaning til to‘g’risidagi tasavvur va bilimlarga ega (antonim va sinonimlarni topa oladi), o‘qish va yozish malakalarini shakllantirishdan iborat. Bola o‘z ona tilining fonetik grammatik tuzilishini biladi, so‘zlardagi birinchi tovushlarni biladi, bo‘g’inlab o‘qiydi, alifbeni biladi deb belgilangan. Bu vazifalarni bajarish uchun tayyorlov guruhida yil davomida jami 72 ta mashg’ulot o‘tkaziladi. Shulardan 36tasi bolalarning og’zaki nutqini o‘stirish bo‘yicha, 36tasi savodga tayyorlash bo‘yicha bo‘ladi. Mashg’ulotlarning davomiyligi 25-30 daqiqa. Maktabgacha tarbiya sohasi xodimiga dasturni yakka tartibda va ayni paytda jamoa bo‘lib o‘rganishga to‘g’ri keladi. Maktabgacha ta’lim muassasasi mudirasi yoki katta tarbiyachi har yili sentyabr oyida tarbiyachilarning o‘z yosh guruhlari uchun dasturning tegishli talablarini ajratib olishlari, ularni o‘zlarining yosh guruhlariga mo‘ljallangan dasturiy talablar bilan ko‘rgazmali taqqoslash, ularni aralash guruhlar dasturi bilan ko‘rgazmali taqqoslash uchun nutqni rivojlantirish dasturini tarbiyachilar ishtirokida jamoaviy muhokama qilishni o‘tkazishlari lozim. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablarining asosiy yo‘nalishlaridan biri nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlikdan iboratdir. Bu umumiy vazifa – «Nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlik» quyidagi maxsus vazifalardan iborat: - nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash, - lug’atini boyitish, - mustahkamlash va faollashtirish, - nutqning grammatik to‘g’riligini takomillashtirish, - og’zaki nutqni shakllantirish, - ravon nutqni rivojlantirish, - savodga tayyorlash. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablarining tayyorlov guruhdagi nutq, o‘qish va savodga tayyorgarlik yo‘nalishining asosiy vazifalari: bolaning til to‘g’risidagi tasavvur va bilimlarga ega (antonim va sinonimlarni topa oladi), o‘qish va yozish malakalarini shakllantirishdan iborat. Bola o‘z ona tilining fonetik grammatik tuzilishini biladi, so‘zlardagi birinchi tovushlarni biladi, bo‘g’inlab o‘qiydi, alifbeni biladi deb belgilangan. Bu vazifalarni bajarish uchun tayyorlov guruhida yil davomida jami 72 ta mashg’ulot o‘tkaziladi. Shulardan 36tasi bolalarning og’zaki nutqini o‘stirish bo‘yicha, 36tasi savodga tayyorlash bo‘yicha bo‘ladi. Mashg’ulotlarning davomiyligi 25-30 daqiqa. Og’zaki nutqini o‘stirish bo‘yicha o‘tkaziladigan mashg’ulotlarda asosan, bolalarning og’zaki nutqini o‘stirish bilan birga nutqni grammatik tomondan to‘g’ri shakllantirishga: - nutqning morfologik va sintaksis tomonlarini shakllantirishni davom ettirish: - sodda va qo‘shma gaplar tuzish, bunda barcha so‘z turkumlaridan foydalanishga o‘rgatish, bolalarni gapirganda sonni otga, sifatni otga, sifatni fe’lga to‘g’ri ishlatish malakalarini takomillashtirish, - tovush va so‘zlarni to‘g’ri talaffuz etishga, ravon gapirishga, - mustaqil hikoya qilishga e’tibor beriladi. Og’zaki nutqini o‘stirishda mustaqil hikoya qilishga o‘rgatish katta o‘rin egallaydi: bolalalarni o‘z hayotlarida uchragan voqealar, suratlarga qarab, tarbiyachining taklif qilgan mavzusi asosida hikoyalar tuzishga o‘rgatiladi.Tayyorlov guruh bolalarining hikoyalari mazmunan bog’langan, ma’lum izchillikda, grammatik tomondan to‘g’ri tuzilgan bo‘lishi kerak. Xalqning boy intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan-texnika va texnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini shakllantirish O‘zbekiston taraqqiyotining muhim shartidir. Maktabgacha ta’lim bolaning sog’lom, har tomonlama kamol topib shakllanishini ta’minlaydi, unda o‘qishga intilish hissini uyg’otadi, uni muntazam ta’lim olishga tayyorlaydi. Maktabgacha ta’lim maqsadi va vazifalarini ro‘yobga chiqarishda mahallalar, jamoat va xayriya tashkilotlari, xalqaro fondlar faol ishtirok etadi. Maktabgacha ta’limni rivojlantirish uchun quyidagilarni amalga oshirish lozim bo‘ladi:  Malakali tarbiyachi va pedagog kadrlarni ustuvor ravishda tayyorlash;  Maktabgacha ta’limning samarali psixologik-pedagogik uslublarini izlash va joriy etish;  Bolalarni oilada tarbiyalashni tashkiliy, psixologik, pedagogik va uslubiy jixatdan ta’minlash; Og’zaki nutqini o‘stirish bo‘yicha o‘tkaziladigan mashg’ulotlarda asosan, bolalarning og’zaki nutqini o‘stirish bilan birga nutqni grammatik tomondan to‘g’ri shakllantirishga: - nutqning morfologik va sintaksis tomonlarini shakllantirishni davom ettirish: - sodda va qo‘shma gaplar tuzish, bunda barcha so‘z turkumlaridan foydalanishga o‘rgatish, bolalarni gapirganda sonni otga, sifatni otga, sifatni fe’lga to‘g’ri ishlatish malakalarini takomillashtirish, - tovush va so‘zlarni to‘g’ri talaffuz etishga, ravon gapirishga, - mustaqil hikoya qilishga e’tibor beriladi. Og’zaki nutqini o‘stirishda mustaqil hikoya qilishga o‘rgatish katta o‘rin egallaydi: bolalalarni o‘z hayotlarida uchragan voqealar, suratlarga qarab, tarbiyachining taklif qilgan mavzusi asosida hikoyalar tuzishga o‘rgatiladi.Tayyorlov guruh bolalarining hikoyalari mazmunan bog’langan, ma’lum izchillikda, grammatik tomondan to‘g’ri tuzilgan bo‘lishi kerak. Xalqning boy intellektual merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida, zamonaviy madaniyat, iqtisodiyot, fan-texnika va texnologiyalarning yutuqlari asosida kadrlar tayyorlashning mukammal tizimini shakllantirish O‘zbekiston taraqqiyotining muhim shartidir. Maktabgacha ta’lim bolaning sog’lom, har tomonlama kamol topib shakllanishini ta’minlaydi, unda o‘qishga intilish hissini uyg’otadi, uni muntazam ta’lim olishga tayyorlaydi. Maktabgacha ta’lim maqsadi va vazifalarini ro‘yobga chiqarishda mahallalar, jamoat va xayriya tashkilotlari, xalqaro fondlar faol ishtirok etadi. Maktabgacha ta’limni rivojlantirish uchun quyidagilarni amalga oshirish lozim bo‘ladi:  Malakali tarbiyachi va pedagog kadrlarni ustuvor ravishda tayyorlash;  Maktabgacha ta’limning samarali psixologik-pedagogik uslublarini izlash va joriy etish;  Bolalarni oilada tarbiyalashni tashkiliy, psixologik, pedagogik va uslubiy jixatdan ta’minlash;  Zamonaviy o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar, texnik vositalar, o‘yinchoqlar va o‘yinlar yaratish hamda ularni ishlab chiqarish;  Maktabgacha yoshdagi bolalarni xalqning boy madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida ma’naviy-axloqiy jixatdan tarbiyalash uchun shart- sharoitlar yaratish;  Maktabgacha ta’lim muassasalarining har-xil turlari uchun turli variantlardagi dasturlarni tanlab olish, maktabgacha tarbiyaning barcha