БОШКАРУВНИНГ АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАРИ

Yuklangan vaqt

2024-05-29

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

20

Faytl hajmi

123,8 KB


 
 
 
БОШКАРУВНИНГ АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАРИ 
 
РЕЖА: 
1.БОШКАРУВ ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУНИ ВА МОХИЯТИ 
2.БОШКАРУВ ФУНКЦИЯЛАРИ  
3.БОШКАРУВ АЛГОРИТМ 
 
1.БОШКАРУВ ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУНИ ВА МОХИЯТИ 
“Бошкарув” сузи одатда аник бир максадга эришиш учун бошкарилувчи 
тизим (ёки бошкарув объекти)га фаол таъсир курсатиш тўғрисида гапирил- 
ганда қўлланилади. Замонавий адабиётларда бошкарувнинг маъноси бўйича 
уч хил йуналишда тушунчалар мавжуд. 
Биринчисига кўра, бошкарув маъноси фаолият деб келтирилган. Масалан, 
бошкарув жараёни бўйича илмий изланишлар олиб борган, уз вактида 
бошкарув фанининг ривожланишига салмокли хисса кушган, бошкарув 
назарияси асосчиларидан бири француз олими А.Файоль бошкаришни: 
- 
келажакни кўрувчи; 
- 
фаолиятни ташкиллаштирувчи; 
- 
ташкилотни идора килувчи; 
- 
фаолият турларини мувофиклаштирувчи; 
- 
карор ва буйрукларнинг бажарилишини назорат килувчи кучли курол 
деб атайди. 
Иккинчи йуналиш вакиллари бошкарувни бир тизимнинг иккинчисига, 
шахснинг иккинчи бир шахсга ёки гурухга “таъсир этиши” деб хисоблайдилар. 
Бу йуналиш тарафдорлари бошкарув - максадга йуналтирилган таъсир этиш 
булиб, субъектнинг объектга таъсири натижасида объектнинг узгариши, деб 
таърифлашади. 
Учинчи йуналишга кура, бошкарув - бу субъектлар Уртасидаги узаро 
таъсир, яъни тугри ва тескари таъсирларнинг Узлуксизлиги, бир-бирига 
БОШКАРУВНИНГ АСОСИЙ ТУШУНЧАЛАРИ РЕЖА: 1.БОШКАРУВ ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУНИ ВА МОХИЯТИ 2.БОШКАРУВ ФУНКЦИЯЛАРИ 3.БОШКАРУВ АЛГОРИТМ 1.БОШКАРУВ ТУШУНЧАСИНИНГ МАЗМУНИ ВА МОХИЯТИ “Бошкарув” сузи одатда аник бир максадга эришиш учун бошкарилувчи тизим (ёки бошкарув объекти)га фаол таъсир курсатиш тўғрисида гапирил- ганда қўлланилади. Замонавий адабиётларда бошкарувнинг маъноси бўйича уч хил йуналишда тушунчалар мавжуд. Биринчисига кўра, бошкарув маъноси фаолият деб келтирилган. Масалан, бошкарув жараёни бўйича илмий изланишлар олиб борган, уз вактида бошкарув фанининг ривожланишига салмокли хисса кушган, бошкарув назарияси асосчиларидан бири француз олими А.Файоль бошкаришни: - келажакни кўрувчи; - фаолиятни ташкиллаштирувчи; - ташкилотни идора килувчи; - фаолият турларини мувофиклаштирувчи; - карор ва буйрукларнинг бажарилишини назорат килувчи кучли курол деб атайди. Иккинчи йуналиш вакиллари бошкарувни бир тизимнинг иккинчисига, шахснинг иккинчи бир шахсга ёки гурухга “таъсир этиши” деб хисоблайдилар. Бу йуналиш тарафдорлари бошкарув - максадга йуналтирилган таъсир этиш булиб, субъектнинг объектга таъсири натижасида объектнинг узгариши, деб таърифлашади. Учинчи йуналишга кура, бошкарув - бу субъектлар Уртасидаги узаро таъсир, яъни тугри ва тескари таъсирларнинг Узлуксизлиги, бир-бирига  
 
таъсир этувчи субъектлар Узгаришининг органик богликлиги деган карашлар 
мавжуд. 
С.Н.Тидор бошкарув маъносини куйидагича тавсифлайди: 
- максад йуналишида объектни мувофиклаштириш; 
- максадга эришиш учун объектга таъсир этиш; 
- максадга эришиш йуналишида тизимни ташкил этувчиларига таъсир 
этишни вертикал мувофиклаштириш. 
А.И.Китовнинг таъриф беришига кура: “Бошкарув - бу инсонларни 
бошкариш, улар билан ишлаш”. Мамлакатимизда менежмент фанининг 
ривожланишига салмокли хисса кушган олимлардан М.Шарифхужаев, 
Ё.Абдуллаевлар бошкарув - бу узига хос юксак санъат ва махоратни талаб 
килувчи танлов, шу танлов асосида карор кабул килиш ва унинг 
бажарилишини назорат килишдир деб таъкидлаб, куйидагича таъриф беради: 
“Бошкарув - бу танлов, карор кабул килиш ва унинг бажарилишини назорат 
килиш жараёнидир” . 
Хозирги замон амалиётида бошкарув инсонларнинг хатти- харакатини 
тартибга келтириш билан боглик булган фаолият сифатида изохданади. 
Купгина адабиётларда “менежмент” сузининг маъноси билан “бошкарув” 
тушунчаларига таъриф берилганда, худди бир хил маънони англатади 
дегандек, менежмент бу - бошкарув деб ёзилганлиги купчилик укувчиларни 
чалгитиши мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, “менежмент” сузи “бошкарув” 
тушунчасидан фаркли равишда бошкарув фаолиятини ташкил этиш деган 
маънони англатиб, у фан сифатида бошкаришнинг сир- асрорларини урганади 
ва тахлил килади. “Бошкарув” атамаси нисбатан кенгрок маънони англатади, 
мазкур тушунча оркали маълум бир шахс томонидан бирон-бир объектнинг 
бошкарилишини, яъни нафакат инсонларни, балки машина, дастгох ёки 
технологик курилмаларни бошкаришни, шунингдек, мазкур бошкарувчиларни 
хам бошкаришни тушуниш мумкин. Мазкур фикрга асосланиб айтиш 
мумкинки, ишлаб чикаришни бошкариш ишчиларни бошкаришдан иборат 
булиб, улар уз навбатида мехнат воситаларини бошкарадилар, шундай экан, 
таъсир этувчи субъектлар Узгаришининг органик богликлиги деган карашлар мавжуд. С.Н.Тидор бошкарув маъносини куйидагича тавсифлайди: - максад йуналишида объектни мувофиклаштириш; - максадга эришиш учун объектга таъсир этиш; - максадга эришиш йуналишида тизимни ташкил этувчиларига таъсир этишни вертикал мувофиклаштириш. А.И.Китовнинг таъриф беришига кура: “Бошкарув - бу инсонларни бошкариш, улар билан ишлаш”. Мамлакатимизда менежмент фанининг ривожланишига салмокли хисса кушган олимлардан М.Шарифхужаев, Ё.Абдуллаевлар бошкарув - бу узига хос юксак санъат ва махоратни талаб килувчи танлов, шу танлов асосида карор кабул килиш ва унинг бажарилишини назорат килишдир деб таъкидлаб, куйидагича таъриф беради: “Бошкарув - бу танлов, карор кабул килиш ва унинг бажарилишини назорат килиш жараёнидир” . Хозирги замон амалиётида бошкарув инсонларнинг хатти- харакатини тартибга келтириш билан боглик булган фаолият сифатида изохданади. Купгина адабиётларда “менежмент” сузининг маъноси билан “бошкарув” тушунчаларига таъриф берилганда, худди бир хил маънони англатади дегандек, менежмент бу - бошкарув деб ёзилганлиги купчилик укувчиларни чалгитиши мумкин. Шуни таъкидлаш керакки, “менежмент” сузи “бошкарув” тушунчасидан фаркли равишда бошкарув фаолиятини ташкил этиш деган маънони англатиб, у фан сифатида бошкаришнинг сир- асрорларини урганади ва тахлил килади. “Бошкарув” атамаси нисбатан кенгрок маънони англатади, мазкур тушунча оркали маълум бир шахс томонидан бирон-бир объектнинг бошкарилишини, яъни нафакат инсонларни, балки машина, дастгох ёки технологик курилмаларни бошкаришни, шунингдек, мазкур бошкарувчиларни хам бошкаришни тушуниш мумкин. Мазкур фикрга асосланиб айтиш мумкинки, ишлаб чикаришни бошкариш ишчиларни бошкаришдан иборат булиб, улар уз навбатида мехнат воситаларини бошкарадилар, шундай экан,  
 
