Ergonomika. Stomatologiya amaliyotida qo‘llaniladigan ashyo va asboblar. Ularga qo‘yiladigan talablar

Yuklangan vaqt

2024-04-07

Yuklab olishlar soni

4

Sahifalar soni

17

Faytl hajmi

1,5 MB


Mutaxassislikka kirish. Ergonomika. Stomatologiya amaliyotida qo‘llaniladigan ashyo va 
asboblar. Ularga qo‘yiladigan talablar 
 
 
 
Преклиник реставрацион стоматология фани тиббиёт институтларида стоматология 
факультетлари 
талабалари 
учун 
стоматология 
амалиёти 
билан 
таништирувчи, 
талабаларни клиникага тайёрловчи фан бўлибгина ќолмай, балки талабаларда 
стоматологиянинг амалий кўникмаларини шакллантирувчи асосий фанлар жумласига 
киради. Терапевтик стоматология пропедевтикаси фани орќали талабалар терапевтик 
стоматологияда ишлатилувчи асосий ва ёрдамчи асбоблардан тортиб, пломба ашёлари, 
косметик реставрацион ашёлар, галоген лампалар, эндодонтик тўпламлар билан танишиш 
замирида, улар билан биргаликда турли хил муолажалар ўтказиш ќоидаларини ћам 
ўрганадилар. 
Преклиник реставрацион стоматология фанини ўќитишдан кўзланган асосий маќсад 
гипсга ўрнатилган тишларда (фантом), оѓиз бўшлиѓи ва тишларни имитация ќилувчи 
ќўѓирчоќларда чархлаш усулини босќичма-босќич бажаришни ўргатиш, турли пломба 
ашёларни ќориштириш, тиш кавакларини пломбалаш каби ќўл ћунари кўникмаларини 
шакллантиришдан иборат. Шу жумладан, фантом курсининг вазифалари - бўлѓуси 
мутахассисликка керак бўлган назарий бўлим ва ќўл ћунари кўникмаларини ўргатиш ва 
шакллантиришни ўргатишдан иборат. Талабалар стоматология кабинетидаги йирик ва 
майда асбоблар, керакли ќуроллар билан танишадилар, уларни ишлатишни ўрганадилар. 
Оѓиз 
бўшлиѓи, 
тишларни 
эмбриогенетик 
тараќќиёти, 
анатомик, 
гистологик 
тузилишларни чуќур эгаллайдилар. Кариес касаллиги, унинг асорати натижасидаги 
пульпит ва периодонтит касалликларининг сабаблари, таснифи, клиника ва даволаш 
усулларини назарий эгаллайдилар ва фантомлар ёрдамида амалий кўникмаларни 
шакллантирадилар. Терапевтик стоматология пропедевтикаси фани доирасида талабалар 
ќорилган пломба ашёларини фантом ва муляжлардаги тишлар кариоз кавакларига 
жойлаштирадилар. Пломба ќориш ќоидаларини ўрганадилар. Даволаш стоматологияси 
мутахассислигидаги фантом курси бўлажак шифокорларни ўз соћаларини яхши 
эгаллашларига, юќори мутахассис - шифокор бўлишларига ёрдам ќилади ва клиника учун 
асос тайёрлайди 
 