masalalari bo‘yicha malakali konsultatsiya xizmati ko‘rsatish imkoniyatini yaratish;  Maktabgacha tarbiya va sog’lomlashtirish muassasalari tarmogini qo‘llab- quvvatlash va rivojlantirish mexanizmini ishlab chiqish kabi vazifalarni maqsad qilib qo‘yadi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim to‘g’risidagi Nizomda maktabgacha ta’limga alohida urg’u berilib, maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlang’ich turi hisoblanadi hamda O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g’risida»gi Qonuni, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi talablari asosida tashkil etiladi, deyilgan. Maktabgacha ta’lim, bola 6-7 yoshga yetguncha oilada hamda davlat va nodavlat (davlatga qarashli bo‘lmagan) maktabgacha ta’lim muassasalarida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’limning asosiy vazifalari quyidagilar deb belgilanadi:  Bolalarni xalqning boy milliy, madaniy tarixiy merosi va umumbashariy kadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-axloqiy jixatdan tarbiyalash;  Bolalarda milliy g’urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish;  Maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash;  Bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish;  Bolalarning jismoniy va ruxiy sog’ligini ta’minlash kabilarni o‘z oldiga maqsad qilib belgilaydi.  Zamonaviy o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar, texnik vositalar, o‘yinchoqlar va o‘yinlar yaratish hamda ularni ishlab chiqarish;  Maktabgacha yoshdagi bolalarni xalqning boy madaniy-tarixiy merosi va umumbashariy qadriyatlar asosida ma’naviy-axloqiy jixatdan tarbiyalash uchun shart- sharoitlar yaratish;  Maktabgacha ta’lim muassasalarining har-xil turlari uchun turli variantlardagi dasturlarni tanlab olish, maktabgacha tarbiyaning barcha masalalari bo‘yicha malakali konsultatsiya xizmati ko‘rsatish imkoniyatini yaratish;  Maktabgacha tarbiya va sog’lomlashtirish muassasalari tarmogini qo‘llab- quvvatlash va rivojlantirish mexanizmini ishlab chiqish kabi vazifalarni maqsad qilib qo‘yadi. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasida maktabgacha ta’lim to‘g’risidagi Nizomda maktabgacha ta’limga alohida urg’u berilib, maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining boshlang’ich turi hisoblanadi hamda O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g’risida»gi Qonuni, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi talablari asosida tashkil etiladi, deyilgan. Maktabgacha ta’lim, bola 6-7 yoshga yetguncha oilada hamda davlat va nodavlat (davlatga qarashli bo‘lmagan) maktabgacha ta’lim muassasalarida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’limning asosiy vazifalari quyidagilar deb belgilanadi:  Bolalarni xalqning boy milliy, madaniy tarixiy merosi va umumbashariy kadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy-axloqiy jixatdan tarbiyalash;  Bolalarda milliy g’urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish;  Maktabgacha yoshdagi bolalarda bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilish mayllarini shakllantirib, ularni muntazam ravishda ta’lim jarayoniga tayyorlash;  Bolalarning tafakkurini rivojlantirish, o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash malakalarini shakllantirish;  Bolalarning jismoniy va ruxiy sog’ligini ta’minlash kabilarni o‘z oldiga maqsad qilib belgilaydi. Maktabgacha ta’lim muassasalarining yasli va maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar guruxlariga bir xil yoshdagi, shuningdek, turli yoshdagi bolalar qabul qilinishi mumkin. Guruhlardagi bolalar soni quyidagicha belgilanadi:  2 yoshdan 3 yoshgacha – 15 ta.  3 yoshdan 6-7 yoshgacha – 20 ta.  Turli yoshdagi guruxlarda 15 ta. Maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyati xududlarining demografik, ijtimoiy- iqtisodiy va boshqa xususiyatlarini qisobga olgan qolda tashkil etiladi, Maktabgacha ta’lim muassasalarini tashkil etish va tugatish Qonunga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim muassasalari yo‘nalishlariga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:  Bolalar yaslisi, bolalar bog’chasi, bolalar yasli bog’chasi, xonadon bolalar bog’chasi (ham mustaqil muassasa sifatida, ham filial sifatida);  Bog’cha maktab muassasasi;  Tarbiyalanuvchilarning bir yoki bir necha ustuvor yo‘nalishlarda rivojlantiradigan (til o‘rganish, badiiy estetik, sport va boshqa yo‘nalishlar bo‘yicha) maktabgacha ta’lim muassasasi;  Tarbiyalanuvchilarning jismoniy va ruxiy rivojlanishidagi kamchiliklarni bartaraf etishni ustuvor ravishda amalga oshiruvchi maxsus Maktabgacha ta’lim muassasasi;  Sanitariya-gigiena, profilaktika va sog’lomlashtirish tadbirlari hamda muolajalari ustuvor ravishda amalga oshiriladigan sog’lomlashtiruvchi maktabgacha ta’lim muassasasi;  Aralash turdagi maktabgacha ta’lim muassasasi. Maktabgacha ta’lim muassasasi turlari ota-onalar tomonidan tanlanadi. Maktabgacha ta’lim muassasasiga bolalarni qabul qilish tartibi, ularni bir muassasadan Maktabgacha ta’lim muassasalarining yasli va maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar guruxlariga bir xil yoshdagi, shuningdek, turli yoshdagi bolalar qabul qilinishi mumkin. Guruhlardagi bolalar soni quyidagicha belgilanadi:  2 yoshdan 3 yoshgacha – 15 ta.  3 yoshdan 6-7 yoshgacha – 20 ta.  Turli yoshdagi guruxlarda 15 ta. Maktabgacha ta’lim muassasalari faoliyati xududlarining demografik, ijtimoiy- iqtisodiy va boshqa xususiyatlarini qisobga olgan qolda tashkil etiladi, Maktabgacha ta’lim muassasalarini tashkil etish va tugatish Qonunga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim muassasalari yo‘nalishlariga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:  Bolalar yaslisi, bolalar bog’chasi, bolalar yasli bog’chasi, xonadon bolalar bog’chasi (ham mustaqil muassasa sifatida, ham filial sifatida);  Bog’cha maktab muassasasi;  Tarbiyalanuvchilarning bir yoki bir necha ustuvor yo‘nalishlarda rivojlantiradigan (til o‘rganish, badiiy estetik, sport va boshqa yo‘nalishlar bo‘yicha) maktabgacha ta’lim muassasasi;  Tarbiyalanuvchilarning jismoniy va ruxiy rivojlanishidagi kamchiliklarni bartaraf etishni ustuvor ravishda amalga oshiruvchi maxsus Maktabgacha ta’lim muassasasi;  Sanitariya-gigiena, profilaktika va sog’lomlashtirish tadbirlari hamda muolajalari ustuvor ravishda amalga oshiriladigan sog’lomlashtiruvchi maktabgacha ta’lim muassasasi;  Aralash turdagi maktabgacha ta’lim muassasasi. Maktabgacha ta’lim muassasasi turlari ota-onalar tomonidan tanlanadi. Maktabgacha