бошкарув 
тушунчаси 
бошкариладиган 
объект 
ва 
бошкарувчи 
субъектмуносабатларини билдиради. Японлар бошкарувни аввало, тула 
берилиб ишлаш, агар керак булса, узини курбон килишга хам тайёр туриш, деб 
тушунадилар. Япония бошкарув сохасида улкан янгиликлар яратган 
мамлакатлардан булиб, хозир хам дунёда етакчи уринларни эгаллайди. Хар 
кандай фаолият бошкариладиган объект ва бошкарувчи субъект тизимларидан 
иборат булиб, мазкур тизимлар уртасидаги алока инсонларнинг узаро 
муносабатларидан ташкил топади ва мавжуд узаро муносабатлар уларнинг 
фаолиятини ифодалайди. Шундай экан, ихтиёрий фаолият бошкарувни талаб 
этади, шахснинг индивидуал фаолиятида инсон узини-узи бошкаради ва 
кузланган натижаларга эришади, хамкорликдаги фаолиятни ташкил этиш учун 
узаро таъсир ёки шахснинг бошка шахсларга нисбатан таъсири зарур булиб, 
бу уз мохиятига кура бошкарувни, яъни маълум бир максадга эришиш 
йуналишида инсонлар фаолиятини ташкил этиш ва мувофиклаштиришни 
ифодалайди. 
Бошкарув инсонларнинг барча фаолиятларига тегишли булган жараён 
булиб, хаётий эхтиёжларни кондиришда, кузланган максадларга эришишда 
маълум бир максадга йуналтирилган фаолиятни режалаштириш, ташкил этиш, 
назорат килиш, тахлил килиш ва бахолаш, мазкур жараён иштирокчиларига 
таъсир курсатиш оркали уларнинг фаолиятини мувофиклаштиришни 
ифодалайди. 
Шундай экан, бошкарувни, яъни бошкарув фаолиятини ташкил этиш 
заруриятини белгиловчи бош мезон бу инсон олдига ёки муассаса олдига 
куйилган максад булиб, унга эришиш учун вазифалар белгилаш, ташкил 
этиладиган фаолиятни олдиндан режалаштириш, амалга ошириш йул-
йурикларини танлаш, вазифаларнинг мазмун ва мохиятига кура бажарувчилар 
(мутахассислар)ни танлаш ва бажариладиган вазифаларни таксимлаш, 
белгиланган 
максадга 
эришиш 
учун 
ташкил 
этиладиган 
жараён 
иштирокчилари 
(ходимлар) 
фаолиятини 
мувофиклаштириш 
зарур 
хисобланади. Мазкур фаолият бошкарув фаолиятини, уни амалга ошириш 
бошкарув тушунчаси бошкариладиган объект ва бошкарувчи субъектмуносабатларини билдиради. Японлар бошкарувни аввало, тула берилиб ишлаш, агар керак булса, узини курбон килишга хам тайёр туриш, деб тушунадилар. Япония бошкарув сохасида улкан янгиликлар яратган мамлакатлардан булиб, хозир хам дунёда етакчи уринларни эгаллайди. Хар кандай фаолият бошкариладиган объект ва бошкарувчи субъект тизимларидан иборат булиб, мазкур тизимлар уртасидаги алока инсонларнинг узаро муносабатларидан ташкил топади ва мавжуд узаро муносабатлар уларнинг фаолиятини ифодалайди. Шундай экан, ихтиёрий фаолият бошкарувни талаб этади, шахснинг индивидуал фаолиятида инсон узини-узи бошкаради ва кузланган натижаларга эришади, хамкорликдаги фаолиятни ташкил этиш учун узаро таъсир ёки шахснинг бошка шахсларга нисбатан таъсири зарур булиб, бу уз мохиятига кура бошкарувни, яъни маълум бир максадга эришиш йуналишида инсонлар фаолиятини ташкил этиш ва мувофиклаштиришни ифодалайди. Бошкарув инсонларнинг барча фаолиятларига тегишли булган жараён булиб, хаётий эхтиёжларни кондиришда, кузланган максадларга эришишда маълум бир максадга йуналтирилган фаолиятни режалаштириш, ташкил этиш, назорат килиш, тахлил килиш ва бахолаш, мазкур жараён иштирокчиларига таъсир курсатиш оркали уларнинг фаолиятини мувофиклаштиришни ифодалайди. Шундай экан, бошкарувни, яъни бошкарув фаолиятини ташкил этиш заруриятини белгиловчи бош мезон бу инсон олдига ёки муассаса олдига куйилган максад булиб, унга эришиш учун вазифалар белгилаш, ташкил этиладиган фаолиятни олдиндан режалаштириш, амалга ошириш йул- йурикларини танлаш, вазифаларнинг мазмун ва мохиятига кура бажарувчилар (мутахассислар)ни танлаш ва бажариладиган вазифаларни таксимлаш, белгиланган максадга эришиш учун ташкил этиладиган жараён иштирокчилари (ходимлар) фаолиятини мувофиклаштириш зарур хисобланади. Мазкур фаолият бошкарув фаолиятини, уни амалга ошириш  
 
бошкарув функцияларини, амалга ошириш изчиллиги (кетма-кетлиги) 
бошкарув алгоритмини, амалга ошириш йул- 
йуриклари бошкарув 
методларини, ходимларнинг фаолиятини ташкил этиш ва мувофиклаштириш 
бошкарув услубларини, мазкур йуналишда кабул килинган карорлар 
бошкарув карорларини ифодалайди. Булар биргаликда бошкарувнинг асосий 
тушунчаларини ташкил этади. Бошкарувнинг асосий тушунчаларига кискача 
тухталиб утамиз. 
Бошкарув фаолияти - мактаб рахбарларининг бошкарув фаолиятини 
иккита субъектнинг, яъни рахбар билан таълим тизимининг ўзаро боглик 
фаолияти сифатида караш мумкин. бундай холатда рахбарнинг бошкарув 
объекти бошкариш ва ўзини-узи бошкариш каби зарурий хусусиятларга эга 
булган таълим тизими хисобланади, турли хил таъсирлар асосида, 
бошкарилаётган таълим муассасаси хам уз урнида бошкарув натижаларига ва 
бошкарув субъектига таъсир курсатади. 
Рахбар фаолияти объектининг мохияти - таълим муассасаси нафакат 
самарали мехнатни ташкил этувчи узаро алокалар фаолиятининг мазмуни ва 
мантикини назарда тутиши, балки аник объектив ва субъектив шароитларни 
хисобга олган холда уларни олдиндан кура билишидадир. Касбий махорат, 
куникмалар асосида турли хил муаммо ва масалаларнинг ижобий ечимларини 
топиш бошкарув фаолиятининг мазмунини белгилайди. 
Таълим муассасаси рахбари бошкарув фаолиятининг асосий вазифаси 
таълим жараёнини ташкил этишда ижобий натижаларга эришиш учун 
жамоада зарурий шароитларни яратиш, ракобатбардош битирувчилар 
тайёрлаш ва яхлит таълим тизимини ривожлантириш хисобланади ва уз 
навбатида 
рахбарнинг 
бошкариш самарадорлигини таъминлай олиш 
кобилиятига богликдир. 
Бошкариш самарадорлигини таъминлай олиш - бу биринчидан, таълим 
муассасаси жамоасини уюштира билиш, яъни жамоада ахиллик, бирдамлик ва 
хамкорликни вужудга келтириш, жамоа аъзоларини жипслаштира олиш ва 
бошкарув функцияларини, амалга ошириш изчиллиги (кетма-кетлиги) бошкарув алгоритмини, амалга ошириш йул- йуриклари бошкарув методларини, ходимларнинг фаолиятини ташкил этиш ва мувофиклаштириш бошкарув услубларини, мазкур йуналишда кабул килинган карорлар бошкарув карорларини ифодалайди. Булар биргаликда бошкарувнинг асосий тушунчаларини ташкил этади. Бошкарувнинг асосий тушунчаларига кискача тухталиб утамиз. Бошкарув фаолияти - мактаб рахбарларининг бошкарув фаолиятини иккита субъектнинг, яъни рахбар билан таълим тизимининг ўзаро боглик фаолияти сифатида караш мумкин. бундай холатда рахбарнинг бошкарув объекти бошкариш ва ўзини-узи бошкариш каби зарурий хусусиятларга эга булган таълим тизими хисобланади, турли хил таъсирлар асосида, бошкарилаётган таълим муассасаси хам уз урнида бошкарув натижаларига ва бошкарув субъектига таъсир курсатади. Рахбар фаолияти объектининг мохияти - таълим муассасаси нафакат самарали мехнатни ташкил этувчи узаро алокалар фаолиятининг мазмуни ва мантикини назарда тутиши, балки аник объектив ва субъектив шароитларни хисобга олган холда уларни олдиндан кура билишидадир. Касбий махорат, куникмалар асосида турли хил муаммо ва масалаларнинг ижобий ечимларини топиш бошкарув фаолиятининг мазмунини белгилайди. Таълим муассасаси рахбари бошкарув фаолиятининг асосий вазифаси таълим жараёнини ташкил этишда ижобий натижаларга эришиш учун жамоада зарурий шароитларни яратиш, ракобатбардош битирувчилар тайёрлаш ва яхлит таълим тизимини ривожлантириш хисобланади ва уз навбатида рахбарнинг бошкариш самарадорлигини таъминлай олиш кобилиятига богликдир. Бошкариш самарадорлигини таъминлай олиш - бу биринчидан, таълим муассасаси жамоасини уюштира билиш, яъни жамоада ахиллик, бирдамлик ва хамкорликни вужудга келтириш, жамоа аъзоларини жипслаштира олиш ва  
 
