BOSHLANG‘ICH SINFLARDA TEXNOLOGIYA TA’LIMINI MAZMUNI

Time

Yuklangan vaqt

2025-11-08

Downloads

Yuklab olishlar soni

0

Pages

Sahifalar soni

15

File size

Fayl hajmi

89,5 KB

Sotib olish Sotib olish (4900so'm)

BOSHLANG‘ICH SINFLARDA TEXNOLOGIYA TA’LIMINI MAZMUNI Reja: 1. Texnologiya ta`limi va tarbiyasining maqsad va vazifalari 2. Boshlang`ich sinflarda texnologiya ta`limining mazmuni 3.“Kasbiy kompetentlik” tushunchasining mohiyati. 4.Boshlang`ich sinf texnologiya darslariga kompetension yondashuv Tayanch so`zlar Boshlang`ich ta`lim, texnologiya, tarbiya, faoliyat, jarayon, dars, bilim, ko`nikma, malaka. Jamiyatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar asosida umumiy o`rta ta`lim mazmuni va sifatiga qo`yiladigan talablarni keskin ortib borishi, erkin bozor munosabatlariga va xususiy mulk ustuvorligiga asoslangan iqtisodiyotni rivojlanishi hamda tadbirkorlik faoliyatini keng joriy qilishda o`quvchi shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari ustuvorligi, ta`lim va o`qitish sifatini baholashning xalqaro standartlarini joriy etilayotganligini inobatga olgan holda umumiy o`rta ta`lim maktablarida o`qitiladigan - Mehnat ta`limi fani nomi “Texnologiya” fani deb o`zgartirildi hamda bugungi kun talablaridan kelib chiqib ko`p tarmoqli yo`nalishlarga asoslangan holda ishlab chiqildi. Texnologiya ta`limi bo`yicha DTS da umumiy o`rta ta`lim maktablarida texnologiya va kasb tanlashga yo`naltirishning tayanch mazmuni hamda maktabni Logotip
BOSHLANG‘ICH SINFLARDA TEXNOLOGIYA TA’LIMINI MAZMUNI Reja: 1. Texnologiya ta`limi va tarbiyasining maqsad va vazifalari 2. Boshlang`ich sinflarda texnologiya ta`limining mazmuni 3.“Kasbiy kompetentlik” tushunchasining mohiyati. 4.Boshlang`ich sinf texnologiya darslariga kompetension yondashuv Tayanch so`zlar Boshlang`ich ta`lim, texnologiya, tarbiya, faoliyat, jarayon, dars, bilim, ko`nikma, malaka. Jamiyatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar asosida umumiy o`rta ta`lim mazmuni va sifatiga qo`yiladigan talablarni keskin ortib borishi, erkin bozor munosabatlariga va xususiy mulk ustuvorligiga asoslangan iqtisodiyotni rivojlanishi hamda tadbirkorlik faoliyatini keng joriy qilishda o`quvchi shaxsi, uning intilishlari, qobiliyati va qiziqishlari ustuvorligi, ta`lim va o`qitish sifatini baholashning xalqaro standartlarini joriy etilayotganligini inobatga olgan holda umumiy o`rta ta`lim maktablarida o`qitiladigan - Mehnat ta`limi fani nomi “Texnologiya” fani deb o`zgartirildi hamda bugungi kun talablaridan kelib chiqib ko`p tarmoqli yo`nalishlarga asoslangan holda ishlab chiqildi. Texnologiya ta`limi bo`yicha DTS da umumiy o`rta ta`lim maktablarida texnologiya va kasb tanlashga yo`naltirishning tayanch mazmuni hamda maktabni
bitirgan o`quvchilarning texnologiya ta`limi fanidan tayyorgarlik darajasini me`yorlari ifodalanadi. “Texnologiya” tushunchasi X1X asrning ikkinchi yarmidan boshlab moddiy ishlab chiqarish, xom-ashyoni qayta ishlashga texnologik yondashish zaruriyatining vujudga kelishi munosabati bilan fanga kirib keldi va yunoncha “Texnik” – mahorat, san`at hamda “Logos” – fan ta`limot ma`nosini anglatadi. Ta`lim jarayoniga nisbatan esa bu tushuncha o`qish va o`qitishning o`zaro uzviyligini, aloqadorlik bosqichlarini ajratish, ta`lim-tarbiya jarayonida belgilangan maqsadga erishish uchun bajariladigan ishlarni muvofiqlashtirish, ularning ketma- ketligi va bosqichma-bosqichligini ta`minlash, rejalashtirilgan barcha ishlar va amallarni talab darajasida bajarishni anglatadi. Texnologiya ta`limi o`qituvchisi rahbarligida o`quvchilar tomonidan bajariladigan aqliy va jismoniy harakatlar jarayonidan iborat bo`lib, yakuniy natijada ularning mehnat qurollari, vositalari va jarayonlari haqidagi bilimlarini hamda ma`lum sohadagi ishlab chiqarish mehnatini bajarish uchun zarur amaliy ko`nikma va malakalarni egallashlariga ongli ravishda kasb tanlashga hamda jamiyat va shaxs farovonligi yo`lida mehnat faoliyatida ko`nikishlariga imkon beruvchi shaxsiy sifatlarni va tafakkurlarni rivojlantirishga qaratilgan o`quv fanidir. Kichik sinf o`quvchilarini qo`l mehnatiga o`rgatishning asosiy maqsadi, boshlang`ich mehnat elementlari bosqichlarini, ya`ni bajariladigan ishlarning oddiy elementlari (qog`ozlarni buklash, qirqish, yelimlash, geometrik shakllarni yasash, applikatsiya ishlari)ni yasash bilan boshlaydilar. Undan tashqari qo`l mehnatiga o`rgatishda „Tikish va bichish", „Pazandachilik", „Plastilin bilan ishlash", „Qog`oz va karton bilan ishlash", „Applikatsiya va mozaika ishlari" turlari bilan bosqich ma-bosqich tanishib boradilar. Umumiy o`rta ta`lim maktabida texnologiya fanini o`qitishning maqsadi: -o`quvchilarning aqliy va jismoniy mehnat turlari, jarayonlari bilan tanishtirish; -kasblar to`g`risida ma`lumotlar bilan tanishtirish; Logotip