ta’lim muassasasiga bolalarni qabul qilish tartibi, ularni bir muassasadan ikkinchisiga ko‘chirish, muassasadan chiqarish davlat muassasalarida maktabgacha ta’lim Vazirligi tomonidan belgilangan tartibda, davlatga qarashli bo‘lmagan maktabgacha ta’lim muassasalarida esa, muassasaning Ustavi bilan belgilanadi. Aqliy va jismoniy rivojlanishda kamchiliklari mavjud bo‘lgan bolalar uchun maxsus maktabgacha ta’lim muassasalari yoki guruhlar tashkil etish ham maktabgacha ta’lim muassasasi to‘g’risidagi Nizomda ko‘rsatib o‘tilgan. Har bir sohada bo‘lganidek, maktabgacha ta’lim tizimida ham maktabgacha ta’lim muassasalariga tegishli ma’lumotga, kasb tayyorgarligiga hamda yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo‘lgan shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug’ullanish xuquqiga egadirlar. Ta’limni boshqarish bo‘yicha vakolati davlat organlari tomonidan pedagogik kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish, kasb sifatini raqobatbardoshlik darajada saqlab turish ta’minlanadi. Maktabgacha ta’lim muassasalari pedagogik kadrlarning o‘quv pedagogik vazifasi maktabgacha ta’lim muassasa turiga davlat talablaridan kelib chiqqan holda xalq ta’limi Vazirligi tomonidan belgilanadi. Ilg’or pedagogik va axborot texnologiyalari, mutaxassislar tomonidan tavsiya etilgan yangi dasturlar, metodik qo‘llanmalar, didaktik materiallarni joriy etish uchun shart-sharoitlarni ta’minlaydi. Pedagogik kadrlarning o‘zaro munosabatlari hamkorlik, demokratiya, xurmat, shaxsning o‘z qadr-qimmatini bilishni e’tirof pedagogikasi asosida quriladi. O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha tarbiya konsepsiyasida ham belgilangan bosh maqsad va vazifalar maktabgacha ta’lim muassasalari uchun yozilgan yangi dasturlar mazmunini amalga oshirishga qadar aniqlana boradi. Maktabgacha ta’lim muassasasida bolaning o‘sishidagi psixologik va etnopsixologik xususiyatlarga asoslanib, ta’lim-tarbiya tizimida odob estetik, musiqiy-badiiy, jismoniy tarbiyani birinchi o‘ringa chiqarish, gramatikani bu qadar majburiy o‘rgatmaslik lozim bo‘ladi. Shunday yo‘l bilan maqsad asosida vazifa va usullar belgilanadi va rivojlantiriladi. 2. Maktabgacha ta’lim muassasasida nutqni rivojlantirishga doir ishlar tizimi. Maktabgacha ta’lim muassasasining asosiy vazifalaridan biri bolalarning o‘z ikkinchisiga ko‘chirish, muassasadan chiqarish davlat muassasalarida maktabgacha ta’lim Vazirligi tomonidan belgilangan tartibda, davlatga qarashli bo‘lmagan maktabgacha ta’lim muassasalarida esa, muassasaning Ustavi bilan belgilanadi. Aqliy va jismoniy rivojlanishda kamchiliklari mavjud bo‘lgan bolalar uchun maxsus maktabgacha ta’lim muassasalari yoki guruhlar tashkil etish ham maktabgacha ta’lim muassasasi to‘g’risidagi Nizomda ko‘rsatib o‘tilgan. Har bir sohada bo‘lganidek, maktabgacha ta’lim tizimida ham maktabgacha ta’lim muassasalariga tegishli ma’lumotga, kasb tayyorgarligiga hamda yuksak axloqiy fazilatlarga ega bo‘lgan shaxslar pedagogik faoliyat bilan shug’ullanish xuquqiga egadirlar. Ta’limni boshqarish bo‘yicha vakolati davlat organlari tomonidan pedagogik kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish, kasb sifatini raqobatbardoshlik darajada saqlab turish ta’minlanadi. Maktabgacha ta’lim muassasalari pedagogik kadrlarning o‘quv pedagogik vazifasi maktabgacha ta’lim muassasa turiga davlat talablaridan kelib chiqqan holda xalq ta’limi Vazirligi tomonidan belgilanadi. Ilg’or pedagogik va axborot texnologiyalari, mutaxassislar tomonidan tavsiya etilgan yangi dasturlar, metodik qo‘llanmalar, didaktik materiallarni joriy etish uchun shart-sharoitlarni ta’minlaydi. Pedagogik kadrlarning o‘zaro munosabatlari hamkorlik, demokratiya, xurmat, shaxsning o‘z qadr-qimmatini bilishni e’tirof pedagogikasi asosida quriladi. O‘zbekiston Respublikasining maktabgacha tarbiya konsepsiyasida ham belgilangan bosh maqsad va vazifalar maktabgacha ta’lim muassasalari uchun yozilgan yangi dasturlar mazmunini amalga oshirishga qadar aniqlana boradi. Maktabgacha ta’lim muassasasida bolaning o‘sishidagi psixologik va etnopsixologik xususiyatlarga asoslanib, ta’lim-tarbiya tizimida odob estetik, musiqiy-badiiy, jismoniy tarbiyani birinchi o‘ringa chiqarish, gramatikani bu qadar majburiy o‘rgatmaslik lozim bo‘ladi. Shunday yo‘l bilan maqsad asosida vazifa va usullar belgilanadi va rivojlantiriladi. 2. Maktabgacha ta’lim muassasasida nutqni rivojlantirishga doir ishlar tizimi. Maktabgacha ta’lim muassasasining asosiy vazifalaridan biri bolalarning o‘z xalqining badiiy tilini o‘zlashtirib olishlari natijasida ularning to‘g’ri og’zaki nutqini shakllantirishdan iboratdir. Bu umumiy vazifa quyidagi maxsus vazifalardan iborat: nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash, lug’atni boyitish, mustahkamlash va faollashtirish, nutqning grammatik to‘g’riligini takomillashtirish, og’zaki (dialogik) nutqni shakllantirish, ravon nutqni rivojlantirish, badiiy so‘zga qiziqishni tarbiyalash, savod o‘rgatishga tayyorlash. Bolalar nutqini rivojlantirishni tegishli dastur asosida amalga oshirish zarur. Ushbu dasturda atrof-olam haqidagi bilimlar doirasi va lug’at hajmi, har bir yosh bosqichida bolalarda shakllanishi lozim bo‘lgan nutqiy mahorat va ko‘nikmalar belgilangan bo‘lib, u shaxsning muayyan sifatlarini (kirishimlilik, xushmuomalalik, bosiqlik) tarbiyalashni ko‘zda tutishi lozim. Nutqni rivojlantirish dasturi ilmiy asoslarga qurilgan bo‘lib, u butun mazmuni bilan bola shaxsini har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan. Nutqni rivojlantirish dasturi bola faoliyatining o‘quv, o‘yin, mehnat va maishiy kabi shakllarida amalga oshadi. Jamoat tarbiyasi sharoitida ta’lim - bola nutqini shakllantirishning yetakchi vositasi hisoblanadi. Ona tilini o‘qitish – bolalarning bilish qobiliyatini rejali, aniq maqsadni ko‘zlagan holda rivojlantirish, ularning atrof-olam haqidagi eng oddiy bilimlarni va tegishli lug’atni o‘zlashtirish, nutqiy mahorat va ko‘nikmalarni shakllantirish jarayonidir. Maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘qitishning asosiy shakli – mashg’ulotlardir. Didaktik maqsadlar bo‘yicha quyidagi mashg’ulotlar turlarini ajratib ko‘rsatish mumkin: - yangi materialni ma’lum qilish mashg’uloti; - bilimlar, mahorat va ko‘nikmalar mustahkamlashga oid mashg’ulotlar; - bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirishga oid mashg’ulotlar; - yakuniy mashg’ulotlar yoki hisob-tekshiruv (nazorat) mashg’ulotlari. 