DNK- saqlovchi viruslar keltirib chiqaradigan kasalliklar. Gepatit viruslari. Gerpes viruslari
Yuklangan vaqt
2025-09-05
Yuklab olishlar soni
1
Sahifalar soni
14
Faytl hajmi
39,2 KB
DNK- saqlovchi viruslar keltirib chiqaradigan kasalliklar. Gepatit viruslari.
Gerpes viruslari
Virusli gepatit A va Bkasalliklari.
Virusli gepatit yuqumli kasallik bo‘lib jigarni zararlanishi va umumiy
intoksikatsiya bilan o‘tadigan kasallikdir.
Kasallikning gepatit A virusi infeksion gepatit, gepatit B yoki zardobli gepatiti,
bulardan tashqari gepatit A ga ham B ga ham tegishli bo‘lmagan boshqa turi tafovut
qilinadi. Sharqning buyuk allomasi Abu Ali Ibn Sino sariq kasalligini o‘rganishda
juda katta xissa qo‘shdi. U sariqlik jigarning jarohatlanishiga bog‘liq ekanligini zikr
etdi. Shuning bilan birga u sariqlik bilan kechadigan turli kasalliklar
klassifiksayasini tuzdi va ularni kelib chiqish sabablarini aniqlashga harakat qildi.
1888 yilda buyuk rus olimi S. P. Botkin kasalligining klinik belgilarini bemor
organizmida kechadigan patologik jarayonlarni mufassal bayon etdi, shu bilan birga
uningyuqumli ekanliginiisbotlabberdi. Shuning uchun hambu hastalik Botkin
kasalligi deb ataladigan bo‘ldi. Lekin kasallikni paydo qiluvchilar ko‘p yillargacha
aniqlanmay kelindi. 1940 yilda rus olimlaridan P. G. Sergeev, Ye. M. Taraeev va
boshqalar birinchi marotaba kasallikni filtrlanuvchi viruslar qo‘zg‘atsa kerak degan
tahminni bildirdilar. Keyingi 30 yillar davomida butun dunyo olimlari kasallik
virusini aniqlash va uni o‘rganish sohasida keng ko‘lamda ish olib bordilar. Gepatit
A virusini 1973 yilda Fayistaun najas ekstraktini elektron mikroskopik
tekshirishishlarini olib borib aniqlagan.
Morfologiyasi. Gepatit A virusi kasallikni yashirin davrini oxirida va o‘tkir
stadiyasida bemorni najasida, plazmasida, o‘tida, oshqozon suyuqligida aniqlanadi.
Gepatit A virusi RNK genomli virus hisoblanadi. Virus kichik sferik shaklga ega
bo‘lib, kattaligi 25-32 nm. Fizik kimyoviy xossalari bo‘yicha enteroviruslarga
o‘xshash.
Gepatit B virusi nukleoid va tashqi qobiqdan iborat murakkab tuzilishiga ega
bo‘lgan virus hisoblanadi. Deyn zarrachalari yoki virionlar gepatit B bilan og‘rigan
bemorlarni qon zardobida va virus tashuvchilarida aniqlanadi. Viruslar sferik
formada bo‘lib, kattaligi 42 nm. Gepatit B virusi qo‘sh ipli DNK genomli virus
hisoblanib, shundan bir ipi defektli hisoblanadi. Virusni tashqi qavati virus va
hujayra oqsillaridan iborat murakkab tuzilishiga ega.
O‘stirish. Gepatit A virusi Janubiy Amerika maymuni marmozet va shimpanze
organizmida ko‘payadi va jigar hujayralarida uzoq vaqt saqlanib qoladi. Gepatit B
virusi reproduksiyasi asosan shimpanze maymuni organlari va to‘qimalarida yana
odam gepatotsitlarida bo‘ladi.
Chidamliligi. A virus tashqi muhitga ancha chidamli 1000S haroratda 5 minut,
1,1 vatt kuchlanishli ultrabinafsha nur ta’sirida 1 minutda, 05- 1% li yangi
tayyorlangan xloramin eritmasida 30 minutda aktivligini yo‘qotadi. Efirga va
turlikislotalar ta’siriga chidamli hisoblanib, 2100S temperaturada bir necha yil
saqlanadi.
