ERGASHGAN (ERGASH GAPLI) QO`SHMA GAPNING TA’RIFI. BOSH VA ERGASH GAPLAR HAQIDA MA’LUMOT. ERGASHGAN (ERGASH GAPLI) QO`SHMA GAP QISMLARINI BOG`LOVCHI VOSITALAR.

Yuklangan vaqt

2024-10-01

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

5

Faytl hajmi

21,1 KB


ERGASHGAN (ERGASH GAPLI) QO`SHMA GAPNING TA’RIFI. BOSH VA ERGASH GAPLAR HAQIDA MA’LUMOT. ERGASHGAN (ERGASH GAPLI) QO`SHMA GAP QISMLARINI BOG`LOVCHI VOSITALAR. BOSH GAPDAGI MA’LUM BIR BO‘LAKNI IZOHLAYDIGAN ERGASH GAPLAR. Reja: 1. Ergashgan qo‘shma gap haqida umumiy ma’lumot 2. Ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vositalar 3. Ergash gapning turlari 4. Ega ergash gap 5. Kеsim ergash gap 6. To‘ldiruvchi ergash gap 7. Aniqlovchi ergash gap Ergashgan qo‘shma gap 1. Ergashgan qo‘shma gap haqida umumiy ma’lumot Ergashgan qo‘shma gap tarkibidagi qismlarning biri ikkinchisiga mazmunan, grammatik va ohang jihatdan tobe bo‘lib, uni aniqlash, to‘ldirish kabi vazifalarni bajaradi. Shuning uchun ham qismlardan biri hokim, ikkinchisi tobe sanaladi. Bunda ergashgan qo‘shma gap tarkibidagi hokim qism bosh gap, tobelanib kelgan qism esa ergash gap deb yuritiladi. Ergash gap bosh gapni yoki uning biror bo‘lagini izohlash, aniqlash to‘ldirish uchun xizmat qiladi. Masalan: Gar kishi olmasa hayotdan ta’lim, Unga o‘rgatolmas hech bir muallim (Rudakiy). gapida Unga o‘rgatolmas hech bir muallim - bosh gap, gar kishi olmasa hayotdan ta’lim - ergash gap. Ergash gap bosh gapni shart munosabatiga ko‘ra izohlagan. ERGASHGAN (ERGASH GAPLI) QO`SHMA GAPNING TA’RIFI. BOSH VA ERGASH GAPLAR HAQIDA MA’LUMOT. ERGASHGAN (ERGASH GAPLI) QO`SHMA GAP QISMLARINI BOG`LOVCHI VOSITALAR. BOSH GAPDAGI MA’LUM BIR BO‘LAKNI IZOHLAYDIGAN ERGASH GAPLAR. Reja: 1. Ergashgan qo‘shma gap haqida umumiy ma’lumot 2. Ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vositalar 3. Ergash gapning turlari 4. Ega ergash gap 5. Kеsim ergash gap 6. To‘ldiruvchi ergash gap 7. Aniqlovchi ergash gap Ergashgan qo‘shma gap 1. Ergashgan qo‘shma gap haqida umumiy ma’lumot Ergashgan qo‘shma gap tarkibidagi qismlarning biri ikkinchisiga mazmunan, grammatik va ohang jihatdan tobe bo‘lib, uni aniqlash, to‘ldirish kabi vazifalarni bajaradi. Shuning uchun ham qismlardan biri hokim, ikkinchisi tobe sanaladi. Bunda ergashgan qo‘shma gap tarkibidagi hokim qism bosh gap, tobelanib kelgan qism esa ergash gap deb yuritiladi. Ergash gap bosh gapni yoki uning biror bo‘lagini izohlash, aniqlash to‘ldirish uchun xizmat qiladi. Masalan: Gar kishi olmasa hayotdan ta’lim, Unga o‘rgatolmas hech bir muallim (Rudakiy). gapida Unga o‘rgatolmas hech bir muallim - bosh gap, gar kishi olmasa hayotdan ta’lim - ergash gap. Ergash gap bosh gapni shart munosabatiga ko‘ra izohlagan. Ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vositalar, asosan, ergash gapning kesimi tarkibida keladi yoki undan so‘ng qo‘shiladi. Masalan: O‘z darajangga munosib o‘ringa bilib o‘tirsang, bu o‘rindan seni hech kim qo‘zg‘atolmaydi. (Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur) gapida ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vosita (-sa) ergash gapning kesimi tarkibida kelgan. 2. Ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vositalar Ergashgan qo‘shma gap tarkibidagi ergash gap bosh gapga quyidagi vositalar orqali birikadi: 1. Ergashtiruvchi bog‘lovchilar (shuning uchun, shu sababli, shu tufayli, chunki, negaki, toki, go‘yo, -ki) yordamida: Shunday odamlar bo‘ladiki, ularni mansab ham, daraja ham, shon-shuhrat ham o‘zgartirmaydi. (H.G‘ulom.) Nafas olmay quloq tutgan kishi muttasil shovullagan tovush eshitadi, go‘yo olisda shivalab yomg‘ir yog‘ayotgandek. (S.Ahmad.) 2. Ko‘makchilar (fe’l formalaridan so‘ng kelgan ko‘makchilar) yordamida: Toshtemir shaharga ketgandan keyin, Sodiq ota qiziga hech narsa demadi. (H.G‘ulom.) Eshik ortiqcha tor bo‘lgani uchun, ot siqilibgina o‘tdi... (A.Qodiriy.) 3. Yuklamalar yordamida: Osmonda bulutlar paydo bo‘lganidanmi, dengiz motam tutayotgan ayolga o‘xshardi. (O‘.Umarbekov.) 4. Nisbiy so‘zlar yordamida: Odamlar uchun xotirada saqlash qanchalik zarur bo‘lsa, ba’zan unutish ham shunchalik zarur. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur».) 5. Sifatdosh shakli hamda kelishik affiksi yordamida: Ota-onalarimiz qarib qolganda, ularga mehr-muhabbat tuyg‘ularimizni baxsh etmog‘imiz lozim. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur».) 6. Fe’lning ravishdosh shakli yordamida: Nasiba chiqib ketgach, Buvsora ona sekin kosaga nazar tashladi. (S. Mahmudova) Qalin qorlar erib, o‘tlar ko‘karib qoldi. (Ch.Aytmatov.) 7. Fe’lning shart mayli shakli yordamida: Diqqat bilan quloq solsangiz, uning bulbulga taqlid qilayotganini sezasiz. (H.G‘ulom.) 8. Fe’lning buyruq-istak mayli formasi yordamida: Ona ishdan qanday o‘y, qanday tashvish bilan qaytmasin, shu ko‘zlarni ko‘riboq, ko‘ngli yozilardi. (A.Muhtor.) Ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vositalar, asosan, ergash gapning kesimi tarkibida keladi yoki undan so‘ng qo‘shiladi. Masalan: O‘z darajangga munosib o‘ringa bilib o‘tirsang, bu o‘rindan seni hech kim qo‘zg‘atolmaydi. (Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur) gapida ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vosita (-sa) ergash gapning kesimi tarkibida kelgan. 2. Ergash gapni bosh gapga biriktiruvchi vositalar Ergashgan qo‘shma gap tarkibidagi ergash gap bosh gapga quyidagi vositalar orqali birikadi: 1. Ergashtiruvchi bog‘lovchilar (shuning uchun, shu sababli, shu tufayli, chunki, negaki, toki, go‘yo, -ki) yordamida: Shunday odamlar bo‘ladiki, ularni mansab ham, daraja ham, shon-shuhrat ham o‘zgartirmaydi. (H.G‘ulom.) Nafas olmay quloq tutgan kishi muttasil shovullagan tovush eshitadi, go‘yo olisda shivalab yomg‘ir yog‘ayotgandek. (S.Ahmad.) 2. Ko‘makchilar (fe’l formalaridan so‘ng kelgan ko‘makchilar) yordamida: Toshtemir shaharga ketgandan keyin, Sodiq ota qiziga hech narsa demadi. (H.G‘ulom.) Eshik ortiqcha tor bo‘lgani uchun, ot siqilibgina o‘tdi... (A.Qodiriy.) 3. Yuklamalar yordamida: Osmonda bulutlar paydo bo‘lganidanmi, dengiz motam tutayotgan ayolga o‘xshardi. (O‘.Umarbekov.) 4. Nisbiy so‘zlar yordamida: Odamlar uchun xotirada saqlash qanchalik zarur bo‘lsa, ba’zan unutish ham shunchalik zarur. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur».) 5. Sifatdosh shakli hamda kelishik affiksi yordamida: Ota-onalarimiz qarib qolganda, ularga mehr-muhabbat tuyg‘ularimizni baxsh etmog‘imiz lozim. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur».) 6. Fe’lning ravishdosh shakli yordamida: Nasiba chiqib ketgach, Buvsora ona sekin kosaga nazar tashladi. (S. Mahmudova) Qalin qorlar erib, o‘tlar ko‘karib qoldi. (Ch.Aytmatov.) 7. Fe’lning shart mayli shakli yordamida: Diqqat bilan quloq solsangiz, uning bulbulga taqlid qilayotganini sezasiz. (H.G‘ulom.) 8. Fe’lning buyruq-istak mayli formasi yordamida: Ona ishdan qanday o‘y, qanday tashvish bilan qaytmasin, shu ko‘zlarni ko‘riboq, ko‘ngli yozilardi. (A.Muhtor.) 9. -day (-dek) o‘xshatish ma’nosini bildiruvchi qo‘shimcha yordamida: To‘yning bo‘ldi-bo‘ldisi qiziq tuyulganday, yangi ishning boshlanish arafasi qiziq bo‘ladi. Ergash gap bosh gapdan oldin ham, keyin ham kelishi mumkin. Masalan: Da’vogar sust kelsa, qozi muttaham... (H.G‘ulom.) Qo‘rqoq do‘st dushmandan xavflidir, chunki dushmandan ehtiyot bo‘lasan, ammo do‘stga ishonasan. (L.N.Tolstoy.) Ayrim hollarda ergash gap bosh gap ichida ham kelishi mumkin. Masalan: Uning sovuq nafasi, eshik ochilarkan, o‘rmonlarning shovqini bilan oqib kirib, yigitni biroz hushyorlantirardi. (Oybek.) 3. Ergash gapning turlari Ma’lumki, ergash gap bosh gapni yoki uning biror bo‘lagini izohlash, aniqlash, to‘ldirish uchun xizmat qiladi. Shunga ko‘ra ergash gap ikki katta guruhga bo‘linadi: 1) bosh gapning biror qismi (bo‘lagi)ni izohlovchi ergash gaplar; 2) butun bir bosh gapni izohlovchi ergash gaplar. Masalan: Dunyoda shunday odamlar bo‘ladiki, ularning hayoti, qilgan ishlari, bosib o‘tgan yo‘llari biz uchun... yuksak namuna bo‘lib xizmat qiladi. (O.Yoqubov.) Kechasi shudring tushmagan bo‘lsa ham, daraxt yaproqlari nam va muzdek edi. (O.Yoqubov.) Birinchi gap tarkibidagi ergash gap (ularning hayoti, qilgan ishlari, bosib o‘tgan yo‘llari biz uchun... yuksak namuna bo‘lib xizmat qiladi) bosh gapdagi aniqlovchi (shunday) ni izohlagan bo‘lsa, ikkinchi gap tarkibidagi (kechasi shudring tushmagan bo‘lsa ham) ergash gapni bosh gapni to‘siqsizlik munosabati orqali butun holda izohlagan. Bosh gapning biror bo‘lagini izohlaydigan ergash gaplarga ega ergash gaplar, kesim ergash gaplar, aniqlovchi ergash gaplar, to‘ldiruvchi ergash gaplar kiradi. Bosh gapni butun holda izohlovchi ergash gaplarga payt ergash gaplar, o‘rin ergash gaplar, sabab ergash gaplar, maqsad ergash gaplar, shart ergash gaplar, to‘siqsiz ergash gaplar, ravish ergash gaplar, miqdor-daraja ergash gaplar, o‘xshatish ergash gaplar, natija ergash gaplar kiradi. 1. Ega ergash gap bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan egani izohlagan ergash gapdir. Ega ergash gap bosh gap bilan birgalikda ega ergash gapli qo‘shma gap hisoblanadi. Ega ergash gap -ki bog‘lovchisi va fе’lning shart mayli 9. -day (-dek) o‘xshatish ma’nosini bildiruvchi qo‘shimcha yordamida: To‘yning bo‘ldi-bo‘ldisi qiziq tuyulganday, yangi ishning boshlanish arafasi qiziq bo‘ladi. Ergash gap bosh gapdan oldin ham, keyin ham kelishi mumkin. Masalan: Da’vogar sust kelsa, qozi muttaham... (H.G‘ulom.) Qo‘rqoq do‘st dushmandan xavflidir, chunki dushmandan ehtiyot bo‘lasan, ammo do‘stga ishonasan. (L.N.Tolstoy.) Ayrim hollarda ergash gap bosh gap ichida ham kelishi mumkin. Masalan: Uning sovuq nafasi, eshik ochilarkan, o‘rmonlarning shovqini bilan oqib kirib, yigitni biroz hushyorlantirardi. (Oybek.) 