1 yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqini rivojlantirishga doir mashg’ulotlarni didaktik o‘yinlar, ermak o‘yinlar, sahna ko‘rinishlari shaklida xalqining badiiy tilini o‘zlashtirib olishlari natijasida ularning to‘g’ri og’zaki nutqini shakllantirishdan iboratdir. Bu umumiy vazifa quyidagi maxsus vazifalardan iborat: nutqning tovush madaniyatini tarbiyalash, lug’atni boyitish, mustahkamlash va faollashtirish, nutqning grammatik to‘g’riligini takomillashtirish, og’zaki (dialogik) nutqni shakllantirish, ravon nutqni rivojlantirish, badiiy so‘zga qiziqishni tarbiyalash, savod o‘rgatishga tayyorlash. Bolalar nutqini rivojlantirishni tegishli dastur asosida amalga oshirish zarur. Ushbu dasturda atrof-olam haqidagi bilimlar doirasi va lug’at hajmi, har bir yosh bosqichida bolalarda shakllanishi lozim bo‘lgan nutqiy mahorat va ko‘nikmalar belgilangan bo‘lib, u shaxsning muayyan sifatlarini (kirishimlilik, xushmuomalalik, bosiqlik) tarbiyalashni ko‘zda tutishi lozim. Nutqni rivojlantirish dasturi ilmiy asoslarga qurilgan bo‘lib, u butun mazmuni bilan bola shaxsini har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan. Nutqni rivojlantirish dasturi bola faoliyatining o‘quv, o‘yin, mehnat va maishiy kabi shakllarida amalga oshadi. Jamoat tarbiyasi sharoitida ta’lim - bola nutqini shakllantirishning yetakchi vositasi hisoblanadi. Ona tilini o‘qitish – bolalarning bilish qobiliyatini rejali, aniq maqsadni ko‘zlagan holda rivojlantirish, ularning atrof-olam haqidagi eng oddiy bilimlarni va tegishli lug’atni o‘zlashtirish, nutqiy mahorat va ko‘nikmalarni shakllantirish jarayonidir. Maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘qitishning asosiy shakli – mashg’ulotlardir. Didaktik maqsadlar bo‘yicha quyidagi mashg’ulotlar turlarini ajratib ko‘rsatish mumkin: - yangi materialni ma’lum qilish mashg’uloti; - bilimlar, mahorat va ko‘nikmalar mustahkamlashga oid mashg’ulotlar; - bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirishga oid mashg’ulotlar; - yakuniy mashg’ulotlar yoki hisob-tekshiruv (nazorat) mashg’ulotlari. 1 yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqini rivojlantirishga doir mashg’ulotlarni didaktik o‘yinlar, ermak o‘yinlar, sahna ko‘rinishlari shaklida o‘tkazish tavsiya qilinadi. Ular nafaqat ko‘ngilochar tusga, balki albatta ta’lim tusiga ega bo‘lishi lozim. 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqini rivojlantirish emotsional tusga ega bo‘lishi lozim. Bunda ko‘rgazmalilik, o‘yin usullari va didaktik o‘yinlarni keng qo‘llash zarur. 5 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqini rivojlantirishga doir mashg’ulotlar muayyan vazifaga ega – ya’ni, u bolalarni maktabda o‘qishga tayyorlashni ko‘zda tutadi. Mashg’ulotlarda pedagog nutqiy vazifalardan tashqari o‘quv faoliyatini yo‘lga qo‘yish qobiliyatini shakllantirish (diqqat-e’tiborli bo‘lish, pedagog topshirig’ini tinglash, tushunish va uni aniq bajarish, bolalar jamoasi oldida fikr oldira olish, tengdoshining javobiga oddiy baho bera olish va h.k.) vazifasini ham bajaradi. Xulosa: Bolalarga ona tilini o‘qitishga doir mashg’ulotlar har bir guruhda bolalarning yosh imkoniyatlarini va har bir bolaning nutqiy rivojlanganlik darajasini hisobga olgan holda amalga oshirilishi lozim. Chunki bilimlar mazmuni, ularning tarkibi, metod va usullarni tanlash, haftasiga o‘tkaziladigan mashg’ulotlar soni, har bir mashg’ulotning davomiyligi shunga bog’liq bo‘ladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishning asosiy vazifalari 1. Bolalar nutqini o‘stirish bo‘yicha ishlarni rejalashtirsh. Bolani har tomonlama rivojlantirish uning insoniyat tajribasi, bilimlari, qobiliyati va madaniyatining saqlovchisi bo‘lgan kattalar bilan muloqoti tufayli insoniyatning ko‘p asrlik tajribasini o‘zlashtirish asosidagina amalga oshiriladi. Bu tajribani faqat insoniy muloqotning eng muhim vositasi - til orqaligina berish mumkin. Bolalarga ona tilini o‘rgatish va ular nutqini rivojlantirishga doir ishlar maktabgacha tarbiya o‘tkazish tavsiya qilinadi. Ular nafaqat ko‘ngilochar tusga, balki albatta ta’lim tusiga ega bo‘lishi lozim. 3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqini rivojlantirish emotsional tusga ega bo‘lishi lozim. Bunda ko‘rgazmalilik, o‘yin usullari va didaktik o‘yinlarni keng qo‘llash zarur. 5 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqini rivojlantirishga doir mashg’ulotlar muayyan vazifaga ega – ya’ni, u bolalarni maktabda o‘qishga tayyorlashni ko‘zda tutadi. Mashg’ulotlarda pedagog nutqiy vazifalardan tashqari o‘quv faoliyatini yo‘lga qo‘yish qobiliyatini shakllantirish (diqqat-e’tiborli bo‘lish, pedagog topshirig’ini tinglash, tushunish va uni aniq bajarish, bolalar jamoasi oldida fikr oldira olish, tengdoshining javobiga oddiy baho bera olish va h.k.) vazifasini ham bajaradi. Xulosa: Bolalarga ona tilini o‘qitishga doir mashg’ulotlar har bir guruhda bolalarning yosh imkoniyatlarini va har bir bolaning nutqiy rivojlanganlik darajasini hisobga olgan holda amalga oshirilishi lozim. Chunki bilimlar mazmuni, ularning tarkibi, metod va usullarni tanlash, haftasiga o‘tkaziladigan mashg’ulotlar soni, har bir mashg’ulotning davomiyligi shunga bog’liq bo‘ladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini rivojlantirishning asosiy vazifalari 1. Bolalar nutqini o‘stirish bo‘yicha ishlarni rejalashtirsh. Bolani har tomonlama rivojlantirish uning insoniyat tajribasi, bilimlari, qobiliyati va madaniyatining saqlovchisi bo‘lgan kattalar bilan muloqoti tufayli insoniyatning ko‘p asrlik tajribasini o‘zlashtirish asosidagina amalga oshiriladi. Bu tajribani faqat insoniy muloqotning eng muhim vositasi - til orqaligina berish mumkin. Bolalarga ona tilini o‘rgatish va ular nutqini rivojlantirishga doir ishlar maktabgacha tarbiya muassasasidagi ta’lim-tarbiya ishlari ichida alohida o‘rin tutadi. Ushbu ishning maqsadi quyidagilardan iborat: - bolalarga nutqiy muloqotning muhim shakli – og’zaki nutqni adabiy til me’yorlariga muvofiq holda egallashni, to‘liq ko‘rinishda esa tushunish va faol nutqqa kirishishni o‘rgatish. Nutqni tushunish. Bolaga eng oddiy, uning o‘ziga tanish bo‘lgan maishiy vaziyatlar, jarayonlar va o‘yin vaziyatlarini ochib beruvchi oson tushuniladigan so‘zlar va oddiy iboralar zahirasini kengaytirish. Uch oylikdan boshlab talaffuz jihatidan boy bo‘lgan asarlardan foydalanish tavsiya etiladi. 