Стоматологик 
ёрдам 
асосан 
поликлиника 
шароитида 
мустаќил 
стоматологик 
поликлиника, бўлим ва кабинетларда кўрсатилади. Стоматологик кабинет 250 ўрингача 
бўлган касалхоналарда 0,5 шифокор ўрни ћисобида; 250 ундан ошиќ бўлса 1,0 шифокор 
ўрни ћисобида белгиланади, кейинги ћар бир 300 ўринга 1,0 шифокор стоматолог ўрни 
белгиланади. Сил касалхонасида ћар бир 75-200 ўринга 0,5 стоматолог ўрни белгиланса, 
200 ва ундан ошганда 1,0 стоматолог ўрни белгиланади. Диспансер, аёллар 
консультацияси, мактаб, техникум институт ва бошќа ўќув муассасаларида 800 дан ошиќ 
талаба сонига 1,0 ўрин, ишлаб  чиќариш корхоналарида эса 1500 дан ошиќ ишчи сонига 
1,0 стоматолог ўрни белгиланади. Стоматологик ёрдамни ташкил ќилиш асослари ћам 
терапевтик 
стоматологик 
пропедевтикаси 
фанидан 
бошлаб 
ўргатилади. 
 Эргономика- бу инсоннинг мећнат фаолиятига аниќ бир шароитда таъсир этувчи 
омилларни ўрганувчи илмий йўналишдир. У - гигиена, психология анатомия ва турли 
бошќа мажмуаларнинг маћсули бўлиб ћисобланади. Бу фаннинг натижалари ишчи 
ўринларни ташкиллаштириш ва таќсимлашда аћамиятлидир.  
Mutaxassislikka kirish. Ergonomika. Stomatologiya amaliyotida qo‘llaniladigan ashyo va asboblar. Ularga qo‘yiladigan talablar Преклиник реставрацион стоматология фани тиббиёт институтларида стоматология факультетлари талабалари учун стоматология амалиёти билан таништирувчи, талабаларни клиникага тайёрловчи фан бўлибгина ќолмай, балки талабаларда стоматологиянинг амалий кўникмаларини шакллантирувчи асосий фанлар жумласига киради. Терапевтик стоматология пропедевтикаси фани орќали талабалар терапевтик стоматологияда ишлатилувчи асосий ва ёрдамчи асбоблардан тортиб, пломба ашёлари, косметик реставрацион ашёлар, галоген лампалар, эндодонтик тўпламлар билан танишиш замирида, улар билан биргаликда турли хил муолажалар ўтказиш ќоидаларини ћам ўрганадилар. Преклиник реставрацион стоматология фанини ўќитишдан кўзланган асосий маќсад гипсга ўрнатилган тишларда (фантом), оѓиз бўшлиѓи ва тишларни имитация ќилувчи ќўѓирчоќларда чархлаш усулини босќичма-босќич бажаришни ўргатиш, турли пломба ашёларни ќориштириш, тиш кавакларини пломбалаш каби ќўл ћунари кўникмаларини шакллантиришдан иборат. Шу жумладан, фантом курсининг вазифалари - бўлѓуси мутахассисликка керак бўлган назарий бўлим ва ќўл ћунари кўникмаларини ўргатиш ва шакллантиришни ўргатишдан иборат. Талабалар стоматология кабинетидаги йирик ва майда асбоблар, керакли ќуроллар билан танишадилар, уларни ишлатишни ўрганадилар. Оѓиз бўшлиѓи, тишларни эмбриогенетик тараќќиёти, анатомик, гистологик тузилишларни чуќур эгаллайдилар. Кариес касаллиги, унинг асорати натижасидаги пульпит ва периодонтит касалликларининг сабаблари, таснифи, клиника ва даволаш усулларини назарий эгаллайдилар ва фантомлар ёрдамида амалий кўникмаларни шакллантирадилар. Терапевтик стоматология пропедевтикаси фани доирасида талабалар ќорилган пломба ашёларини фантом ва муляжлардаги тишлар кариоз кавакларига жойлаштирадилар. Пломба ќориш ќоидаларини ўрганадилар. Даволаш стоматологияси мутахассислигидаги фантом курси бўлажак шифокорларни ўз соћаларини яхши эгаллашларига, юќори мутахассис - шифокор бўлишларига ёрдам ќилади ва клиника учун асос тайёрлайди Стоматологик ёрдам асосан поликлиника шароитида мустаќил стоматологик поликлиника, бўлим ва кабинетларда кўрсатилади. Стоматологик кабинет 250 ўрингача бўлган касалхоналарда 0,5 шифокор ўрни ћисобида; 250 ундан ошиќ бўлса 1,0 шифокор ўрни ћисобида белгиланади, кейинги ћар бир 300 ўринга 1,0 шифокор стоматолог ўрни белгиланади. Сил касалхонасида ћар бир 75-200 ўринга 0,5 стоматолог ўрни белгиланса, 200 ва ундан ошганда 1,0 стоматолог ўрни белгиланади. Диспансер, аёллар консультацияси, мактаб, техникум институт ва бошќа ўќув муассасаларида 800 дан ошиќ талаба сонига 1,0 ўрин, ишлаб чиќариш корхоналарида эса 1500 дан ошиќ ишчи сонига 1,0 стоматолог ўрни белгиланади. Стоматологик ёрдамни ташкил ќилиш асослари ћам терапевтик стоматологик пропедевтикаси фанидан бошлаб ўргатилади. Эргономика- бу инсоннинг мећнат фаолиятига аниќ бир шароитда таъсир этувчи омилларни ўрганувчи илмий йўналишдир. У - гигиена, психология анатомия ва турли бошќа мажмуаларнинг маћсули бўлиб ћисобланади. Бу фаннинг натижалари ишчи ўринларни ташкиллаштириш ва таќсимлашда аћамиятлидир. Стоматолог иш фаолияти ташкиллаштиришда ќуйидаги амалий ва илмий йўналишларга 
асосланади.  
1. Мућандислик психологияси  
2. Мехнат психологияси ва гигиенаси.  
3. Мехнат фаолиятини илмий ташкиллаштириш ва ћимоялаш.  
4. Антропология, антропометрия.  
5. Инсон анатомия ва физиологияси.  
6. Режалаштириш назарияси.  
7. Бошќариш назарияси.  
Стоматолог иш фаолиятини режалаштириш, хонани жићозлашда юќорида санаб ўтилган 
эргономика кўрсаткичлари ћисобга олинади. Стоматолог кабинети кенг, ёруѓ хонада 
жойлашган бўлиши керак. Битта врачнинг иш жойи 14 м 2 (ўртача 4,3 х 3, 3м) бўлиши 
керак. Ќўшимча ћар бир кресло учун 7 м 2 , стоматологик ускуна учун 10 м 2 ќўшимча 
майдон талаб этилади. Хонанинг баландлиги 3,3 м дан кам бўлмаслиги керак. 
Стоматологик креслоларни бир ќатор, деразага яќинроќ жойлаштириш керак. Иш жойи 
тоза ћаво, табиий ёруѓлик жойда бўлиши керак. Хона полини ленолиум билан 
беркитилиши, деярли оч ћаво ранг, яшил ёки сарѓиш ёѓли бўёќ билан сирланиши талаб 
даражасида бўлиб ћисобланади. Стоматологик кабинет иссиќ ва совуќ сув билан 
таъминланиши, иккита ќўл ювгич мослама бўлиши зарур. Бирида ќўл ювилса, 
иккинчисида асбоб- анжомларни ювиш мумкин. Албатта канализация ва марказий 
иситгич тармоѓига эга бўлиш керак. Хонадаги ћар бир ускуна хавфсизлик нуќтаи 
назаридан ташќи контурли электр токини ерга ўзатгичга уланиши керак. Хона ћарорати 
амальгама билан ишланадиган бўлса, 180 С дан ошмаслиги керак, бошќа хоналарда 200С 
бўлиши керак; намлиги 50-60 % , ћаво кўчиши 0,15 м/с бўлиб, деразада дарчаси бўлиши 
керак. Ёруѓ нарсадан хира нарсага ќараш кўзни чарчатади. Ялтироќ ва кўзни 
ќамаштирувчи нарсалар ћам ишлаётганда кўзга салбий таъсир кўрсатади. Шу сабабли, 
кўзни толиќтирмаслик учун иш жойи бир хилда ёритиладиган бўлиши керак. Ћар бир 
хона табиий ёруѓлик билан таъминланиши керак. Ойнанинг кенглиги полнинг кенглигига 
бўлган нисбати 1:4-1:5 атрофида бўлиши керак. Ойна шимол тарафга ќаратиб ќурилса, 
хонага ќуёш нури тушиб, уни исиб кетишидан саќлайди ва ёруѓликни бир текислигига 
эришилади. Жанубий регионлар  шимолий кенгликдаги ерларда стоматологик хонани 
шимол, шимолийѓарб, шимолий - шарќќа ќаратиб ќуриш тавсия этилади. Табиий 
ёруѓликдан ташќари, сунъий ёритиш манбалари билан ћам хона ёритилади. Иш юзасида 
ёруѓлик 150 лкдан кам бўлмаслиги керак. Асосан люминесцент ва галоген ёруѓлик 
манбаларидан фойдаланилади. Айрим ћолларда иш жойини ќўшимча маћаллий ёритиш 
талаб этилади. Бунинг учун махсус рефлектордан, ёки электр ёритгичи бор стоматологик 
ойнадан фойдаланиш мумкин. Иш тартибига риоя ќилган холда, кўпроќ ўтириб (75%) 
ишлаган маъќул. Оёќ кийими ћам ќулай бўлиши керак. Пошнаси кенг (камида2-3см) ва 
енгил бўлиши керак. Айниќса, симобли амальгамалар ишлатиладиган стоматологик 
хоналар санитария-гигиена ќоидаларига жавоб бериши керак. Ленолиум чеккаси полдан 
5-10 см четга чиќиши, ёрилган, очиќ жойлари бўлмаслиги керак. Хона девори 5% ли 
олтингугурт аралашмали симоб парини ютмайдиган моддадан сувалиши керак. Албатта 
сўриб-тортиб олувчи шкаф бўлиши лозим. Симобли амальгамаларини шу шкафда 
амальгама аралаштиргич ёрдамида тайёрлаб, эћтиётлик билан, оѓзи берк идишда саќлаш 
керак. Симоб билан заћарланиш ћолати бўлмаслиги лозим. Стоматологик хонада тоза, 
яхши мусаффо ћаво бўлишига эришмоќ керак. Ќирќ шифокори бўлган поликлиника - 1 
категорияли ћисобланади. Биринчи, иккинчи, учинчи категорияли стоматологик 
поликлиникаларда стерилизациялаш марказлаштирилиши, биринчи келган беморни 