3. Ergash gapning turlari Ma’lumki, ergash gap bosh gapni yoki uning biror bo‘lagini izohlash, aniqlash, to‘ldirish uchun xizmat qiladi. Shunga ko‘ra ergash gap ikki katta guruhga bo‘linadi: 1) bosh gapning biror qismi (bo‘lagi)ni izohlovchi ergash gaplar; 2) butun bir bosh gapni izohlovchi ergash gaplar. Masalan: Dunyoda shunday odamlar bo‘ladiki, ularning hayoti, qilgan ishlari, bosib o‘tgan yo‘llari biz uchun... yuksak namuna bo‘lib xizmat qiladi. (O.Yoqubov.) Kechasi shudring tushmagan bo‘lsa ham, daraxt yaproqlari nam va muzdek edi. (O.Yoqubov.) Birinchi gap tarkibidagi ergash gap (ularning hayoti, qilgan ishlari, bosib o‘tgan yo‘llari biz uchun... yuksak namuna bo‘lib xizmat qiladi) bosh gapdagi aniqlovchi (shunday) ni izohlagan bo‘lsa, ikkinchi gap tarkibidagi (kechasi shudring tushmagan bo‘lsa ham) ergash gapni bosh gapni to‘siqsizlik munosabati orqali butun holda izohlagan. Bosh gapning biror bo‘lagini izohlaydigan ergash gaplarga ega ergash gaplar, kesim ergash gaplar, aniqlovchi ergash gaplar, to‘ldiruvchi ergash gaplar kiradi. Bosh gapni butun holda izohlovchi ergash gaplarga payt ergash gaplar, o‘rin ergash gaplar, sabab ergash gaplar, maqsad ergash gaplar, shart ergash gaplar, to‘siqsiz ergash gaplar, ravish ergash gaplar, miqdor-daraja ergash gaplar, o‘xshatish ergash gaplar, natija ergash gaplar kiradi. 1. Ega ergash gap bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan egani izohlagan ergash gapdir. Ega ergash gap bosh gap bilan birgalikda ega ergash gapli qo‘shma gap hisoblanadi. Ega ergash gap -ki bog‘lovchisi va fе’lning shart mayli qo‘shimchasi -sa hamda so‘roq va ko‘rsatish olmoshlari (kimki – u, kimki – o‘sha, kimki- o‘zi, nima – o‘sha, nimaiki – hammasi) yordamida bog‘lanadi: Kimki birovning payini qirqsa, o‘ziniki ham qirqiladi. («Ajoyib nasihatlar».) Kimki o‘tmishni yaxshi bilsa, u hozirgi zamon qadriga etadi. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur».) Ba’zan bosh gap tarkibidagi ko‘rsatish olmoshi bilan ifodalangan ega tushirilishi mumkin: Sizga ayonki, siz o‘z oilangizdasiz. Bu gapda shu (ega) tushirilgan. Sxеmasi quyidagicha: 1. Kim ...........-sa, u ............ 2. Kim ........-sa, o‘zi ........... 3. Kimki .......-sa, u ............. 4. Kimda-kim ......-sa, u ...... 5.Nimaiki ......-sa, o‘sha ....... 6.Nima..............-sa, o‘sha..... 7. Shunisi ........-ki, ............... 8. .................-ki, .................. 