Davriy qonun va elementlar davriy sistemasining ahamiyati

Yuklangan vaqt

2024-03-07

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

15

Faytl hajmi

4,1 MB


Mavzu: Davriy qonun va elementlar davriy sistemasining ahamiyati Reja: 1. Davriy qonunning yaratilishi. 2. Davriy qonun asosida davriy jadvalning yaratilishi 3. Kimyoviy elementlarning davriy jadvalda tutgan o‘rniga qarab xossalarining o‘zgarishi Mavzu: Davriy qonun va elementlar davriy sistemasining ahamiyati Reja: 1. Davriy qonunning yaratilishi. 2. Davriy qonun asosida davriy jadvalning yaratilishi 3. Kimyoviy elementlarning davriy jadvalda tutgan o‘rniga qarab xossalarining o‘zgarishi • Abu ar-Roziy IX asr oxiri X asr boshlarida moddalarni o‘simlik, hayvon va minerallardan olinishi asosida sinflagan. • XVIII asrda 30 tacha element ma’lum edi. • XIX asrda 60 dan ortiq element ma’lum bo‘ldi. • Nemis olimlari I.Debereyner (1829) va L.Meyer (1864), ingliz olimlari U.Odling va J.Nyulends (1863), fransuz olimlari J.Dyuma va A.Shankurtua hamda boshqa olimlar kimyoviy elementlarni sistemalashtirishga harakat qilganlar. • 1620-yilda A.Sala erituvchilarni suvli, kislotali, yog‘li sinflarga ajratdi. • Sistemalashtirish muammosini 1869-yilda rus olimi D.I.Mendeleyev muvaffaqiyatli hal qildi. • 1718-yilda E.Joffrua moddalarning o‘xshashlik jadvalini tuzdi. Davriy sistemasining yaratilish tarixi • Abu ar-Roziy IX asr oxiri X asr boshlarida moddalarni o‘simlik, hayvon va minerallardan olinishi asosida sinflagan. • XVIII asrda 30 tacha element ma’lum edi. • XIX asrda 60 dan ortiq element ma’lum bo‘ldi. • Nemis olimlari I.Debereyner (1829) va L.Meyer (1864), ingliz olimlari U.Odling va J.Nyulends (1863), fransuz olimlari J.Dyuma va A.Shankurtua hamda boshqa olimlar kimyoviy elementlarni sistemalashtirishga harakat qilganlar. • 1620-yilda A.Sala erituvchilarni suvli, kislotali, yog‘li sinflarga ajratdi. • Sistemalashtirish muammosini 1869-yilda rus olimi D.I.Mendeleyev muvaffaqiyatli hal qildi. • 1718-yilda E.Joffrua moddalarning o‘xshashlik jadvalini tuzdi. Davriy sistemasining yaratilish tarixi D.I.Mendeleyev tomonidan davriy qonunning dastlabki talqini: “...oddiy moddalarning xossalari hamda elementlar birikmalarining shakl va xossalari ularning atom massalari qiymatiga davriy ravishda bog‘liq...” D.I.Mendeleyev tomonidan davriy qonunning dastlabki talqini: “...oddiy moddalarning xossalari hamda elementlar birikmalarining shakl va xossalari ularning atom massalari qiymatiga davriy ravishda bog‘liq...” D.I.Mendeleyev tomonidan davriy qonunning yangi talqini: “Kimyoviy elementlar va ulardan hosil bo‘luvchi oddiy hamda murakkab moddalarning xossalari shu elementlar atomlarining yadro zaryadlari bilan davriy bog‘lanishda bo‘ladi.” D.I.Mendeleyev tomonidan davriy qonunning yangi talqini: “Kimyoviy elementlar va ulardan hosil bo‘luvchi oddiy hamda murakkab moddalarning xossalari shu elementlar atomlarining yadro zaryadlari bilan davriy bog‘lanishda bo‘ladi.” Davrlarda Li Be B C N O F Ne 0,155 nm 0,064 nm Chapdan o‘ngga: - Atom radiusi kichrayib boradi; - Metallik xossasi susayadi; - Metallmaslik xossasi ortib boradi; - Tashqi elektron pog‘onasida elektronlar soni ortib boradi. (kichik davrlarda 1 dan 8 tagacha); - Elektronlarning yadroga tortilishi kuchayadi; - Elektromanfiyligi ortib boradi; - Kislorodga nisbatan valentligi 1 dan 8 ga qadar ortib boradi; - Vodorodga nisbatan valentligi 4 dan 1 ga qadar kamayib boradi; Li, Na, K, Rb, Cs Yuqoridan pastga: - Atom radiusi ortib boradi; - Elektron qavatlar soni ortib boradi; - Elektronlarning yadroga tortilishi kuchsizlanib boradi; - Metallik xossasi kuchayib boradi; - Metallmaslik xossasi kamayib boradi; - Elektromanfiyligi kamayib boradi; - Tashqi elektron qavatida elektronlar soni o‘zgarmaydi. Davrlarda Li Be B C N O F Ne 0,155 nm 0,064 nm Chapdan o‘ngga: - Atom radiusi kichrayib boradi; - Metallik xossasi susayadi; - Metallmaslik xossasi ortib