Стоматолог иш фаолияти ташкиллаштиришда ќуйидаги амалий ва илмий йўналишларга асосланади. 1. Мућандислик психологияси 2. Мехнат психологияси ва гигиенаси. 3. Мехнат фаолиятини илмий ташкиллаштириш ва ћимоялаш. 4. Антропология, антропометрия. 5. Инсон анатомия ва физиологияси. 6. Режалаштириш назарияси. 7. Бошќариш назарияси. Стоматолог иш фаолиятини режалаштириш, хонани жићозлашда юќорида санаб ўтилган эргономика кўрсаткичлари ћисобга олинади. Стоматолог кабинети кенг, ёруѓ хонада жойлашган бўлиши керак. Битта врачнинг иш жойи 14 м 2 (ўртача 4,3 х 3, 3м) бўлиши керак. Ќўшимча ћар бир кресло учун 7 м 2 , стоматологик ускуна учун 10 м 2 ќўшимча майдон талаб этилади. Хонанинг баландлиги 3,3 м дан кам бўлмаслиги керак. Стоматологик креслоларни бир ќатор, деразага яќинроќ жойлаштириш керак. Иш жойи тоза ћаво, табиий ёруѓлик жойда бўлиши керак. Хона полини ленолиум билан беркитилиши, деярли оч ћаво ранг, яшил ёки сарѓиш ёѓли бўёќ билан сирланиши талаб даражасида бўлиб ћисобланади. Стоматологик кабинет иссиќ ва совуќ сув билан таъминланиши, иккита ќўл ювгич мослама бўлиши зарур. Бирида ќўл ювилса, иккинчисида асбоб- анжомларни ювиш мумкин. Албатта канализация ва марказий иситгич тармоѓига эга бўлиш керак. Хонадаги ћар бир ускуна хавфсизлик нуќтаи назаридан ташќи контурли электр токини ерга ўзатгичга уланиши керак. Хона ћарорати амальгама билан ишланадиган бўлса, 180 С дан ошмаслиги керак, бошќа хоналарда 200С бўлиши керак; намлиги 50-60 % , ћаво кўчиши 0,15 м/с бўлиб, деразада дарчаси бўлиши керак. Ёруѓ нарсадан хира нарсага ќараш кўзни чарчатади. Ялтироќ ва кўзни ќамаштирувчи нарсалар ћам ишлаётганда кўзга салбий таъсир кўрсатади. Шу сабабли, кўзни толиќтирмаслик учун иш жойи бир хилда ёритиладиган бўлиши керак. Ћар бир хона табиий ёруѓлик билан таъминланиши керак. Ойнанинг кенглиги полнинг кенглигига бўлган нисбати 1:4-1:5 атрофида бўлиши керак. Ойна шимол тарафга ќаратиб ќурилса, хонага ќуёш нури тушиб, уни исиб кетишидан саќлайди ва ёруѓликни бир текислигига эришилади. Жанубий регионлар шимолий кенгликдаги ерларда стоматологик хонани шимол, шимолийѓарб, шимолий - шарќќа ќаратиб ќуриш тавсия этилади. Табиий ёруѓликдан ташќари, сунъий ёритиш манбалари билан ћам хона ёритилади. Иш юзасида ёруѓлик 150 лкдан кам бўлмаслиги керак. Асосан люминесцент ва галоген ёруѓлик манбаларидан фойдаланилади. Айрим ћолларда иш жойини ќўшимча маћаллий ёритиш талаб этилади. Бунинг учун махсус рефлектордан, ёки электр ёритгичи бор стоматологик ойнадан фойдаланиш мумкин. Иш тартибига риоя ќилган холда, кўпроќ ўтириб (75%) ишлаган маъќул. Оёќ кийими ћам ќулай бўлиши керак. Пошнаси кенг (камида2-3см) ва енгил бўлиши керак. Айниќса, симобли амальгамалар ишлатиладиган стоматологик хоналар санитария-гигиена ќоидаларига жавоб бериши керак. Ленолиум чеккаси полдан 5-10 см четга чиќиши, ёрилган, очиќ жойлари бўлмаслиги керак. Хона девори 5% ли олтингугурт аралашмали симоб парини ютмайдиган моддадан сувалиши керак. Албатта сўриб-тортиб олувчи шкаф бўлиши лозим. Симобли амальгамаларини шу шкафда амальгама аралаштиргич ёрдамида тайёрлаб, эћтиётлик билан, оѓзи берк идишда саќлаш керак. Симоб билан заћарланиш ћолати бўлмаслиги лозим. Стоматологик хонада тоза, яхши мусаффо ћаво бўлишига эришмоќ керак. Ќирќ шифокори бўлган поликлиника - 1 категорияли ћисобланади. Биринчи, иккинчи, учинчи категорияли стоматологик поликлиникаларда стерилизациялаш марказлаштирилиши, биринчи келган беморни кўриш хонаси, функционал диагностика кабинети, физиотерапия бўлими, рентген 
кабинети, 
эндодонтия, пародонтология хоналари ёки бўлими бўлиши керак. 
Стоматология поликлиникасининг асосан учта бўлими : даволаш стоматологияси, 
жарроћлик стоматологияси ва ортопедик стоматология бўлимлари бўлиши маќсадга 
мувофиќдир. Стоматологик кабинетнинг энг асосий асбоб- ускунаси стоматологик кресло 
ва бормашинадир. Стоматологик бормашина ва креслолар ћам эргономик талабларга 
жавоб бериши, бемор ва шифокор учун албатта ќулай ва эстетик бўлиши лозим. 
Терапевтик стоматология бўлимини ташкил этиш. Терапевтик стоматология бўлимларида 
тиш ќаттиќ тўќимаси, пульпа, периодонт, оѓиз бўшлиѓи шиллиќ ќавати касалликларига 
даволашпрофилактик чора-тадбирлари ўтказилади. Беморларни такомиллашган мослама 
ва ќурилмаларда ќабул ќилиш, уларга терапевтик ёрдам кўрсатиш учун хоналар бир ќатор 
талабларга жавоб бериши лозим. Бўлимнинг асосий хонаси, даволаш хонаси бўлиб, бир 
иш жойи учун 14м 2 жой, ћар бир ќўшимча кресло учун 7м 2 жой ажратилиши 
лозим.Ќўшимча хар бир стоматологик мослама учун 10 м 2 жой ажратилиши лозим. 
Хонанинг баландлиги 3,3м чуќурлиги 6м дан кам бўлмаслиги лозим. Ћар бир хонада 
шамоллатиш тизими (табиий ва мажбурий) ташкил этилган бўлиши лозим. Бу даволаш 
жараёнларида ћавога ажралиб чиќаётган стоматологик ашё заррачаларини, даволовчи 
воситаларининг ћидларини бартараф этиш имкониятини беради. Айниќса амальгамалар 
билан ишлаганда, уларни нотўѓри тайёрлаш ва саќлаш пайтида ажраладиган ќолдиќ 
симоб инсон организмига салбий таъсир кўрсатади. Хонадаги ћавонинг симоб парлари 
билан ифлосланиши, туфдонга амальгама ќолдиќларини ташлаш орќали юзага келади. 
Шунинг учун хоналарни ташкил этишда, ћавога симоб парларини тушиш имкониятини 
бартараф этиш, тиббий ишлов бериш имкониятининг чора-тадбирларини ћисобга олиш 
лозим. Хонанинг девор ва шифтида ёриќлар бўлмаслиги ва албатта улар ёѓли мой ёки 
нитроэмаль бўёќлар билан бўялган бўлиши керак. Девор ва шифтлар оч рангда бўялади. 
Кўпинча, симоб зарралари ёриќларда, полнинг ѓадирбудурликларида, плинтус остида 
тўпланади. Шунинг учун хоналардаги полнинг тузилишига катта аћамият берилади. Пол 
устидаги линолеум девор сатћига ердан 10 см баландликка кўтарилган бўлиши лозим. У 
полга маћсус клей билан ёпиштирилади. Линолеум парчаларининг бирлашмалари, турли 
коммуникацияларнинг чиќиш жойлари шпаклёвка билан ишлов берилган ва нитробўёќ 
билан бўялган бўлиши лозим. Бу барча чора-тадбирлар кичик тиббий ходимнинг ишдан 
аввал ва ишдан сўнг хонага тиббий тозалаш ишлови беришда ќулай шароит яратади. 
Стоматологик хонага, ќурилма ва мосламаларга тоза тиббий ишлов берилганлигини 
стоматологик ћамшира назорат ќилади. Амальгамаларни тайёрлаш ва саќлаш учун 
хоналарда маћсус суѓурма шкафлар ќўйилади. Бунда хонадаги мажбурий вентиляция 1 
м|с ни ташкил этиши лозим. Ћар бир хонада совуќ ва иссиќ сув билан таъминланган 
иккитадан раковина ўрнатилади. Бир раковинада врач ва тиббий ћамшира ќўл ювади, 
иккинчисида 
асбобларни 
ювиш 
учун 
мўлжалланган 
бўлади. 
Стоматологик 
ќурилмаларнинг меъёрда ишлаши учун улар иссиќ ва совуќ сув узатгичлари, канализация 
ва газ (улар бўлмаганда электр иситиш мосламалари) билан таъминлаган бўлиши лозим. 
Стоматологик хоналар марказий сув иситиш тармоќларига уланган бўлади. Иситиш 
асбобларининг юзасидаги ћарорат 800С дан ошмаслиги лозим. Иситиш асбоблари 
деворий панел ёки силлиќ пўлат трубалардан иборат бўлиб, улар ўзаро кавшарланган, 
тозалаш ва санитар ишловларга ќулай бўлиши лозим. Бундай иншоотлар уст тарафдан 
тахта ёки панел тур  билан беркитилган ћолда бўлиши лозим. Амальгама тайёрланадиган 
хоналарда, хона ћарорати 180С дан юќори бўлмаслиги керак. Бошќа хоналарда ќиш 
кунлари хона ћарорати 200С бўлиши лозим. Хонадаги ћавонинг нисбий намлиги 50-60%, 
ћаво оќимининг ћаракати - 0,15м|с ни ташкил этиши керак. Терапевтик стоматология 