иккинчидан 
узининг 
шахсий 
ишини 
тугри 
ташкиллаштира 
олиш 
кобилиятидир. 
Рахбарнинг уз ишини ташкил кила билиши деганда унинг бошкарув 
фаолиятини тугри режалаштириши, яъни буйрук бериш, топширик ижросини 
текшириш, ходимлар фаолиятини бахолаш хамда турли хил карорлар кабул 
килиши ва уни назорат кила олиши; бошкаришни коллегиал тарзда таъминлай 
олиш кобилияти; ишга оид хат, буйрук, фармойишлар ёза билиши; турли 
манбалардан иш учун зарур ахборотларни олиш маданияти; иш хакида киска 
ва аник гапириш, нутк кобилияти, тинглай билиш маданияти; асосланган 
карорларни мустакил ва тез кабул кила билиш, максадларга эришишдан 
ходимларнинг 
моддий 
ва 
маънавий 
манфаатдорлигини 
таъминлаш 
кобилиятлари; юкори ташкилотлар карорларини бажариш устидан назоратни 
таъминлай 
билиш, 
бошкариш 
жараёнини 
такомиллаштириб 
бориш 
кобилиятлари ва х.к. назарда тутилади. 
Бошкарув услуби - бу муассаса олдига куйилган максадларга эришишда 
ходимларни бошкариш хамда бошкарув жараёнида вужудга келадиган 
муаммоларни хал килишда кулланиладиган усуллар, йуллар мажмуидир. 
Бошкарув фаолиятининг услубларини шакллантириш маълум даражада 
рахбарнинг яшаш ва мехнат килиш щароитларига асосланади (мамлакатдаги 
ижтимоий-иктисодий вазият, бошкарув фаолияти мухити ва хк.) ва бошкарув 
субъектининг харакатларига тизим оркали таъсир курсатган холда унинг 
индивидуал услубларини ривожлантиради. 
Бошкарув 
фаолиятининг 
самарали 
услубларини 
шакллантиришда 
рахбарнинг шахсий хусусиятлари, унинг маълумоти, касбий малакаси, ёши, 
соглигининг холати, шунингдек, билим даражаси мухим ахамият касб этади. 
Билим даражаси - рахбарнинг бошкарув жараёнида энг зарур булган 
асосий шартлардан бири булиб, бошкариш, назорат килиш, карорлар кабул 
килиш, буйрук ва курсатмалар, насихат хамда маслахатлар беришида илмий 
асосланган маълумотларга таяниши зарур хисобланади. Таълим муассасасини 
ривожлантириш, бошка¬рув жараёнини такомиллаштириш ва таълим 
иккинчидан узининг шахсий ишини тугри ташкиллаштира олиш кобилиятидир. Рахбарнинг уз ишини ташкил кила билиши деганда унинг бошкарув фаолиятини тугри режалаштириши, яъни буйрук бериш, топширик ижросини текшириш, ходимлар фаолиятини бахолаш хамда турли хил карорлар кабул килиши ва уни назорат кила олиши; бошкаришни коллегиал тарзда таъминлай олиш кобилияти; ишга оид хат, буйрук, фармойишлар ёза билиши; турли манбалардан иш учун зарур ахборотларни олиш маданияти; иш хакида киска ва аник гапириш, нутк кобилияти, тинглай билиш маданияти; асосланган карорларни мустакил ва тез кабул кила билиш, максадларга эришишдан ходимларнинг моддий ва маънавий манфаатдорлигини таъминлаш кобилиятлари; юкори ташкилотлар карорларини бажариш устидан назоратни таъминлай билиш, бошкариш жараёнини такомиллаштириб бориш кобилиятлари ва х.к. назарда тутилади. Бошкарув услуби - бу муассаса олдига куйилган максадларга эришишда ходимларни бошкариш хамда бошкарув жараёнида вужудга келадиган муаммоларни хал килишда кулланиладиган усуллар, йуллар мажмуидир. Бошкарув фаолиятининг услубларини шакллантириш маълум даражада рахбарнинг яшаш ва мехнат килиш щароитларига асосланади (мамлакатдаги ижтимоий-иктисодий вазият, бошкарув фаолияти мухити ва хк.) ва бошкарув субъектининг харакатларига тизим оркали таъсир курсатган холда унинг индивидуал услубларини ривожлантиради. Бошкарув фаолиятининг самарали услубларини шакллантиришда рахбарнинг шахсий хусусиятлари, унинг маълумоти, касбий малакаси, ёши, соглигининг холати, шунингдек, билим даражаси мухим ахамият касб этади. Билим даражаси - рахбарнинг бошкарув жараёнида энг зарур булган асосий шартлардан бири булиб, бошкариш, назорат килиш, карорлар кабул килиш, буйрук ва курсатмалар, насихат хамда маслахатлар беришида илмий асосланган маълумотларга таяниши зарур хисобланади. Таълим муассасасини ривожлантириш, бошка¬рув жараёнини такомиллаштириш ва таълим  
 
самарадорлигини 
оширишда 
замонавий 
ахборот 
технологиялари, 
компьютерлаш- тириш ва компьютерлар тармоклари негизида таълим 
жараёнини ахборотлар билан таъминлашни ривожлантириш учун техника ва 
технологияни билиши ва улардан фойдалана олиши, икгисодиётни билиши, 
бошкариш услубларини, функциялари ва структурасини билиши, истикболни 
белгилаш хамда бошкарув жараёнини лойихалаш технологияларини жорий 
эта олиши талаб килинади. I аълим муассасасини ривожлантириш, бошкарув 
жараёнини такомиллаштириш ва таълим самарадорлигини оширишда 
биоритмлар назарияси мухим ахамият касб этади. 
Биоритмлар назарияси - шундан иборатки, бунда ихтиёрий таълим 
муассасаси шароитида фаолият курсатувчи педагоглар ва бошка ходимлар 
5фтасидаги узаро таъсир ва субъект билан объектнинг утаро таъсирлари билан 
бир каторда ташки мухит таъсири мавжуд булади. Педагог ходимларга булган 
ташки мухитнинг таъсири Уларнинг уз фаолиятига нисбатан мойиллигини 
узгартиради. Мазкур НазаРияга кура мехнат фаоллигини оширишнинг икки 
чуккиси мавжуд Улиб, биринчиси соат 11 дан 12 гача ва иккинчиси 16 дан 18 
гачадир. Ундан келиб чикиб куннинг биринчи ярмида педагогларни асосий 
Чмолияти булган таълим-тарбия жараёнига жалб этиш, йигштиш ва - нга 
ухшаш 
тадбирларни 
иккинчи 
чуккига 
мулжаллаб 
утказиш 
аксадга 
мувофикдир. 
н бошкариш структураси - “структура” лотинча суз булиб, с,Рсалар 
таркибий кисмларининг узаро боглик равишда 
жойлашиши, ташкилий тузилишини билдиради. Бошкарув максадларини 
амалга оширувчи ва функцияларини бажарувчи бир-бири билан богланган 
турли бошкарув органлари ва бугинларининг мажмуи тушунилади. 
Бошкаришнинг максадлари, функциялари, вазифалари, объектлари ва 
унинг ташкилий тузилишини белгилаб беради. 
Таълим муассасалари олдида турган максадларга эришиш умумий урта 
таълим муассасалари педагогик ходимлари ва бошка техник ходимларнинг 
биргаликдаги самарали фаолиятини назарда тутади. Бу жараён таълим 
самарадорлигини оширишда замонавий ахборот технологиялари, компьютерлаш- тириш ва компьютерлар тармоклари негизида таълим жараёнини ахборотлар билан таъминлашни ривожлантириш учун техника ва технологияни билиши ва улардан фойдалана олиши, икгисодиётни билиши, бошкариш услубларини, функциялари ва структурасини билиши, истикболни белгилаш хамда бошкарув жараёнини лойихалаш технологияларини жорий эта олиши талаб килинади. I аълим муассасасини ривожлантириш, бошкарув жараёнини такомиллаштириш ва таълим самарадорлигини оширишда биоритмлар назарияси мухим ахамият касб этади. Биоритмлар назарияси - шундан иборатки, бунда ихтиёрий таълим муассасаси шароитида фаолият курсатувчи педагоглар ва бошка ходимлар 5фтасидаги узаро таъсир ва субъект билан объектнинг утаро таъсирлари билан бир каторда ташки мухит таъсири мавжуд булади. Педагог ходимларга булган ташки мухитнинг таъсири Уларнинг уз фаолиятига нисбатан мойиллигини узгартиради. Мазкур НазаРияга кура мехнат фаоллигини оширишнинг икки чуккиси мавжуд Улиб, биринчиси соат 11 дан 12 гача ва иккинчиси 16 дан 18 гачадир. Ундан келиб чикиб куннинг биринчи ярмида педагогларни асосий Чмолияти булган таълим-тарбия жараёнига жалб этиш, йигштиш ва - нга ухшаш тадбирларни иккинчи чуккига мулжаллаб утказиш аксадга мувофикдир. н бошкариш структураси - “структура” лотинча суз булиб, с,Рсалар таркибий кисмларининг узаро боглик равишда жойлашиши, ташкилий тузилишини билдиради. Бошкарув максадларини амалга оширувчи ва функцияларини бажарувчи бир-бири билан богланган турли бошкарув органлари ва бугинларининг мажмуи тушунилади. Бошкаришнинг максадлари, функциялари, вазифалари, объектлари ва унинг ташкилий тузилишини белгилаб беради. Таълим муассасалари олдида турган максадларга эришиш умумий урта таълим муассасалари педагогик ходимлари ва бошка техник ходимларнинг биргаликдаги самарали фаолиятини назарда тутади. Бу жараён таълим  
 
муассасаларида фаолиятни мувофиклаштиришни, муайян ички тартиб-
коидаларнинг урнатилишини талаб килади. Мазкур тартиб-коидалар 
ташкилий тузилиш шаклида намоён булади. 
Бошкарув погонаси - ташкилий тузилишга кура таълим муасса- сасининг 
юкори бугини (рахбарлар) билан куйи бугини (ижрочилар) уртасидаги 
масофанинг катга-кичиклиги - погонавийлиги, яъни бу бир звенонинг 
(ходимнинг) бошкасига буйсуниш кетма-кетлигидир. Рахбар билан оддий 
ижрочи 5фтасидаги масофа канчалик катга булса (даражалар сони) таълим 
муассасаларидаги погонавийлик даражаси шунчалик катга булади. 
Бошкариш боскичи - таълим тизимининг бошкарув органлари таркибий 
кисмларининг узаро боглик равишда жойлашиши, тузилиши булган ташкилий 
структураларни хосил киладиган бир бошкариш бугинининг иккинчисига, 
яъни куйи бугиннинг юкори бугинга изчиллик билан буйсунишини курсатади. 
Ташкил этувчи кисмларнинг юкоридан куйига караб йуналган тартибда \амда 
рахбарлар билан ходимларнинг лавозимига, яъни буйсунишига кура юкоридан 
куйига караб жойлашуви грекча (“hierarchia”) иерархия деб аталади. 
Иерархияни ташкил этувчиларининг узаро буйсуниш тартиби, хар бирининг 
хукук ва бурчлари хамда уларнинг узаР° муносабатлари тартиби бошкариш 
тизимини ташкил килади. Бу вертикал буйича булиниш хисобланади, масалан: 
Бошкарув бугини - бу бошкаришнинг айрим ёки катор функцияларини 
бажарувчи мустакил таркибий тузилишга эга булган булимларидир. Таълим 
муассасасини самарали бошкариш нафакат кучли, мажбурий ва кенг камровли 
таъсир курсатиш каби бошкарув усуллари асосида амалга оширштади, балки 
ташкил этувчи кисмлар, локал, бугинлар буйича аник белгиланган тартибда 
таъсир курсатиш, таълим муассасасининг барча бугинларининг самарали 
ривожланишида яхши натижаларга эришишга асос булади. Бу булимлар 
уртасидаги богланиш ва алокалар горизонтал характерга эга булади. 
 
