Egilishga ko‘ndalang kuch va eguvchi momentlarni laboratoriya yordamida
aniqlash.
Ishdan ko‘zda tutilgan maqsad: ko‘ndalang egilishda balka ko’ndalang
kesimida hosil bo‘ladigan ko‘ndalang kuch va eguvchi momentlarni laboratoriya yo‘li
bilan aniqlash va nazariy yo‘l bilan olingan qiymatlar bilan taqqoslash.
Nazariy ma‘lumotlar:
Egilishga ishlayotgan balkalarni mustahkamlikka hisoblash uchun ularning
ko‘ndalang kesimda hosil bo‘ladigan ichki kuch faktorlarini aniqlash lozim bo‘ladi.
Ularni kesish usulidan foydalanib topiladi.
Ko’ndalang kuch va eguvchi momentlarni laboratoriya yo‘li bilan aniqlash kerak
bo‘lgan kesim erkinlik darajasi ikkiga teng bo‘lgan sharnir yordamida aniqlangan.
Laboratoriyada ishlatiladigan uskunalar:
7.3-rasm. WP-960 laboratoriya uskunasi (Mx –eguvchi moment epyurasi. Balka
uzunligi – 1000 mm)
Uskuna kesimlari nomlanishi
1.
Uzunligi 1000 mm ga teng bo‘lgan balka (chap tarafdan 366 mm masofada
2.
maxsus sahrnir o‘rnatilgan).
3.
Eguvchi momentni aniqlovchi asbob (O‘lchash chegarasi 0 – 100 Nm gacha).
4.
Ko’ndalang kuchni aniqlovchi asbob (O‘lchash chegarasi 0 – 50 N gacha).
5.
Rolikli tayanchlar.
6.
Yuklarni joylashtirishda ishlatiladigan sterjen (Og‘irligi 1 N).
7.
Yuklarni osishda ishlatiladigan sterjen
8. 1N ga teng yuk.
9. 5 N teng yuk.
10. Metalldan yasalgan rama.
11. Vintli moslama.
Laboratoriya o‘tkazishdan oldin nazariy yo‘l bilan balkada hosil bo‘ladigan
ko‘ndalang kuch va eguvchi momentlar epyuralarini qurish zarur. Quyidagi ikkita
tayanchda yotgan P kuch ta‘siridagi ko’ndalang kuch va eguvchi momentlar
epyuralarini ko‘ramiz.
1.
Tayanch reaksiya kuchlarini aniqlaymiz. Buning uchun A nuqtaga nisbatan
momentlar yig‘ndisini 0 ga tenglaymiz va noma‘lum RB tayanch reaksiya kuchini
topamiz.
2.
0
A
M
0
2
2
2
B
B
l
R
l
p
l
p
R
p
l
B
nuqtaga
nisbatan
momentlar
yig‘indisini
0
ga
tenglaymiz
va
noma‘lum RA tayanch reaksiya kuchini
topamiz.
0
A
M
0
2
B
l
R
l
p
2
2
B
l
p
R
p
l
3.
Topilgan tayanch reaksiya kuchlarining to‘g‘riligini tekshiramiz. Y o‘qiga
nisbatan kuchlarning proyeksiyalari 0 ga teng bo‘lishi kerak.
0
0
A
B
y
R
p
R
2
2
A
l
p
R
p
l
4.
Sterjenni qisimlarga ajratib har bir qisimlarga uchun ko‘ndalang kuch
qiymatini aniqlaymiz.
1
1
2
2
3
2
I
A
II
B
p
Q
R
p
Q
R
l
z
da
p
Q
ga
teng
5.
Har bir qisimlar uchun eguvchi momentning qiymatini aniqlaymiz.
1
1
1
1
0
2
0
0
/ 2
2 2
4
I
A
I
I
l
z
M
R
z
M
z
p l
p l
M
z
l
1
/ 3
3
6
I
p l
p l
M
z
l
l
Xuddi shuningdek ikkita simmetrik kuch ta‘siridagi
balkani ham ko‘rib o‘tamiz.
1.
Tayanch reaksiya kuchlarini aniqlaymiz.
Buning uchun A nuqtaga nisbatan momentlar yig’indisini 0 ga tenglaymiz va
noma‘lum RB tayanch reaksiya kuchini topamiz.
0
A
M
3
0
4
4
B
l
l
R
l
p
p
RB
p
B nuqtaga nisbatan momentlar yig‘indisini 0 ga tenglaymiz va noma‘lum RA
tayanch reaksiya kuchini topamiz.
0
B
M
3
0
4
4
A
l
l
R
l
p
p
RA
p
0
0
2.
