Reja:
1-§. Boshqalarning mulkiga
bo'lgan huquq tushunchasi va
turlarga bo'linishi.
2-§. Servitutlar tushunchasi va turlari.
3-§.Emfitevzis tushunchasi va qo'lIanish doirasi.
4-§. Superfisiy tushunchasi.
5-§. Garov huquqlari.
Qadimgi Rim quldorchilik davlatida ashyoviy huquqiy munosabatlar faqat mulk
huquqi institutlaridan harnda egallashlikdan tashkil topmasdan, alohida maxsus
ashyoviy huquqlardan ya'ni boshqalaming mulkiga bo'lgan huquqlardan ham
vujudga kelgan
Boshqalarning mulkiga bo'lgan huquq hayot taqozosi asosida. mulk huquqining
sub'yekti istamagan holatida ham, undan foydalanishi uchun noiloj asosda,
ruxsat berishlikka tushunilsa-da, bu ko'proq quldorlar manfaatini ko'zlab, mulk
huquqidan foydalanishni chegaralashga qaratilgan.
Qadimgi
servitutlar
asoslanib
boshqalarni
mulkiga bolgan
huquq quydagi
turlarga bo`linadi
1.servitutla
r
2.Emfitevzi
s
3.Suprefisiy
4.Garov
huquqlarida
n iborat
bo’lgan
Yer servitutlari asosan qo'shnilar bilan bog'liq rnunosabatlardan iborat bo'lib,
ular devorlarining (ikki hovlining o'rta devori) bog'Jiqligi, ulardan ikkala
sub'yektning ham o'zaro kelishuvi asosida foydalanishligidan kelib chiqqan.
Qo'shnilar bu rnunosabatlami amalga oshirishlik uchun shartnorna
tuzishib, ikkalasining ham rnanfaatini ko'zlagan holda undan foydalanganlar.
Servitutlami arnalga oshirayotgan paytda 12 Jadval qonunlarida
kO'rsatilgauidek, hovlining devorini olayotgan vaqtda qo'shnining
uchastkasidan bir fut (30 srn.) uzoqroqdan devorni qurishlik, uy-joy
qurilayotgan
bo'lsa ikki fut (60 srn.) uzoqroqdan fundament tashlashliklarga katta e'tibor
qaratgan. Ayniqsa, qo'shnining hovlisiga, uchastkasiga o'tib ketgan
daraxtning shox-novdalari olti futdan (lm. 80 sm.)dan oshgan bo'lsa, uni
kesishlik lozim bo'lgan. Agar mulk huquqining egasi bunday harakatlami
amalga oshirmasa, qo'shni ulli butunlay kesib tashlash huquqiga ega bo'lgan
Yer servitutlarining o'zi esa qishloq va shahar servitutlariga bo'lingan. Bu
servitutlar guruhiga yo'l, suvdan foydatanish servitutlari ham kiritilgan. Qishloq
servitutlari nihoyatda keng qo'llanilgan hamda ular to'rt qismga bo'lingan:
1. Iter (iter) - yayov (piyoda) asosda, ulovda yoki nosilkalarga solib o'tkazishlik;
2. Actus (aktus) - hayvonlami haydab o'tishlik (ayniqsa, echkilami haydab
o'tishlikda to'rtala tomonida ham qo'riqlovchilar, tartibga soluvchilar bo'lishi
lozim bo'lgan, chunki echkilar tabiatan sho'x bo'lganligi sababli, qo'shnining
ekinidan bir tishlay, degan harakatni albatta amalga oshirishligini tasavvur etib,
shunday talablar amalga oshirilgan);
3. Via (viya) - aravalarda hosilni, xashak va boshqa ashyolarni tashib o'tishlik;
4. Aquae ductus (akvaye duktus) - suvlami o'tkazishlik kabi qismlarga bo'lingan.
Shahar servitutlari esa, qishloq servitutlaridan ancha farq qilardi va
bu shaharning o'ziga xos bo'lishligidan kelib chiqardi:
1. U)'ning oldiga yoki darvozasi ustuniga soyabon qilish va ayvonlar
bilan yopish huquqi;
2. Qo'shnining devoriga eg'ochlami qo'yishlik, qo'shnining hududidan
foydalanishlik (foydalanishlik qo'shni devorining yuzi tomoniga o'tib ketishligi
mumkin bo'lmagan);
3. Qo'shnining o'rta devoridan yoki tayanch ustunlaridan foydalanish, yomg"ir
suvlarining qo'shni hovli orqali o'tishligi, qo'shni hovIisidagi jarayonlami ko'rib
o'tirishlik uchun deraza qurmaslik va shunga o'xshash shahar servitutlari kelib
chiqqan va servitutlardan foydalanish qo'shnilarning o'zaro kelishuvi yoki tuzilgan
shartnomalar asosida amalga oshirilardi.
Qadimgi servitutlar asosan to'rt qismga bo'lingan:
1. Boshqa shaxslaming(qo'shnining) yer uchastkasidan katta yo'lga
chiqishlik uchun kesib o'tishlik huquqi;
2. Sug'orish yoki o'tloqlarga mollarni haydab o'tishlik huquqi;
3. Aravalarga yuk ortish asosida, boshqalarning hovlisidan 0'ti3h
huquqi;
4. Yer uchastkaJarini sug'orishlik uchun ariqni qazib, qo'shni
uchastkasidan suvni o'tkazishlik kabi huquqlari mavjud bo'lgan
Rim sinfiy huquqi davrida sharqiy Rim imperiyasida qo'llanilgan,
uzoq muddatga mo'ljallangan meros ijarasi yoki umrbod meros
tariqasida
yerga ijara asosida ega bo'lishlik emfitevzis deb atalgan.
Emfitevzis - uzoq muddatni ko'zlagan, meros tariqasida yemi
farzandlarga o'tkazishligi mumkin bo'lgan, doimiy egallash bilan
bog'liq
xafv-xatardan holi bo'lgan, ijara haqi juda oz bo'lgan miqdorda
to'laydigan,
eng asosiysi yerga yaxshi qarash, ko'proq hosil olish imkoniyatini
vujudga
keltiradigan, hatto mulk huquqining egasidek bo'lgan
vakolatlarga ega
bo'lishlikka yaqinlashib qoladigan munosabatlardan tashkil
topadi.