B virusi kimyoviy hamda fizikaviy ta’sirlarga juda ham chidamli hisoblanadi.
600S gacha qizdirilganda 4 soat, 1000S issiqikda esa 30-40 minutgacha, 200S
sovuqda muzlatilganda ma’lum vaqtgacha o‘lmaydi, avtoklavda 1200S da 45
minutdan so‘ng, quruq issiq bilan 1800S haroratda sterillash o‘tkazilganda bir
soatdan so‘ng yoki qaynatilganda kamida yarim soatdan so‘ng o‘z faolligini
yo‘qotadi.
Antigen tuzilishi. Gepatit A virusi yagona oqsil tabiatli NA-Ad ga ega bo‘lib
najas ekstraktidayuqori sezgir indikatsiyametodibilan aniqlashmumkin.
Gepatit B virusi 3 ta antigen determinantlariga ega.
1)NV s AD ya’ni yuza antigeni virus yuzasida joylashgan, o‘lchami 20-22 nm
bo‘lib sferik yoki tubulyar shaklga ega. NVAD nm bir nechta serotiplaria, d, y, w, r
va ularni kombinatsiyalari- adw, ayw, adr, ayr aniqlangan bo‘lib bulardan birinchi
uchalasi odamda kasallik keltirib chiqarishda muhim ahamiyatga ega. Yuza
antigenini ilgari Avstraliya antigeni deb atalardi. U kasallik yuqqandan keyin 2-6
hafta o‘tgach kasallik va tashuvchilik davrining boshidan oxirigacha gepatotsitlar
biologik suyuqliklarda topish mumkin. Kasallik boshlangandan 3-4 oydan keyin
MVAD ga qarshi antitela paydo bo‘ladi. Qon zardobida anti NVAD ni bo‘lishi
sog‘ayish ko‘rsatkichi va immunitetdan dalolat beradi.
2) NV s AD yadro antigeni bo‘lib virus yadrosida aniqlangan NV s Ad ya’ni
o‘zak antigeni Deyn zarrachasi ichki qismida joylashgan. NV s AD sferik tuzilishga
ega bo‘lib, diametri 27 nm. Infeksion jarayonida uni faqat gepatotsitlar yadrolarida
topish mumkin. Gepatit B bilan kasallangan bemorda NVs AD ga qarshi anti NV s
AD paydo bo‘ladi. Anti NVs AD virus miyani erta bosqichida paydo bo‘lib,
sog‘ayish davrigacha va immunitet shakllanguncha saqlanadi.
3)NVe AD belgilanadigani antigen faqat Deyi zarrachasida bo‘libgina qolmay,
balki qonda ham ozod xolda yoki immunoglobulin bilan aloqada aylanib yuradi.
NVe AD ning 3 haftadan ortiq vaqt bo‘lishi kasallikning surunkali formaga
o‘tganidan dalolat beradi.
Kasallik patogenezi. A virusi enteral yo‘l bilan organizmga tushganda uni
birlamchi ko‘payishi me’da ichak yo‘llari shilliq qavatlarida, so‘ngra regional limfa
tugunlarida bo‘ladi va bu kasallikning yashirin davriga to‘g‘ri keladi. Sariqlikdan
oldingi davrning boshlang‘ich davrida virus qonga o‘tib, virusemiya keltirib
chiqaradi. Qon yo‘li orqali u parenximatoz a’zolarga asosan jigarga o‘tganda bu
yerda makrofaglar va gepatitlar sistemasi ko‘payib ularni xalok qiladi.
Parenteral yuqishda gepatit B virusi qonga tushadi va immunitet yetarlicha
barqaror bo‘lganda organizm virusdan tez xoli bo‘ladi. Agar organizm virusdan xoli
bo‘lishi yuzbermasa u jigarga va boshqa organlarga tushadi. Virusning makrofaglar
sistemasi hujayralariga va gepatotsitlarga tushishi yuzaga kelishi kuzatiladi.