3 oylikdan boshlab 6 oylikkacha ovoz xirgoyisiga ega bo‘lgan – xalq cholg’u asboblariga taqlid qilinadigan («taka-tum-bak», «dili-bom, tili-bom» va boshq.) asarlar foydali. Ular bolaning ovoz imkoniyatlarini rivojlantiradi. Bolada chuldirash paydo bo‘lishi bilan (5-6 oy) chuldirashga ohangdosh bo‘lgan, bir necha marta takrorlanadigan va ovoz bilan ifodalanadigan bo‘g’inlardan iborat bo‘lgan his- hayajonli qisqa iboralar va aytishuvlardan foydalangan ma’qul.9 oylikdan boshlab bolaga tanish bo‘lgan, u «o‘rgangan» vaziyatlarga tayangan holda nutqiy taqlid va ovoz ifodaliligini rivojlantirish muhimdir. 12 oylikdan boshlab kichkintoyda kichik folklor janri asarlari elementlari (bekinmachoq va h.) asosida nutqiy muloqotga kirishishga, jaranglayotgan matnga mos ravishda harakatlar bajarishga undash lozim. Bola hayotining ikkinchi yili. Bola bilan nutqiy muloqotni yo‘lga qo‘yish va uning lug’atini boyitish, o‘z harakatlarini so‘zlar bilan birgalikda amalga oshirish, kichkintoyni tarbiyachi (kattalar)topshirig’iga ko‘ra ayrim oddiy topshiriqlarni (o‘yinchoqni, etiklarni, paltoni keltirish; qizil o‘yinchoqlarini ko‘rsatish) bajarishga undash, buyumlar, kiyim-boshlar, idish-tovoqlar, sabzavotlar va mevalarning nomlari va ular bilan amalga oshiriladigan harakatlar haqidagi savollarga javob berish uchun barcha tartib vaziyatlari va maishiy vaziyatlardan foydalanish lozim. 2. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning mazmuni va metodlari. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari bolalarni jismoniy, aqliy va ma’naviy jihatdan rivojlantirishdan, ularning tug’ma layoqati, qiziqishi, ehtiyoji va imkoniyatlarini hisobga olgan holda milliy va muassasasidagi ta’lim-tarbiya ishlari ichida alohida o‘rin tutadi. Ushbu ishning maqsadi quyidagilardan iborat: - bolalarga nutqiy muloqotning muhim shakli – og’zaki nutqni adabiy til me’yorlariga muvofiq holda egallashni, to‘liq ko‘rinishda esa tushunish va faol nutqqa kirishishni o‘rgatish. Nutqni tushunish. Bolaga eng oddiy, uning o‘ziga tanish bo‘lgan maishiy vaziyatlar, jarayonlar va o‘yin vaziyatlarini ochib beruvchi oson tushuniladigan so‘zlar va oddiy iboralar zahirasini kengaytirish. Uch oylikdan boshlab talaffuz jihatidan boy bo‘lgan asarlardan foydalanish tavsiya etiladi. 3 oylikdan boshlab 6 oylikkacha ovoz xirgoyisiga ega bo‘lgan – xalq cholg’u asboblariga taqlid qilinadigan («taka-tum-bak», «dili-bom, tili-bom» va boshq.) asarlar foydali. Ular bolaning ovoz imkoniyatlarini rivojlantiradi. Bolada chuldirash paydo bo‘lishi bilan (5-6 oy) chuldirashga ohangdosh bo‘lgan, bir necha marta takrorlanadigan va ovoz bilan ifodalanadigan bo‘g’inlardan iborat bo‘lgan his- hayajonli qisqa iboralar va aytishuvlardan foydalangan ma’qul.9 oylikdan boshlab bolaga tanish bo‘lgan, u «o‘rgangan» vaziyatlarga tayangan holda nutqiy taqlid va ovoz ifodaliligini rivojlantirish muhimdir. 12 oylikdan boshlab kichkintoyda kichik folklor janri asarlari elementlari (bekinmachoq va h.) asosida nutqiy muloqotga kirishishga, jaranglayotgan matnga mos ravishda harakatlar bajarishga undash lozim. Bola hayotining ikkinchi yili. Bola bilan nutqiy muloqotni yo‘lga qo‘yish va uning lug’atini boyitish, o‘z harakatlarini so‘zlar bilan birgalikda amalga oshirish, kichkintoyni tarbiyachi (kattalar)topshirig’iga ko‘ra ayrim oddiy topshiriqlarni (o‘yinchoqni, etiklarni, paltoni keltirish; qizil o‘yinchoqlarini ko‘rsatish) bajarishga undash, buyumlar, kiyim-boshlar, idish-tovoqlar, sabzavotlar va mevalarning nomlari va ular bilan amalga oshiriladigan harakatlar haqidagi savollarga javob berish uchun barcha tartib vaziyatlari va maishiy vaziyatlardan foydalanish lozim. 2. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning mazmuni va metodlari. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy vazifalari bolalarni jismoniy, aqliy va ma’naviy jihatdan rivojlantirishdan, ularning tug’ma layoqati, qiziqishi, ehtiyoji va imkoniyatlarini hisobga olgan holda milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida muntazam ta’lim olishga tayyorlashdan iborat. Bolada kattalar bilan muloqot jarayonida axloqiy xulq-atvorning dastlabki tajribalari shakllanadi. Muloqotga bo‘lgan ehtiyoj – muhim ijtimoiy ehtiyoj bo‘lib, katta yoshli kishi bu ijtimoiy ehtiyojni qondiruvchi manba hisoblanadi. Axloqiy his-tuyg’ular va odatlarni tarbiyalash shunday zaruriy asos hisoblanadiki, usiz bola shaxsining murakkabroq xususiyatlarini, ma’naviy kamolotni ta’minlash, mamlakatning ijtimoiy hayot hodisalari haqidagi tasavvurlarni va ularga ijobiy munosabatni shakllantirib bo‘lmaydi. Maktabgacha bolalikning dastlabki bosqichlarida tarkib toptirilgan insonparvarlik asoslari uning ijtimoiy yo‘nalganligi bolalarda asta -sekin shaxsning jamoatchilik belgilari: xulq-atvor odatlari, munosabatlari va tasavvurlarini shakllantirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Avvalo bolalar muassasasida jamoaning katta yoshli a’zolari o’rtasida to‘g’ri o‘zaro munosabat uslubini vujudga keltirish kerak. O‘zaro xurmat va g’amxo‘rlik, ishga muhabbat, mamlakatning siyosiy va mehnat hayotida ishtirok etish – bularning barchasi zarur uslubni ta’minlashi lozim. Pedagogik jamoa va ota-onalar jamoalarining to‘g’ri munosabatlarini bugungi kun talablari asosida amalga oshirish muhim ahamiyatga ega. Bu ish shakli MTTning ota-onalar bilan muntazam ish olib borishi, oila tarbiyasi tajribalarini o‘rganish natijasida tarkib topadi. Kattalar bilan bolalar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning yuksak darajasi – muvaffaqiyatli axloqiy tarbiyaning majburiy shartidir. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning mazmuni va metodlari bu yoshdagi bolalarning xususiyatlariga mos kelishi va u eng yaqin vaqtdagi axloqiy rivojlanish jarayonini ko‘zda tutishi kerak. Masalan, agar 4 yoshli bolalar o‘z tengdoshlariga asosan tarbiyachining maslahati, ko‘rsatmasi ta’sirida baholi-qudrat yordam ko‘rsatsalar, 5 yoshga to‘layotganda bunday yordamni o‘z hoxishlariga ko‘ra ko‘rsatishlari lozim. Oilaga xos bo‘lgan muhabbat, o‘zaro e’tibor, g’amxo‘rlik muhiti bola xis-tuyg’usini shakllantirishga ta’sir ko‘rsatadi. Oilada qaror toptiriladigan umuminsoniy qadriyatlar asosida muntazam ta’lim olishga tayyorlashdan iborat. Bolada kattalar bilan muloqot jarayonida axloqiy xulq-atvorning dastlabki tajribalari shakllanadi. Muloqotga bo‘lgan ehtiyoj – muhim ijtimoiy ehtiyoj bo‘lib, katta yoshli kishi bu ijtimoiy ehtiyojni qondiruvchi manba hisoblanadi. Axloqiy his-tuyg’ular va odatlarni tarbiyalash shunday zaruriy asos hisoblanadiki, usiz bola shaxsining murakkabroq xususiyatlarini, ma’naviy kamolotni ta’minlash, mamlakatning ijtimoiy hayot hodisalari haqidagi tasavvurlarni va ularga ijobiy