Ilmiybaza.uz
ELEKTRORAZVEDKA USULI.
Elektrorazvedka (elektromagnit qidiruv usuli) – bu geofizikaning asosiy
usularidan biri hisoblanadi. U er bag'rida o'zgarmas va o'zgaruvchan elektr tok
manbalar ta'sirida hosil bo'lgan tabiiy va sun'iy elektromagnit maydonlarini
o'rganishga asoslangan. Bu usul er qobig'ini tuzilishini o'rganishda, foydali
qazilmalarni
izlash
va
razvedka
qilishda,
muhandislik
geologiya
va
gidrogeologiyaning har xil masalalarini echishda va geoekologiya masalalarini
o'rganishda qo'llaniladi.
Электромагнит майдонлар:
1)
Барқарор майдонлар – улар бир секунддан ортиқ вақт давомида
мавжуд
бўладилар.
Улар
ўзгармас
ва
ўзгарувчан
(гармоник
ёки
квазигармоник)
бўлади.
Ўзгарувчан
майдонларнинг
частоталари
миллигерцдан (1мгц=10-3гц) петагерцгача (1Пгц=1015гц) бўлган оралиқда
ётиши мумкин. Барқарор ўзгарувчан майдонлар паст частотали (f<10 кгц) ва
юқори частотали (f>10 кгц) майдонларга бўлинади.
2)
Барқарорлашмаган майдонлар – импульсли; импульсларнинг
давомийлиги микросекунддан 1 секундгача мавжуд бўлади. Гормоник
(ўзгарувчан) майдонларни инфратовушли (f=16-20000 гц), радиотўлқинли
(f<3*105Мгц мегагерц) – электроразведкада ўрганиладиган ва микрорадио
тўлқинли (f=109 гегагерц Ггц га) терморазведкада ўрганиладиган майдонларга
ажратиш мумкин. Ўзгарувчан майдонларнинг ўлчайдиган параметрлари:
электр Е ва магнит Н майдонларнинг амплитудалари ва фазалари
(терморазведкада эса – ҳарорат Т).
Табиий майдонларнинг кескинлиги ва тузилиши табиий омилларга ва
тоғ жинсларининг электромагнит хусусиятларига боғлиқ.
Ilmiybaza.uz
Сунъий
майдонлар
жинсларининг
электромагнит
хоссаларига,
манбанинг тури ва қуватига (кескинлигига) ва қўзғатиш усулига боғлиқ.
Майдонларни кўзғатиш усуллари:
а) гальваник усули – ердаги майдон токини ерга электродлар – ер
туташчилардан ўтказиб қўзғатилади;
б) индуктив усули – ток ерга туташмаган контурдан (ҳалқа, рамка)
ўтказилади ва индукция ҳисобига муҳитда электромагнит майдон ҳосил
бўлади;
в) аралаш усул - майдонни гальваник ва индуктив қўзғатиш усулларини
бирлаштиради.
Электромагнит хоссаларга солиштирма электр қаршилик « », унга
тескариси солиштирма электр ўтказувчанлик
1
, электркимёвий активлик
« », қутбланиш « », диэлектрик « » ва магнит « » сингдирувчанлик ва
пьезоэлектрик модули «d» киради. Геологик муҳитларнинг электромагнит
хоссалари ва геометрик ўлчамлари билан геоэлектрик кесимлар аниқланади.
Муҳитнинг баъзи электромагнит хоссаси бўйича бир жинсли
геоэлектрик кесими нормал геоэлектрик кесим деб аталади, бир жинсли
эмаслик – аномал геоэлектрик кесим бўлади.
Электроразведканинг
қўлланилиш
эҳтимоллиги
электромагнит
хоссалари бўйича тоғ жинсларининг бир-биридан фарқ қилишига асосланган.
Электроразведканинг ўрганадиган чуқурлигини ўзгартириш учун
манбалар қуввати ва майдонни қўзғатиш усули ўзгартирилади. Лекин,
чуқурликни дистацион ва частотали усуллар ёрдамида ўзгартириш ҳам
мумкин. Дистанцион усулда майдон манбаси ва ўлчов нуқталари орасидаги
масофани ўзгартиришга асосланган (чуқурликни орттириш учун майдон
манбаси ва ўлчам нуқталари орасидаги масофа кенгайтирилади). Частотали
усули скин – самарага, яъни электромагнит майдонни чуқурликка ўтиши
частотасига боғлиқлигига асосланган. Электромагнит майдон ярим фазода