Ko‘pchilik bemorlarda qonida leykotsitlar formulada o‘zgarishsiz kechuvchi
leykopeniya kuzatiladi. Sariqlikdan oldingi davrning boshidan oxirigacha bemor
qoni zardobida alanin aminotransferaza AlAT va AsAT faolligi yuqori bo‘ladi.
Sariqlikdan oldingi davrning so‘nggi kunlari jigar kattalashadi, urobilogen
ko‘payishi hisobiga siydik rangi to‘qlashadi. Ba’zan ahlat rangi oqaradi
tuproqsimon ko‘rinda, qon zardobida bilirubin, ayniqsa bevosita bilirubin ko‘payadi.
Ko‘z sklera qavati sarg‘aya boshlashidan sariqlik davri boshlanadi. Sariqlik davri
kasallikning avjlanishi davri bo‘lib skleraning sarg‘ayishiga teri va ko‘zga ko‘ringan
shilliq pardalar sarg‘ayishi qo‘shiladi. Sariqlik davri kasallik avjiga chiqqan davr
bo‘lib, sarg‘aygan ko‘z oqiga shilliq qavatlari va teri yuzasidan sarg‘ayishi
qo‘shiladi, qolgan belgilar kamayadi yoki batamom yo‘qoladi.
Jigar kattalashuvi davom etadi, chetlari sezuvchan bo‘lib qorin paypaslanganda
2-4 nm ga qovurg‘a yoyi ostidan chiqib turadi, ko‘pincha qorataloq ham kattalashadi.
Arterial bosim kamayib ketishi va bradikardiya kuzatiladi. Qonda limfa va
monotsitozl ileykopeniya kuzatiladi. Kasallikning o‘tkir davrida Sog 2-4 mm
soatgacha tushibketadi, sariqlik kamayib borishi bilan 18-24 mm soatgacha
ko‘tariladi va keyinchalik normaga kamayadi. Jigar faoliyati buzilishi bilan sariqlik
orta boradi va qon zardobida bilirubin miqdori ko‘payadi. Timol sinamasi
ko‘rsatkichi ham ortib boradi. Sariqlik davri asosan 7-15 kun bo‘ladi. Sariqlik
davridan rekonvalessent davriga o‘tishda sariqlik darajasi kamayib boradi va
butunlay yo‘qolib teri rangiga kiradi, ahlat o‘zini normal tusini oladi va ko‘p
miqdorda rangsiz siydik ajrala boshlaydi. Rekonvalessentlik davri boshlanishi bilan
kasalllikning klinik belgilari tezda yo‘qoladi. Qon zardobida bilirubin miqdori va
AlAT faolligi ko‘rsatkichi ham normallashadi. Lekin timol sinamasi ko‘rsatkichi
uzoq vaqt normadan ortiq xolda qoladi. Kasallikning qaytalanishi aksariyat jismoniy
zo‘riqish o‘rnida yotish rejimiga amal qilmaslik davolash parxezning buzilishi va
boshqalar bilan bog‘liq.
B gepatitda kasallik yashirin davri 60-120 kun eng kami 6 hafta, ko‘pi bilan 6
oyni tashkil etadi. Sariqlikdan oldingi davr bir kunda bir nechta haftagacha ba’zi
bemorlarda umuman bo‘lmasligi mumkin. Ayrim bemorlarda sariqlikdan oldingi
davrning oxirgi kunlarida harorat ko‘tariladi. A genotitiga nisbatan dispeptik va
asteno va gepativartrapgiya belgilari ko‘proq rivojlangan bo‘ladi va tez-tez uchraydi.