муассасаларида фаолиятни мувофиклаштиришни, муайян ички тартиб- коидаларнинг урнатилишини талаб килади. Мазкур тартиб-коидалар ташкилий тузилиш шаклида намоён булади. Бошкарув погонаси - ташкилий тузилишга кура таълим муасса- сасининг юкори бугини (рахбарлар) билан куйи бугини (ижрочилар) уртасидаги масофанинг катга-кичиклиги - погонавийлиги, яъни бу бир звенонинг (ходимнинг) бошкасига буйсуниш кетма-кетлигидир. Рахбар билан оддий ижрочи 5фтасидаги масофа канчалик катга булса (даражалар сони) таълим муассасаларидаги погонавийлик даражаси шунчалик катга булади. Бошкариш боскичи - таълим тизимининг бошкарув органлари таркибий кисмларининг узаро боглик равишда жойлашиши, тузилиши булган ташкилий структураларни хосил киладиган бир бошкариш бугинининг иккинчисига, яъни куйи бугиннинг юкори бугинга изчиллик билан буйсунишини курсатади. Ташкил этувчи кисмларнинг юкоридан куйига караб йуналган тартибда \амда рахбарлар билан ходимларнинг лавозимига, яъни буйсунишига кура юкоридан куйига караб жойлашуви грекча (“hierarchia”) иерархия деб аталади. Иерархияни ташкил этувчиларининг узаро буйсуниш тартиби, хар бирининг хукук ва бурчлари хамда уларнинг узаР° муносабатлари тартиби бошкариш тизимини ташкил килади. Бу вертикал буйича булиниш хисобланади, масалан: Бошкарув бугини - бу бошкаришнинг айрим ёки катор функцияларини бажарувчи мустакил таркибий тузилишга эга булган булимларидир. Таълим муассасасини самарали бошкариш нафакат кучли, мажбурий ва кенг камровли таъсир курсатиш каби бошкарув усуллари асосида амалга оширштади, балки ташкил этувчи кисмлар, локал, бугинлар буйича аник белгиланган тартибда таъсир курсатиш, таълим муассасасининг барча бугинларининг самарали ривожланишида яхши натижаларга эришишга асос булади. Бу булимлар уртасидаги богланиш ва алокалар горизонтал характерга эга булади.  
 
Бошкарув ваколатлари - таълим муассасасини бошкаришда мактаб 
рахбари ёки бошка рахбарлар томонидан уз кул остидаги ходимларга узи 
жавобгар булган вазифаларни, маълум бир масалани хал этиш ёки ташкилий 
ишларни амалга оширишда рахбарлик килиш хукукини вактинча беришидир. 
Бошкарув жараёни негизи - хар кандай таълим муассасасининг асосий 
вазифаси хисобланган таълим жараёнини илмий асосда ташкил этиш ва уни 
такомиллаштириш негизи бошкариладиган объект ва бошкарувчи субъект 
тизимларидан ташкил топади. Бу тизим укитувчилар, педагогик ходимлар ва 
укувчилар (объект) ва рахбарлар, рахбар ходимлар (субъект) уртасидаги алока, 
яъни жамоа аъзоларининг узаР° муносабатларидан ташкил топади. 
Бошкарув масъулияти - гаълим муассасаси олдига куйилган максадларга 
эришиш, таълим-тарбия жараёнини замонавий талабларга мос, илмий асосда 
ташкил этиш, педагогик ходимлар фаолиятини мувофикдаштириш хамда 
умумий манфаатларни кузловчи натижаларга эришиш учун кабул килган 
карори, унинг ижроси, уз хатти-харакати ва фаолияти учун жавобгарликнинг 
рахбарлар томонидан хис килинишидир. 
Бошкарув маданиятининг долзарблиги бошкарув тизимида ижтимоий-
сиёсий вазиятларнинг вужудга келиши сифатида ва ижтимоий эхтиёжларга 
мос келиши билан белгиланади. 
а*барнинг мустакил ахамият касб этувчи вазифаларидан бири °У карор 
кабул килиш функцияларидир. Турли хил ташкилий ва 'чахсий масалалар 
буйича карорлар кабул килишда рахбар узига Ищ°ниб топширилган 
ташкилотнинг ривожланиши ва ^‘Пижалари хамда кабул килган карорнинг 
максади, тугри кабул '-■инганлиги буйича жавобгарликни уз зиммасига олади.  
Бошкариш карори - бошкарув жараёнида турли масалалар юзасидан, 
турли даражада хилма-хил мохиятга ва мазмунга эта булган стратегик, тактик, 
умумий, анъанавий, тезкор ва бошка турли карорлар кабул килинади. Булар 
турли масалапарни ва муаммоли вазиятни хал килишга йуналтирилган булиб, 
уни ишлаб чикиш рахбарлар фаолиятида ижодий жараён хисобланади. 
Бошкарув ваколатлари - таълим муассасасини бошкаришда мактаб рахбари ёки бошка рахбарлар томонидан уз кул остидаги ходимларга узи жавобгар булган вазифаларни, маълум бир масалани хал этиш ёки ташкилий ишларни амалга оширишда рахбарлик килиш хукукини вактинча беришидир. Бошкарув жараёни негизи - хар кандай таълим муассасасининг асосий вазифаси хисобланган таълим жараёнини илмий асосда ташкил этиш ва уни такомиллаштириш негизи бошкариладиган объект ва бошкарувчи субъект тизимларидан ташкил топади. Бу тизим укитувчилар, педагогик ходимлар ва укувчилар (объект) ва рахбарлар, рахбар ходимлар (субъект) уртасидаги алока, яъни жамоа аъзоларининг узаР° муносабатларидан ташкил топади. Бошкарув масъулияти - гаълим муассасаси олдига куйилган максадларга эришиш, таълим-тарбия жараёнини замонавий талабларга мос, илмий асосда ташкил этиш, педагогик ходимлар фаолиятини мувофикдаштириш хамда умумий манфаатларни кузловчи натижаларга эришиш учун кабул килган карори, унинг ижроси, уз хатти-харакати ва фаолияти учун жавобгарликнинг рахбарлар томонидан хис килинишидир. Бошкарув маданиятининг долзарблиги бошкарув тизимида ижтимоий- сиёсий вазиятларнинг вужудга келиши сифатида ва ижтимоий эхтиёжларга мос келиши билан белгиланади. а*барнинг мустакил ахамият касб этувчи вазифаларидан бири °У карор кабул килиш функцияларидир. Турли хил ташкилий ва 'чахсий масалалар буйича карорлар кабул килишда рахбар узига Ищ°ниб топширилган ташкилотнинг ривожланиши ва ^‘Пижалари хамда кабул килган карорнинг максади, тугри кабул '-■инганлиги буйича жавобгарликни уз зиммасига олади. Бошкариш карори - бошкарув жараёнида турли масалалар юзасидан, турли даражада хилма-хил мохиятга ва мазмунга эта булган стратегик, тактик, умумий, анъанавий, тезкор ва бошка турли карорлар кабул килинади. Булар турли масалапарни ва муаммоли вазиятни хал килишга йуналтирилган булиб, уни ишлаб чикиш рахбарлар фаолиятида ижодий жараён хисобланади.  
 
Муассаса рахбари, у булмаганда унинг уринбосари томонидан чикариладиган 
бошкарув хужжатларидан яна бири бу буйрукдир. 
Буйрук мазкур муассаса ваколати доирасида, амалдаги конунлар, юкори 
ташкилотлар карори ва фармойишлари асосида шу карор ва фармойишларни 
бажариш учун чикарилади. Буйрук юридик хужжат булиб, уни ижро этиш 
мажбурийдир. Агар буйрук умумий коидаларни белгиласа меъёрий 
хусусиятга, унга асосланиб лавозимга тайинланса, ташаккур эълон килинса, у 
холда буйрук индивидуал хусусиятга эга булади. У муайян вазифанинг 
мухокамасиз бажарилишини талаб килувчи мулокот шакли булиб, у рахбарлар 
фаолиятида кенг кулланилади. Ифода усулиги караб буйруклар ёзма ва огзаки 
куринишда булади. 
2.БОШКАРУВ ФУНКЦИЯЛАРИ 
Таълим муассасаси рахбари бошкарув фаолиятининг асосий вазифаси 
таълим жараёнини ташкил этишда ижобий натижаларга эришиш учун 
жамоада зарурий шароитларни яратиш, ракобатбардош битирувчилар 
тайёрлаш 
ва 
таълим 
муассасаси 
фаолиятини 
такомиллаштириш 
ва 
ривожлантириш хисобланар экан, улар уз бошкарув фаолиятларида таълим 
муассасасида мавжуд барча жараёнларни тартибга солиб туриш учун 
бошкарув функцияларининг мазмун ва мохиятини билиш зарур хисобланади. 
“Функция” сузи лотин тилидан келиб чиккан булиб, бажариш, вазифа, 
фаолият, мажбурият маъносини билдиради. Бошкарув вазифалари - бирор 
объектга рахбарлик килиш учун зарур булган фаолият тури деб тушунилади. 
Бошкарув вазифалари узининг таркиби билан бошкарув технологиясини 
бунёд этади. Бошкарув вазифасининг маъносига иккита элемент киради: у 
аввал тизимда нима килинаётганини белгиласа, сунгра “кандай килиб?” 
саволига жавоб беришни билдиради, Бошкариш назарияси асосчиларидан 
Анри Файоль XX асрнинг бошларида бошкарувнинг бешта функциясини 
ажратиб курсатган: режалаштириш, ташкил этиш, фармойиш бериш, 
мувофиклаштириш, назорат. 
А.Т.Тухтабоев мазкур функцияларнинг факат маъмурий эканлигини 
Муассаса рахбари, у булмаганда унинг уринбосари томонидан чикариладиган бошкарув хужжатларидан яна бири бу буйрукдир. Буйрук мазкур муассаса ваколати доирасида, амалдаги конунлар, юкори ташкилотлар карори ва фармойишлари асосида шу карор ва фармойишларни бажариш учун чикарилади. Буйрук юридик хужжат булиб, уни ижро этиш мажбурийдир. Агар буйрук умумий коидаларни белгиласа меъёрий хусусиятга, унга асосланиб лавозимга тайинланса, ташаккур эълон килинса, у холда буйрук индивидуал хусусиятга эга булади. У муайян вазифанинг мухокамасиз бажарилишини талаб килувчи мулокот шакли булиб, у рахбарлар фаолиятида кенг кулланилади. Ифода усулиги караб буйруклар ёзма ва огзаки куринишда булади. 2.БОШКАРУВ ФУНКЦИЯЛАРИ Таълим муассасаси рахбари бошкарув фаолиятининг асосий вазифаси таълим жараёнини ташкил этишда ижобий натижаларга эришиш учун жамоада зарурий шароитларни яратиш, ракобатбардош битирувчилар тайёрлаш ва таълим муассасаси фаолиятини такомиллаштириш ва ривожлантириш хисобланар экан, улар уз бошкарув фаолиятларида таълим муассасасида мавжуд барча жараёнларни тартибга солиб туриш учун бошкарув функцияларининг мазмун ва мохиятини билиш зарур хисобланади. “Функция” сузи лотин тилидан келиб чиккан булиб, бажариш, вазифа, фаолият, мажбурият маъносини билдиради. Бошкарув вазифалари - бирор объектга рахбарлик килиш учун зарур булган фаолият тури деб тушунилади. Бошкарув вазифалари узининг таркиби билан бошкарув технологиясини бунёд этади. Бошкарув вазифасининг маъносига иккита элемент киради: у аввал тизимда нима килинаётганини белгиласа, сунгра “кандай килиб?” саволига жавоб беришни билдиради, Бошкариш назарияси асосчиларидан Анри Файоль XX асрнинг бошларида бошкарувнинг бешта функциясини ажратиб курсатган: режалаштириш, ташкил этиш, фармойиш бериш, мувофиклаштириш, назорат. А.Т.Тухтабоев мазкур функцияларнинг факат маъмурий эканлигини  
 