кўриш хонаси, функционал диагностика кабинети, физиотерапия бўлими, рентген кабинети, эндодонтия, пародонтология хоналари ёки бўлими бўлиши керак. Стоматология поликлиникасининг асосан учта бўлими : даволаш стоматологияси, жарроћлик стоматологияси ва ортопедик стоматология бўлимлари бўлиши маќсадга мувофиќдир. Стоматологик кабинетнинг энг асосий асбоб- ускунаси стоматологик кресло ва бормашинадир. Стоматологик бормашина ва креслолар ћам эргономик талабларга жавоб бериши, бемор ва шифокор учун албатта ќулай ва эстетик бўлиши лозим. Терапевтик стоматология бўлимини ташкил этиш. Терапевтик стоматология бўлимларида тиш ќаттиќ тўќимаси, пульпа, периодонт, оѓиз бўшлиѓи шиллиќ ќавати касалликларига даволашпрофилактик чора-тадбирлари ўтказилади. Беморларни такомиллашган мослама ва ќурилмаларда ќабул ќилиш, уларга терапевтик ёрдам кўрсатиш учун хоналар бир ќатор талабларга жавоб бериши лозим. Бўлимнинг асосий хонаси, даволаш хонаси бўлиб, бир иш жойи учун 14м 2 жой, ћар бир ќўшимча кресло учун 7м 2 жой ажратилиши лозим.Ќўшимча хар бир стоматологик мослама учун 10 м 2 жой ажратилиши лозим. Хонанинг баландлиги 3,3м чуќурлиги 6м дан кам бўлмаслиги лозим. Ћар бир хонада шамоллатиш тизими (табиий ва мажбурий) ташкил этилган бўлиши лозим. Бу даволаш жараёнларида ћавога ажралиб чиќаётган стоматологик ашё заррачаларини, даволовчи воситаларининг ћидларини бартараф этиш имкониятини беради. Айниќса амальгамалар билан ишлаганда, уларни нотўѓри тайёрлаш ва саќлаш пайтида ажраладиган ќолдиќ симоб инсон организмига салбий таъсир кўрсатади. Хонадаги ћавонинг симоб парлари билан ифлосланиши, туфдонга амальгама ќолдиќларини ташлаш орќали юзага келади. Шунинг учун хоналарни ташкил этишда, ћавога симоб парларини тушиш имкониятини бартараф этиш, тиббий ишлов бериш имкониятининг чора-тадбирларини ћисобга олиш лозим. Хонанинг девор ва шифтида ёриќлар бўлмаслиги ва албатта улар ёѓли мой ёки нитроэмаль бўёќлар билан бўялган бўлиши керак. Девор ва шифтлар оч рангда бўялади. Кўпинча, симоб зарралари ёриќларда, полнинг ѓадирбудурликларида, плинтус остида тўпланади. Шунинг учун хоналардаги полнинг тузилишига катта аћамият берилади. Пол устидаги линолеум девор сатћига ердан 10 см баландликка кўтарилган бўлиши лозим. У полга маћсус клей билан ёпиштирилади. Линолеум парчаларининг бирлашмалари, турли коммуникацияларнинг чиќиш жойлари шпаклёвка билан ишлов берилган ва нитробўёќ билан бўялган бўлиши лозим. Бу барча чора-тадбирлар кичик тиббий ходимнинг ишдан аввал ва ишдан сўнг хонага тиббий тозалаш ишлови беришда ќулай шароит яратади. Стоматологик хонага, ќурилма ва мосламаларга тоза тиббий ишлов берилганлигини стоматологик ћамшира назорат ќилади. Амальгамаларни тайёрлаш ва саќлаш учун хоналарда маћсус суѓурма шкафлар ќўйилади. Бунда хонадаги мажбурий вентиляция 1 м|с ни ташкил этиши лозим. Ћар бир хонада совуќ ва иссиќ сув билан таъминланган иккитадан раковина ўрнатилади. Бир раковинада врач ва тиббий ћамшира ќўл ювади, иккинчисида асбобларни ювиш учун мўлжалланган бўлади. Стоматологик ќурилмаларнинг меъёрда ишлаши учун улар иссиќ ва совуќ сув узатгичлари, канализация ва газ (улар бўлмаганда электр иситиш мосламалари) билан таъминлаган бўлиши лозим. Стоматологик хоналар марказий сув иситиш тармоќларига уланган бўлади. Иситиш асбобларининг юзасидаги ћарорат 800С дан ошмаслиги лозим. Иситиш асбоблари деворий панел ёки силлиќ пўлат трубалардан иборат бўлиб, улар ўзаро кавшарланган, тозалаш ва санитар ишловларга ќулай бўлиши лозим. Бундай иншоотлар уст тарафдан тахта ёки панел тур билан беркитилган ћолда бўлиши лозим. Амальгама тайёрланадиган хоналарда, хона ћарорати 180С дан юќори бўлмаслиги керак. Бошќа хоналарда ќиш кунлари хона ћарорати 200С бўлиши лозим. Хонадаги ћавонинг нисбий намлиги 50-60%, ћаво оќимининг ћаракати - 0,15м|с ни ташкил этиши керак. Терапевтик стоматология хонасини ташкил этишдаги мућим масалалардан бири хонани ёруѓлик билан тўѓри 
таъминлашдир. Хонадаги ёруѓлик тиббий ходимларнинг кўз анализаторига салбий таъсир 
кўрсатмаслиги, рангларни тўѓри ва текис ажрата билишни таъминлаши лозим. Шунинг 
учун табиий ва сунъий ёруѓликни рационал фойдаланиш лозим. Ойна майдонининг юзаси 
полнинг юзасига нисбатан 1:4÷1:5 ни ташкил этиши керак. Хонанинг ойналари шамолга 
ќараб турган бўлиши лозим. Сунъий ёруѓлик умумий ва маћаллий турларга бўлинади. 
Умумий ёруѓлик манбалари (люминесцент лампалар, чўгирли лампалар) ишчи юзани 150 
лк даражасида ёруѓлик билан таъминлаши лозим. Маћаллий ёруѓлик манбаи сифатида 
маћсус рефлекторлардан, тиббий ћамшира иш столи учун ќўшимча чироќлардан 
фойдаланилади. Чўгирли лампаларни люминесцент лампалар билан бирга ќўллаб 
бўлмайди, улар турли спектрда нур таратади. Ћар бир терапевтик хона маћсус мебель 
билан жићозланади. Тиббий дори-воситалар ва пломба ашёларини саќлаш учун ойнали 
жовон бўлиши лозим. Заћарли дори-воситаларни «А» маркери остида металл ёки ёѓочли 
жовонда, ќулф остида саќланса, кучли таъсир этувчи дори воситалар «В» маркери остида 
жовонда саќланади. Асбоблар, стоматологик ќурилма ва анжомларга ќўшимча ќисмларни 
саќлаш учун алоћида жовон ажратилади. Стерил стоматологик асбоблар учун маћсус 
стерил тиббий столик ажратилади. Иккинчи стерил тиббий столикда, майда стоматологик 
асбоблар, дори-воситалар мажмуаси, стоматологик ойна солинган дезинфекцияловчи 
эритмали идишлар (лоток), пластмасс шпателл ва бошќа асбоблар туради. Хонада тиббий 
ћужжатларни тўлдириш учун стол, беморларни дам олиши учун кушетка бўлиши керак. 
Марказий стерилизация йўќ бўлган поликлиника ва стоматологик бўлимларда 
стерилизаторлардан фойдаланилади (ќуруќ иссиќ билан ишловчи ва ќайнатиш йўли 
билан). Хонадаги жићозлар сув манбаидан узоќда жойлашган бўлиши ва беморлар 
ћаракатига ћалал бермаслиги лозим. Жићозланиш бўйича стоматология бошќа тиббий 
соћалардан кўра юќори ўринни эгаллайди. Аћолига сифатли стоматологик ёрдам 
кўрсатиш учун ћозирда мураккаб ва ћимматбахо жићозлар талаб этилади. Ћозирда 
тиббиёт саноати тарафидан 1000 га яќин ќурилма, асбобанжом ва стоматологик ашёлар 
ишлаб чиќарилмокда.  
Даволаш муассасасининг раћбари ва врачлари ишлаш принципи бўйича турлича бўлган, 
кўп функцияли ва замонавий ќурилмалар учун ќулай шароит яратиш лозимлигини 
билишлиги керак. Хоналар шундай жићозланиши лозимки, у бир ёки бир гурућ врачларга, 
беморларни аралаш ёки бир мутахассислик асосида ќабул ќилишга мўлжалланган бўлиши 
керак.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
хонасини ташкил этишдаги мућим масалалардан бири хонани ёруѓлик билан тўѓри таъминлашдир. Хонадаги ёруѓлик тиббий ходимларнинг кўз анализаторига салбий таъсир кўрсатмаслиги, рангларни тўѓри ва текис ажрата билишни таъминлаши лозим. Шунинг учун табиий ва сунъий ёруѓликни рационал фойдаланиш лозим. Ойна майдонининг юзаси полнинг юзасига нисбатан 1:4÷1:5 ни ташкил этиши керак. Хонанинг ойналари шамолга ќараб турган бўлиши лозим. Сунъий ёруѓлик умумий ва маћаллий турларга бўлинади. Умумий ёруѓлик манбалари (люминесцент лампалар, чўгирли лампалар) ишчи юзани 150 лк даражасида ёруѓлик билан таъминлаши лозим. Маћаллий ёруѓлик манбаи сифатида маћсус рефлекторлардан, тиббий ћамшира иш столи учун ќўшимча чироќлардан фойдаланилади. Чўгирли лампаларни люминесцент лампалар билан бирга ќўллаб бўлмайди, улар турли спектрда нур таратади. Ћар бир терапевтик хона маћсус мебель билан жићозланади. Тиббий дори-воситалар ва пломба ашёларини саќлаш учун ойнали жовон бўлиши лозим. Заћарли дори-воситаларни «А» маркери остида металл ёки ёѓочли жовонда, ќулф остида саќланса, кучли таъсир этувчи дори воситалар «В» маркери остида жовонда саќланади. Асбоблар, стоматологик ќурилма ва анжомларга ќўшимча ќисмларни саќлаш учун алоћида жовон ажратилади. Стерил стоматологик асбоблар учун маћсус стерил тиббий столик ажратилади. Иккинчи стерил тиббий столикда, майда стоматологик асбоблар, дори-воситалар мажмуаси, стоматологик ойна солинган дезинфекцияловчи эритмали идишлар (лоток), пластмасс шпателл ва бошќа асбоблар туради. Хонада тиббий ћужжатларни тўлдириш учун стол, беморларни дам олиши учун кушетка бўлиши керак. Марказий стерилизация йўќ бўлган поликлиника ва стоматологик бўлимларда стерилизаторлардан фойдаланилади (ќуруќ иссиќ билан ишловчи ва ќайнатиш йўли билан). Хонадаги жићозлар сув манбаидан узоќда жойлашган бўлиши ва беморлар ћаракатига ћалал бермаслиги лозим. Жићозланиш бўйича стоматология бошќа тиббий соћалардан кўра юќори ўринни эгаллайди. Аћолига сифатли стоматологик ёрдам кўрсатиш учун ћозирда мураккаб ва ћимматбахо жићозлар талаб этилади. Ћозирда тиббиёт саноати тарафидан 1000 га яќин ќурилма, асбобанжом ва стоматологик ашёлар ишлаб чиќарилмокда. Даволаш муассасасининг раћбари ва врачлари ишлаш принципи бўйича турлича бўлган, кўп функцияли ва замонавий ќурилмалар учун ќулай шароит яратиш лозимлигини билишлиги керак. Хоналар шундай жићозланиши лозимки, у бир ёки бир гурућ врачларга, беморларни аралаш ёки бир мутахассислик асосида ќабул ќилишга мўлжалланган бўлиши керак.  
 