Jigar hajmi kattalashadi ba’zi bemorlar terisida qichishish paydo bo‘ladi, allergik
qichib turuvchi eshakemga o‘xshash toshmalar bo‘ladi. Periferik qonda asosan A
gepatitida bo‘lganidek o‘zgarishlar bo‘ladi. Kasallik og‘ir kechganda AlAT aktivligi
AsAT dan yuqorigi perbilirubinemiya sulema sinamasi ko‘rsatkichining birmuncha
pasayishi 1,4 1,5 ml normada 1,8-2,2 ml albuminlar miqdorini pasayishi 45-47 gacha
globulin darajasi oshishi 26-29 qayd qilinadi. Timol sinemasi 2-4 tb ni tashkil qiladi
va 90-95% xollarda oshadi. Intoksikatsiya orta borib bosh aylanishi, holsizlik,
adinamiya, ko‘ngil behuzur bo‘lishi, ko‘p marta qusish, eyforiya, gemorragikdiatez,
toxikardiya belgilari paydo bo‘ladi. Rekonvalessent davri A gepatitiga nisbatan
ancha uzoq davom etadi. Kasallik nihoyatda og‘ir kechib ko‘pincha cho‘zilib,
surunkali faolgepatit XAG yoki surunkali persistirplangan gepatit XPG formalariga
aylanadi.
Diagnozi. Diganostika klinik va epidemiologik ma’lumotlarga asoslanadi.
B gepatiti diagnostikasi epidemiologik anamnez asosida (operatsiya bo‘lib
o‘tgan: gemotransfuziya, takroriy in’eksiyalar va teri yoki shilliq qavatlar butunligini
buzilish bilan bog‘liq boshqa xildagi muolajalar) klinik ma’lumotlar va laboratoriya
tekshirishlarning spesifik metodlariga asoslanadi. Laboratoriya diagnostikasining
spefitsik metodi B gepatiti virusining marker antigenlari NVs Ad- NVs- Ad va NVs
Ad va bemor qoni zardobida anashularga xos antitelolar anti NV s anti NV s va anti
NVs borligini aniqlashga asoslangan. B gepatitida ko‘proq amaliy ahamiyatga gel
presipitatsiyasi reaksiyasi (RPG) va bir-biriga qarshi qo‘yilgan immunoelektroforez
(VPEF) eng sezgir passiv gemaglyutinatsiya reaksiyasiga ega bo‘ladi. Radioimmun
va immuno yenziimetodlari o‘ta sezgir hisoblanadi. Nve Ad bemor qonida NV s Ad
bilan birgalikda yashirin davrda paydo bo‘lib, sariqlik boshlanishi bilan yo‘qoladi.
Kasallik boshlanmasdan oldin 3 haftailgari Nve Ad yo‘qoladi, anti Nve paydo
bo‘ladi. Bunday holat B virusli gepatitning o‘tkir formasiga xos bo‘ladi. Nvega
tegishli tarzda va anti Nve paydo bo‘ladi, bu esa virusli gepatitning o‘tkir formasi va
kasallikning yengil kechganligidan dalolat beradi. Bemor qoni va jigarida Nbe Ad
3 haftadan ortiq muddatda NV s Ad esa 6 haftadan ortiq persisterlanib, kasallikning
surunkali formaga o‘tayotganligining ko‘rsatkichi sifatida namoyon bo‘ladi.
Davolash. Spesifik terapiyasi yo‘q.
Kasallikning o‘tkir bosqichida virusli gepatitlar yengil kechganda rejimga rioya
qilgan xolda parxez saqlash, jigarga ortiqcha yuk bermaslik lozim. Sariqlik davrning
dastlabki 7-10 kunlarida bemor o‘rnidan turmay yotishi keyinrok esa o‘tirishi
mumkin. Sutkasiga ya’ni sutkalik ratsionga kamida 100 gr oqsil, 30-40 gr gacha
bo‘lgan sariyog‘ uglevodlar kirishi kerak. Qovurilgan, dudlangan, alkogol man
etiladi. O‘rtacha og‘irlikda kechuvchi kasallik formalarida intoksikatsiya mavjud
bo‘lib, ko‘ngil aynishi tufaylibemor suyuqlikiste’molqila olmasadezintoksikatsiya
terapiyani tavsiyaqilinadi. Bunda vena ichiga asta-sekinlik bilan tomchilab 5-10
foizli glyukozaning Ringer suyuqligidagi eritmasi, 250-500 ml dan 5 foizli 10 ml
askarbin kislotasi bilan qo‘shilgan xolda yuboriladi.