bitirgan o`quvchilarning texnologiya ta`limi fanidan tayyorgarlik darajasini me`yorlari ifodalanadi. “Texnologiya” tushunchasi X1X asrning ikkinchi yarmidan boshlab moddiy ishlab chiqarish, xom-ashyoni qayta ishlashga texnologik yondashish zaruriyatining vujudga kelishi munosabati bilan fanga kirib keldi va yunoncha “Texnik” – mahorat, san`at hamda “Logos” – fan ta`limot ma`nosini anglatadi. Ta`lim jarayoniga nisbatan esa bu tushuncha o`qish va o`qitishning o`zaro uzviyligini, aloqadorlik bosqichlarini ajratish, ta`lim-tarbiya jarayonida belgilangan maqsadga erishish uchun bajariladigan ishlarni muvofiqlashtirish, ularning ketma- ketligi va bosqichma-bosqichligini ta`minlash, rejalashtirilgan barcha ishlar va amallarni talab darajasida bajarishni anglatadi. Texnologiya ta`limi o`qituvchisi rahbarligida o`quvchilar tomonidan bajariladigan aqliy va jismoniy harakatlar jarayonidan iborat bo`lib, yakuniy natijada ularning mehnat qurollari, vositalari va jarayonlari haqidagi bilimlarini hamda ma`lum sohadagi ishlab chiqarish mehnatini bajarish uchun zarur amaliy ko`nikma va malakalarni egallashlariga ongli ravishda kasb tanlashga hamda jamiyat va shaxs farovonligi yo`lida mehnat faoliyatida ko`nikishlariga imkon beruvchi shaxsiy sifatlarni va tafakkurlarni rivojlantirishga qaratilgan o`quv fanidir. Kichik sinf o`quvchilarini qo`l mehnatiga o`rgatishning asosiy maqsadi, boshlang`ich mehnat elementlari bosqichlarini, ya`ni bajariladigan ishlarning oddiy elementlari (qog`ozlarni buklash, qirqish, yelimlash, geometrik shakllarni yasash, applikatsiya ishlari)ni yasash bilan boshlaydilar. Undan tashqari qo`l mehnatiga o`rgatishda „Tikish va bichish", „Pazandachilik", „Plastilin bilan ishlash", „Qog`oz va karton bilan ishlash", „Applikatsiya va mozaika ishlari" turlari bilan bosqich ma-bosqich tanishib boradilar. Umumiy o`rta ta`lim maktabida texnologiya fanini o`qitishning maqsadi: -o`quvchilarning aqliy va jismoniy mehnat turlari, jarayonlari bilan tanishtirish; -kasblar to`g`risida ma`lumotlar bilan tanishtirish;
-dastlabki mehnat ko`nikmalari va malakalarini shakllantirish; -mehnatga qiziqish va mehnatsevarlikni shakllantirish; -mehnat va kasblarni qadrlash, ularning ahamiyatini tushunishga o`rgatish. Boshlang`ich sinf texnologiya ta`limi uchun uzviy bog`lanishni yaratish kerak. Bular ta`limiy-tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlar hisoblanadi. Ta`limiy maqsad – o`quvchilarning barkamol shaxslar bo`lib shakllanishlari uchun ularga mehnat jarayonlari, qo`l mehnatiga o`rgatish, ularni kasblar haqida ma`lumotlar berish bilan birga uyg`unlashtirish orqali ularning kasbga tayyorgarligiga zamin yaratishdan iborat. Tarbiyaviy maqsad – o`quvchilarning mehnat ko`nikmalarini egallashlari jarayonida mehnat va kasbga munosabatlarida yuqori axloqiy sifatlarini, mehnatsevarlik, vatanparvarlik va tadbirkorlikni rivojlantirib borishdan iborat. Rivojlantiruvchi maqsad – texnologiya ta`limi mashg`ulotlari jarayonida o`quvchilarga aqliy, jismoniy, axloqiy badiiy estetik tarbiya va ta`lim berish orqali ularning barkamol shaxslar bo`lib yetishishlariga yordam berishdan iborat. Texnologiya ta`limi va tarbiyasining maqsadi o`quv ishlarida mehnatga nisbatan ongli munosabatni shakllantirishdan iboratdir. Mazkur maqsadni amalga oshirishda bir qator vazifalarni hal etish talab qilinadi. Mehnat tarbiyasini tashkil etishda hal etiluvchi vazifalar ko`p qirrali bo`lib, u o`quvchilarning mehnat faoliyatiga amaliy, ruhiy va axloqiy tayyorgarlikning barcha tomonlarini qamrab oladi. Texnologiya ta`limi va tarbiyasini tashkil etishda quyidagi vazifalar amalga oshiriladi: 1. Mehnatning mohiyatini anglatish orqali o`quvchilarga mehnatning shaxs kamoloti va jamiyat taraqqiyotidagi rolini yoritib berish; 2. Inson mehnati hamda mehnat mahsuli bo`lgan moddiy va ma`naviy ne`matlarni qadrlash, asrab-avaylashga o`rgatish; 3. Mehnat qilishga nisbatan rag`batni, shuningdek, muhabbatni uyg`otish; 4. O`quvchilarning mehnatga ijtimoiy burch sifatida yondashuvlarini yuzaga keltirish; Logotip