Mavzu № 2 Stomatologik qurilmalar. Stomatologiyada qo’llaniladigan dastalar va 
dastaklar turlari. Ularni o’rnatish qoidalari. 
Стоматологик ќурилма техниканинг эстетика талабларига, техника хавфсизлик 
ќоидаларига, врач-стоматологнинг мећнат-гигиена талабларига жавоб бериши лозим. 
Стоматологик ќурилмалар йил сайин такомиллашмокда. Универсал стоматологик 
ќурилмалар, креслолар, ёритгичлар, физиотерапевтик усулда ташћислаш ва даволаш учун 
ќурилмалар сони ортиб бормоќда. Бу ћолат врач-стоматолог ва тиббий ћамшира олдида 
эксплуатация учун бир ќанча талабларни ќўяди. Кўпгина стоматологик поликлиника ва 
клиникаларда - «Chirana», «Chiradent», «Probodul», «AIDEC» ва бошќа турдаги 
стоматологик ќурилмалардан фойдаланилади.  
 
 
 
 
Электрик стоматологик ќурилма УСУ-3-М тузилишини кўриб чиќайлик. Бу ќурилма бир 
неча блоклар орќали бир функционал ягона блокка улангандир. Ќурилманинг асосий 
ќисми - станинали ќопламадан иборат бўлиб, унда сув билан таъминлаш, сувни тўкиш, 
электр таъминот, сиќилган ћавони узатиш компрессор дастаклари ўрнатилгандир. Корпус 
ќопламаси полга болтлар ёрдамида маћкамлангандир. Корпуснинг юќори ќисмида 
ёритгич рефлектори жойлашган. Ёритгичнинг ушловчи ќисми бир ќанча шарнирли 
бирлашмалар билан маћкамланган бўлиб, бу ёритгични турли тарафга суриш 
имкониятини беради. Ёритгич дастасига вентилятор 
 
бириктирилгандир. Корпус панелининг юќори ќисмига айлана диск ва болтлар ёрдамида 
ќаттиќ даста бирлашгандир. Бу даста бир ќанча тирсак ва роликлардан иборатдир. Бу 
даста роликлари орќали ќурилманинг электрмоторидан ћаракат дастакка маћсус шнур 
орќали узатилади. Тиббиёт ћамшираси доимо шу шнурга аћамият бериши лозим. Шнур 
доимо таранг ћолда туриши лозим. Шнурнинг таранглиги дастанинг биринчи тирсагидаги 
маћсус шайба ёрдамида бошќарилади, соат стрелкаси бўйича буралганда шнур 
таранглашади, ќарама-ќарши йўналишда буралганда шнур бўшашади. Шнур айланиб 
ќолмаслиги ва унинг устки юзасининг бутунлиги бузилмаслиги керак. Нуќсонли шнурлар 
дарћол ўзгартирилиши лозим, чунки улар борнинг ћаракатига ћалал беради, натижада 
врачга ва беморларга ноќулайлик яратади. Ћар бир тирсак соћасида маћсус мой томизгич 
соћаси бўлиб, шу ерга тиббиёт ћамшираси тарафидан хафтасига бир маротаба ёѓ 
томизилиши керак. Ќурилманинг электрдвигатели корпуснинг юќори ќисмида 
Mavzu № 2 Stomatologik qurilmalar. Stomatologiyada qo’llaniladigan dastalar va dastaklar turlari. Ularni o’rnatish qoidalari. Стоматологик ќурилма техниканинг эстетика талабларига, техника хавфсизлик ќоидаларига, врач-стоматологнинг мећнат-гигиена талабларига жавоб бериши лозим. Стоматологик ќурилмалар йил сайин такомиллашмокда. Универсал стоматологик ќурилмалар, креслолар, ёритгичлар, физиотерапевтик усулда ташћислаш ва даволаш учун ќурилмалар сони ортиб бормоќда. Бу ћолат врач-стоматолог ва тиббий ћамшира олдида эксплуатация учун бир ќанча талабларни ќўяди. Кўпгина стоматологик поликлиника ва клиникаларда - «Chirana», «Chiradent», «Probodul», «AIDEC» ва бошќа турдаги стоматологик ќурилмалардан фойдаланилади. Электрик стоматологик ќурилма УСУ-3-М тузилишини кўриб чиќайлик. Бу ќурилма бир неча блоклар орќали бир функционал ягона блокка улангандир. Ќурилманинг асосий ќисми - станинали ќопламадан иборат бўлиб, унда сув билан таъминлаш, сувни тўкиш, электр таъминот, сиќилган ћавони узатиш компрессор дастаклари ўрнатилгандир. Корпус ќопламаси полга болтлар ёрдамида маћкамлангандир. Корпуснинг юќори ќисмида ёритгич рефлектори жойлашган. Ёритгичнинг ушловчи ќисми бир ќанча шарнирли бирлашмалар билан маћкамланган бўлиб, бу ёритгични турли тарафга суриш имкониятини беради. Ёритгич дастасига вентилятор бириктирилгандир. Корпус панелининг юќори ќисмига айлана диск ва болтлар ёрдамида ќаттиќ даста бирлашгандир. Бу даста бир ќанча тирсак ва роликлардан иборатдир. Бу даста роликлари орќали ќурилманинг электрмоторидан ћаракат дастакка маћсус шнур орќали узатилади. Тиббиёт ћамшираси доимо шу шнурга аћамият бериши лозим. Шнур доимо таранг ћолда туриши лозим. Шнурнинг таранглиги дастанинг биринчи тирсагидаги маћсус шайба ёрдамида бошќарилади, соат стрелкаси бўйича буралганда шнур таранглашади, ќарама-ќарши йўналишда буралганда шнур бўшашади. Шнур айланиб ќолмаслиги ва унинг устки юзасининг бутунлиги бузилмаслиги керак. Нуќсонли шнурлар дарћол ўзгартирилиши лозим, чунки улар борнинг ћаракатига ћалал беради, натижада врачга ва беморларга ноќулайлик яратади. Ћар бир тирсак соћасида маћсус мой томизгич соћаси бўлиб, шу ерга тиббиёт ћамшираси тарафидан хафтасига бир маротаба ёѓ томизилиши керак. Ќурилманинг электрдвигатели корпуснинг юќори ќисмида жойлашган бўлиб, двигателни ёќиш, тезликни бошќариш ўтувчан реостат ёрдамида 
бошќарилиб турилади. Корпуснинг олд панелида эгилувчи шлангда иккита пистолет 
жойлашган. Бири сиќилган ћавони узатиш учун, бири эса сув узатиш учун 
мўлжаллангандир. 
Баъзи 
ќурилмаларга 
электродонтометрия 
учун 
асбоб 
ћам 
ўрнатилгандир. Корпуснинг чап тарафига кронштейнга туфдон бириктирилган бўлиб, 
унга доимий равишда ювиб турувчи тизим бириктирилгандир. Шу ернинг ўзида 
сўлактортгич ћам жойлашган бўлиб, у бемор оѓзидан сўлак маћсулотларини тортишга 
мўлжалланган. Сўлактортгичнинг ишлаш тезлиги, сув ювувчи тизимнинг ишлаш 
тезлигига боѓлиќ. Корпус ќурилмасига яќин соћада стакан учун мослама, унинг устида 
сув учун маћсус жўмрак жойлашгандир. Хонанинг тиббий ћамшираси санитарка 
тарафидан ћар бир бемор ќабулидан сўнг бажарган тозалаш ишларини назорат ќилиши 
лозим. Айниќса, ћар бир бемор ќабулидан сўнг туфдон тозалиги назорат остида бўлиши 
керак. Туфдонда амальгама ќолдиќлари бўлмаслиги керак, у туфдон металлини ва 
ќурилма сув чиќариш тизимининг ишдан чиќишига олиб келади. Ќурилмага ўнг тарафда 
кронштейнга ћаракатчан столик бириктирилган бўлиб, унда врачнинг ихтиёрига биноан, 
асбоблар, даволаш-ташхислаш учун ќурилмалар ёки бошќа нарсалар жойлаштириш 
мумкин. Тиббиёт ћамшираси иш бошлашдан ярим соат аввал сув билан таъминлаш, 
электр билан таъминлаш тизимини назорат ќилиши лозим. Бу тизимлар носоз бўлса, 
ћамшира дарћол ќурилманинг техник дафтарида бу нарсани ќайд этиши ва керакли 
мутахассисни чаќириши керак. Дастадан ћаракат барча маћсус ќурилма-дастаклар 
ёрдамида узатилади. Тўѓри, бурчакли, турбина ва микромоторли дастаклардан 
фойдаланилади. Тўѓри дастак асосан юќори жаѓ тишлари билан ишлаганда, 
 
