ELEKTRODDAGI JARAYONLAR. POTENSIALLAR HOSIL BO’LISHI Oksidlanish kaytarilish reaksiyalari va ularning yunalishlari. Reaksiya davomida atomlar yoki ionlarning elektronlari boshka atom yoki ionlarga kisman yoki tulik utishi shu sababdan oksidlanish darajalari щzgarib boradigan reaksiya turi oksidlanish kaytarilish reak5siyalari deyiladi. Masalan, 2Fe +2CI 2+CI2 0=2Fe + 3CI 3 −1 demak, reaksiya davomida Fe +2 xolatdan Fe +3 xolatiga, CI 0 dan CI −1 xolatiga utyapti. Reaksiya davomida atom yoki ionlarning boshka atom yoki ionlarga elektron bersa, bu moddalar kaytaruvchilar deyiladi. Bu jarayon oksidlanish jarayonidir. Fe +2−1¯e=Fe + 3 kayta oksid ruvchi lovchi Reaksiya davomida atom yoki ionlarning boshka atom yoki ionlardan elektron olsa, bu moddalar oksidlovchilar deyiladi. Bu jarayon kaytarilish jarayonidir. CI 2 0+2¯e=2CI− Oksidlanish va kaytarilish jarayonlari bir biri bilavn uzviy boglangan. Fanga "Oksidlanish kaytarilish reaksiyalari" 1014 yilda L V. Pisarjevskiy tomonidan kiritilgan. Reaksiyalar borishiga reaksiya muxiti katta ta’sir kursatadi. (neytral, ishkoriy, kristalli) muxitda reaksiya davomida xar xil moddalar xosil buladi. Demak oksidlanish kaytarilish reaksiya yunalishiga reaksiyaning rN iga boglik. Masalan: 5 KJ+KJO3+3 H2 SO4=3 J2+3K 2SO4+3 H2O bu reaksiya kislotali muxitdagina sodir buladi. Ishkoriy muxitda bu reaksiyani teskarisi sodir buladi. 3J 2+6 KOH=5KJ+ KJO3+3 H2O Berilagan juftliklar orasidagi reaksiyada oksidlovchi yoki kaytaruvchi sifatida ishtirok eta oladimi? Buning uchun biz standart oksidlanish potensiallarining jadvalidan foydalanamiz. Bu jadvalda xar bir okesidlanish kaytarilish juftliklarining 25 dagi standart oksidlanish potensiallari berilgan. Potensial (E 0) kancha katta bulsa, shuncha shu juftlikning oksidlovchilik xususiyati katta buladi. Demak bu juftlik boshka kaytaruvchi juftlikdan elektron kabul kilishi mumkin. (Ikkinchi juftlikning (E 0) kiymati kichik buladi). Masalan, MnO4 − ioni kislotali muxitda (E 0=1, 51B) CI − ioni uchun (E=1, 3505B) oksidlovchi sifatida ishlatiladi. Bunda CI−→CI 2 0 va MnO4 −→Mn+ 2 jarayoni sodir buladi. Oksidlanish va kaytarilish juftliklarining standart oksidlanish potensiallarining ayirmasi reaksiyaning elektroxarakatlanuvchi kuchi (EXK) deyiladi. EXK kancha yukori bulsa, shuncha ^G208 manfiy buladi va xarakatlanuvchi kuch xam manfiy buladi. Masalan: 1. Xlordan foydalanib bromid ionlarning bron molekulasigacha oksidlanish mumkinmi? yoki, Br−+CI 2 =2CI−+Br 2 (Br(суюк)/2 Br−1)=E2 0=1,0652B (CI/2CI− ); E1 0=1,3505B Buning uchun reaksiyaning EXK aniklanadi: EXK=1,3505 1,0652=0,2043V EXK natijasida kurinib turganidek musbat kursatkichga ega. Demak reaksiya boradi. 3Fe2++NO 3 −+4 H+=3 Fe3+ : NO:2 H2O reaksiyasini EXKsini xisoblang. ( Fe3+/Fe2+ E2 0=0,771B), buning uchun oksidlovchi juftlik jadvalidan axtaramiz. ( NO/ NO3 − E 1 0=0,06B). Demak HNO kislotaning oksidlovchi sifatida ishlatish mumkin. ЭХК=0,96−0,771=0 ,19 B I I FeSO4+K 2Cr2O7+ H2SO4→Fe2(SO4)3+Cr2(SO4)3+H2O Fe2+ =Fe3+ Cr2O7 2− =2Cr 3++H 2O Standart elektrod potensiallarni ulchash. Nernst tenglamasi Agar Cu 2+ ionlari bor eritmaga yoki suvga xuddi shu ion metalini (Cu) plastinkasini tushirsak, kaysidir metall kismi ion xolatda eritmaga utadi va musbat xolatda buladi. Plastinka esa manfiy zaryadga ega buladi. Bunga sabab shuki, eritmadagi suv molekulalari metall ionlarini uziga biriktiradi: Me↔ Men++n¯e Men++mH 2O ↔Men+⋅mH 2 O Me+mH 2O ↔Men+⋅mH 2 O+n¯e