munosabatni shakllantirib bo‘lmaydi. Maktabgacha bolalikning dastlabki bosqichlarida tarkib toptirilgan insonparvarlik asoslari uning ijtimoiy yo‘nalganligi bolalarda asta -sekin shaxsning jamoatchilik belgilari: xulq-atvor odatlari, munosabatlari va tasavvurlarini shakllantirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Avvalo bolalar muassasasida jamoaning katta yoshli a’zolari o’rtasida to‘g’ri o‘zaro munosabat uslubini vujudga keltirish kerak. O‘zaro xurmat va g’amxo‘rlik, ishga muhabbat, mamlakatning siyosiy va mehnat hayotida ishtirok etish – bularning barchasi zarur uslubni ta’minlashi lozim. Pedagogik jamoa va ota-onalar jamoalarining to‘g’ri munosabatlarini bugungi kun talablari asosida amalga oshirish muhim ahamiyatga ega. Bu ish shakli MTTning ota-onalar bilan muntazam ish olib borishi, oila tarbiyasi tajribalarini o‘rganish natijasida tarkib topadi. Kattalar bilan bolalar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning yuksak darajasi – muvaffaqiyatli axloqiy tarbiyaning majburiy shartidir. Maktabgacha yoshdagi bolalarni axloqiy tarbiyalashning mazmuni va metodlari bu yoshdagi bolalarning xususiyatlariga mos kelishi va u eng yaqin vaqtdagi axloqiy rivojlanish jarayonini ko‘zda tutishi kerak. Masalan, agar 4 yoshli bolalar o‘z tengdoshlariga asosan tarbiyachining maslahati, ko‘rsatmasi ta’sirida baholi-qudrat yordam ko‘rsatsalar, 5 yoshga to‘layotganda bunday yordamni o‘z hoxishlariga ko‘ra ko‘rsatishlari lozim. Oilaga xos bo‘lgan muhabbat, o‘zaro e’tibor, g’amxo‘rlik muhiti bola xis-tuyg’usini shakllantirishga ta’sir ko‘rsatadi. Oilada qaror toptiriladigan ijtimoiy his-tuyg’ular bolaning kichik yoshdan boshlab to‘g’ri axloqiy rivojlanishining muhim asosi hisoblanadi. «Salomatlik va xayrixohlikni tarbiyalashning chinakkam maktabi – bu oiladir; Otaga, onaga, buvaga, buviga, aka-ukalariga, opa-singillariga munosabat insoniylikning sinovi hisoblanadi»,- degan allomalarimiz. Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisining muhim vazifasi – ota-onalarga bola shaxsini shakllantirishda ularning alohida rol o‘ynashlarini tushuntirishi, zarur pedagogik bilim va ko‘nikmalarni egallashlarida ularga yaqindan yordam berishdan iborat. Bolalarning ma’naviy kamolotini ta’minlashda mahallaning o‘rni ham kattadir. Mahalla, avvalo, sog’lom ijtimoiy muhitdir. Bu yerda kuchli ta’sirga ega bo‘lgan jamoatchilik fikri mahalla ahlining hulq-atvori o‘zaro munosabatlarini adolat va ma’naviy mezonlar asosida tartibga solib turadi. Mahalla ijtimoiy kelib chiqishi, millati, mijozi turli xil bo‘lgan oilalarni tashkil qilgan odamlardan iborat. Mana shu oilalarning boshlarini biriktirish, ularni ma’naviy va moddiy-jismoniy jihatdan mustahkamlash, yoshlarni tarbiyalash kabi muhim vazifalar ham mahallada amalga oshadi. Oilalarni bir jamoaga, ijtimoiy guruxga, muassasaga, aynan mahalla birlashtiradi. Ularda ahillik, hamjixatlik, hamkorlik, hamdardlik, his-tuyg’ularini shakllantiradi, kamol toptiradi. Har bir fuqaroning hayotida «Shaxs-oila-mahalla» uchligi katta ahamiyat kasb etadi. Bu sharqona turmush tarzimizning o‘ziga xos tizimidir va eng muhimi, insonning jamiyat hayotiga singib, ijtimoiy munosabatlar ishtirokchisiga aylanishida muhim vositadir. Insonning oilada shakllangan iymon-e’tiqodi, odobi, oriyati, vijdoni, tafakkuri mahalla muhitida yanada yuksalib xalq manfaatlari, o‘zaro inoqlik va hamkorlik his- tuyg’ulari bilan uygunlashib, jamiyatda sog’lom munosabatlarning shakllanishiga olib keladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida aqliy tarbiya berish vazifalari 1. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning roli. Bolalarni bilimlarni egallab olishlari ularni aqliy faolligini rivojlantirish, aqliy malaka va ijtimoiy his-tuyg’ular bolaning kichik yoshdan boshlab to‘g’ri axloqiy rivojlanishining muhim asosi hisoblanadi. «Salomatlik va xayrixohlikni tarbiyalashning chinakkam maktabi – bu oiladir; Otaga, onaga, buvaga, buviga, aka-ukalariga, opa-singillariga munosabat insoniylikning sinovi hisoblanadi»,- degan allomalarimiz. Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyachisining muhim vazifasi – ota-onalarga bola shaxsini shakllantirishda ularning alohida rol o‘ynashlarini tushuntirishi, zarur pedagogik bilim va ko‘nikmalarni egallashlarida ularga yaqindan yordam berishdan iborat. Bolalarning ma’naviy kamolotini ta’minlashda mahallaning o‘rni ham kattadir. Mahalla, avvalo, sog’lom ijtimoiy muhitdir. Bu yerda kuchli ta’sirga ega bo‘lgan jamoatchilik fikri mahalla ahlining hulq-atvori o‘zaro munosabatlarini adolat va ma’naviy mezonlar asosida tartibga solib turadi. Mahalla ijtimoiy kelib chiqishi, millati, mijozi turli xil bo‘lgan oilalarni tashkil qilgan odamlardan iborat. Mana shu oilalarning boshlarini biriktirish, ularni ma’naviy va moddiy-jismoniy jihatdan mustahkamlash, yoshlarni tarbiyalash kabi muhim vazifalar ham mahallada amalga oshadi. Oilalarni bir jamoaga, ijtimoiy guruxga, muassasaga, aynan mahalla birlashtiradi. Ularda ahillik, hamjixatlik, hamkorlik, hamdardlik, his-tuyg’ularini shakllantiradi, kamol toptiradi. Har bir fuqaroning hayotida «Shaxs-oila-mahalla» uchligi katta ahamiyat kasb etadi. Bu sharqona turmush tarzimizning o‘ziga xos tizimidir va eng muhimi, insonning jamiyat hayotiga singib, ijtimoiy munosabatlar ishtirokchisiga aylanishida muhim vositadir. Insonning oilada shakllangan iymon-e’tiqodi, odobi, oriyati, vijdoni, tafakkuri mahalla muhitida yanada yuksalib xalq manfaatlari, o‘zaro inoqlik va hamkorlik his- tuyg’ulari bilan uygunlashib, jamiyatda sog’lom munosabatlarning shakllanishiga olib keladi. Maktabgacha ta’lim muassasalarida aqliy tarbiya berish vazifalari 1. Bolalarni maktab ta’limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning roli. Bolalarni bilimlarni egallab olishlari ularni aqliy faolligini rivojlantirish, aqliy malaka va ko‘nikma egallab olishlari, ularning maktabda muvaffaqiyatli o‘qishlari uchun bo‘lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishda manba bo‘lib xizmat qiladi. Bolalarni maktabga tayyorlashda aqliy tarbiyaning o‘rni katta. Bilimlar zahirasini kengaytirish, aqliy faollikni va mustaqillikni rivojlantirish, maktabda yaxshi o‘qish, keyingi mehnat faoliyatiga tayyorlanishning muhim shartidir. Bola 6-7 yoshdan maktabga o‘tishi, ularni maktab ta’limiga tayyorlash uchun aqliy rivojlantirish yetarli bo‘lishini ta’minlash tarbiyachidan katta mas’uliyatni talab etadi. Maktabgacha ta’lim yoshida bilim tez sur’atda rivojlanib boradi, boyib boradi. Nutq shaqllanadi, bilish jarayonlari takomillashadi, bola eng oddiy aqliy faoliyat usullarini egallab boradi. Bolalarda aqliy faoliyatni dastlab muomala orqali, so‘ng mashg’ulotlar, bilim berish orqali amalga oshiriladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Bolalarda tabiat va jamiyat to‘g’risidagi bilimlar sistemasini, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. 