Zaruriyat tug‘ilganda gemodez yoki reonoliglyukin, 200-400 ml plazma, 100-
150 ml sorbital va xakozalar yuboriladi. VG ning og‘ir formalarida bemorlar
jadallashtirilgan terapiya bo‘limiga o‘tkaziladi va nevrologik o‘zgarishlar suv, tuz
almashinuvi, kislota-asos holati koagulogramma o‘zgarishlari bir sutkalik diurez
ustidan vrachlarning atroflicha nazorati tashkil qilinadi. Dezintoksikatsiya vositalari
yuboriladi. Diurez manfiy bo‘lganda veroshpiron 0,025 g bilan birgalikda furoselid
0,02-0,04gdan sutkasiga 3-4 marta tayinlanadi. Ginoglikamiyaning oldini olish
uchun panangin 10-20 ml gemorregiya holatlarida mushak orasiga 2-5 ml 1%
livinesol yuboriladi. Asoratlarni oldini olish uchun antibiotiklar tavsiya etiladi.
Miya shishi belgilari paydo bo‘lganda dezintoksikatsiya terapiyasi bilan birgalikda
degidratatsiya terapiyasi tayinlanadi va laziks bilan birgalikda 60 mg dan sutkasiga
3-4 marta vena ichiga prednizalon yuboriladi.
Profilaktikasi va kurash choralari.
VG ga qarshi kurash infeksiya manbaini aniqlash va ajratib qo‘yish infeksiya
o‘tkazish yo‘llarini uzish yo‘llari bilan olib boriladi. A gepatiti bilan og‘rib
o‘tganlarni bir oydan so‘ng statsionar vrachlari dispanser ko‘rigidan o‘tkazadilar.
Kasallik asoratlari bo‘lgan bemorlar va rekonvalessentlar keyinchalik nazorat etilishi
uchun poliklnikalarning yuqumli kasalliklar kabinetiga o‘tkazilib 3 oydan so‘ng
qayta dispanser ko‘rigidan o‘tadilar.
B gepatiti bilan og‘rigan bemorlar kasalxonadan chiqqanlaridan so‘ng 1 oy
davomida statsionar vrachi nazoratida bo‘ladilar. Kasallik yaxshi kechganda
yuqumli kasalliklar kabinetida takroriy tekshiruv ishlari kasalxonadan chiqqach har
3,6,9,12 oyda boriladi. B gepatit bilan og‘rib o‘tgan rekonvalessitlar surunkali
gepatiti o‘tmagan bo‘lsa va NV antigen NVs Ad bilan 10 kun oralig‘ida 2 marta
o‘tkazilgan tekshiruvlar manfiy xulosaberganda hisobdan chiqariladi. Donorlikdan
VG ni boshidan kechirgan etiologiyasi noaniq gepatiti bo‘lgan so‘nggi 2 yilichida
qon yoki plazma quyilgan giyohvandlik yoki alkogolizm bilan kasallangan shaxslar
chetlatiladi. Donorlardan qon olishda bioximiyaviy ko‘rsatkichlar va NVs Ad
borligi aniqlanadi. Nvs Ad tashuvchiligi aniqlangan odamlar poliklinikalarning
infeksion kasalligi kabinetlarida hisobda turadilar, aniqlangan 3 oy o‘tgach va
keyinchalik yiliga 2 marta tekshiriladilar. 2 yil kuzatuv davomida 4 marta manfiy
natija olingandan keyingina ular hisobdan chiqariladilar.
VG ni aniqlash maqsadida oziq-ovqat korxonalari ustidan vodoprovod va
boshqa suv ta’minoti manbalarining qurilishi va ishi ustidan sanitariya nazorati olib
boriladi: aholi yashaydigan joylarni tozalash kanalizatsiya qurilishi, chiqindilarni
yuqumsizlantirish, pashshalarga qarshi kurash ustidan sanitariya nazorati olib
boriladi. Parenteral yuqish profilaktikasi tibbiy asbob uskunalardan foydalanish
tozalash va sterilillash ustidan puxta nazorat olib borish yo‘li bilan amalga oshiriladi.
Turli muolajalarni o‘tkazish uchun alohida steril shprislar, ignalar, skarifikatorlar,
pipetkalar va shu kabilardan foydalaniladi.