таъкидлаб, маъмурий бошкарув функцияларининг уч гурухини ажратиб 
курсатади: 
1. Умумий функциялар; 
2. Ижтимоий-психологик функциялар; 
3. Технологик функциялар. 
Умумий функциялар - бошкарув жараёнининг асосий боскичлари 
мазмунини англатади. Барча ташкилотларда муваффакиятли бошкариш 
куйидаги умумий функцияларни амалга оширишни кузда тутади: 
- максадларни шакллантириш; 
- стратегик режалаштириш; 
- ташкил килиш; 
- тартибга солиш (мувофиклаштириш; 
- рагбатлантириш; 
- назорат килиш (хисоб-китоб юритиш ва тахдил килиш). 
Бошкаришнинг 
ижтимоий-психологик 
функциялари 
- 
жамоадаги 
ижтимоий-иктисодий муносабатлар характери билан богланган. Улар икки 
хил функцияларни уз ичига олади: ваколатлар таксимоти ва мотивация 
(ундаш). Маъмурий бошкарувнинг технологик функциялари - хар кан- дай 
даражадаги рахбарлар мехнати технологияси мазмунини англа¬тади ва улар 
фаолиятининг 
куйидаги 
икки 
томонини 
белгилайди: 
карорлар 
ва 
коммуникациялар (алока, муносабат йуллари). 
Юкорида келтирилган функциялар узаро бир-бирини тулдириб, 
маъмурий бошкарувнинг ягона тизимини ташкил килади . 
Мамлакатимиз олимлари бошкариш фаолиятининг турларига кура 
куйидаги функцияларни ажратиб курсатишади: 
• бошкаришнинг иктисодий функциялари, яъни: маблагларнинг доиравий 
айланишини амалга ошириш, махсулот ишлаб чикариш ва хизматлар 
курсатиш, маркетинг хизматини Уюштириш, фойда олишни таъминлаш ва 
х.к.; 
• бошкаришнинг социал функциялари, яъни: мехнат 
таъкидлаб, маъмурий бошкарув функцияларининг уч гурухини ажратиб курсатади: 1. Умумий функциялар; 2. Ижтимоий-психологик функциялар; 3. Технологик функциялар. Умумий функциялар - бошкарув жараёнининг асосий боскичлари мазмунини англатади. Барча ташкилотларда муваффакиятли бошкариш куйидаги умумий функцияларни амалга оширишни кузда тутади: - максадларни шакллантириш; - стратегик режалаштириш; - ташкил килиш; - тартибга солиш (мувофиклаштириш; - рагбатлантириш; - назорат килиш (хисоб-китоб юритиш ва тахдил килиш). Бошкаришнинг ижтимоий-психологик функциялари - жамоадаги ижтимоий-иктисодий муносабатлар характери билан богланган. Улар икки хил функцияларни уз ичига олади: ваколатлар таксимоти ва мотивация (ундаш). Маъмурий бошкарувнинг технологик функциялари - хар кан- дай даражадаги рахбарлар мехнати технологияси мазмунини англа¬тади ва улар фаолиятининг куйидаги икки томонини белгилайди: карорлар ва коммуникациялар (алока, муносабат йуллари). Юкорида келтирилган функциялар узаро бир-бирини тулдириб, маъмурий бошкарувнинг ягона тизимини ташкил килади . Мамлакатимиз олимлари бошкариш фаолиятининг турларига кура куйидаги функцияларни ажратиб курсатишади: • бошкаришнинг иктисодий функциялари, яъни: маблагларнинг доиравий айланишини амалга ошириш, махсулот ишлаб чикариш ва хизматлар курсатиш, маркетинг хизматини Уюштириш, фойда олишни таъминлаш ва х.к.; • бошкаришнинг социал функциялари, яъни: мехнат  
 
шароитини 
яхшилаш, 
ходимларнинг 
социал 
маданий-маънавий 
эхтиёжларини кондириш, моддий рагбатлантиришни таъминлаш, ижтимоий 
химояни таъминлаш ва х.к.; 
• бошкаришнинг маънавий-маърифий функциялари, яъни: ходимларни 
инсонийлик, яхшилик, мехр-шафкатли ва узаР° муносабатларда сабр-токатли 
булиш рухида тарбиялаш, ходимларни ватанга мухаббат, инсонпарварлик 
рухида тарбиялаш, халолликни, адолат туйгусини, билим ва маърифатга 
интилишни тарбиялашга хизмат килиш ва х.к.; 
• бошкаришнинг ташкилий функциялари, яъни: ишлаб чикаришни 
ташкил килиш, узаР° алокаларни уРнатиш ва мувофиклаштириш, барча бугин 
ва булимлар уртасида вазифалар таксимоти, ваколат ва бошкариш аппарати 
ходимлари уртасида масъулиятларни белгилаш, бошкаришнинг аник 
услубини танлаш ва карор кабул килишда иш тартиби изчиллиги, ахборотлар 
окимини ташкил килиш ва х.к. 
Кдйд килинган функциялар бир-бири билан боглик ва маълум даражада 
тартибга солинган куп унсурлардан, таркибий кисмлардан иборат булиб, 
яхлитликка зга. Шунинг учун хам эътибордан четда колмаслиги керак . 
Менежмент назариясида асосан туртта функция: режалаштириш, ташкил 
этиш, мотивлаштириш ва назорат функцияларининг ажратилишини ва уларни 
биринчи даражали деб хисоблаш клбул килинганлигини таъкидлаш жоиз. 
Бундай 
холатларда 
бошкарув 
фаолиятининг 
функционал 
таркибини 
аниклашга 
вазиятли 
ёндашув 
кулланилади. 
БошкаРувда 
вазиятли 
ёндашувнинг оммалашиши натижасида мутахассислар бошкарувнинг бошка 
функциялари - максадни белгилаш, коммуникация, рагбатлантириш каби 
функцияларни хам алохида ажратиб курсатишган. 
Н.К.Новиков мактабга тааллукли туртта бошкарув функцияларини - 
режалаштириш, ташкил этиш, йул-йурик курсатиш ва назоратни белгилаган 
булса, Е.С.Березняк эса, учта - режалаштириш, рахбарлик ва назорат 
функцияларини мактабга тааллукли деб хисоблайди. Бугунги кунда мактаб 
рахбарлари 
бошкарув 
функцияларининг 
интегратив 
сифатларини 
шароитини яхшилаш, ходимларнинг социал маданий-маънавий эхтиёжларини кондириш, моддий рагбатлантиришни таъминлаш, ижтимоий химояни таъминлаш ва х.к.; • бошкаришнинг маънавий-маърифий функциялари, яъни: ходимларни инсонийлик, яхшилик, мехр-шафкатли ва узаР° муносабатларда сабр-токатли булиш рухида тарбиялаш, ходимларни ватанга мухаббат, инсонпарварлик рухида тарбиялаш, халолликни, адолат туйгусини, билим ва маърифатга интилишни тарбиялашга хизмат килиш ва х.к.; • бошкаришнинг ташкилий функциялари, яъни: ишлаб чикаришни ташкил килиш, узаР° алокаларни уРнатиш ва мувофиклаштириш, барча бугин ва булимлар уртасида вазифалар таксимоти, ваколат ва бошкариш аппарати ходимлари уртасида масъулиятларни белгилаш, бошкаришнинг аник услубини танлаш ва карор кабул килишда иш тартиби изчиллиги, ахборотлар окимини ташкил килиш ва х.к. Кдйд килинган функциялар бир-бири билан боглик ва маълум даражада тартибга солинган куп унсурлардан, таркибий кисмлардан иборат булиб, яхлитликка зга. Шунинг учун хам эътибордан четда колмаслиги керак . Менежмент назариясида асосан туртта функция: режалаштириш, ташкил этиш, мотивлаштириш ва назорат функцияларининг ажратилишини ва уларни биринчи даражали деб хисоблаш клбул килинганлигини таъкидлаш жоиз. Бундай холатларда бошкарув фаолиятининг функционал таркибини аниклашга вазиятли ёндашув кулланилади. БошкаРувда вазиятли ёндашувнинг оммалашиши натижасида мутахассислар бошкарувнинг бошка функциялари - максадни белгилаш, коммуникация, рагбатлантириш каби функцияларни хам алохида ажратиб курсатишган. Н.К.Новиков мактабга тааллукли туртта бошкарув функцияларини - режалаштириш, ташкил этиш, йул-йурик курсатиш ва назоратни белгилаган булса, Е.С.Березняк эса, учта - режалаштириш, рахбарлик ва назорат функцияларини мактабга тааллукли деб хисоблайди. Бугунги кунда мактаб рахбарлари бошкарув функцияларининг интегратив сифатларини  
 
тавсифловчи хусусиятлар: мактаб бошкарувини ички ва ташки узгаришларга 
мослаштириш, рахбарлик услубларидан корпоратив фойдаланиш, таълим 
менежментининг тамойилларини узлаштириш ва куллаш, бошкарувни мактаб 
фаолиятини ривожлантириш ва такомиллаштиришга йуналтириш асосида 
белгилашни курсатади. 
Рахбарнинг таълим муассасасидаги бошкарув фаолиятини яхширок 
тушуниш учун бошкарувнинг функция ва методларини куриб чикиш хамда 
рахбарларни бошкарув фаолиятининг таркибий тузилишини белгилаш 
максадга мувофик хисобланади. 
Муассаса рахбарларининг бошкарув функцияларини шартли равишда 
иккита турга булиш мумкин: профессионал ва ижтимоий-психологик 
функциялар (1-шакл). 
 