-dastlabki mehnat ko`nikmalari va malakalarini shakllantirish; -mehnatga qiziqish va mehnatsevarlikni shakllantirish; -mehnat va kasblarni qadrlash, ularning ahamiyatini tushunishga o`rgatish. Boshlang`ich sinf texnologiya ta`limi uchun uzviy bog`lanishni yaratish kerak. Bular ta`limiy-tarbiyaviy va rivojlantiruvchi maqsadlar hisoblanadi. Ta`limiy maqsad – o`quvchilarning barkamol shaxslar bo`lib shakllanishlari uchun ularga mehnat jarayonlari, qo`l mehnatiga o`rgatish, ularni kasblar haqida ma`lumotlar berish bilan birga uyg`unlashtirish orqali ularning kasbga tayyorgarligiga zamin yaratishdan iborat. Tarbiyaviy maqsad – o`quvchilarning mehnat ko`nikmalarini egallashlari jarayonida mehnat va kasbga munosabatlarida yuqori axloqiy sifatlarini, mehnatsevarlik, vatanparvarlik va tadbirkorlikni rivojlantirib borishdan iborat. Rivojlantiruvchi maqsad – texnologiya ta`limi mashg`ulotlari jarayonida o`quvchilarga aqliy, jismoniy, axloqiy badiiy estetik tarbiya va ta`lim berish orqali ularning barkamol shaxslar bo`lib yetishishlariga yordam berishdan iborat. Texnologiya ta`limi va tarbiyasining maqsadi o`quv ishlarida mehnatga nisbatan ongli munosabatni shakllantirishdan iboratdir. Mazkur maqsadni amalga oshirishda bir qator vazifalarni hal etish talab qilinadi. Mehnat tarbiyasini tashkil etishda hal etiluvchi vazifalar ko`p qirrali bo`lib, u o`quvchilarning mehnat faoliyatiga amaliy, ruhiy va axloqiy tayyorgarlikning barcha tomonlarini qamrab oladi. Texnologiya ta`limi va tarbiyasini tashkil etishda quyidagi vazifalar amalga oshiriladi: 1. Mehnatning mohiyatini anglatish orqali o`quvchilarga mehnatning shaxs kamoloti va jamiyat taraqqiyotidagi rolini yoritib berish; 2. Inson mehnati hamda mehnat mahsuli bo`lgan moddiy va ma`naviy ne`matlarni qadrlash, asrab-avaylashga o`rgatish; 3. Mehnat qilishga nisbatan rag`batni, shuningdek, muhabbatni uyg`otish; 4. O`quvchilarning mehnatga ijtimoiy burch sifatida yondashuvlarini yuzaga keltirish;
5. Mehnat faoliyatini tashkil etishga ongli ravishda, vijdonan yondashishni odatlantirish; 6. Mehnat faoliyatini jamoa asosida tashkil etish; 7. Mehnatga hayotiy zururat, inson faoliyatining asosi sifatida munosabatda bo`lish; 8. Mehnatni ilmiy asosda tashkil etish borasida mehnat ko`nikmasi va malakalarini shakllantirishni yuzaga keltirish; 9. O`quvchilarda mehnatsevarlik xislatini tarbiyalash; o`z mehnati samarasidan g`ururlanish tuyg`usini shakllantirish; 10. Muayyan kasb-hunar sirlarini o`zlashtirishga erishish va hokazolar. Yosh avlodning mehnat faoliyati quyidagi yo`nalishlarda rivojlantiriladi va tarkib toptiriladi: mehnat o`yindan ajralgan holda mustaqil faoliyat sifatida shakllantiriladi; mehnat faoliyati jarayonining mohiyatini o`zlashtirilishiga erishiladi; mehnat faoliyatining turli shakllari vujudga keltiriladi. Ijtimoiy mehnatning yana bir muhim tarkibiy qismi mehnat tarbiyasi sanaladi. Mehnat tarbiyasidan ko`zlangan maqsad, avvalo, o`quvchilarga mehnatning mohiyati, mazmunini chuqur anglatishdan iboratdir. Mehnat tarbiyasi shaxsga mehnatning mohiyatini chuqur anglatish, ularda mehnat va mehnat faoliyatiga ongli munosabatni, shuningdek, muayyan ijtimoiy- foydali harakat yoki kasbiy ko`nikma va malakalarni shakllantirishga yo`naltirilgan pedagogik jarayondir. Mehnat tarbiyasining maqsadi shaxsda mehnat va mehnat faoliyatiga ijobiy munosabatni shakllantirishdan iborat. Boshlang`ich maktablarda texnologiya ta`limi va tarbiyasining asosiy vazifalari -o`quvchilarni mehnatga tayyorlash; -o`qitish va umumta`lim maktablarining boshlang`ich sinflarida qo`l mehnatiga o`rgatish; -kasblar to`g`risida ma`lumotlar berish; - davlat ta`lim standartlari talabi bo`yicha tarbiyalash; Logotip
5. Mehnat faoliyatini tashkil etishga ongli ravishda, vijdonan yondashishni odatlantirish; 6. Mehnat faoliyatini jamoa asosida tashkil etish; 7. Mehnatga hayotiy zururat, inson faoliyatining asosi sifatida munosabatda bo`lish; 8. Mehnatni ilmiy asosda tashkil etish borasida mehnat ko`nikmasi va malakalarini shakllantirishni yuzaga keltirish; 9. O`quvchilarda mehnatsevarlik xislatini tarbiyalash; o`z mehnati samarasidan g`ururlanish tuyg`usini shakllantirish; 10. Muayyan kasb-hunar sirlarini o`zlashtirishga erishish va hokazolar. Yosh avlodning mehnat faoliyati quyidagi yo`nalishlarda rivojlantiriladi va tarkib toptiriladi: mehnat o`yindan ajralgan holda mustaqil faoliyat sifatida shakllantiriladi; mehnat faoliyati jarayonining mohiyatini o`zlashtirilishiga erishiladi; mehnat faoliyatining turli shakllari vujudga keltiriladi. Ijtimoiy mehnatning yana bir muhim tarkibiy qismi mehnat tarbiyasi sanaladi. Mehnat tarbiyasidan ko`zlangan maqsad, avvalo, o`quvchilarga mehnatning mohiyati, mazmunini chuqur anglatishdan iboratdir. Mehnat tarbiyasi shaxsga mehnatning mohiyatini chuqur anglatish, ularda mehnat va mehnat faoliyatiga ongli munosabatni, shuningdek, muayyan ijtimoiy- foydali harakat yoki kasbiy ko`nikma va malakalarni shakllantirishga yo`naltirilgan pedagogik jarayondir. Mehnat tarbiyasining maqsadi shaxsda mehnat va mehnat faoliyatiga ijobiy munosabatni shakllantirishdan iborat. Boshlang`ich maktablarda texnologiya ta`limi va tarbiyasining asosiy vazifalari -o`quvchilarni mehnatga tayyorlash; -o`qitish va umumta`lim maktablarining boshlang`ich sinflarida qo`l mehnatiga o`rgatish; -kasblar to`g`risida ma`lumotlar berish; - davlat ta`lim standartlari talabi bo`yicha tarbiyalash;
-o`quvchilarni kasb-hunar egasi bo`lib yetkazishda nazariy va amaliy bilim berishdan; -mehnat madaniyatini shakllantirishdan tashkil topgan. Texnologiya ta`limi fani boshqa o`quv fanlaridan o`zining bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi:  Ushbu fanni o`qitishda amaliy mazmun ustivorligi;  Ishlab chiqarish bilan uzviy va chambarchas bog`liqligi;  Mujassam fan ekanligi (fanlar bilan aloqadorligi);  O`qitishda o`g`il va qiz bolalar mehnatining o`ziga xosligi. 1–4 sinflarda texnologiya ta`limi mashg`ulotlari mazmuni va usullari o`qituvchilar tomonidan insonlarning umumiy mehnat va kasb faoliyatlariga doir dastlabki mehnat ko`nikmalarini o`zlashtirishga qaratilgan. O`quvchilar har bir mehnat harakatini ongli ravishda va shu harakatdan ko`zlangan maqsadga muvofiq shaklda bajarishga o`rgatib boriladi. 1–4 sinflarda texnologiya ta`limi darsi haftasiga 1 soatdan o`qitiladi. 1 sinfda 33 soat, 2–4 sinflarda 34 soatdan jami 1–4 sinflarda 135 soat o`qitiladi. Boshlang`ich sinflarda texnologiya ta`limining mazmuni Mehnat ta`limi dasturida o`quvchilar mehnat darslarida egallashi lozim bo`lgan ilmiy-texnik bilimlarining, mehnat malaka va ko`nikmalari hajmi hamda mazmuni belgilab boriladi. Dasturda jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida yoshlarga mehnat ta`limini berish, ularni tarbiyalash sohasida qo`yilgan maqsad va vazifalar o`z ifodasini topgan. Mehnat ta`limi dasturi o`quv rejasi asosida ishlab chiqiladi. Mehnat ta`limi o`qituvchisi o`zining kundalik faoliyatida bu dasturga amal qiladi va uning bajarilishi majburiy hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda o`qituvchi o`quv dasturiga mahalliy sharoitni hisobga olib ma`lum o`zgarishlar kiritishi mumkin. O`quvchilarni tarbiyalash va ularni ishlab chiqarish faoliyatiga tayyorlashda mehnat malakalari va ko`nikmalari katta o`ringa ega. Boshlang`ich sinf o`quvchilariga mehnat ta`limini berish vazifalaridan biri ularda bir qator mehnat malaka va ko`nikmalarini shakllantirishdir. Logotip
-o`quvchilarni kasb-hunar egasi bo`lib yetkazishda nazariy va amaliy bilim berishdan; -mehnat madaniyatini shakllantirishdan tashkil topgan. Texnologiya ta`limi fani boshqa o`quv fanlaridan o`zining bir qator xususiyatlari bilan farq qiladi:  Ushbu fanni o`qitishda amaliy mazmun ustivorligi;  Ishlab chiqarish bilan uzviy va chambarchas bog`liqligi;  Mujassam fan ekanligi (fanlar bilan aloqadorligi);  O`qitishda o`g`il va qiz bolalar mehnatining o`ziga xosligi. 1–4 sinflarda texnologiya ta`limi mashg`ulotlari mazmuni va usullari o`qituvchilar tomonidan insonlarning umumiy mehnat va kasb faoliyatlariga doir dastlabki mehnat ko`nikmalarini o`zlashtirishga qaratilgan. O`quvchilar har bir mehnat harakatini ongli ravishda va shu harakatdan ko`zlangan maqsadga muvofiq shaklda bajarishga o`rgatib boriladi. 1–4 sinflarda texnologiya ta`limi darsi haftasiga 1 soatdan o`qitiladi. 1 sinfda 33 soat, 2–4 sinflarda 34 soatdan jami 1–4 sinflarda 135 soat o`qitiladi. Boshlang`ich sinflarda texnologiya ta`limining mazmuni Mehnat ta`limi dasturida o`quvchilar mehnat darslarida egallashi lozim bo`lgan ilmiy-texnik bilimlarining, mehnat malaka va ko`nikmalari hajmi hamda mazmuni belgilab boriladi. Dasturda jamiyatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida yoshlarga mehnat ta`limini berish, ularni tarbiyalash sohasida qo`yilgan maqsad va vazifalar o`z ifodasini topgan. Mehnat ta`limi dasturi o`quv rejasi asosida ishlab chiqiladi. Mehnat ta`limi o`qituvchisi o`zining kundalik faoliyatida bu dasturga amal qiladi va uning bajarilishi majburiy hisoblanadi. Shu bilan bir qatorda o`qituvchi o`quv dasturiga mahalliy sharoitni hisobga olib ma`lum o`zgarishlar kiritishi mumkin. O`quvchilarni tarbiyalash va ularni ishlab chiqarish faoliyatiga tayyorlashda mehnat malakalari va ko`nikmalari katta o`ringa ega. Boshlang`ich sinf o`quvchilariga mehnat ta`limini berish vazifalaridan biri ularda bir qator mehnat malaka va ko`nikmalarini shakllantirishdir.
Mehnat ta`limi dasturi talablarini bajarishda, mavzuga oid bilim berishda, malaka va ko`nikmalarni shakllantirishda o`quvchilarga ma`lum hajmdagi politexnik bilimlar beriladi. Boshlang`ich politexnik bilim bilan qurollantirish o`quvchilarga predmetni yasash, ishlov berilayotgan materialning xususiyatlari, texnologik o`ziga xosliklari, materialga qo`lda ishlov berilganda qo`llaniladigan asbob-moslamalarning xususiyatlari, ulardan foydalanish qoidalari haqida ma`lumot berib boriladi. O`quvchilarga berilayotgan politexnik bilim, amaliy ko`nikma va malakalarga o`rgatish ma`lum nazariy darajada amalga oshirishga imkon beruvchi zamindir. Amaliy malaka va ko`nikmalar bilan qurollantirish amaliy mashg`ulot turlarini o`rgatish ham demakdir. Boshlang`ich sinf o`quvchilari bajarishi kerak bo`ladigan amaliy ish turlari xilma-xildir, biroq mehnat malaka va ko`nikmalarini egallamasdanoq amaliy ish jarayonidagi materiallarni o`lchab olish va belgilash, ularni qirqib, ishlov berish, qismlarni yеlimlash, tikish, o`rash va bog`lash kabi yo`llar bilan birlashtirish va mustahkamlash, detallarni yig`ish va buyumni mantaj qilish va buyumni bezash ishlarini bajarish bir qator qiyinchiliklar tug`diradi. O`quvchilardagi mehnatga bo`lgan qiziqishni o`z vaqtida aniqlash va ularga mehnat malakalarini sevgan mashg`ulotlarida takomillashtirishlariga yordam berish juda muhimdir. Bunda o`quvchilarning e`tiboriga eng oddiy buyum o`yinchoqlarni, o`yinlarni, o`quv qurollarini tayyorlash, naqshlar chizib va qirqib olish, applikatsiya ishlari havola etiladi. Bundan tashqari o`quvchilarda mehnatga qiziqishni uyg`otish, mehnat darslarida hosil qilingan bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, ko`nikma va malakalarini mustahkamlash uchun “Mohir qo`llar” to`garaklarida, sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Ko`nikma – bu kishining bilim va tajriba asosida egallangan, ma`lum harakatni ongli bajarishga bo`lgan qobiliyatidir. Masalan: kartonni kesa bilish ko`nikmasi, qaychini to`g`ri ishlata olish, harakatni aniq muvofiqlashtirish, yo`nalish, kuch va bosimning tengligini saqlash. Logotip
Mehnat ta`limi dasturi talablarini bajarishda, mavzuga oid bilim berishda, malaka va ko`nikmalarni shakllantirishda o`quvchilarga ma`lum hajmdagi politexnik bilimlar beriladi. Boshlang`ich politexnik bilim bilan qurollantirish o`quvchilarga predmetni yasash, ishlov berilayotgan materialning xususiyatlari, texnologik o`ziga xosliklari, materialga qo`lda ishlov berilganda qo`llaniladigan asbob-moslamalarning xususiyatlari, ulardan foydalanish qoidalari haqida ma`lumot berib boriladi. O`quvchilarga berilayotgan politexnik bilim, amaliy ko`nikma va malakalarga o`rgatish ma`lum nazariy darajada amalga oshirishga imkon beruvchi zamindir. Amaliy malaka va ko`nikmalar bilan qurollantirish amaliy mashg`ulot turlarini o`rgatish ham demakdir. Boshlang`ich sinf o`quvchilari bajarishi kerak bo`ladigan amaliy ish turlari xilma-xildir, biroq mehnat malaka va ko`nikmalarini egallamasdanoq amaliy ish jarayonidagi materiallarni o`lchab olish va belgilash, ularni qirqib, ishlov berish, qismlarni yеlimlash, tikish, o`rash va bog`lash kabi yo`llar bilan birlashtirish va mustahkamlash, detallarni yig`ish va buyumni mantaj qilish va buyumni bezash ishlarini bajarish bir qator qiyinchiliklar tug`diradi. O`quvchilardagi mehnatga bo`lgan qiziqishni o`z vaqtida aniqlash va ularga mehnat malakalarini sevgan mashg`ulotlarida takomillashtirishlariga yordam berish juda muhimdir. Bunda o`quvchilarning e`tiboriga eng oddiy buyum o`yinchoqlarni, o`yinlarni, o`quv qurollarini tayyorlash, naqshlar chizib va qirqib olish, applikatsiya ishlari havola etiladi. Bundan tashqari o`quvchilarda mehnatga qiziqishni uyg`otish, mehnat darslarida hosil qilingan bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish, ko`nikma va malakalarini mustahkamlash uchun “Mohir qo`llar” to`garaklarida, sinfdan tashqari ishlarni tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Ko`nikma – bu kishining bilim va tajriba asosida egallangan, ma`lum harakatni ongli bajarishga bo`lgan qobiliyatidir. Masalan: kartonni kesa bilish ko`nikmasi, qaychini to`g`ri ishlata olish, harakatni aniq muvofiqlashtirish, yo`nalish, kuch va bosimning tengligini saqlash.