2. Kеsim ergash gap bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan kеsimni izohlagan ergash gap bo‘lib, u bosh gap bilan birgalikda kеsim ergash gapli qo‘shma gapni hosil qiladi: Ikkinchisi shuki, xalq boshiga ko‘p ofat kеltirgan Andijon zilzilasi Qorabuloqni suvdan mahrum qilib qo‘ydi. (M.Ism.) Kеsim ergash gaplar bosh gapga -ki bog‘lovchisi, o‘rin-payt yoki bosh kеlishikdagi shu olmoshi yordamida bog‘lanadi. Ba’zan bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan kеsim tushiriladi: Yaxshisi, sеn darsingni tayyorlagin. Sxеmasi quyidagicha: 1..................shuki, .......... . 2..............shu yеrdaki, ....... 3..................shundaki, ......... 4. ........ shundayki, ............. 3. To‘ldiruvchi ergash gap bosh gapdagi ko‘rsatish olmoshi bilan ifodalangan to‘ldiruvchini izohlaydigan ergash gapdir. To‘ldiruvchi ergash gap bosh gap bilan birgalikda to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gapni tashkil etadi. To‘ldiruvchi ergash gap, odatda, bosh gapga -ki bog‘lovchisi, shart mayli qo‘shimchasi -sa yordamida bog‘lanadi. Shuni bilingki, har bir yangilik bеxosiyat bo‘lmaydi. Kimda gumoning bo‘lsa, uni ko‘zdan qochirma.(O.) Bosh gap tarkibida shuni, shunga, shundan kabi to‘ldiruvchilar qatnashadi. Ba’zan bu to‘ldiruvchilar tushirilishi mumkin. Iltimos qilamanki, oldin rais so‘zlasinlar. Bu gapda shuni tushirilgan. Sxеmasi quyidagicha: qo‘shimchasi -sa hamda so‘roq va ko‘rsatish olmoshlari (kimki – u, kimki – o‘sha, kimki- o‘zi, nima – o‘sha, nimaiki – hammasi) yordamida bog‘lanadi: Kimki birovning payini qirqsa, o‘ziniki ham qirqiladi. («Ajoyib nasihatlar».) Kimki o‘tmishni yaxshi bilsa, u hozirgi zamon qadriga etadi. («Oz-oz o‘rganib dono bo‘lur».) Ba’zan bosh gap tarkibidagi ko‘rsatish olmoshi bilan ifodalangan ega tushirilishi mumkin: Sizga ayonki, siz o‘z oilangizdasiz. Bu gapda shu (ega) tushirilgan. Sxеmasi quyidagicha: 1. Kim ...........-sa, u ............ 2. Kim ........-sa, o‘zi ........... 3. Kimki .......-sa, u ............. 4. Kimda-kim ......-sa, u ...... 5.Nimaiki ......-sa, o‘sha ....... 6.Nima..............-sa, o‘sha..... 7. Shunisi ........-ki, ............... 8. .................-ki, .................. 2. Kеsim ergash gap bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan kеsimni izohlagan ergash gap bo‘lib, u bosh gap bilan birgalikda kеsim ergash gapli qo‘shma gapni hosil qiladi: Ikkinchisi shuki, xalq boshiga ko‘p ofat kеltirgan Andijon zilzilasi Qorabuloqni suvdan mahrum qilib qo‘ydi. (M.Ism.) Kеsim ergash gaplar bosh gapga -ki bog‘lovchisi, o‘rin-payt yoki bosh kеlishikdagi shu olmoshi yordamida bog‘lanadi. Ba’zan bosh gapdagi olmosh bilan ifodalangan kеsim tushiriladi: Yaxshisi, sеn darsingni tayyorlagin. Sxеmasi quyidagicha: 1..................shuki, .......... . 2..............shu yеrdaki, ....... 3..................shundaki, ......... 4. ........ shundayki, ............. 3. To‘ldiruvchi ergash gap bosh gapdagi ko‘rsatish olmoshi bilan ifodalangan to‘ldiruvchini izohlaydigan ergash gapdir. To‘ldiruvchi ergash gap bosh gap bilan birgalikda to‘ldiruvchi ergash gapli qo‘shma gapni tashkil etadi. To‘ldiruvchi ergash gap, odatda, bosh gapga -ki bog‘lovchisi, shart mayli qo‘shimchasi -sa yordamida bog‘lanadi. Shuni bilingki, har bir yangilik bеxosiyat bo‘lmaydi. Kimda gumoning bo‘lsa, uni ko‘zdan qochirma.