2. Bilimga doir ruhiy jarayonlarni rivojlantirish: sezgi, idrok, xotira, hayol, tafakkur, nutq. Bilishga doir ruxiy jarayonlarni rivojlantirish aqliy tarbiyaning muhim vazifasidir. 3. Bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni aqliy mehnat madaniyatini rivojlantirish. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchanligini ular aqlining sinchkovligini rivojlantirish va shular asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. 4. Aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, ya’ni eng oddiy faoliyat usullari predmetlarni tekshirish ulardagi muhim va muxim bulmagan belgilarni ajratib kursatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko‘nikma va malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlari bo‘lib, bolaning bilimlarini chuqur egallab olishiga yordam beradi. Eng muhimi shundaki, bolalarga bilim beribgina qolmay, ularni olgan bilimlaridan aqliy va amaliy vazifalarni hal etishga foydalanishga o‘rgatish. ko‘nikma egallab olishlari, ularning maktabda muvaffaqiyatli o‘qishlari uchun bo‘lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishda manba bo‘lib xizmat qiladi. Bolalarni maktabga tayyorlashda aqliy tarbiyaning o‘rni katta. Bilimlar zahirasini kengaytirish, aqliy faollikni va mustaqillikni rivojlantirish, maktabda yaxshi o‘qish, keyingi mehnat faoliyatiga tayyorlanishning muhim shartidir. Bola 6-7 yoshdan maktabga o‘tishi, ularni maktab ta’limiga tayyorlash uchun aqliy rivojlantirish yetarli bo‘lishini ta’minlash tarbiyachidan katta mas’uliyatni talab etadi. Maktabgacha ta’lim yoshida bilim tez sur’atda rivojlanib boradi, boyib boradi. Nutq shaqllanadi, bilish jarayonlari takomillashadi, bola eng oddiy aqliy faoliyat usullarini egallab boradi. Bolalarda aqliy faoliyatni dastlab muomala orqali, so‘ng mashg’ulotlar, bilim berish orqali amalga oshiriladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni aqliy tarbiyalashning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Bolalarda tabiat va jamiyat to‘g’risidagi bilimlar sistemasini, ilmiy dunyoqarashni shakllantirish. 2. Bilimga doir ruhiy jarayonlarni rivojlantirish: sezgi, idrok, xotira, hayol, tafakkur, nutq. Bilishga doir ruxiy jarayonlarni rivojlantirish aqliy tarbiyaning muhim vazifasidir. 3. Bilishga qiziqish va aqliy qobiliyatlarni aqliy mehnat madaniyatini rivojlantirish. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchanligini ular aqlining sinchkovligini rivojlantirish va shular asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. 4. Aqliy malaka va ko‘nikmalarni rivojlantirish, ya’ni eng oddiy faoliyat usullari predmetlarni tekshirish ulardagi muhim va muxim bulmagan belgilarni ajratib kursatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko‘nikma va malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlari bo‘lib, bolaning bilimlarini chuqur egallab olishiga yordam beradi. Eng muhimi shundaki, bolalarga bilim beribgina qolmay, ularni olgan bilimlaridan aqliy va amaliy vazifalarni hal etishga foydalanishga o‘rgatish. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy maqsad va vazifalari bolalarni jismoniy va aqliy jixatdan rivojlantirish, ularning ruxiyat, shaxsiy qobiliyatlari, intilish va extiyojlarini qondirish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, mustaqillik g’oyalariga sodiq holda voyaga yetib borishni ta’minlash, ularni maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yilgan davlat talablariga muvofiq maktab ta’limiga tayyorlashdan iborat. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish jarayoni oldiga kuyilgan maksad va vazifalarning bajarilishiga erishish «Bolajon» tayanch dasturi asosida amalga oshiriladi. Har bir oila barkamol avlodni tarbiyalash uchun qaygurishi lozim. Shu bois «Ta’lim to‘g’risida»gi qonun hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da mamalkatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqiyotini ta’minlashning asosiy omili bo‘lgan kadrlarni tayyorlash borasidagi eng zarur tadbirlar tizimi belgilab berildi. Sog’lom avlodni tarbiyalash davlat va jamiyatning ustuvor yunalishidir. Hech kimga sir emaski, respublikada bolalarni maktabgacha ta’lim-tarbiya muassasalariga jalb qilish 17 foizni tashkil qiladi. Bunday sharoitda maktabgacha ta’lim muassasalariga jalb qilinmagan 83 foiz bola bilan yuqorida kursatilgan 17 foiz bolaning rivojlanish darajasi o‘rtasida nomutanosiblik vujudga kelmoqda. Bunday nomutanosiblik, bolalar maktab ostonasiga qadam qo‘ygan kundan boshlab ularning rivojlanish darajasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. So‘ngi yillarda maktabgacha ta’lim tizimini takomillashtirish, ta’lim tarbiya mazmuni, shakli, vosita va metodlarini yengilashga aloqida e’tibor berilmoqda. Davlat va jamiyat maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalarni yagona talab asosida rivojlantirish vazifasini qo‘ydi. Shunga ko‘ra maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan davlat talablariga tayangan holda maktabgacha yoshdagi bolalarga integral tarzda ta’lim-tarbiya berish maqsadida tayanch dasturlari taqdim etilmoqda. Bu tayanch dasturlari bugungi kunda maktabgacha ta’lim-tarbiya muassasalariga jalb etilmagan 3 milliondan ortiq bolani ham rivojlantirish va yagona davlat talablari asosida maktabga tayyorlash imkonini beradi. Ta’lim-tarbiya jarayoni yakunida mustaqil fikrlaydigan, erkin, bilimli, bir so‘z Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim-tarbiya berishning asosiy maqsad va vazifalari bolalarni jismoniy va aqliy jixatdan rivojlantirish, ularning ruxiyat, shaxsiy qobiliyatlari, intilish va extiyojlarini qondirish, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, mustaqillik g’oyalariga sodiq holda voyaga yetib borishni ta’minlash, ularni maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yilgan davlat talablariga muvofiq maktab ta’limiga tayyorlashdan iborat. Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish jarayoni oldiga kuyilgan maksad va vazifalarning bajarilishiga erishish «Bolajon» tayanch dasturi asosida amalga oshiriladi. Har bir oila barkamol avlodni tarbiyalash uchun qaygurishi lozim. Shu bois «Ta’lim to‘g’risida»gi qonun hamda «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»da mamalkatning ijtimoiy-iqtisodiy taraqiyotini ta’minlashning asosiy omili bo‘lgan kadrlarni tayyorlash borasidagi eng zarur tadbirlar tizimi belgilab berildi. Sog’lom avlodni tarbiyalash davlat va jamiyatning ustuvor yunalishidir. Hech kimga sir emaski, respublikada bolalarni maktabgacha ta’lim-tarbiya muassasalariga jalb qilish 17 foizni tashkil qiladi. Bunday sharoitda maktabgacha ta’lim muassasalariga jalb qilinmagan 83 foiz bola bilan yuqorida kursatilgan 17 foiz bolaning rivojlanish darajasi o‘rtasida nomutanosiblik vujudga kelmoqda. Bunday nomutanosiblik, bolalar maktab ostonasiga qadam qo‘ygan kundan boshlab ularning rivojlanish darajasiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. So‘ngi yillarda maktabgacha ta’lim tizimini takomillashtirish, ta’lim tarbiya mazmuni, shakli, vosita va metodlarini yengilashga aloqida e’tibor berilmoqda. Davlat va jamiyat maktabgacha yoshda bo‘lgan bolalarni yagona talab asosida rivojlantirish vazifasini qo‘ydi. Shunga ko‘ra maktabgacha yoshdagi bolalar ta’lim-tarbiyasiga qo‘yiladigan davlat talablariga tayangan holda maktabgacha yoshdagi bolalarga integral tarzda ta’lim-tarbiya berish maqsadida tayanch dasturlari taqdim etilmoqda. Bu tayanch dasturlari bugungi kunda maktabgacha ta’lim-tarbiya muassasalariga jalb etilmagan 3 milliondan ortiq bolani ham rivojlantirish va yagona davlat talablari asosida maktabga tayyorlash imkonini beradi. Ta’lim-tarbiya jarayoni yakunida mustaqil fikrlaydigan, erkin, bilimli, bir so‘z bilan aytganda barkamol shaxsni voyaga yetkazish asosiy maqsad qilib belgilandi. Bu uzluksiz ta’lim tizimining ilk turi – maktabgacha ta’limga o‘ziga xos yondashuvni talab etar edi. Bola dunyoga kelgan kundan boshlab, davlat va jamiyat hamda ota-ona zimmasiga uni sog’lom, aqlli, xush hulqli qilib tarbiyalash vazifasi qo‘yildi. Test. 1. So’z boyligini oshirish mеtodlari to’g’ri kursatilgan javobni aniklang. a) 6. v) 5 s) 4 d) 7 е) 8. 2. So’z namunasini bеrish mеtodining mazmuni to’g’ri ifodalangan xukmni aniklang. a) so’z talaffuzidagi xarakat, xolatni aniklash v) so’zni talaffuz kilib aytish, uning ma'nosini tushuntirish s) tarbiyachi aytgan so’zni takrorlash d) so’z talaffuzi, diktsiya ustida ishlash, tarbiyachidan е) barcha javoblar to’g’ri. 3. Savol bеrish xakidagi to’g’ri javobni aniklang. a) tarbiyachi savol bеradi, bolalar javob bеradi v) rasm, buyumni kursatadi s) rasm, o’yinchoklarni kursatadi d) bolalar so’zlarni aytadi va tarbiyachiga savol bеradi е) barcha javoblar noto’g’ri bilan aytganda barkamol shaxsni voyaga yetkazish asosiy maqsad qilib belgilandi. Bu uzluksiz ta’lim tizimining ilk turi – maktabgacha ta’limga o‘ziga xos yondashuvni talab etar edi. Bola dunyoga kelgan kundan boshlab, davlat va jamiyat hamda ota-ona zimmasiga uni sog’lom, aqlli, xush hulqli qilib tarbiyalash vazifasi qo‘yildi. Test. 1. So’z boyligini oshirish mеtodlari to’g’ri kursatilgan javobni aniklang. a) 6. v) 5 s) 4 d) 7 е) 8. 2. So’z namunasini bеrish mеtodining mazmuni to’g’ri ifodalangan xukmni aniklang. a) so’z talaffuzidagi xarakat, xolatni aniklash v) so’zni talaffuz kilib aytish, uning ma'nosini tushuntirish s) tarbiyachi aytgan so’zni takrorlash d) so’z talaffuzi, diktsiya ustida ishlash, tarbiyachidan е) barcha javoblar to’g’ri. 3. Savol bеrish xakidagi to’g’ri javobni aniklang. a) tarbiyachi savol bеradi, bolalar javob bеradi v) rasm, buyumni kursatadi s) rasm, o’yinchoklarni kursatadi d) bolalar so’zlarni aytadi va tarbiyachiga savol bеradi е) barcha javoblar noto’g’ri 4. Kuzatish mеtodining mazmunini ifodalovchi javobni toping. a) tеvarak-atrofdagi narsa, buyum, voqеa-xodisalarni kuzatish v) bolalar faoliyati, xarakatlarini kuzatish s) gurux xonasi, tabiat burchagi, sayr-ekskursiyadagi voqеalarni kuzatish d) gurux xonasidagi narsalarni kuzatish е) barcha javoblar to’g’ri. 5. Kursatmalilik mеtodi xakidagi to’g’ri fikrni aniklang. a) rasm-illyustratsiyani kursatish v) narsa, buyum, o’yinchokni kursatish s) joy, voqеa-xodisani kursatish d) multfilm, diafilmni kursatish е) barcha javoblar to’g’ri. 6. Didaktik o’yin xakidagi to’g’ri fikrni aniklang. a) bolalar so’z boyligini oshiradi v) mashg’ulotda bolalar faolligini oshiradi s) so’zni urganishga kiziktiradi d) a, v, s javoblar е) barcha javoblar noto’g’ri. 4. Kuzatish mеtodining mazmunini ifodalovchi javobni toping. a) tеvarak-atrofdagi narsa, buyum, voqеa-xodisalarni kuzatish v) bolalar faoliyati, xarakatlarini kuzatish s) gurux xonasi, tabiat burchagi, sayr-ekskursiyadagi voqеalarni kuzatish d) gurux xonasidagi narsalarni kuzatish е) barcha javoblar to’g’ri. 5. Kursatmalilik mеtodi xakidagi to’g’ri fikrni aniklang. a) rasm-illyustratsiyani kursatish v) narsa, buyum, o’yinchokni kursatish s) joy, voqеa-xodisani kursatish d) multfilm, diafilmni kursatish е) barcha javoblar to’g’ri. 6. Didaktik o’yin xakidagi to’g’ri fikrni aniklang. a) bolalar so’z boyligini oshiradi v) mashg’ulotda bolalar faolligini oshiradi s) so’zni urganishga kiziktiradi d) a, v, s javoblar е) barcha javoblar noto’g’ri. Adabiyotlar ro‘yxati: “Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari” T.: 2017 Takomillashtirilgan “Bolajon” tayanch dasturi. T.: 2016. Ishmuxamedov R.J., Yuldashev M. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogik texnologiyalar.T.: “Nihol” nashriyoti, 2013, 2016. Tolipov O‘., Usmonboyeva M. Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy asoslari T.: 2006. Ishmuhamedov R. O‘quv jarayonida interfaol uslublar va pedagogik texnologiyalarni qo‘llash uslubiyati. T.: RBIMM, 2008. Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardayev A. Ta’limda innovatsion texnologiyalar (ta’lim muassasalari pedagog–o‘qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar). – T.: Iste’dod, 2008. Adabiyotlar ro‘yxati: “Maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat talablari” T.: 2017 Takomillashtirilgan “Bolajon” tayanch dasturi. T.: 2016. Ishmuxamedov R.J., Yuldashev M. Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogik texnologiyalar.T.: “Nihol” nashriyoti, 2013, 2016. Tolipov O‘., Usmonboyeva M. Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy asoslari T.: 2006. Ishmuhamedov R. O‘quv jarayonida interfaol uslublar va pedagogik texnologiyalarni qo‘llash uslubiyati. T.: RBIMM, 2008. Ishmuhamedov R., Abduqodirov A., Pardayev A. Ta’limda innovatsion texnologiyalar (ta’lim muassasalari pedagog–o‘qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar). – T.: Iste’dod, 2008.