Xozirgi vaqtda bir marta ishlatiladigan shprislar, ignalar va qon quyish
sistemalaridan keng foydalanilmoqda.
A virusi gepatit profilaktikasi maqsadida yoshbolalar kollektivida epidemiya
oldi oylarida 1 yoshdan 10 yoshgacha bo‘lgan bolalarga 1 ml miqdorida
immunoglobulin yuboriladi.
Infeksiya o‘chog‘idagi tadbirlar.
Kasallik topilgan hamma holatlarda A va B virusli gepatitni alohida hisobi qayd
etilib, epidemiologik tekshiruv kartasi formasi to‘ldirilib epidemiologik tekshiruv
o‘tkaziladi. Bunda bemor atrofida oshadi, kvartirada, bolalar muassasalarida,
maktabda, ish joyida virusli gepatit holatlari bor yo‘qligi yoki gepatitga ehtimoli
bo‘lgan kasalliklar gripp, angina, o‘tkir respiratda kasalliklari xolesistit va xokazolar
borligi aniqlandi.
Kasallangan bemorni keyingi 6 oy davomida biror davolash muassasida
bo‘lgan-bo‘lmaganligi, ularga qon, plazma yoki qonning boshqa komnonentlari
quyilganligi aniqlanadi.
Kasallanganlarga avval biror davolash dori-darmonlari jo‘natilgan-mi yo‘qmi,
teriga, teri ostiga, teri ustiga, mushaklarga, venaga yoki boshqa davomi tadbirlari
o‘tkazilganligi venalardan yoki barmoqlardan laboratoriyada tekshirish maqsadida
qon olinganligi, bemor donor bo‘lganmi, yo‘qmi shu kabilarni bilish benihoya
zarardir.
VG o‘chog‘ida bemor gospitalizatsiya qilishiga qadar kundalik dezinfeksiya
so‘ngra ya’ni gospitalizatsiya qilingach yakunlovchi dezinfeksiya o‘tkaziladi.
Bemor bilan aloqada bo‘lganlar ular aloqasi uzilgan va infeksiya o‘chog‘ida
dezinfeksiya o‘tkazilgan vaqtdan boshlab 35 kun davomida kamida haftada bir marta
meditsina ko‘rigidan o‘tkaziladi.
A virusigepatit bilan aloqada bo‘lgan bolalar muassasalariga qatnovchi
bolalarga o‘z vaqtida immunoglobulin qilingan xolda ular ustidan doimiy meditsina
nazorati tashkil qilinib, kasallik belgilari paydo bo‘lishi bilan darxol kollektivdan
chetlashtirish va gospitalizatsiya qilish sharti bilan faqat epidemiolog tomonidan
ushbu kollektiva qatnashga ruhsat beriladi.
Vrach ko‘rsatmasi bilan ayrim holatlarda o‘tkir respirator kasalliklar
kuchayganda, ayniqsa ular jigar kattalashuvi bilan kechganda va tushunarsiz harorat
ko‘tarilishi holatlari va xokazalarda statsionar yoki poliklinika bioximik
laboratoriyalarda 10-15 kunlik oraliq bilan qonda mikrousul yordamida fermentlar
faolligi aniqlanadi. Epidemik ko‘rsatmaga muvofiq 1 yoshdan 14 yoshgacha bo‘lgan
bolalarga va homilador ayollarga kasallik boshlangan vaqtning 7-10 kuni davomida
immunoglobulin yuboriladi. Immunoglobulin quyidagi dozalarda 1 yoshdan 10
yoshgacha bo‘lgan bolalarga 1 ml, 10 yoshdan yuqori bo‘lgan bolalar va homilador
ayollarga 1,5 mldan yuboriladi. Bolalar kollektivi o‘rtasida oxirgi bemor
chetlashtirilgan vaqtdan boshlab 2 oy davomida hech qanday planli emlashlar
diagnostik reaksiyalar va stomatologik tekshirishlar o‘tkazilmaydi.
VG o‘choqlarida infeksiya profilaktikasi masalasida sanitariya tushuntirish
ishlari olib boriladi.