Topilgan tayanch reaksiya kuchlarining to‘g‘riligini tekshiramiz. Y o‘qiga
nisbatan kuchlarning proyeksiyalari 0 ga teng bo‘lishi kerak.
y 0
0
A
B
R
p
p
R
0
p
p
p
p
0
0
3.
Sterjenni qisimlarga ajratib har bir qisimlar uchun ko‘ndalang kuch qiymatini
ajratamiz.
I
A
Q
R
p
II
B
Q
R
p
0
QIII
4.
Eguvchi momentning qiymatini aniqlaymiz. I qisim uchun:
1
0
4
l
z
1
I
A
M
R
z
1 0
0
MI z
1
/4
4
4
I z
l
l
p l
M
p
II qisim uchun
2
0
4
l
z
2
II
B
M
R
z
2 0
0
MII z
1
/4
4
4
II z
l
l
p l
M
p
III qisim uchun
3
0
4
l
z
3
3
4
III
B
l
M
R
z
p z
3 0
4
III z
p l
M
3
/2
4
4
2
4
III z
l
l
p l
l
p l
M
p
p
Laboratoriya o‘tkazamiz. (Yuk balkaning o‘rtasiga qo‘yilgan holatda)
Laboratoriya quyidagi tartibda o‘tkaziladi:
- Tayanchlar orasidagi masofani 800 mm qilib ularni eng pastki ramaga (9)
mahkamlang;
- Balkani (1) shunday joylashtirish kerekki uning markazi tayanchlar orasiga
tushishi kerak;
- Balkani vintlar (1) yordamida gorizantal holatga keltirish lozim;
- Kuch qiymatini o’lchov asboblari (2,3) yordamida aniqlash lozim;
- 20 N ga teng bo’lgan yukni balkaning o’rtasida qo’yiladi;
- Balkani qaytadan vintlar (10) yordamida gorizantal holatga keltirish kerak;
- O’lchov asboblaridan (2 ta) qiymatlar olinadi;
Olingan natijalar tahlili: (I – sxema uchun)
O’lchov asboblaridan olingan qiymatlar quyidagiga teng
10
tp
N
Kuch yelkasi a=100 mm ga teng bo’lsa unda eguvchi moment quyidagiga teng
bo’ladi:
20 100 10
2
M t
p a
Nm
Analitik usul bilan topilgan qiymat esa quyidagiga teng.
10
2
n
p
Q
N
1
20 800
/ 3
2666
2.6
2 3
6
n
p l
M
z
l
Nm
Analitik va laboratoriya yo’li bilan aniqlangan P kuchning farqi quyidagiga teng.
10 10
0
t
n
p
Q
Umumiy xatolik
10 10
100
0%
10
t
n
t
p
Q
p
Analitik va laboratoriya yo’li bilan aniqlangan M eguvchi mometning farqi
quyidagiga teng.
12
2.6
0.6
/
t
n
M
M
N m
Umumiy xatolik
100
7%
t
n
t
M
M
M
Laboratoriya va hisobiy olingan qiymatlar farqi nisbatan kichik bo’lishi kerak.
Olingan natijalar tahlili (II –yuklangan holat uchun)
O’lchov asboblardan olingan qiymat quyidagi teng
15
tp
N
Kuch yelka a=100 mm ga teng bo’lsa unda eguvchi momet quyidagiga teng bo’ladi:
20 100 15
3
M t
p a
Nm
Analitik usul bilan topilgan qiymat esa quyidagiga teng.
0
Qn
N
3 7 /12
7
7
20 800
400
4
4 12
12
4
4
n
z
l
l
l
l
p l
M
p
p
Nm
Analitik va laboratoriya yo’li bilan aniqlangan P kuchning farqi quyidagiga teng.
15
0
1,5
t
n
p
Q
Umumiy xatolik
100%
0%
t
n
t
p
Q
p
0,2
t
n
M
M
Analitik va laboratoriya yo’li bilan aniqlangan M eguvchi mometning farqi
quyidagiga teng.
Umumiy xatolik
100%
10%
t
n
t
M
M
M
Laboratoriya va hisobiy olingan qiymatlar farqi 10% nisbatan kichik bo’lishi kerak.
Xulosa : Ko’ndalang kuch eguvchi momentlarni nazariy tarkiblari bilan tartibida
yo’li bilan aniqlangan qiymatlarni tarqatmali …. Xatoliklarni aniqladik.
Nazorat savollari.
1. Ichki kuchlar deganda nimani tushunasiz?
2. Ichki kuchlarning epyurasini qurish tartibini izohlang.
3. To’sinlar qanday tayanchlarga ega?