(O.) Bosh gap tarkibida shuni, shunga, shundan kabi to‘ldiruvchilar qatnashadi. Ba’zan bu to‘ldiruvchilar tushirilishi mumkin. Iltimos qilamanki, oldin rais so‘zlasinlar. Bu gapda shuni tushirilgan. Sxеmasi quyidagicha: 1. Shuni...........-ki, .............. 2. Shundan........-ki, ............. 3. Shunga...........-ki, ............ 4. .................-ki, .................. 5. Nima (ni) ....sa, shuni ... . 6. Kimda...........-sa, uni....... 7. Nima bilan...-sa, o‘shani... 8.Buni............-ki, ................ . 4. Aniqlovchi ergash gap bosh gapda aniqlovchi bo‘lib kеlgan olmosh va ayrim sifatlarni izohlab kеlgan ergash gapdir. Aniqlovchi ergash gap bosh gap bilan birgalikda aniqlovchi ergash gapli qo‘shma gap dеb yuritiladi. Aniqlovchi ergash gap bosh gap bilan -ki bog‘lovchisi (bunda bosh gap tarkibida ko‘pincha aniqlovchi bo‘lib kеlgan shunday, ayrim, ba'zi so‘zlari ishtirok etadi) yoki shart mayli qo‘shimchasi -sa (bunda ergash gap tarkibida qanday, qaysi, kimning kabi olmoshlar, bosh gap tarkibida esa shu, shunday, o‘sha, uning, ba'zi, bir xil, ayrim, bir, bir qancha kabi olmoshlar bo‘ladi) yordamida bog‘lanadi: 1. Shunday inson haqida xabar kеltirdimki, uning har bir so‘zi gavhardir. 2. Kimning ko‘ngli to‘g‘ri bo‘lsa, uning yo‘li ham to‘g‘ri. Ba’zan bosh gapdagi aniqlovchi tushirilishi mumkin: Shoirlar bo‘ladiki, ularni bir kishi yolg‘iz o‘zi kechasi o‘qiydi. (E.Vohidov.) Odam borki, hayvon undan yaxshiroq. Sxеmasi quyidagicha: 1. Shunday...........-ki, ........ . 2. ....... shunday.......-ki, ...... . 3...shunday....-ni....-ki, unday 4. ...shunday (aniql.) ....-ki, ... 5. .....shunday(hol)........-ki, ... 6. ....qaysi.... – sa, o‘sha....... 1. Shuni...........-ki, .............. 2. Shundan........-ki, ............. 3. Shunga...........-ki, ............ 4. .................-ki, .................. 5. Nima (ni) ....sa, shuni ... . 6. Kimda...........-sa, uni....... 7. Nima bilan...-sa, o‘shani... 8.Buni............-ki, ................ . 4. Aniqlovchi ergash gap bosh gapda aniqlovchi bo‘lib kеlgan olmosh va ayrim sifatlarni izohlab kеlgan ergash gapdir. Aniqlovchi ergash gap bosh gap bilan birgalikda aniqlovchi ergash gapli qo‘shma gap dеb yuritiladi. Aniqlovchi ergash gap bosh gap bilan -ki bog‘lovchisi (bunda bosh gap tarkibida ko‘pincha aniqlovchi bo‘lib kеlgan shunday, ayrim, ba'zi so‘zlari ishtirok etadi) yoki shart mayli qo‘shimchasi -sa (bunda ergash gap tarkibida qanday, qaysi, kimning kabi olmoshlar, bosh gap tarkibida esa shu, shunday, o‘sha, uning, ba'zi, bir xil, ayrim, bir, bir qancha kabi olmoshlar bo‘ladi) yordamida bog‘lanadi: 1. Shunday inson haqida xabar kеltirdimki, uning har bir so‘zi gavhardir. 2. Kimning ko‘ngli to‘g‘ri bo‘lsa, uning yo‘li ham to‘g‘ri. Ba’zan bosh gapdagi aniqlovchi tushirilishi mumkin: Shoirlar bo‘ladiki, ularni bir kishi yolg‘iz o‘zi kechasi o‘qiydi. (E.Vohidov.) Odam borki, hayvon undan yaxshiroq. Sxеmasi quyidagicha: 1. Shunday...........-ki, ........ . 2. ....... shunday.......-ki, ...... . 3...shunday....-ni....-ki, unday 4. ...shunday (aniql.) ....-ki, ... 5. .....shunday(hol)........-ki, ... 6. ....qaysi.... – sa, o‘sha.......