OITS qo‘zg‘atuvchisi va uning laboratoriya tashxisi.
Insonlar qadim zamonlardan beri davolashni iloji bo‘lmagan chinchechak,
vabo, o‘lat va boshqa ko‘pgina shunga o‘xshash yuqumli kasalliklar ustidan g‘alaba
qozonib, ularni qattiq nazorat ostiga olabildi. Shu bilan yuqumli kasalliklar
muammosi xal qilinganday faqatgina ba’zi davolash qiyin bo‘layotgan kasalliklar
muolaja ishlari rivojlantirilsa kifoya, bu muammo kun tartibidan olinganday edi. Bu
davrda asosiy e’tibor insonlarni ko‘pchiligini umriga zavol bo‘layotgan o‘sma va
yurak-tomir kasalliklariga karatilgan edi.
Inson hayoti bizni o‘rab turgan olamni turli tumanligi va rang-barangligi bilan
mazmunlidir. Afsuski insonnning tashqi muhit bilan o‘zaro aloqasiatrof muhitning
sezilarli va ko‘z ilg‘amaydigan o‘zgarishlariga sabab bo‘lmoqda. Ekologik
muvozanatning buzilishiga yaqqol misol qilib hammaga ma’lum bo‘lgan Orol
dengizining qurib borishi misol qilishimiz mumkin.
Yashash tarzini o‘zgari shahar qanday tirik organizmning shart sharoitlarga
moslashuviga majbur qiladi. Tabiatda biologik bo‘shliq bo‘lmasligi ma’lum narsa.
Masalan turli dorilar ta’sirida kasallik uyg‘otuvchi biror mikrob yo‘qotilsa uning
ustiga albatta boshqasi vujudga keladi.
Keyingi yillarda jamiyatimiz butun insoniyatga xavf soluvchi yangi
infeksiyaning paydo bo‘lishiga butunlay tayyor emasligi namoyon bo‘ldi. O‘rta
asrlarda o‘lat, chinchechak, zaxmi nsonlar boshiga qanchalar xavf solgan bo‘lsa
yangi paydo bo‘lgan infeksiya shunchalik xavflidir. Bu OITS odam immuntanqislik
sindromi hisoblanadi.
Keyingi yillar mobaynida jamiyat birorta kasallikka ham OITS ga ko‘p e’tibor
qaratgandek e’tibor bermagan. Kasalikga e’tibor esa quyidagi omillarga bog‘liq:
- OITS ni xozirgi tibbiyot vositalari yordamida davolashning iloji yo‘q va u
doimo o‘lim bilan tugaydi.
- Qanchalik sa’iy harakatlar qilinmasin afsuski uni davolash va oldini olish
uchun samarali vositalar haligacha topilmagan.
OITS bu limfotrop viruslar qo‘zg‘atadigan va organizmni immun sistemasi
zararlanishi bilan o‘tadigan davrimizning eng dahshatli kasalligidir.
Terminologiyasi. OITS termini odam immuntanqislik sindromi ma’nosini
bildiradi. Virusni birinchi bo‘lib Parijdagi Paster institutining professori Lyuk
Montane rahbarligidagi ilmiy tekshirish guruhi tomonidan ajratib olindi va bu virus
LAV limfoadenopatiyaga bog‘lik virus deb ataldi. 1984-yilda Merilend shahrida
AQShda joylashgan onkologik tekshirish institutidagi Robert Gallo boshchilik
qilgan ilmiy guruh tomonidan bu virus identifikatsiya qilindi. I va II lamchi odam
O leykemiya virusi (NLTV ) subguruhlariga o‘xshash bo‘lgani uchun unga BLTVIII
nomi berildi.
OITS muammosi bo‘yicha bo‘lib o‘tgan xalqaro kongressda ilgari ishlatib
kelingan LAV/BLAV-III murakkab nomlashish BLV, o‘zbek tilida esa OIV odam
immuntankislik virusi, rus tilida esa VICh-virus immunodefitsita cheloveka termini
bilan almashtirishga qaror qilindi.
Xozirgi vaqtda OITS chaqiradigan 3ta virus ma’lum OIV-1 OIV-2 OIV-3.