Boshlang’ich sinflarda ta’lim va tarbiya jarayonini modernizatsiyalash, integratsiyalash Umumiy ma’lumot. Mamlakatimiz hayotida katta o’zgarishlar ro’y bermoqda: yangicha ijtimoiy tuzum mustahkamlanib, iqtisodiy munosabatlar tizimi tamomila yangicha asosda qurilmoqda, natijada, yangi kasblar paydo bo’lib, mavjudlariga ham o’zgacha talablar qo’yilmoqda. Ko’plab faoliyat turlarida hech bo’lmaganda bitta chet tilini erkin o’zlashtirish, kompyuter texnikasidan foydalana bilish talab etilmoqda. Shu sababli o’sib kelayotgan yosh avlodni hayotga yangicha tayyorlash talab etilmoqda. Mamlakat ta’lim tizimini modernizatsiyalash zarurati ayni shu holatlar bilan belgilanadi. Hozirda ta’limni modernizatsiyalash davlat ta’lim siyosatining yetakchi g’oyasi va asosiy vazifasi sanaladi. Ta’limni modernizatsiyalash - ta’lim tizimining barcha bo’g’inlari va faoliyatining barcha sohalarini milliy ta’limning eng yaxshi an’analarini saqlagan va boyitgan holda bugungi kun talablari darajasiga ko’tarishga qaratilgan kompleks chora tadbirlardir. Bugungi kunda mamlakatimizda ta’lim tizimini modernizatsiyalash zarurligi haqida ko’p gapirilmoqda. Bu jarayonda ayrim muammolar yuzaga kelishi tabiiy. Birinchi muammo - amaldagi tizimda mavjud ijobiy holatlarni saqlab qolish. Ikkinchisi - avvalgi yillarda jamiyat uchun foydali bo’lgan jihatlar boy berilgan bo’lsa, ularni tiklash. Nihoyat, uchinchisi - ta’lim tizimini jamiyat talablari bilan muvofiqlashtirish. Pedagogika fani va amaliyotida boshlang’ich umumiy ta’limni modernizatsiyalash, ta’lim mazmunini integratsiyalash - kichik yoshdagi o’quvchilarning yosh va individual xususiyatlarini hisobga olgan holda yagona tamoyillar asosida rivojlantiruvchi muhitni yaratish: universal malaka va qobiliyatlarni kommunikativ, ijtimoiy, axborot, kognitiv va boshqa kompetentsiyalarni shakllantirish bilan bog’liq yechimlari belgilangan. Shu asosda proektsiyalanadigan ta’lim mazmuni kichik yoshdagi o’quvchilarning kompleks ta’lim bilish jarayonini tashkil qilish va uning natijalarini bolaning bazaviy kategoriyalarni turli nuqtai nazardan, turli ta’lim sohalarida o’rganadigan, mazmunni bir tildan boshqasiga tarjima qilish usullarini o’zlashtiradigan yagona, u yaxlit jarayon sifatida aniqlashni ta’minlaydi. Bu bilish jarayonida bolaning bilish faoliyatida duch keladigan shaxsiy va madaniy mazmunni keltirib chiqaradi, ta’limni mintaqalashtirishni ta’minlaydi. Ta’limni mintaqalashtirish deganda, tadqiqotchilar bola hayotini ta’minlovchi muhitni, uning hayotiy faoliyatda real umuminsoniy va mahalliy qadriyatlarga aloqador bo’lgan mazmunni o’z ichiga olgan konteksti sifatida qaraydilar. Shaxsning yaxlit rivojlanish sharti sifatida maktabgacha va boshlang’ich ta’limning uzviyligi va uzluksizligini ta’minlash lozim. Yaxlit rivojlanish, dunyoni uyg’unlikda idrok etishsiz, o’rganishning uyg’un shakli bo’lishi mumkin emas. Boshlang’ich ta’lim tizimini modernizatsiyalashda integratsiya masalalari ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ta’limning barcha bo’g’inlarida tobora faol qo’llanayotgan pedagogik integratsiyaning turli yo’nalish, tur va shakllari o’quvchilar, jumladan, kichik yoshdagi o’quvchilarning ma’naviy kuch, qobiliyatlarini ochish uchun maqbul sharoit yaratib, ta’lim tizimiga yangicha