1-шакл. Профессионал ва ижтимоий психологик функциялар 
Ахборотлар билан ишлаш турли маълумотларни туплаш, кайта Ищлаш ва 
узатишдан 
иборат 
булиб, 
гурухлар 
фаолиятини 
мУвофицпаштириш 
жараёнида кулланилади. Бу жараёнда рахбар 
муассасага келиб тушаётган асосий маълумотларнинг генератори 
сифатида фаолият курсатяди ва унинг учун асосий мехнат предмети 
 
тавсифловчи хусусиятлар: мактаб бошкарувини ички ва ташки узгаришларга мослаштириш, рахбарлик услубларидан корпоратив фойдаланиш, таълим менежментининг тамойилларини узлаштириш ва куллаш, бошкарувни мактаб фаолиятини ривожлантириш ва такомиллаштиришга йуналтириш асосида белгилашни курсатади. Рахбарнинг таълим муассасасидаги бошкарув фаолиятини яхширок тушуниш учун бошкарувнинг функция ва методларини куриб чикиш хамда рахбарларни бошкарув фаолиятининг таркибий тузилишини белгилаш максадга мувофик хисобланади. Муассаса рахбарларининг бошкарув функцияларини шартли равишда иккита турга булиш мумкин: профессионал ва ижтимоий-психологик функциялар (1-шакл). 1-шакл. Профессионал ва ижтимоий психологик функциялар Ахборотлар билан ишлаш турли маълумотларни туплаш, кайта Ищлаш ва узатишдан иборат булиб, гурухлар фаолиятини мУвофицпаштириш жараёнида кулланилади. Бу жараёнда рахбар муассасага келиб тушаётган асосий маълумотларнинг генератори сифатида фаолият курсатяди ва унинг учун асосий мехнат предмети  
 
ахборотлар булиб, улар асосида карорлар - бошкарув жараёнининг 
махсулотлари ишлаб чикилади. Унинг асосий хусусията рахбарлар томонидан 
ходимларнинг мехнат жараёнидан коникишларига кизикишларнинг вужудга 
келиши билан белгиланиб, бу хусусият рахбарнинг бошка функциялари ва 
ахборотлар билан ишлаш функциясининг колган к^фсаткичлари билан боглик 
булади. 
Ташкилотчилик функциялари ходимларга берилган топширикларни 
бажариш учун жамоанинг фаолиятини ташкил этишда амалга оширилади. 
Ташкил 
этиш 
рахбарнинг 
асосий 
ва 
масъулиятли 
функцияларидан 
хисобланади ва у бир неча боскичларни уз ичига олади (2-шакл). 
 
 
 
2-шакл. Ташкилотчилик функцияси боскичлари 
Ижтимоийлаштириш - ходимларда юксак маънавият, I маданият ва 
ижодий фаолиятни шакллантиришдан иборат булиб, I жамоада ижобий 
мухитни яратишга хизмат килади. 
Бошкарув жараёнида турли хил масалалар юзасидан, гурдй даражадаги, 
максади, вазифаси ва мазмунига кура бир-биридан фарк J килувчи стратегик, 
тактик, умумий, анъанавий, тезкор ва бошка турли карорлар кабул килинади. 
Максадга эришиш йуналишидаг» масалаларни ва муаммоли вазиятни хал 
килишда мухим ахамият касв этувчи мазкур карорлар, муассаса фаолиятини 
мувофиклаштирчшг? 
йуналтирилган 
булади. 
Кдрор 
кабул 
килиш 
функцияларини амагтг. оширишда рахбарларнинг демократик тамойилларга 
 
ахборотлар булиб, улар асосида карорлар - бошкарув жараёнининг махсулотлари ишлаб чикилади. Унинг асосий хусусията рахбарлар томонидан ходимларнинг мехнат жараёнидан коникишларига кизикишларнинг вужудга келиши билан белгиланиб, бу хусусият рахбарнинг бошка функциялари ва ахборотлар билан ишлаш функциясининг колган к^фсаткичлари билан боглик булади. Ташкилотчилик функциялари ходимларга берилган топширикларни бажариш учун жамоанинг фаолиятини ташкил этишда амалга оширилади. Ташкил этиш рахбарнинг асосий ва масъулиятли функцияларидан хисобланади ва у бир неча боскичларни уз ичига олади (2-шакл). 2-шакл. Ташкилотчилик функцияси боскичлари Ижтимоийлаштириш - ходимларда юксак маънавият, I маданият ва ижодий фаолиятни шакллантиришдан иборат булиб, I жамоада ижобий мухитни яратишга хизмат килади. Бошкарув жараёнида турли хил масалалар юзасидан, гурдй даражадаги, максади, вазифаси ва мазмунига кура бир-биридан фарк J килувчи стратегик, тактик, умумий, анъанавий, тезкор ва бошка турли карорлар кабул килинади. Максадга эришиш йуналишидаг» масалаларни ва муаммоли вазиятни хал килишда мухим ахамият касв этувчи мазкур карорлар, муассаса фаолиятини мувофиклаштирчшг? йуналтирилган булади. Кдрор кабул килиш функцияларини амагтг. оширишда рахбарларнинг демократик тамойилларга  
 
асосланиши, барча ходимларни м аз кур жараёнга жалб этиш, юкори 
самарадорликка эришишда уз таъсирини курсатади. 
Таълим муассасаларини бошкаришнинг узига хослиги куйидаги 
функцияларда (3-шакл) аникрок ифодаланади - ахборот-тахлил, максадли-
мотивлаштириш, олдиндан куриш- режалаштириш, ташкилий-ижрочилик, 
назорат-ташхис ва тартибга солиш-мувофиклаштириш. 
3-шакл. Таълим муассасаси рахбарларининг 
бошкарув функциялари 
Ахборот-тацлил функцияси. Унинг асосий вазифаси педагогик тизимлар 
(педагогик жараён) тугрисида узлуксиз равишда ахборотлар туплаш ва уларни 
чукур урганиш хдмда объектив бахрлашдан иборат. Бу вазифаларни бажариш 
асосида бошкарув фаолиятининг стратегияси, ривожланиш омиллари, 
оажарилишини ташкил этиш ва назорат килиш йуллари яникланади. Шунинг 
учун, ахборотлар нафакат ишончли, балки янги ва фойдали булиши х,ам зарур. 
Максадли-мотивлаштириш 
функцияси. 
Мотивлаштириш 
’Л[а 
сурилаётган максадга эришиш буйича барча бошкарув бъектларида 
кизикишлар уйготишга йуналтирилган гадбирларни ташкил этишни назарда 
тутади. Мотивлаштириш 'аракатлар ва тадбирларни етарли даражада ташкил 
этиш учун зарур. Бунда мотивларнинг хусусиятларини хисобга олиш зарур 
булиб, кандай мотивлар бошкарув фаолиятини йуналтириши ва кайсилари 
самарали харакатлар режасини тузишга имконият яратишини билиш узига хос 
ахамият касб этади. 
 
асосланиши, барча ходимларни м аз кур жараёнга жалб этиш, юкори самарадорликка эришишда уз таъсирини курсатади. Таълим муассасаларини бошкаришнинг узига хослиги куйидаги функцияларда (3-шакл) аникрок ифодаланади - ахборот-тахлил, максадли- мотивлаштириш, олдиндан куриш- режалаштириш, ташкилий-ижрочилик, назорат-ташхис ва тартибга солиш-мувофиклаштириш. 3-шакл. Таълим муассасаси рахбарларининг бошкарув функциялари Ахборот-тацлил функцияси. Унинг асосий вазифаси педагогик тизимлар (педагогик жараён) тугрисида узлуксиз равишда ахборотлар туплаш ва уларни чукур урганиш хдмда объектив бахрлашдан иборат. Бу вазифаларни бажариш асосида бошкарув фаолиятининг стратегияси, ривожланиш омиллари, оажарилишини ташкил этиш ва назорат килиш йуллари яникланади. Шунинг учун, ахборотлар нафакат ишончли, балки янги ва фойдали булиши х,ам зарур. Максадли-мотивлаштириш функцияси. Мотивлаштириш ’Л[а сурилаётган максадга эришиш буйича барча бошкарув бъектларида кизикишлар уйготишга йуналтирилган гадбирларни ташкил этишни назарда тутади. Мотивлаштириш 'аракатлар ва тадбирларни етарли даражада ташкил этиш учун зарур. Бунда мотивларнинг хусусиятларини хисобга олиш зарур булиб, кандай мотивлар бошкарув фаолиятини йуналтириши ва кайсилари самарали харакатлар режасини тузишга имконият яратишини билиш узига хос ахамият касб этади.  
 