 
Стоматологик кресло тузилишини кўриб чиќайлик. Бунинг мисолида КСЭМ-03 ни 
олайлик. Креслони кўтарилиши электроюритгич ёрдамида, иккита педал ёрдамида амалга 
ошади (бирикўтариш, бири-тушириш учун). Кресло суянчиѓининг орќа тарафида 
суянчиќни тушириш ва кўтаришга мўлжалланган ќисми бор. Бошќа креслоларда эса бу 
ќурилма суянчиќнинг ён тарафида жойлашади. Креслонинг ћолати бемор ва врачнинг 
бўйига мосланган ћолда бошќарилади. Бунда беморнинг оѓзи врачнинг пастга тушган 
ћолатдаги ќўлнинг тирсак бўѓимига тўѓри келиши лозим. Юќори жаѓ тишлари соћасида 
ишлаганда кресло суянчиѓи бир оз орќага ташланган бўлиб, бош тагидаги суянчиќ бемор 
жойлашган бўлиб, двигателни ёќиш, тезликни бошќариш ўтувчан реостат ёрдамида бошќарилиб турилади. Корпуснинг олд панелида эгилувчи шлангда иккита пистолет жойлашган. Бири сиќилган ћавони узатиш учун, бири эса сув узатиш учун мўлжаллангандир. Баъзи ќурилмаларга электродонтометрия учун асбоб ћам ўрнатилгандир. Корпуснинг чап тарафига кронштейнга туфдон бириктирилган бўлиб, унга доимий равишда ювиб турувчи тизим бириктирилгандир. Шу ернинг ўзида сўлактортгич ћам жойлашган бўлиб, у бемор оѓзидан сўлак маћсулотларини тортишга мўлжалланган. Сўлактортгичнинг ишлаш тезлиги, сув ювувчи тизимнинг ишлаш тезлигига боѓлиќ. Корпус ќурилмасига яќин соћада стакан учун мослама, унинг устида сув учун маћсус жўмрак жойлашгандир. Хонанинг тиббий ћамшираси санитарка тарафидан ћар бир бемор ќабулидан сўнг бажарган тозалаш ишларини назорат ќилиши лозим. Айниќса, ћар бир бемор ќабулидан сўнг туфдон тозалиги назорат остида бўлиши керак. Туфдонда амальгама ќолдиќлари бўлмаслиги керак, у туфдон металлини ва ќурилма сув чиќариш тизимининг ишдан чиќишига олиб келади. Ќурилмага ўнг тарафда кронштейнга ћаракатчан столик бириктирилган бўлиб, унда врачнинг ихтиёрига биноан, асбоблар, даволаш-ташхислаш учун ќурилмалар ёки бошќа нарсалар жойлаштириш мумкин. Тиббиёт ћамшираси иш бошлашдан ярим соат аввал сув билан таъминлаш, электр билан таъминлаш тизимини назорат ќилиши лозим. Бу тизимлар носоз бўлса, ћамшира дарћол ќурилманинг техник дафтарида бу нарсани ќайд этиши ва керакли мутахассисни чаќириши керак. Дастадан ћаракат барча маћсус ќурилма-дастаклар ёрдамида узатилади. Тўѓри, бурчакли, турбина ва микромоторли дастаклардан фойдаланилади. Тўѓри дастак асосан юќори жаѓ тишлари билан ишлаганда, Стоматологик кресло тузилишини кўриб чиќайлик. Бунинг мисолида КСЭМ-03 ни олайлик. Креслони кўтарилиши электроюритгич ёрдамида, иккита педал ёрдамида амалга ошади (бирикўтариш, бири-тушириш учун). Кресло суянчиѓининг орќа тарафида суянчиќни тушириш ва кўтаришга мўлжалланган ќисми бор. Бошќа креслоларда эса бу ќурилма суянчиќнинг ён тарафида жойлашади. Креслонинг ћолати бемор ва врачнинг бўйига мосланган ћолда бошќарилади. Бунда беморнинг оѓзи врачнинг пастга тушган ћолатдаги ќўлнинг тирсак бўѓимига тўѓри келиши лозим. Юќори жаѓ тишлари соћасида ишлаганда кресло суянчиѓи бир оз орќага ташланган бўлиб, бош тагидаги суянчиќ бемор бошининг энса дўмбоќлари соћасига тўѓри келиши лозим. Тиббий ћамшира доимо эсда 
тутиши лозим: креслонинг ћолати ўзгаргандан сўнг барча ричаг ва винтлар яхшилаб 
маћкамланиши керак. Стоматологик хонада чет элда чиќарилаётган креслолар ћам 
бўлиши мумкин. Бунда ћамшира шу креслога тегишли «техник ќўлланма ва ишлатиш 
бўйича инструкция»си билан танишиб чиќиши лозим. Стоматологик креслонинг олдида 
врач учун стул жойлашган бўлиб, у бурама-винтли ёки суянчик ва айланма ѓилдиракли 
бўлиши мумкин. Бундай стуллардан энг ќулайи орќасида ярим доира суянчиѓи бор, тагида 
оёќларнинг туриши учун мўлжалланган айланма ѓилдиракли стуллар ћисобланади. PDF 
created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 71 Стоматолог врачнинг асбоб 
столи - стоматологик кресло билан ёнмаён жойлашган бўлиб, у икки ойнаванд токчадан 
иборат. Юќори токчаси юпќа ойнали, пастки токчаси ќалин ойналидир. Ойна юзалари 
тоза бўлиши ва кун бўйи антисептик эритма билан артиб турилиши лозим. Тиббий 
ћамшира юќори ойна юзасида иш учун лозим бўлган барча ашёларни ќўйиши, ойнанинг 
олд юзаси бўш бўлиши керак. Бу ќисмда иш жараёнида фойдаланиладиган асбоблар 
солинган идиш (буйраксимон тосча) ва кенг ќўлланиладиган борлар солинган Петри 
косачаси ќўйилади. Ойнанинг орќа тарафида пахта болишчалари ва пахта шарчалари 
жойлашган шиша идиш усти ёпилган ћолатда туради. Беморлар ќабулидан сўнг ћамшира 
ќолган боѓлов ашёларини йиѓиб ќайтадан стерилизациялайди ва янги бемор келишидан 
аввал керакли миќдордаги стерил ашёни идишларга жойлайди. Ќайтадан флаконларга 
перекис водород, спирт, эфир ќуйиб чиќади. Ћар бирининг ћажми 20-25 мм бўлган 
идишларда шу идишнинг номи ёзилган бўлиши лозим. Уларни олиш учун пипеткалар 
солинган бўлиши керак. Ойнанинг устки ќисмида сувли дентин ва дистилланган сув, 
дентин паста, фосфат цемент суюќлиги ва порошогини жойлаштириш мумкин. Пастки 
ойнада кўп микдорда фойдаланиладиган пломба ашёлари, пломбага пардоз беришда 
ќўлланиладиган асбоблар жойлаштирилади. Стерил алоћида столикда ћамшира 
буйраксимон тосчаларда стерил асбобларни жойлаштиради, тиш тошларини олиш учун 
мўлжалланган асбоблар алоћида тосчаларга жойлаштирилади. Стерил столикдан 
асбоблар корицанга ёки катта пинцетлар ёрдамида олинади. Стерил стол стерил чойшаб 
билан ёпилган ћолатда бўлиб, чойшабнинг икки четига, кўтариш учун икки корицангалар 
жойлаштирилади. Иш куни тугагач чойшаб ќайтадан стерилизацияланади ва янги иш 
кунида 
солинади. 
Терапевтик 
стоматологик 
клиника 
ва 
поликлиникаларда 
физиотерапевтик хоналар ћам мавжуд бўлиб, улар ўзига хос жићозлар билан 
жићозланади. Бу жићозларнинг тузилиши, уларни ишлатиш йўлини билишни 
стоматологик ћамшира билиши лозим. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
бошининг энса дўмбоќлари соћасига тўѓри келиши лозим. Тиббий ћамшира доимо эсда тутиши лозим: креслонинг ћолати ўзгаргандан сўнг барча ричаг ва винтлар яхшилаб маћкамланиши керак. Стоматологик хонада чет элда чиќарилаётган креслолар ћам бўлиши мумкин. Бунда ћамшира шу креслога тегишли «техник ќўлланма ва ишлатиш бўйича инструкция»си билан танишиб чиќиши лозим. Стоматологик креслонинг олдида врач учун стул жойлашган бўлиб, у бурама-винтли ёки суянчик ва айланма ѓилдиракли бўлиши мумкин. Бундай стуллардан энг ќулайи орќасида ярим доира суянчиѓи бор, тагида оёќларнинг туриши учун мўлжалланган айланма ѓилдиракли стуллар ћисобланади. PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 71 Стоматолог врачнинг асбоб столи - стоматологик кресло билан ёнмаён жойлашган бўлиб, у икки ойнаванд токчадан иборат. Юќори токчаси юпќа ойнали, пастки токчаси ќалин ойналидир. Ойна юзалари тоза бўлиши ва кун бўйи антисептик эритма билан артиб турилиши лозим. Тиббий ћамшира юќори ойна юзасида иш учун лозим бўлган барча ашёларни ќўйиши, ойнанинг олд юзаси бўш бўлиши керак. Бу ќисмда иш жараёнида фойдаланиладиган асбоблар солинган идиш (буйраксимон тосча) ва кенг ќўлланиладиган борлар солинган Петри косачаси ќўйилади. Ойнанинг орќа тарафида пахта болишчалари ва пахта шарчалари жойлашган шиша идиш усти ёпилган ћолатда туради. Беморлар ќабулидан сўнг ћамшира ќолган боѓлов ашёларини йиѓиб ќайтадан стерилизациялайди ва янги бемор келишидан аввал керакли миќдордаги стерил ашёни идишларга жойлайди. Ќайтадан флаконларга перекис водород, спирт, эфир ќуйиб чиќади. Ћар бирининг ћажми 20-25 мм бўлган идишларда шу идишнинг номи ёзилган бўлиши лозим. Уларни олиш учун пипеткалар солинган бўлиши керак. Ойнанинг устки ќисмида сувли дентин ва дистилланган сув, дентин паста, фосфат цемент суюќлиги ва порошогини жойлаштириш мумкин. Пастки ойнада кўп микдорда фойдаланиладиган пломба ашёлари, пломбага пардоз беришда ќўлланиладиган асбоблар жойлаштирилади. Стерил алоћида столикда ћамшира буйраксимон тосчаларда стерил асбобларни жойлаштиради, тиш тошларини олиш учун мўлжалланган асбоблар алоћида тосчаларга жойлаштирилади. Стерил столикдан асбоблар корицанга ёки катта пинцетлар ёрдамида олинади. Стерил стол стерил чойшаб билан ёпилган ћолатда бўлиб, чойшабнинг икки четига, кўтариш учун икки корицангалар жойлаштирилади. Иш куни тугагач чойшаб ќайтадан стерилизацияланади ва янги иш кунида солинади. Терапевтик стоматологик клиника ва поликлиникаларда физиотерапевтик хоналар ћам мавжуд бўлиб, улар ўзига хос жићозлар билан жићозланади. Бу жићозларнинг тузилиши, уларни ишлатиш йўлини билишни стоматологик ћамшира билиши лозим.  
 