gumanistik yo’nalganlik baxsh etadi. Pedagogik integratsiya o’zining texnologik infrastsrukturasi, o’z ,,Tayanch” ta’lim texnologiyalariga ega. O’qituvchi, eng avvalo, o’z sinfidagi o’quvchining tayyorgarlik darajasini tahlil qiladi, uning psixologik xususiyatlari va bilishga bo’lgan qiziqishlarini baholaydi. Ularning o’quv faoliyatida murakkabliklar integratsiyalash metodini qo’llash sabablardan biri bo’lishi mumkin. Ko’p hollarda o’quvchilarning ma’lum o’quv fanini muvaffaqiyatli o’zlashtirishi boshqa, bir fanga oid bilim va malakalarning mavjud bo’lishini ko’zda tutadi. Masalan, matnni tez va savodli ko’chirib yozish ko’p jihatdan ravon va to’g’ri o’qish malakasiga bog’liq. Ammo xatto muhim sheriklik aniq ko’zga tashlanmasa ham, o’qituvchi o’z fanining mazmun- mohiyatini qat’iy baholab, ,,izolyatsiyalangan” ajratilgan o’qitish yetarli emasligi, xatto zararli ekanini anglab yetishi lozim. Dunyoning yagona ekani, unda son- sanoqsiz aloqadorliklar mavjudligini, biror bir muhim masalani ko’plab boshqalariga daxlsiz ko’rib chiqish mumkin emasligini tobora aniq, idrok etib boriladi. Bunday hollarda qiyoslash, taqqoslash talab etiladi. Bu ham integratsiya uchun bir asos. Biroq o’qituvchilar o’z fanlarini o’qitishda ta’limning istiqboldagi maqsadlarini yaqinlashtiradigan o’zaro hamkorlik maydonini aniqlay olishi integratsiyaning yanada chuqur asosi sanaladi. G’oyani amalga oshirish, maqsadga erishish uchun ta’limning tegishli texnologiyasini ishlab chiqish, ko’p hollarda munozaraga sabab bo’layotgan integratsiyalangan dars davomida o’qituvchi va o’quvchi faoliyatini tashkil etish masalasini hisobga olish talab etiladi. Eng avvalo, integratsiyalangan kursga kiritilgan aynan bir masalani hal qilish asosida bilishga qiziqish va umum o’quv ko’nikma va malakalarini ishlab chiqish jarayonini intensivlash masalasi dolzarblik kasb etadi. Darsni o’qituvchilar birga yoki alohida olib borishi mumkin, Biroq natija ularning birgalikdagi sa’y-harakatlari hisobiga erishiladi. Oddiy bir misol: ko’plab o’qituvchilar bolalarga vazifalarni daftarda rasmiylashtirishga oid turlicha talablar qo’yadi, natijada kichkintoylar ancha vaqtgacha tegishli tartibning ,,o’rtamiyona” variantni topolmay qiynaladi. Integratsiyalangan kurs doirasida esa o’qituvchilar nimani muhim, nimani asosiy bo’lmagan deb hisoblashni avvaldan kelishib olishi, o’quvchilarni o’z ishlarini ratsional rasmiylashtirishga, og’zaki javoblarini to’g’ri tuzishga o’rgatishi, ularga o’z-o’zini nazorat va o’z-o’zini baholash ko’nikmalarini singdirishi mumkin. O’qituvchilarning bu kabi hamkorligiga asoslangan darslarni ham, garchi ularda o’rganiladigan material sira kesishmasa-da, integratsiyalangan darslar sirasiga kiritiladi. Mazkur muammo boshlang’ich maktabda o’ziga xos murakkkabliklarga ega. Ayni paytda uni hal qilishni yengillashtiradigan omillar ham mavjud. Bir tomondan, boshlang’ich maktabda o’quv fanlari soni ko’p emas. Boshqa tomondan, boshlang’ich sinf o’qituvchilari integratsiyalangan darslarga o’tishi oson, zero deyarli barcha o’quv fanini ularning o’zi olib boradi. Integratsiyalangan dars o’qituvchidan qo’shimcha tayyorgarlik, ko’proq eruditsiya, yuksak professionalizmni talab qiladi. Bunday darsni ishlab chiqar ekan o’qituvchi quyidagilarni hisobga olishi kerak: