BOSHLANG’ICH TA’LIM METODOLOGIYASI FANINING TARIXI VA TADRIJIY RIVOJLANISHI Reja: 1.Pedagogikaning fan sifatida shakllanib borishi, ijtimoiy-iqtisodiy zaruriyat ekanligi. Suqrot, Pifagor, Aristotel, Platonlarning inson kamoloti va tarbiyasi masalalariga oid qarashlari. 2.Sharq mutafakkirlari Yu.X.Hojibning ,,Qutadg’u bilig” asari, Kaykovusning ,,Qobusnoma”, Ahmad Yugnakiyning ,,Hibat ul-haqoyiq”, Alisher Navoiyning ,,Mahbub ul-qulub” va boshqa juda ko’p didaktik asarlarda ilgari surilgan pedagogik g’oyalar. 3.Y.A.Komenskiy, Logann,Pestalotsi, disterverg va K.D.Ushinskiylarning pedagogika fani metodologiyasining yaratilishida ilgari surgan g’oyalari. Tayanch tushunchalar: Pedagogika, ijtimoiy, iqtiisodiy, jahon va sharq mutafakkurlari. Pedagogikaning fan sifatida shakllanib borishi, ijtimoiy-iqtisodiy zaruriyat ekanligi. Suqrot, Pifagor, Aristotel, Platonlarning inson kamoloti va tarbiyasi masalalariga oid qarashlari. Pedagogika fanining metodologik asosi va amal qiladigan negizi O‘zbekiston Respublikasining ,,Ta’lim haqida”gi qonuni, ”Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, Oliy Majlis materiallaridir. Ob`ektiv dunyoni bilish, nazariyada nimani o‘rganish va o‘rgatish kerak, kimni va qanday tarbiyalash lozim degan masalalar mavjud bo‘lib, ular o‘zaro uzviy bogliqdir. Pedagogika fani o‘z mazmun mohiyatini boyitishda, yangilashda mavjud pedagogik hodisa va jarayonlarni uning maqsadi va vazifalariga muvofiq keladigan usullari bilan o‘rganadi. Ushbu ilmning ilmiy tadqiqot usullari deganda yosh avlodni tarbiyalash, bilimli qilish va o‘qitishning real jarayonlariga xos bo‘lgan ichki aloqa va munosabatlarni tekshirish, bilish yo‘llari, uslublari va vositalari majmui tushuniladi. Suqrot. Suqrot miloddan oldin 469 yilda Afinada haykaltarosh oilasida dunyoga keldi.U biron bir asar yozmagan,maktabda dars bermagan, lekin oz shogirdlarini haqiqatni bilishga undagan.U haqiqatni bahs orqali ,suhbat yo’li bilan ,anglash mumkin degan g’oyani olg’a surgan,suhbatda asosiy e’tiborni inson ongi va tafakkurini tahlil qilishga qaratish zarurligini aytgan.U tavsiya etgan bu usul o’z davrida “Suqrot usuli” deb atalgan.Suqrot miloddan oldingi 399-yilda demokratiya dushmanlari tomonidan o’ldirildi. Suqrotning falsafiy va pedagogik qarashlarida tarbiyadan kutilgan maqsad insonni bilimlarni bilib olishga erishish,uni yuksak axloqli qilib kamol toptirishdir.U o’z ta’limotida martlik, donolik, mo’tadillik,adolatlilik tushunchalarini belgilab beradi.Uning fikricha ,mardlik qo’rquvni daf qilish, donolik- jamiyat qonunlariga rioya qilish, mo’tadillik-o’z hissiyotlariga erk bermaslik, adolat- yaxshilikni amalga oshirish yo’llarini o’rgatishdir.Suqrotning ta’limoticha inson eng avvalo, umumiy axloq mezonlarini inson uchun muqaddas bo’lgan fazilatlarini egallab olishi kerak.Insonning fazilat egasi yaxshi fazilatlarni na’moyon eta oladi.Inson axloqiy fazilatlarini ilm-fan, ta’lim orqali egallaydi, axloqning yagona sohibi bo’ladi. Aql bilan axloq o’rtasida ziddiyat bo’lishi mumkin emas. Hunardan yaxshiroq, ilmdan ulug’roq narsa yo’q. Sharmu hayodan yaxshiroq bezak, zebu ziynat yo’q, batfellikdan yomonroq dushman yo’qdir. Suqrotning axloq xususidagi ta’limotiga ko’ra, ezgulik-bilim, donishmandlik-yaxshilikni biluvchiga yaxshilik qilishdir. Yomonlik qiluvchi yaxshlikni yo bilmaydi, yoki pirovadida, yaxshilikning tantana qilishiga qarshilik qiladi. Oqil, dona odamlar halol kasb shug’illanib, shu kasblaridan topgan mol- dunyolaridan muhtojlarga in’om-ehson qiladilar.Achchiqlangan vaqtlarida tillarini yomon so’zlarni, qo’llarni odamlarga ozor berishdan saqlaydilar.Suqrot, agar bir odam sening aybingni yuzingga solsa, kamchiliklaringni tanqid qilsa, uni do’st deb bil, go’zal xulq- atvorli bo’lishga, yaramas ishlardan saqlanishga g’ayrat qil, deb maslaxat beradi.Suqrot tadbirkorlikni ulug’lab,uni eng go’zal insoniy fazilat hisoblaydi.Uning o’qtirishicha go’zal tadbir ishlatib, dushmanni do’st etish, nodon va johil odamni ta’lim va tarbiya qilib, donolar davrasiga, badahloq fosiqlarni pand, nasihat bilan isloh etib, yaxshilar qatoriga eng afzal amallardan sanaladi.Suqrot o’zining pedagogik qarashlarida mehnat tarbiyasida alohida e’tibor beradi, mehnatni ahloqiy go’zallik deb biladi.Suqrotning ta’lim-tarbiya haqidagi ta’limoti, qadimgi Yunonisda falsafiy-pedagogik fikr rivojiga ulkan hissa bo’lib qo’shiladi. Platon.Platon Yunonistonning mashhur, mumtoz faylasufi.U miloddan oldingi 428-yilda Afinada aristokrat oilasida dunyoga kelgan.Platon Janubiy Italiya va Sitsiliyalarni kezib, 388-yilda Afinaga qaytib keladi. 4 asrning 80-yillarida Sitsiliya hukmdori Tong’ich Dionisi saroyida uning o’g’lini tarbiyalash bilan shug’ullanadi. Platon o’zi o’ylab chiqqan idial quldorlik davlati tuzishni shu shaharda amalga oshirmoqchi bo’ladi. Ammo,uning g’oyasi hukmdorga maqul bo’lmaydi va uni dengizchilar qo’liga topshirib, o’ldirishni buyuradi.Dengizchilar uni Egin shahrida bir savdogarga qul qilib sotadilar.Savdogar do’sti bo’lgani tufayli Platon yana Afinaga qaytib keladi va o’z falsafiy maktabini tuzadi,maktabni Afina qahramoni Akadema sharafiga “Akademiya”deb ataydi, jo’shqin ilmiy faoliyatini davom ettiradi.U “Ideal quldorlik davlati” haqidagi g’oyasini amalga oshirish niyatida o’zi tarbiyalagan shahzoda Kenja Dionisi hukmronlik qilayotgan Sitsiliya shahriga boradi.Lekin orzusi bu yerda ham amalga oshmagach, noumid bo’lib o’z vatani Afinaga qaytadi,368-yilda vafot etadi. Platon tarbiyani tashkil etish haqidagi fikrlarini “Davlat” va “Qonunlar” asarlarida bayon etadi. Platonning fikricha, kattalarning bolalarga ko’rsatgan tasiri, bolalarda ahloqiy sifatlarning tarkib topishida ko’rinadi. Platon his- tuyg’uga ta’sir etish kichik yoshdagi bolalarni tarbiyalashning asosi hisoblaydi. Kichik yoshdagi bolalar huzur qilish, zavqlanish, qayg’ulanish, orqali yahshilik va baxt saodat tushunchalari haqidagi tasavvurga ega bo’ladilar.Platon o’yin, adabiy asarlardan o’qib berishni, afsonalarni hikoya qilishni tarbiya vositasi hisoblaydi. Kichik yoshdagi bolalarga nimani o’qitish, nimani hikoya qilishni qonunlashtirish kerakligini aytdi. Uning takidlashicha, kattalar bolalar o’yinini kuzatib turushlari, lekin ularning o’yiniga qandaydir yangilik kiritmasliklari kerak. Fanlarni bolalarga