Mavzu № 3 Stomatologik asboblarning tasnifi. Ko’rish va plombani qorish va qo’yishda 
ishlatiladigan asboblar. 
 
Стоматологик асбоблар. 
 Клиник текшириш, тишларни ва oѓиз бўшлиѓи шиллиќ ќаватини даволашда махсус 
асбоблар мажмуасидан фойдаланилади. Стоматология амалиётида фойдаланиладиган 
асбоблар ќуйидаги гурућларга бўлинади:  
1. Кўриш учун ќўлланиладиган асбоблар  
2. Пломба ашёларини ќориш ва ќўйиш учун ишлатиладиган асбоблар  
3. Тиш тошларини олиш учун ишлатилидиган асбоблар  
4. Тишни чархлашда ишлатиладиган асбоблар  
5. Пломбага пардоз беришда ишлатиладиган асбоблар  
Кўриш учун ќўлланиладиган асбоблар. 
 Стоматологик кўзгу диаметри 2 см бўлган металл гардиш билан ўралган ва металл 
бурама дастакдан иборат мослама. Стоматологик кўзгу икки хил бўлади: ќабариќ - 
кўрилаётган объектни катталаштириб кўрсатувчи; ясси – тасвирни ћаќќоний берувчи 
ойна. Стоматологик кўзгу ёрдамида оддий кўз билан кўриш ќийин бўлган соћаларни 
кўриш, ишлаётган соћага ќўшимча нур юбориш, лаб, лунж, тилни иш жараёнида ушлаб 
туриш, ўткир ва кесувчи асбоблар билан ишлаганда шиллиќ ќаватни жароћатланишдан 
саќлаш имконини беради. 
 
 
1- кўзгу; 2 – бурчакли зонд; 3 
тугмасимон штоферлар; 7,8 – 
гладилкалар;  9,10,11 – тиш 
тошларини 
олиш 
учун 
илгаклар;       12 
–       эмаль 
пичоќчаси;           13,14            – 
экскаваторлар;        15,16        – 
амальгама учун штоферлар; 
– пинцет; 4 – тўѓри зонд; 5,6 –
17 – металл шпатель; 18 – 
пластмасс шпатель; 19-22 – 
кюреткалар; 23 – хирургик 
пинцет; 
24 
– 
скальпельучунилгаклар;       12
 
–       эмаль 
пичоќчаси;           13,14            – 
экскаваторлар;        15,16        – 
амальгама учун штоферлар; 
17 – металл шпатель; 18 – 
пластмасс шпатель; 19-22 – 
кюреткалар; 23 – хирургик 
пинцет; 24 – скальпель 
Стоматологик кўзгу билан ишлаганда унинг ишчи ќисми терламаслиги учун, ойна 
юзасини спирт ва глицерин аралашмаси билан артиш ёки ойнанинг юзасини лунж 
шиллиќ ќаватига бир оз теккизиб, (тана ћарорати 370 С) туриш лозим. 
 
 
Стоматологик зонд. Зондлар икки хил бўлади: 
Mavzu № 3 Stomatologik asboblarning tasnifi. Ko’rish va plombani qorish va qo’yishda ishlatiladigan asboblar. Стоматологик асбоблар. Клиник текшириш, тишларни ва oѓиз бўшлиѓи шиллиќ ќаватини даволашда махсус асбоблар мажмуасидан фойдаланилади. Стоматология амалиётида фойдаланиладиган асбоблар ќуйидаги гурућларга бўлинади: 1. Кўриш учун ќўлланиладиган асбоблар 2. Пломба ашёларини ќориш ва ќўйиш учун ишлатиладиган асбоблар 3. Тиш тошларини олиш учун ишлатилидиган асбоблар 4. Тишни чархлашда ишлатиладиган асбоблар 5. Пломбага пардоз беришда ишлатиладиган асбоблар Кўриш учун ќўлланиладиган асбоблар. Стоматологик кўзгу диаметри 2 см бўлган металл гардиш билан ўралган ва металл бурама дастакдан иборат мослама. Стоматологик кўзгу икки хил бўлади: ќабариќ - кўрилаётган объектни катталаштириб кўрсатувчи; ясси – тасвирни ћаќќоний берувчи ойна. Стоматологик кўзгу ёрдамида оддий кўз билан кўриш ќийин бўлган соћаларни кўриш, ишлаётган соћага ќўшимча нур юбориш, лаб, лунж, тилни иш жараёнида ушлаб туриш, ўткир ва кесувчи асбоблар билан ишлаганда шиллиќ ќаватни жароћатланишдан саќлаш имконини беради. 1- кўзгу; 2 – бурчакли зонд; 3 тугмасимон штоферлар; 7,8 – гладилкалар; 9,10,11 – тиш тошларини олиш учун илгаклар; 12 – эмаль пичоќчаси; 13,14 – экскаваторлар; 15,16 – амальгама учун штоферлар; – пинцет; 4 – тўѓри зонд; 5,6 – 17 – металл шпатель; 18 – пластмасс шпатель; 19-22 – кюреткалар; 23 – хирургик пинцет; 24 – скальпельучунилгаклар; 12 – эмаль пичоќчаси; 13,14 – экскаваторлар; 15,16 – амальгама учун штоферлар; 17 – металл шпатель; 18 – пластмасс шпатель; 19-22 – кюреткалар; 23 – хирургик пинцет; 24 – скальпель Стоматологик кўзгу билан ишлаганда унинг ишчи ќисми терламаслиги учун, ойна юзасини спирт ва глицерин аралашмаси билан артиш ёки ойнанинг юзасини лунж шиллиќ ќаватига бир оз теккизиб, (тана ћарорати 370 С) туриш лозим. Стоматологик зонд. Зондлар икки хил бўлади: 1. Ишчи ќисми бурчак остида эгилган – бурчакли зонд. 
2. Ишчи ќисми тўѓри – найзасимон зонд. 
Бурчакли зонд ёрдамида кариоз бўшлиѓи бор – йўќлигини, фиссуралар 
чуќурлигини, тишнинг юмшаган тўќималари ћолатини, кариоз бўшлиѓини 
тиш бўшлиѓи билан алоќадорлигини, каналлар оѓзининг ћолатини аниќлашда 
фойдаланилади. 
Учи тўмтоќлашган (пародонтологик) зонд. Ишчи ќисми бўлакларга 
бўлинган, пародонтологик 
чўнтак чуќурлигини, илдизларнинг очилиб 
ќолганлиги даражасини аниќлашда ќўлланилади. 
57-расм. 
Стоматологик 
зондни ќўллаш. 
а) – фиссураларни текшириш; 
б) 
– 
кариоз 
бўшлиѓи 
чуќурлигини аниќлаш; в) – 
тиш илдиз канал оѓзининг 
ўтувчанлигини аниќлаш; г) – 
кариоз      бўшлиќќа      тиббий 
ишлов     бериш;     д)     – 
тиш 
пульпасининг сезувчанлигини 
аниќлаш; е) – милк «чўнтаги» 
чуќурлигини аниќлаш. 
 