boradi; - Tashqi elektron pog‘onasida elektronlar soni ortib boradi. (kichik davrlarda 1 dan 8 tagacha); - Elektronlarning yadroga tortilishi kuchayadi; - Elektromanfiyligi ortib boradi; - Kislorodga nisbatan valentligi 1 dan 8 ga qadar ortib boradi; - Vodorodga nisbatan valentligi 4 dan 1 ga qadar kamayib boradi; Li, Na, K, Rb, Cs Yuqoridan pastga: - Atom radiusi ortib boradi; - Elektron qavatlar soni ortib boradi; - Elektronlarning yadroga tortilishi kuchsizlanib boradi; - Metallik xossasi kuchayib boradi; - Metallmaslik xossasi kamayib boradi; - Elektromanfiyligi kamayib boradi; - Tashqi elektron qavatida elektronlar soni o‘zgarmaydi. 1869- yilda D.I.Mеndеlеyеv tomonidan davriy qonun ta’riflangan vaqtda 63 ta kimyoviy elеmеnt mavjud edi. Hozirgi kunda ma’lum bo‘lgan 118 ta kimyoviy elеmеntning 55 tasi davriy qonun va davriy jadval asosida kashf qilingan. 1869- yilda D.I.Mеndеlеyеv tomonidan davriy qonun ta’riflangan vaqtda 63 ta kimyoviy elеmеnt mavjud edi. Hozirgi kunda ma’lum bo‘lgan 118 ta kimyoviy elеmеntning 55 tasi davriy qonun va davriy jadval asosida kashf qilingan. Davriy qonunning ahamiyati Davriy qonundan kelib chiqadigan bir qator tushunchalar modda- larning tuzilishi haqidagi tasavvurlarimizni nihoyatda kengaytirdi, fizika, fizikkimyo, geokimyo, geologiya, mineralogiya, kosmokimyo, yadro fizikasi kabi fanlarning rivojlanishiga asos bo‘ldi. Davriy qonun va kimyoviy elementlar davriy sistemasining ahamiyatini atroflicha tushunib yetish uchun atom tuzilishiga doir zamonaviy bilimlarga tayangan holda mustaqil masala va mashqlar yechish talab etiladi. Davriy qonunning ahamiyati Davriy qonundan kelib chiqadigan bir qator tushunchalar modda- larning tuzilishi haqidagi tasavvurlarimizni nihoyatda kengaytirdi, fizika, fizikkimyo, geokimyo, geologiya, mineralogiya, kosmokimyo, yadro fizikasi kabi fanlarning rivojlanishiga asos bo‘ldi. Davriy qonun va kimyoviy elementlar davriy sistemasining ahamiyatini atroflicha tushunib yetish uchun atom tuzilishiga doir zamonaviy bilimlarga tayangan holda mustaqil masala va mashqlar yechish talab etiladi. Davriy qonun – umumiy qonun Davriy qonun tabiatda mavjud bo‘lgan kimyoviy elementlar orasida o‘zaro tabiiy bog‘lanish mavjudligini ilmiy jihatdan asoslab beruvchi umumiy qonun ekanligi bilan muhim nazariy va amaliy ahamiyatga egadir. Davriy qonun – umumiy qonun Davriy qonun tabiatda mavjud bo‘lgan kimyoviy elementlar orasida o‘zaro tabiiy bog‘lanish mavjudligini ilmiy jihatdan asoslab beruvchi umumiy qonun ekanligi bilan muhim nazariy va amaliy ahamiyatga egadir. Kimyoviy elementlarning davriy jadvalda tutgan o‘rniga qarab xossalarining o‘zgarishi Kimyoviy elementlarning davriy jadvalda tutgan o‘rniga qarab xossalarining o‘zgarishi 1. Tartib raqami 18 va 21 bo‘lgan elеmеntlarning elеktron konfiguratsiyasini yozing. Yechish: Ar 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 Sc 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 4s 2 4p1. Mavzuni mustahkamash 1. Tartib raqami 18 va 21 bo‘lgan elеmеntlarning elеktron konfiguratsiyasini yozing. Yechish: Ar 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 Sc 1s 2 2s 2 2p 6 3s 2 3p 6 4s 2 4p1. Mavzuni mustahkamash 1. Kimyoviy elementlarni kashf qilinishida davriy qonun va kimyoviy elementlar davriy sistemasining ahamiyati qanday? 2. Kimyoviy elementlarning o‘zaro genetik bog‘liqligini tushuntirishda davriy qonunning ahamiyati qanday? Savollar 1. Kimyoviy elementlarni kashf qilinishida davriy qonun va kimyoviy elementlar davriy sistemasining ahamiyati qanday? 2. Kimyoviy elementlarning o‘zaro genetik bog‘liqligini tushuntirishda davriy qonunning ahamiyati qanday? Savollar Uyga vazifa: 188-betdagi 12- topshiriq, 20-jadvalni to‘ldirish. 40-mavzuni o‘qish Uyga vazifa: 188-betdagi 12- topshiriq, 20-jadvalni to‘ldirish. 40-mavzuni o‘qish E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT! E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!