Malaka – bu faoliyatdagi mashq qilishlar jarayonida еtilgan, mujassamlashgan tajribadir. Bu tez va aniq bajarish, mashq qilish tufayli tarkib topgan ko`nikma yoki bu ma`lum miqdordagi mashq va usullar bajarilganda ko`nikmadan sakrab o`tish degan ma`noni anglatadi. Shunung uchun mazkur ko`nikma agarda malakani yuzaga keltirishni nazarda tutgan mashq va usullar to`g`ri tuzilgan bo`lsa u to`g`ri malakaga aylanishi mumkin. Biroq malakaning takommillashuv darajasi o`qitishning turli bosqichlarida turlichadir. Uning strukturasi ham o`zgaruvchandir. Mashqlar jarayonida o`quvchilar bajarilayotgan harakatlar murakkablashib borgan sari, asta-sekin oddiy malakalarning murakkab malakalarga birlashuvi sodir bo`ladi. Mehnat malaka va ko`nikmalarini shakllantirish quyidagicha asosiy bosqichlardan tarkib topadi: a) boshlang`ich tushuncha berish; b) mehnat harakatlarini sinov uchun bajarish; d) ish harakatlari natijasi; e) yakuniy xulosa chiqarish. Mehnat malakalari va ko`nikmalarini shakllantirishga mo`ljallangan amaliy ishlar faqat vaqtga ko`ra taqsimlanganda hamda ma`lum tizim asosida o`tkazilgandagina ijobiy natija beradi. Amaliy ishlar tizimi quyidagi asosiy talablarni o`z ichiga oladi: 1. Amaliy ishlarni bajariladigan topshiriqning murakkabligi oshib borishini nazarda tutgan holda joylashtirish lozim. 2. Bajarilayotgan amaliy ish mazmuni to`liq tarzda oldingi amaliy ishga asoslanishi lozim. 3. Amaliy ish jarayonida mustaqil ishlash darajasi ortib borishi kerak. Mehnat malakasining muvaffaqiyatli bo`lishi bir qator shartlarga bog`liq. O`quvchi o`z faoliyatini mustaqil rejalashtirmas ekan, uning malakasi hech qachon to`liq bo`lmaydi. Nazoratning yo`qligi ko`pincha xato va nuqsonlarning amaliy ishlar jarayonida ortib borishiga olib keladi. Bu esa o`z navbatida еtilmagan harakat va usullarning shakllanishiga sabab bo`ladi. Logotip
Malaka – bu faoliyatdagi mashq qilishlar jarayonida еtilgan, mujassamlashgan tajribadir. Bu tez va aniq bajarish, mashq qilish tufayli tarkib topgan ko`nikma yoki bu ma`lum miqdordagi mashq va usullar bajarilganda ko`nikmadan sakrab o`tish degan ma`noni anglatadi. Shunung uchun mazkur ko`nikma agarda malakani yuzaga keltirishni nazarda tutgan mashq va usullar to`g`ri tuzilgan bo`lsa u to`g`ri malakaga aylanishi mumkin. Biroq malakaning takommillashuv darajasi o`qitishning turli bosqichlarida turlichadir. Uning strukturasi ham o`zgaruvchandir. Mashqlar jarayonida o`quvchilar bajarilayotgan harakatlar murakkablashib borgan sari, asta-sekin oddiy malakalarning murakkab malakalarga birlashuvi sodir bo`ladi. Mehnat malaka va ko`nikmalarini shakllantirish quyidagicha asosiy bosqichlardan tarkib topadi: a) boshlang`ich tushuncha berish; b) mehnat harakatlarini sinov uchun bajarish; d) ish harakatlari natijasi; e) yakuniy xulosa chiqarish. Mehnat malakalari va ko`nikmalarini shakllantirishga mo`ljallangan amaliy ishlar faqat vaqtga ko`ra taqsimlanganda hamda ma`lum tizim asosida o`tkazilgandagina ijobiy natija beradi. Amaliy ishlar tizimi quyidagi asosiy talablarni o`z ichiga oladi: 1. Amaliy ishlarni bajariladigan topshiriqning murakkabligi oshib borishini nazarda tutgan holda joylashtirish lozim. 2. Bajarilayotgan amaliy ish mazmuni to`liq tarzda oldingi amaliy ishga asoslanishi lozim. 3. Amaliy ish jarayonida mustaqil ishlash darajasi ortib borishi kerak. Mehnat malakasining muvaffaqiyatli bo`lishi bir qator shartlarga bog`liq. O`quvchi o`z faoliyatini mustaqil rejalashtirmas ekan, uning malakasi hech qachon to`liq bo`lmaydi. Nazoratning yo`qligi ko`pincha xato va nuqsonlarning amaliy ishlar jarayonida ortib borishiga olib keladi. Bu esa o`z navbatida еtilmagan harakat va usullarning shakllanishiga sabab bo`ladi.