Максад ихтиёрий тизимнинг ташкил этувчи компоненти хисобланади, 
педагогик тизимни бошкаришда максаднинг ахамияти аник фаолиятнинг 
максади сифатида белгиланади. Бунда аввал максад умумий хисобланади, уни 
лойихалаштириш жараёнида тактика ва вазиятлар хам инобатга олинган холда 
топширикдар 
буйича 
таксимланади. 
Яъни, 
бошкарувда 
максадни 
шакллаштириш бир неча даражада амалга оширилади: умумий максадни 
белгилаш; умумий (стратегик) максадни аниклаштириш; вазиятга к^ра 
максадларни ишлаб чикиш. 
Бошкарув тизимида максадга самарали эришишнинг асосий шартларидан 
бири максадни белгилаш талабларига риоя килиш: максадлар олдиндан 
белгиланган ва аник шакллантирилган булиши; бажарувчилар томонидан 
кабул килинган ва уларга тушунарли булиши; максадлар тахлил килинган ва 
бажарилиш муддати белгиланган, шунингдек, бажарувчиларнинг харакати 
мотивлаштирилган булиши; вертикал ва горизонтал буйича келишилган турли 
хил топшириклар йуналишида таксимлани- шида максадларнинг бирлиги 
сакланиши зарур хисобланади. Олдиндан куриш-режалаштириш функцияси. 
Бошкарув фаолияти-ни олдиндан куриш (англаш) ва режалаштириш 
функцияси учун максадли-мотивлаштириш бошлангич асос булиб хизмат 
килади, олдиндан куриш-режалаштириш функцияси си ташкилий шакллар, 
усуллар, таъсир этувчи воситаларни аниклайди, назоратнинг меъёри ва 
натижаларини бахолашга хизмат килади, шунингдек, педагогик тизимни ва 
унинг иштирокчиларининг харакати ва фаолиятини мувофиклаштириш ва 
тартибга солишга имконият яратади. 
Шундай килиб, олдиндан куриш-режалаштириш функцияси, энг аввало, 
ташки мухитнинг таъсирини ва мавжуд имкониятларни хисобга олган холда, 
белгиланган максадга эришиш йулларини аниклашни назарда тутади ва у уз 
навбатида куйидаги учта вазифаларни бажариш билан боглик булади: 
1. 
Педагогик тизимнинг эришган даражасини (холатини) аник- лаш ва 
ривожланишга харакат килиш даврини аник белгилаш. 
Максад ихтиёрий тизимнинг ташкил этувчи компоненти хисобланади, педагогик тизимни бошкаришда максаднинг ахамияти аник фаолиятнинг максади сифатида белгиланади. Бунда аввал максад умумий хисобланади, уни лойихалаштириш жараёнида тактика ва вазиятлар хам инобатга олинган холда топширикдар буйича таксимланади. Яъни, бошкарувда максадни шакллаштириш бир неча даражада амалга оширилади: умумий максадни белгилаш; умумий (стратегик) максадни аниклаштириш; вазиятга к^ра максадларни ишлаб чикиш. Бошкарув тизимида максадга самарали эришишнинг асосий шартларидан бири максадни белгилаш талабларига риоя килиш: максадлар олдиндан белгиланган ва аник шакллантирилган булиши; бажарувчилар томонидан кабул килинган ва уларга тушунарли булиши; максадлар тахлил килинган ва бажарилиш муддати белгиланган, шунингдек, бажарувчиларнинг харакати мотивлаштирилган булиши; вертикал ва горизонтал буйича келишилган турли хил топшириклар йуналишида таксимлани- шида максадларнинг бирлиги сакланиши зарур хисобланади. Олдиндан куриш-режалаштириш функцияси. Бошкарув фаолияти-ни олдиндан куриш (англаш) ва режалаштириш функцияси учун максадли-мотивлаштириш бошлангич асос булиб хизмат килади, олдиндан куриш-режалаштириш функцияси си ташкилий шакллар, усуллар, таъсир этувчи воситаларни аниклайди, назоратнинг меъёри ва натижаларини бахолашга хизмат килади, шунингдек, педагогик тизимни ва унинг иштирокчиларининг харакати ва фаолиятини мувофиклаштириш ва тартибга солишга имконият яратади. Шундай килиб, олдиндан куриш-режалаштириш функцияси, энг аввало, ташки мухитнинг таъсирини ва мавжуд имкониятларни хисобга олган холда, белгиланган максадга эришиш йулларини аниклашни назарда тутади ва у уз навбатида куйидаги учта вазифаларни бажариш билан боглик булади: 1. Педагогик тизимнинг эришган даражасини (холатини) аник- лаш ва ривожланишга харакат килиш даврини аник белгилаш.  
 
2. Педагогик тизимнинг келажагини аниклаш, уни социум ва таълим 
муассасасининг имкониятлари ва эхтиёжларига Мос равишда ташкил 
этиш ва харакатлантириш. 
3. Педагогик тизимнинг эгаллаб турган холатидан келажакка 
йуналтириш, ривожлантириш стратегияси Vi тактикаларини аниклаш. 
Ташкилий-ижрочилик 
функцияси. 
Бу 
функция 
бошкарув 
фаолиятининг барча й^налишларида уз аксини топади. ЯъНИ, % 
кадрлар танлаш ва жой-жойига к^йиш, ижрочиларнинг узаро таъсир 
этиш тизимини шакллантириш, ахборотлар ту плат ва уларга иШлоЬ 
бериш фаолиятлари билан боглщ булади. Бунинг натижасида у бкй бу 
педагогик тизимга хос таркибий тузилиш вужудга келади. 
Ташкилий-ижрочилик функциясини самарали амалга ошириш узаро 
ишонч ва ёрдам, хар кимга танлаш хукукини бериш, факат максадни 
белгилаш эмас, балки унга эришиш мезонларини хам белгилаш, 
ходимларнинг шахсий имкониятлари ва кобилиятларинй тула намоён 
этишлари учун шароитлар яратиш, бажарилган ишлар учун 
рагбатлантириш ва хар бир ходимнинг мехнатини объектив бахолаш 
билан боглик булиб, жамоада мухим ижтимоий мухитнинг вужудга 
келишида узига хос ахамият касб этади. 
Назорат-ташхис функцияси. Назорат - бу бошкарув жараёнининг фаол 
боскичларидан бири булиб, у бошкарувнинг барча функциялари билан 
боглик булади. Умумий холда назорат режапаштирилган натижа билан 
хаки кий эришилган натижапарни узаро солиштириш жараёни булиб, 
у фаолиятнинг муваффакиятини аниклашга имконият яратади. 
Педагогик тизимни бошкариш жараёнида кузланган иуналишдан четга 
чикишлар хам вужудга келиши мумкин, ундай вазиятларда назорат 
йул куйилаётган хатоларнинг !la абини уз вактида аниклаш ва уларни 
тузатиш усулларини елгилаш имкониятларини яратади. Шунинг учун 
бошкарув аолиятининг барча боскичлари учун назорат зарур 
хисобланади. 
2. Педагогик тизимнинг келажагини аниклаш, уни социум ва таълим муассасасининг имкониятлари ва эхтиёжларига Мос равишда ташкил этиш ва харакатлантириш. 3. Педагогик тизимнинг эгаллаб турган холатидан келажакка йуналтириш, ривожлантириш стратегияси Vi тактикаларини аниклаш. Ташкилий-ижрочилик функцияси. Бу функция бошкарув фаолиятининг барча й^налишларида уз аксини топади. ЯъНИ, % кадрлар танлаш ва жой-жойига к^йиш, ижрочиларнинг узаро таъсир этиш тизимини шакллантириш, ахборотлар ту плат ва уларга иШлоЬ бериш фаолиятлари билан боглщ булади. Бунинг натижасида у бкй бу педагогик тизимга хос таркибий тузилиш вужудга келади. Ташкилий-ижрочилик функциясини самарали амалга ошириш узаро ишонч ва ёрдам, хар кимга танлаш хукукини бериш, факат максадни белгилаш эмас, балки унга эришиш мезонларини хам белгилаш, ходимларнинг шахсий имкониятлари ва кобилиятларинй тула намоён этишлари учун шароитлар яратиш, бажарилган ишлар учун рагбатлантириш ва хар бир ходимнинг мехнатини объектив бахолаш билан боглик булиб, жамоада мухим ижтимоий мухитнинг вужудга келишида узига хос ахамият касб этади. Назорат-ташхис функцияси. Назорат - бу бошкарув жараёнининг фаол боскичларидан бири булиб, у бошкарувнинг барча функциялари билан боглик булади. Умумий холда назорат режапаштирилган натижа билан хаки кий эришилган натижапарни узаро солиштириш жараёни булиб, у фаолиятнинг муваффакиятини аниклашга имконият яратади. Педагогик тизимни бошкариш жараёнида кузланган иуналишдан четга чикишлар хам вужудга келиши мумкин, ундай вазиятларда назорат йул куйилаётган хатоларнинг !la абини уз вактида аниклаш ва уларни тузатиш усулларини елгилаш имкониятларини яратади. Шунинг учун бошкарув аолиятининг барча боскичлари учун назорат зарур хисобланади.  
 
