11-sinf Informatika va AT
ELEKTRON POCHTA XIZMATI TUZILMASI
Savol: Elektron hukumat nima?
Javob:
Davlat organlarining jismoniy va
yuridik shaxslariga axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini
qo‘llash
yo‘li
bilan
davlat
xizmatlari ko‘rsatishga doir faoliyatini hamda
idoralararo
elektron
hamkorlik
qilishni
ta’minlashga
qaratilgan
tashkiliy-huquqiy
chora-tadbirlar va texnik vositalar tizimidir.
• Savol: Elektron
hukumat nechta
yo‘nalishda ish olib
boradi va ular
qaysilar?
• Javob: Elektron hukumat 4 ta
yo‘nalishda faoliyat olib boradi.
•
1. G2G - Davlat-davlatga.
2. G2C – Davlat-fuqarolarga.
3. G2B – Davlat-tadbirkorlarga.
4. G2F – Davlat-xorijliklarga.
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
O‘tilgan mavzuni takrorlash uchun savol-javob
Elektron pochta (EP) o‘z faoliyatini o‘tgan asrning 70-
yilidan
boshlagan.
Internetning
eng
birinchi
xizmat
turlaridan bo‘lib, butun olam to‘rida eng asosiy muloqot
vositasiga aylandi. Uning ishlash prinsipi juda sodda
bo‘lib,
kompyuterda
kerakli
shaxsga
elektron
xat
jo‘natiladi. Ushbu xat murakkab bog‘langan to‘rlardan
o‘tib kerakli manzilga borib yetadi.
MAVZU: ELEKTRON POCHTA XIZMATI TUZILMASI
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Internetda elektron pochta orqali xat jo‘natish tuzilmasi
quyidagicha
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
MUA
Mail User Agent
Foydalanuvchining agenti sifatida elektron xatlarni tayyorlash,
uzatish, qabul qilish va ko`rib chiqish vazifasini bajaradi va
foydalanuvchining
kompyuterida
o‘rnatiladi.
Xuddi
shuningdek, foydalanuvchining
agenti sifatida
:Microsoft
Outlook, Netscape Communicator, The Bat,Eudora,Elm, Pine
va boshqalar bo‘lishi mumkin. Hozirgi paytda CGI interfeysini
qo‘llab,
xavfsiz
HTTPS
protokollari
asosida
web-brauzer
yordamida faoliyat olib boruvchi agentlar qo‘llanilmoqda;
LDA
Local Delivery Agent
Lokal tarmoq orqali yetkazuvchi agentlik
MSA
Message Submission
Agent
Xabar jо‘natish agentligi
MTA
Mail Transfer Agent
Pochta
serveri
elektron
xabarlar
Internet
tizimidan
o‘tib
boruvchi tugunlardir. MUA vositasida tayyorlangan xabar bir
yoki
bir necha MTA
lardan o‘tib
Internet omborxonasidagi
alohida
foydalanuvchiga tegishli LDA ga tushadi. MTA ga
manzillami tahlil qilish va shu asosda xabar marshrutini
aniqlash vazifasi
yuklatiladi. MTA uzatilayotgan
xabarlami
qayta
ishlab,
virusga
tekshiradi,
anonim
xat
spamlami
muomaladan chiqaradi.
Hozirgi paytda MTA vazifalarini amalga oshiruvchi Postfix,
gmail, exim va boshqa dasturlar ham mavjud.
DNS- Internet server.
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Elektron pochta orqali faqat matn emas,
balki jadval, chizmalar, tovush va video
fayllarni ham jo‘natish mumkin.
Chizma-
lar
video
Tovush
Jadval
Matn
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Pochta
bo‘limi
xizmatini
pochta
serveri, pochta uzatish vazifasini
Internet kanallari bajaradi. Bu yerda
shaxsiy
pochta
qutisi
-
foydalanuvchining
kiruvchi
va
chiquvchi xatlarini o‘zida saqlashga
mo‘ljallangan
pochta
serveri
diskidagi maydon hisoblanib
kompyuterning
xotirasini
egallamaydi.
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Xotira yacheykasi ajratiladi.
Server diskidagi maydonda
Yandex.ru
Mail.ru
gmail.com
10 GB
8 GB
15 GB
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Mail.ru
inbox.uz
umail.uz
Yandex.ru
gmail.com
E-mail
address
turlari:
Ushbu web-saytlarning qaysi biri bilan ishlashning farqi
yo‘q, foydalanuvchining o‘ziga havola etiladi.
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
O‘zbekistonda uz domenida xat olish va
xat yuborishga ommalashgan web-sayt
umail.uz web-saytida elektron pochta
ochish usulini ko‘rib o‘tamiz.
Elektron pochta. Foydalanuvchining elektron
manzilining umumiy tuzilmasi quyidagicha:
pochta nomi@sayt nomi. Domen
(info@umail.uz)
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Ushbu oynadan “Ro‘yxatdan
o‘tish” tugmasi bosiladi.
id.uz web-saytiga kiramiz.
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Ushbu muloqot oynasidagi qatorlar to‘ldirilib, “Jo‘natish” tugmasi bosiladi
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Yuqoridagi ketma-ketlikdan so‘ng, quyidagi akkaunt oynasi ochiladi.
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Keyingi bosqichda umail.uz sayti yuklanib, “Pochtaga ID.uz orqali
kirish” qatoriga ro‘yxatdan o‘tkazilgan elektron manzil kiritiladi. “Kirish”
tugmasini bosish orqali navbatdagi oynaga o‘tiladi.
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
Parol kiritish qatoriga ro‘yxatdan o‘tkazilgan parol kiritilib “Kirish” tugmasi
bosilib, navbatdagi oynaga o‘tiladi.
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
• Aniqlangan
kod
kiritilib,
“Подтвердить”
tugmasini
bosish
orqali navbatdagi oynaga o‘tiladi.
•Hosil bo‘lgan oynadan “заполнить” *
yozuvini
tanlash orqali navbatdagi
oynaga o‘tiladi va unda mobil telefon
raqami
kiritilib,
“Отправить
код
подтверждения”
tugmasi
bosilib,
ro‘yxatdan o‘tish uchun kod olinadi.
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
“Ruxsat berish” tugmasi bosilib, natijada sizning
shaxsiy elektron pochtangiz paydo bo‘ladi.
Yaratilgan elektron pochta orqali ma’lumotlarni jo‘natish va qabul qilib
olish imkoniyati yaratiladi.
ANIQ VA TABIIY
FANLAR BO‘LIMI
XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI HUZURIDAGI
RESPUBLIKA TA’LIM MARKAZI
E’tiboringiz uchun
rahmat!