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi mehnat ta`limi bo`yicha ishlarni amalga oshirayotganda o`quvchilar u yoki bu ishni bajarish natijasida qanday ko`nikma, bilim va malakalarni egallashlarini aniq bilishi kerak. Ana shunday holda o`qituvchi sinf uchun shu vaqtda zarur bo`lgan materiallarni tanlash imkoniyatiga ega bo`ladi. Bu o`rinda muhimi o`quvchilar mazkur materiallarni tayyorlash jarayonida dastur nazarda tutgan bilim va malakalarni egallab olishlaridan iborat. Boshlang`ich sinf mehnat ta`limi darslaridagi ta`lim-tarbiyaviy vazifalar umumta`lim maktablaridagi mehnat ta`limining umumiy vazifalaridan kelib chiqib, quyidagi mashg`ulot turlari jarayonida amalga oshiriladi: 1. Qog`oz va karton bilan ishlash. 2. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash. 3. Turli va tabiiy materiallar bilan ishlash: a) plastilin va loy ishi; b) urug`lar bilan ishlash; d) applikatsiya va mozaika ishlari; 4. Loyihalash va modellashtirish: a) badiiy qurish-yasash. 5. Qishloq xo`jalik mehnati. 1-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`oz va uning turlari, qog`ozdan buklash usulida turli o`yinchoqlar, qog`ozdan savatcha, kitob uchun xat cho`p, “Qish” manzarasini applikatsiya usulida ishlash, archaga osiladigan turli o`yinchoqlarni yasash. Turli bayramlar uchun niqoblar, maydalangan rangli qog`ozlardan mozaika usulida mevalar shaklini yasash. Karton sirtida uycha shaklini gugurt cho`plaridan yasash. Rangli qog`ozlardan qirqilgan geometrik shakllar bilan ishlash. Navro`z bayramiga tabriknoma tayyorlash. Sabzavot va mevalarning urug`idan applikatsiya usulida yo`lsimon naqsh tuzish. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash (5 soat) Logotip
Boshlang`ich sinf o`qituvchisi mehnat ta`limi bo`yicha ishlarni amalga oshirayotganda o`quvchilar u yoki bu ishni bajarish natijasida qanday ko`nikma, bilim va malakalarni egallashlarini aniq bilishi kerak. Ana shunday holda o`qituvchi sinf uchun shu vaqtda zarur bo`lgan materiallarni tanlash imkoniyatiga ega bo`ladi. Bu o`rinda muhimi o`quvchilar mazkur materiallarni tayyorlash jarayonida dastur nazarda tutgan bilim va malakalarni egallab olishlaridan iborat. Boshlang`ich sinf mehnat ta`limi darslaridagi ta`lim-tarbiyaviy vazifalar umumta`lim maktablaridagi mehnat ta`limining umumiy vazifalaridan kelib chiqib, quyidagi mashg`ulot turlari jarayonida amalga oshiriladi: 1. Qog`oz va karton bilan ishlash. 2. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash. 3. Turli va tabiiy materiallar bilan ishlash: a) plastilin va loy ishi; b) urug`lar bilan ishlash; d) applikatsiya va mozaika ishlari; 4. Loyihalash va modellashtirish: a) badiiy qurish-yasash. 5. Qishloq xo`jalik mehnati. 1-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`oz va uning turlari, qog`ozdan buklash usulida turli o`yinchoqlar, qog`ozdan savatcha, kitob uchun xat cho`p, “Qish” manzarasini applikatsiya usulida ishlash, archaga osiladigan turli o`yinchoqlarni yasash. Turli bayramlar uchun niqoblar, maydalangan rangli qog`ozlardan mozaika usulida mevalar shaklini yasash. Karton sirtida uycha shaklini gugurt cho`plaridan yasash. Rangli qog`ozlardan qirqilgan geometrik shakllar bilan ishlash. Navro`z bayramiga tabriknoma tayyorlash. Sabzavot va mevalarning urug`idan applikatsiya usulida yo`lsimon naqsh tuzish. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash (5 soat)
Tikuvchilikda ishlatiladigan asboblar. Gazlama bilan ishlash, to`g`ri chok tikishni o`rganish. To`g`ri chok turlaridan foydalanib, quyosh tasvirini tikish. Gazlama bilan ishlash. 2 teshikli tugmachani tikish. Plastilin va loy ishi (3 soat) Loy yoki plastilindan ishlash qoidalari haqida tushuncha. Plastilindan turli haykalchalar, jo`ja shaklini yasash. Pazandachilikda ishlatiladigan xomashyolar, asbob-uskunalar haqida suhbat (Plastilindan tort, pishiriqlar shaklini yasash) . Turli materiallar bilan ishlash (4 soat) “Oltin kuz” mavzusida gerbariy tayyorlash. Bahorgi dala ishlari. Maktab yеr uchastkasidagi gullarni parvarishlash. Badiiy qurish-yasash (8 soat) Tabiiy va turli materiallardan o`yinchoqlar, parranda yoki hayvonlar shakllarini qurish-yasash. Hokandoz, rangli qog`ozdan qirqilgan geometrik shakllarni bir-biriga yеlimlash, qog`ozni buklash va еlimlash orqali o`yinchoqlarni, turli maketlar va uchuvchi planer qurish-yasash. 2-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`ozlarni buklash usullari, rangli qog`ozlardan turli gullar shaklini yasash. Qog`ozni qirqish va buklash orqali dekorativ gullar, kitobcha uchun muqova tayyorlash. Rangli qog`ozlardan archa bezaklarini yasash. Rangli qog`ozlardan o`yinchoq pirpirak, ikkiga buklangan qog`ozlardan qirqib, applikatsiya usulida naqsh yasash. Qog`oz va karton yordamida “Bahorgi guldasta” applikatsiya usulida tayyorlash. Uchiriladigan qog`oz qush yasash. Qog`ozdan applikatsiya usulida tabriknoma tayyorlash. Qog`ozdan turli o`yinchoqlar yasash. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash (3 soat) Oddiy chok turlaridan foydalanib igna uchun yostiqcha, gul urug`lar uchun xaltacha tikish. Texnik modellash (2 soat) Geometrik shakllardan robot yasash-qurish. Harakatlanadigan o`yinchoqlar yasash. Logotip
Tikuvchilikda ishlatiladigan asboblar. Gazlama bilan ishlash, to`g`ri chok tikishni o`rganish. To`g`ri chok turlaridan foydalanib, quyosh tasvirini tikish. Gazlama bilan ishlash. 2 teshikli tugmachani tikish. Plastilin va loy ishi (3 soat) Loy yoki plastilindan ishlash qoidalari haqida tushuncha. Plastilindan turli haykalchalar, jo`ja shaklini yasash. Pazandachilikda ishlatiladigan xomashyolar, asbob-uskunalar haqida suhbat (Plastilindan tort, pishiriqlar shaklini yasash) . Turli materiallar bilan ishlash (4 soat) “Oltin kuz” mavzusida gerbariy tayyorlash. Bahorgi dala ishlari. Maktab yеr uchastkasidagi gullarni parvarishlash. Badiiy qurish-yasash (8 soat) Tabiiy va turli materiallardan o`yinchoqlar, parranda yoki hayvonlar shakllarini qurish-yasash. Hokandoz, rangli qog`ozdan qirqilgan geometrik shakllarni bir-biriga yеlimlash, qog`ozni buklash va еlimlash orqali o`yinchoqlarni, turli maketlar va uchuvchi planer qurish-yasash. 2-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`ozlarni buklash usullari, rangli qog`ozlardan turli gullar shaklini yasash. Qog`ozni qirqish va buklash orqali dekorativ gullar, kitobcha uchun muqova tayyorlash. Rangli qog`ozlardan archa bezaklarini yasash. Rangli qog`ozlardan o`yinchoq pirpirak, ikkiga buklangan qog`ozlardan qirqib, applikatsiya usulida naqsh yasash. Qog`oz va karton yordamida “Bahorgi guldasta” applikatsiya usulida tayyorlash. Uchiriladigan qog`oz qush yasash. Qog`ozdan applikatsiya usulida tabriknoma tayyorlash. Qog`ozdan turli o`yinchoqlar yasash. Gazlama va tolali materiallar bilan ishlash (3 soat) Oddiy chok turlaridan foydalanib igna uchun yostiqcha, gul urug`lar uchun xaltacha tikish. Texnik modellash (2 soat) Geometrik shakllardan robot yasash-qurish. Harakatlanadigan o`yinchoqlar yasash.
