EKINLARNING RIVOJLANISH FAZALARINI PROGNOZ QILISH Mashg‘ulotning maqsadi: Ekinlarni fenologik prognoz qilish prognozlash tartibini o‘rganish. Topshiriqlar: 1. Agrometeorologik prognozlar haqida tushunchaga ega bo‘lish; 2. O‘simliklarning rivojlanish fazalarini prognoz qilishni o‘rganish; 3. Rivojlanish fazalarining boshlanish vaqtini prognoz qilishni o‘rganish. Kerakli materiallar va asboblar: bir yillik va ko‘p yillik havo haroratlari, namligi haqidagi ma’lumotlar, o‘simliklarning issiqlikka bo‘lgan talablari haqida ma’lumotlar va jadvallar, ish daftari, ob-havo haqidagi max’ulotlar va. h. 1.1. Agrometeorologik prognozlash haqida tushuncha Qishloq xo‘jaligiga agrometeorologik xizmat ko‘rsatishning muhim turlaridan bir ekinlarning o‘sishi, rivojlanishi, hosildorligi, issiqlik va namlik bilan ta’minlanishi bo‘yicha amalga oshiriladigan prognozlardir. Agrometeorologik stansiyalarda ekinlarning issiqlik va namlik bilan ta’minlanishi o‘simliklarning qishlash sharoiti, fenologik fazalari prognoz qilib boriladi. Bu prognozlar hosildorlikni oshirish uchun mavjud resurslardan to‘la foydalanish imkonini beradi. Prognozlar o‘simliklarni oldindan noqulay ob-havo sharoitidan, suvsizlikdan, haroratlar yig‘indisining yetishmasligi yoki aksincha haroratning yuqori (ortiqcha) bo‘lishini oldini olish choralarini ko‘rish imkonini beradi. Agrometeorologik prognozlash usullari ichida ko‘p qullaniladigan statistik usuldir. Bu usul prognoz qilinadigan kattaliklarni agrometeorologik omillarga bog‘liqligiga asoslangan. Keyingi yillarda dinamik modellarga asoslangan 1 prognozlar qilish ijobiy natijalar bermoqda. Bu xildagi prognozlarda barcha omillar bo‘yicha prognozlar birlashtirilib, asosiy masala o‘simlikning rivojlanish dinamikasini yaxshilash va hosildorliginini oshirishga qaratiladi. Qishloq xo‘jalik ekinlari to‘g‘risida prognoz qilish uchun agrometeorologik sharoit va ekinlar rivojlanishi to‘g‘risida parallel ma’lumotlarga ega bo‘lish zarur. Prognozni amalga oshirish uchun havo harorati, namligi, tuproq namligi, uzoq muddatga mo‘ljallangan ob-havo prognozlari, agroiqlim spravochniklari, atlaslari va meteorologik stansiyalarning ma’lumotlari zarur bo‘ladi. 15.2. O‘simliklarning rivojlanish fazalari prognozlari Fenologik prognozlar deganda o‘simliklarni rivojlanish fazalarining boshlanishini oldindan prognoz qilish tushuniladi. O‘simlikning tashqi morfologik o‘zgarishlarining sodir bo‘lishi, yangi elementlarning paydo bo‘lishi rivojlanish fazalarining boshlanishi vaqtini bildiradi. O‘simlikning rivojlanishida yorug‘lik, issiqlik va namlik eng muhim omillardan hisoblanadi. Ayniqsa issiqlik bilan namlik bir biriga bog‘liq bo‘lib, O‘zbekiston sharoitida ekinlar nam bilan sun’iy sug‘orish orqali ta’minlanishini hisobga olsak, etarli harorat bilan ta’minlanish masalasi asosiy o‘ringa chiqadi. Har bir o‘simlik o‘z hayotini ma’lum diapazonidagi havo haroratida davom ettiradi. Biologik minimumda urug‘ unib chiqishi boshlansa, maksimumdan keyin o‘simlikning rivojlanishi to‘xtaydi. Ko‘pchilik madaniy ekinlarning biologik minimum +5 oC dan boshlanadi. Issiqsevar o‘simliklar uchun biologik minimum harorat +10-15 oC oralig‘ida bo‘ladi (oshqovoq, g‘o‘za, makkajo‘xori va h.k.). Biologik minimum va maksimum haroratlar o‘rtasida biologik optimum harorat yotadi. Bularning barchasi o‘simlik uchun samarali haroratlar yig‘indisiga kiradi. Har qanday o‘simlik biomassa to‘plashi uchun ma’lum darajadagi samarali haroratlar yig‘indisini to‘plashi lozim bo‘ladi. Har bir rivojlanish fazasi uchun ham alohida miqdordagi samarali haroratlar yig‘indisi kerak bo‘ladi. Buni hisoblash 2