Давлат таълим стандартларининг жорий этилиши, таълим тавд 
аСаЛариГа ижодий эркинлик имкониятларининг берилиши, „аз0ИМ 
^Раёнларининг 
диверсификациялаштирилиши 
натижасида 
адПана^ТаШХИС ФУНКЦИЯСИ педагогик жараённинг асосий 
мазмунига Рсдаго ®°Рмокда- Шуни хам тасдиклаш мумкинки, назорат 
ва ■'•^.адиГИтТИЗИМНИНГ хзРакатланиш стратегияси синонимлар 
хисоб- ^•Ридан рУНГа асосан бошкарувда назоратнинг мухим 
хусусият- ири педагогик жараённинг барча иштирокчиларининг 
-муваффакиятларини куллаб-кувватлашни назарда тутади, бунинг 
учун;,унга катор талаблар белгиланади: стратегик й)шалишга эга 
булиши; фаолиятнинг ижюбий натижаларига йунал гирнлган булиши; 
утказиладиган объектга мувофик булиш; уз вактида ташкил (рдплиши, 
ихча^ва тежамли булиши ва хк. 
Бошкарув 
назоратининг 
асосланганлиги 
ташхис 
оркали 
■И^едаланади. Махсус восита ва методларни куллаш, хар томонлама 
$фпашда йуллари билан объектнрнг ички холатини тавсифловчи 
!3йеацраларнинг 
мазмун-мохиятани 
аникдашга 
йунаптирилган 
дадшис англашиинг алохида куринишини ифодалайди. Бошкарувда 
подкис куйишнинг куп кирралилиги уни амалга оширишнинг туртта 
тури ни таснифлашга имконият яратади - компонентлар (бубича 
ташхис, структуравий ташхис, тизим ташхиси, олдиндан txyp.ii: 
(англаш);, Ташхис куйишнинг хдр бир тури узига хос бвдгиланган 
функцияни 
бажаради, 
уларни 
танлаш 
эришишимиз 
буянам 
натижапарга кура амалга оширилади. 
^вкшпТ^ртибга солиш-мувофиклаштирнш функциясн. Мазкур фуИйДйя. 
педагогик тизимнинг холатини зарурий, белгиланган •дарджада ушлаб турищ, 
уни янги сифат даражасига кутариш ва педагогик жараёнда йул куйилаётган 
хатоликларни тузатиш хамда родагогик жараён иш гирокчиларининг хатги-
харакатларини тартибга ррдИШ учун хизмат килади. Бу функция ёрдамида 
педагогик тизим субъектларининг турли харакатлари мувофик 1аштирилади. 
Давлат таълим стандартларининг жорий этилиши, таълим тавд аСаЛариГа ижодий эркинлик имкониятларининг берилиши, „аз0ИМ ^Раёнларининг диверсификациялаштирилиши натижасида адПана^ТаШХИС ФУНКЦИЯСИ педагогик жараённинг асосий мазмунига Рсдаго ®°Рмокда- Шуни хам тасдиклаш мумкинки, назорат ва ■'•^.адиГИтТИЗИМНИНГ хзРакатланиш стратегияси синонимлар хисоб- ^•Ридан рУНГа асосан бошкарувда назоратнинг мухим хусусият- ири педагогик жараённинг барча иштирокчиларининг -муваффакиятларини куллаб-кувватлашни назарда тутади, бунинг учун;,унга катор талаблар белгиланади: стратегик й)шалишга эга булиши; фаолиятнинг ижюбий натижаларига йунал гирнлган булиши; утказиладиган объектга мувофик булиш; уз вактида ташкил (рдплиши, ихча^ва тежамли булиши ва хк. Бошкарув назоратининг асосланганлиги ташхис оркали ■И^едаланади. Махсус восита ва методларни куллаш, хар томонлама $фпашда йуллари билан объектнрнг ички холатини тавсифловчи !3йеацраларнинг мазмун-мохиятани аникдашга йунаптирилган дадшис англашиинг алохида куринишини ифодалайди. Бошкарувда подкис куйишнинг куп кирралилиги уни амалга оширишнинг туртта тури ни таснифлашга имконият яратади - компонентлар (бубича ташхис, структуравий ташхис, тизим ташхиси, олдиндан txyp.ii: (англаш);, Ташхис куйишнинг хдр бир тури узига хос бвдгиланган функцияни бажаради, уларни танлаш эришишимиз буянам натижапарга кура амалга оширилади. ^вкшпТ^ртибга солиш-мувофиклаштирнш функциясн. Мазкур фуИйДйя. педагогик тизимнинг холатини зарурий, белгиланган •дарджада ушлаб турищ, уни янги сифат даражасига кутариш ва педагогик жараёнда йул куйилаётган хатоликларни тузатиш хамда родагогик жараён иш гирокчиларининг хатги- харакатларини тартибга ррдИШ учун хизмат килади. Бу функция ёрдамида педагогик тизим субъектларининг турли харакатлари мувофик 1аштирилади.  
 
Уз навбагида мувофиклаштириш педагогик тизимнинг харакатланиш 
Йуналиши билан барча бугинларининг узаро уйгунлашувида юкори 
даражадаги тезкорликни талаб этади. 
 
3.БОШКАРУВ АЛГОРИТМ 
        Мактаб рахбарларининг асосий функцияси таълим муассасаси олдига 
қўйилган максадларга эришишда мактабнинг хаётий фаолиятини таъминлаш 
буйича бошкарув йуналишидаги масалаларнинг ижобий ечимини топиш,хал 
этиш хисобланади. 
      Алохида таъкидлаш зарурки, бошкарув фаолияти еки ихтиёрий фаолият 
инсон-инсон муносабати, шунингдек, инсоннинг ташки мухит билан 
муносабатлари, тарбиявий муносабатлар шаклида, яъни шахснинг эхтиёжлари 
талабларидан келиб чикиб кузланган максадни амалга оширишдаги узаро 
алокалар шаклида тахлил килинади ва урганилади. Фаолият максади объектив 
бўлиб, ўз ўрнида шахс томонидан белгиланади ва у фаолиятнинг асосий 
компоненти хисобланади. Шунингдек, фаолият субъектни маълум бир 
харакатга келтирувчи сабабларни аниклайди ва унда аник бир шахснинг 
фаолияти ва максад ифодаланади. 
      Маълумки, 
бошкарув 
фаолияти 
субъектлар 
томонидан 
лавозими 
йуналишидаги функцияларини бажаришлари жараёнида амалга оширилади. 
Бошкарув фаолияти олдиндан белгиланган хатти - ҳаракатлар мажмуаси, 
шунингдек, бошкарув жараёни боскичлари сифатида мактаб рахбарининг 
максадга 
йуналтирилган 
функцияларининг 
структураси 
бошкарув 
предметлари оркали белгш.сЫайХ. Демак, бошкарув узига хос хусусиятларга 
эга б^лйб, улар макёадга эришишда хдракатлар изчиллиги билан белгйланади. 
Бу жихдглар Ц узидан максадга к)фа аникланмайди, балки максадга1 
зриш1пЙ*АтМ шарт-шароитлар ^ркали белгиланади. Агар максад ^t^pMiaca, 
у ocihf- ланган вакгдат шароМлар' харйкатлар: ‘гЛркибк узгариб (хчжтн'/0 
Т аълйм-тарбия жар&е'нини ташкил эти Hi ва уНИнг к'шм^ййШ гаком 
иллаштйриш йуналишидаги ихтиёриЙ инновацион фабЛШ^ мавжуд булган 
Уз навбагида мувофиклаштириш педагогик тизимнинг харакатланиш Йуналиши билан барча бугинларининг узаро уйгунлашувида юкори даражадаги тезкорликни талаб этади. 3.БОШКАРУВ АЛГОРИТМ Мактаб рахбарларининг асосий функцияси таълим муассасаси олдига қўйилган максадларга эришишда мактабнинг хаётий фаолиятини таъминлаш буйича бошкарув йуналишидаги масалаларнинг ижобий ечимини топиш,хал этиш хисобланади. Алохида таъкидлаш зарурки, бошкарув фаолияти еки ихтиёрий фаолият инсон-инсон муносабати, шунингдек, инсоннинг ташки мухит билан муносабатлари, тарбиявий муносабатлар шаклида, яъни шахснинг эхтиёжлари талабларидан келиб чикиб кузланган максадни амалга оширишдаги узаро алокалар шаклида тахлил килинади ва урганилади. Фаолият максади объектив бўлиб, ўз ўрнида шахс томонидан белгиланади ва у фаолиятнинг асосий компоненти хисобланади. Шунингдек, фаолият субъектни маълум бир харакатга келтирувчи сабабларни аниклайди ва унда аник бир шахснинг фаолияти ва максад ифодаланади. Маълумки, бошкарув фаолияти субъектлар томонидан лавозими йуналишидаги функцияларини бажаришлари жараёнида амалга оширилади. Бошкарув фаолияти олдиндан белгиланган хатти - ҳаракатлар мажмуаси, шунингдек, бошкарув жараёни боскичлари сифатида мактаб рахбарининг максадга йуналтирилган функцияларининг структураси бошкарув предметлари оркали белгш.сЫайХ. Демак, бошкарув узига хос хусусиятларга эга б^лйб, улар макёадга эришишда хдракатлар изчиллиги билан белгйланади. Бу жихдглар Ц узидан максадга к)фа аникланмайди, балки максадга1 зриш1пЙ*АтМ шарт-шароитлар ^ркали белгиланади. Агар максад ^t^pMiaca, у ocihf- ланган вакгдат шароМлар' харйкатлар: ‘гЛркибк узгариб (хчжтн'/0 Т аълйм-тарбия жар&е'нини ташкил эти Hi ва уНИнг к'шм^ййШ гаком иллаштйриш йуналишидаги ихтиёриЙ инновацион фабЛШ^ мавжуд булган  
 
бошкарув функциялариниш маълум бир изчилликда амалга оширилишини 
галаб этади. Замонавий мактабни бошкариш функцияларини амалга 
оширишни 
режалаштиришда, 
энг 
аавэло, 
бошкарувнинг 
максади, 
функцияларининг мазмун-мохиятт ,ва| вазифалари инобагга олинади. У мумий 
Максадларга эришишпо мазкур функцияларйи амалга ошириш гизимини 
ташкил этувчи; вазифаларнинг бажарилиш кетма-кетлиги белгиланади : 
xaivjflaj мазкур вазифапарни бажаришда кулланиладигрн бошцрдув! 
методлар^и танлаб рлиниб, бошкарув фаолияти: боцрфрувнй ташг4ил| этищ 
тз^ойилдфи*4а конуниятларига асофн амалга ’ оШирилаДи J Объектив 
бошкарув фаолияти факатгина мак 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
бошкарув функциялариниш маълум бир изчилликда амалга оширилишини галаб этади. Замонавий мактабни бошкариш функцияларини амалга оширишни режалаштиришда, энг аавэло, бошкарувнинг максади, функцияларининг мазмун-мохиятт ,ва| вазифалари инобагга олинади. У мумий Максадларга эришишпо мазкур функцияларйи амалга ошириш гизимини ташкил этувчи; вазифаларнинг бажарилиш кетма-кетлиги белгиланади : xaivjflaj мазкур вазифапарни бажаришда кулланиладигрн бошцрдув! методлар^и танлаб рлиниб, бошкарув фаолияти: боцрфрувнй ташг4ил| этищ тз^ойилдфи*4а конуниятларига асофн амалга ’ оШирилаДи J Объектив бошкарув фаолияти факатгина мак