Plastilin va loy ishi (5 soat) Turli shakllarga ega bo`lgan o`yinchoqlar, xalq hunarmand ustalari ishlagan ish namunalariga qarab plastilin yoki loydan o`yinchoqlar, uy jihozlari namunalarini yasash. Svetofor maketini qurish-yasash. Gullayotgan daraxt shoxchasini qurish- yasash. Turli materiallar bilan ishlash (9 soat) Tabiiy urug`lardan applikatsiya usulida naqsh tuzish. Tuxum po`choqlaridan hajmdor o`yinchoqlar yasash. Mozaika usulida qo`qongul, turli sabzavot va mevalarning urug`laridan yo`lsimon va kvadart ichida naqshlar tuzish, tabiiy materiallar bilan ishlash, quritilgan barglardan hayvonlar shaklini, tabiiy materiallardan jonivorlar, chiqindi materiallardan o`yinchoqlar yasash. Maktab еr uchastkasida bahorgi dala ishlarini bajarish. Badiiy qurish-yasash (2 soat) Rangli qog`ozlardan archa bezaklarini, Navro`z bayramiga sinfni bezash uchun turli materiallardan osma o`yinchoqlar qurish-yasash. 3-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`ozdan turli parrandalar, turli geometrik shakllar, rangli qog`ozlardan gullar yasash. Papye-mashe usulida o`yinchoqlar, idishlar, hajmdor gul tayyorlash va bezash. Qog`ozdan gullar, o`yinchoqlar, gerlyandlar, archa bezaklarini yasash. Rasm uchun ramka tayyorlash. Applikatsiya usulida bayramlarga tabriknomalar yasash. Gazlama bilan ishlash (7 soat) Chok turlaridan foydalanib, kartondan guldon, chovgum ushlagich, yumshoq o`yinchoq tikish. To`qish turlari haqida ma`lumot, to`qishning oddiy usullari, turli geometrik shaklarni to`qish. Texnik modellash (2 soat) Turli harakatli o`yinchoqlar yasash. Plastilin va loy ishi (3 soat) Logotip
Plastilin va loy ishi (5 soat) Turli shakllarga ega bo`lgan o`yinchoqlar, xalq hunarmand ustalari ishlagan ish namunalariga qarab plastilin yoki loydan o`yinchoqlar, uy jihozlari namunalarini yasash. Svetofor maketini qurish-yasash. Gullayotgan daraxt shoxchasini qurish- yasash. Turli materiallar bilan ishlash (9 soat) Tabiiy urug`lardan applikatsiya usulida naqsh tuzish. Tuxum po`choqlaridan hajmdor o`yinchoqlar yasash. Mozaika usulida qo`qongul, turli sabzavot va mevalarning urug`laridan yo`lsimon va kvadart ichida naqshlar tuzish, tabiiy materiallar bilan ishlash, quritilgan barglardan hayvonlar shaklini, tabiiy materiallardan jonivorlar, chiqindi materiallardan o`yinchoqlar yasash. Maktab еr uchastkasida bahorgi dala ishlarini bajarish. Badiiy qurish-yasash (2 soat) Rangli qog`ozlardan archa bezaklarini, Navro`z bayramiga sinfni bezash uchun turli materiallardan osma o`yinchoqlar qurish-yasash. 3-sinf Qog`oz va karton bilan ishlash (13 soat) Qog`ozdan turli parrandalar, turli geometrik shakllar, rangli qog`ozlardan gullar yasash. Papye-mashe usulida o`yinchoqlar, idishlar, hajmdor gul tayyorlash va bezash. Qog`ozdan gullar, o`yinchoqlar, gerlyandlar, archa bezaklarini yasash. Rasm uchun ramka tayyorlash. Applikatsiya usulida bayramlarga tabriknomalar yasash. Gazlama bilan ishlash (7 soat) Chok turlaridan foydalanib, kartondan guldon, chovgum ushlagich, yumshoq o`yinchoq tikish. To`qish turlari haqida ma`lumot, to`qishning oddiy usullari, turli geometrik shaklarni to`qish. Texnik modellash (2 soat) Turli harakatli o`yinchoqlar yasash. Plastilin va loy ishi (3 soat)