 
 
 
 
Стоматологик пинцет. Пинцет - ишчи ќисми ўтмас бурчак остида 
эгилган, ички юзаси кўндаланг чизиќли ёки силлиќ юзали бўлади. Пинцет 
ёрдамида пахта болишчалари оѓиз бўшлиѓига олиб кирилади ва олиб 
ташланади, кариоз бўшлиќ ва тиш бўшлиѓига тиббий ишлов бериш, 
тишларнинг 
ќимирлаш 
даражасини 
аниќлаш 
ва 
майда 
эндодонтик 
асбобларни олиб ќуйишда фойдаланилади. 
 
Стоматологик 
пинцет билан ишлаш 
усули. 
а)–пахта 
болишчаларини 
ушлаш; 
б) 
– 
майда 
асбобларни олиш; в) – 
тишнинг              ќимирлаш 
даражасини аниќлаш; г) – 
кариоз бўшлиќќда тиббий 
ишлов бериш; д) – суюќ 
дори воситаларини олиш 
ва олиб ўтиш. 
 
 
 
 
Эксплорер – кариес кавакларни аниќлаш, тишларни композит ашёси 
билан тиклагандан сўнг нуќсонларни, тиш юзаси ћолатини баћолаш, караш 
ва тошлар жойлашишини аниќлашда ќўлланилади. 
Бу асбоб стоматологик муолажанинг бошида, ўртасида ва жараённинг 
1. Ишчи ќисми бурчак остида эгилган – бурчакли зонд. 2. Ишчи ќисми тўѓри – найзасимон зонд. Бурчакли зонд ёрдамида кариоз бўшлиѓи бор – йўќлигини, фиссуралар чуќурлигини, тишнинг юмшаган тўќималари ћолатини, кариоз бўшлиѓини тиш бўшлиѓи билан алоќадорлигини, каналлар оѓзининг ћолатини аниќлашда фойдаланилади. Учи тўмтоќлашган (пародонтологик) зонд. Ишчи ќисми бўлакларга бўлинган, пародонтологик чўнтак чуќурлигини, илдизларнинг очилиб ќолганлиги даражасини аниќлашда ќўлланилади. 57-расм. Стоматологик зондни ќўллаш. а) – фиссураларни текшириш; б) – кариоз бўшлиѓи чуќурлигини аниќлаш; в) – тиш илдиз канал оѓзининг ўтувчанлигини аниќлаш; г) – кариоз бўшлиќќа тиббий ишлов бериш; д) – тиш пульпасининг сезувчанлигини аниќлаш; е) – милк «чўнтаги» чуќурлигини аниќлаш. Стоматологик пинцет. Пинцет - ишчи ќисми ўтмас бурчак остида эгилган, ички юзаси кўндаланг чизиќли ёки силлиќ юзали бўлади. Пинцет ёрдамида пахта болишчалари оѓиз бўшлиѓига олиб кирилади ва олиб ташланади, кариоз бўшлиќ ва тиш бўшлиѓига тиббий ишлов бериш, тишларнинг ќимирлаш даражасини аниќлаш ва майда эндодонтик асбобларни олиб ќуйишда фойдаланилади. Стоматологик пинцет билан ишлаш усули. а)–пахта болишчаларини ушлаш; б) – майда асбобларни олиш; в) – тишнинг ќимирлаш даражасини аниќлаш; г) – кариоз бўшлиќќда тиббий ишлов бериш; д) – суюќ дори воситаларини олиш ва олиб ўтиш. Эксплорер – кариес кавакларни аниќлаш, тишларни композит ашёси билан тиклагандан сўнг нуќсонларни, тиш юзаси ћолатини баћолаш, караш ва тошлар жойлашишини аниќлашда ќўлланилади. Бу асбоб стоматологик муолажанинг бошида, ўртасида ва жараённинг якунида энг зарур ћисобланади. Асбобнинг ишчи ќисми жуда ингичка, учи 
ўткир, дастаги ингичка ва енгилдир. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Эксплорер. 
а) – бир томонлама эксплорер; б) – икки тарафлама ножуфт эксплорер; в) – 
икки тарафлама жуфт эксплорер; г-д) – эксплорерлар билан ишлаш. 
 
Эксплорерлар 
ишчи ќисмининг 
шакли, 
узунлиги тиззасининг 
букилганлиги билан ажралиб туради. Баъзи эксплорерлардан кариес кавакларини 
ва 
тиш 
тошларини 
аниќлашда 
фойдаланилади.Эксплорерлар 
махсус 
металл 
ќотишмаларидан тайёрланади, шунинг учун улар ингичка, эгилувчан ва мустаћкамдир. 
Эксплорерларнинг ќуйидаги турлари мавжуд: 1. Бир томонламали – ишчи ќисми бир 
томонлама, 
кариесни 
ва 
тиш тошларини аниќлаш учун2. 
Икки 
тарафламали ножуфт – ишчи ќисми икки хил бўлган. 
3. Икки тарафлама жуфт – ишчи ќисми бир хил бўлган; одатда молярлар орасидаги 
тиш оралиѓини аниќлашда ќўлланилади. 
 
 
Пародонтологик зондлар – пародонт тўќимаси ћолатини баћолашда ќўлланилади. 
Ишчи ќисми бурчак остида букилган, учи тўмтоќ ва миллиметрли 
маркировкага эга. Ишчи ќисми 60 даража бурчак остида эгилган бўлиб, 
тўмтоќ учи ёрдамида тишнинг ќимирлашини ћам аниќлашда ќўлланилади. 
Баъзи зондлар Qulix усули бўйича рангли кодировкага эга. Ќора чизиќлар 
билан ћар бир миллиметр, тасмалар эса 2 ёки 3 миллиметрли соћаларни 
кўрсатади. Бу кодировка ўчмайди ва кўчмайди. 
Бу зонд врачга тиш ва милк оралиѓидаги чуќурликни 6 нуќтада аниќлаш имкониятини 
беради. 
Шунингдек зонд ќуйидаги вазифаларни бажаришга ёрдам беради: 
1) Милк ћолатини баћолашда; 2) милк ќонаш даражасини баћолашда; 3) рецессия 
ћолатини ўлчашда; 4) фуркация ћолатини аниќлашда (Нейбер махсус 
зондлари ёрдамида); 5) тишнинг ќимирлаш даражасини аниќлашда (тишга 
асбобнинг тўмтоќ учи билан босилади). 
Ћозирда зондларнинг 40 га яќин турлари мавжуд. 
 
 
 
 
якунида энг зарур ћисобланади. Асбобнинг ишчи ќисми жуда ингичка, учи ўткир, дастаги ингичка ва енгилдир. Эксплорер. а) – бир томонлама эксплорер; б) – икки тарафлама ножуфт эксплорер; в) – икки тарафлама жуфт эксплорер; г-д) – эксплорерлар билан ишлаш. Эксплорерлар ишчи ќисмининг шакли, узунлиги тиззасининг букилганлиги билан ажралиб туради. Баъзи эксплорерлардан кариес кавакларини ва тиш тошларини аниќлашда фойдаланилади.Эксплорерлар махсус металл ќотишмаларидан тайёрланади, шунинг учун улар ингичка, эгилувчан ва мустаћкамдир. Эксплорерларнинг ќуйидаги турлари мавжуд: 1. Бир томонламали – ишчи ќисми бир томонлама, кариесни ва тиш тошларини аниќлаш учун2. Икки тарафламали ножуфт – ишчи ќисми икки хил бўлган. 3. Икки тарафлама жуфт – ишчи ќисми бир хил бўлган; одатда молярлар орасидаги тиш оралиѓини аниќлашда ќўлланилади. Пародонтологик зондлар – пародонт тўќимаси ћолатини баћолашда ќўлланилади. Ишчи ќисми бурчак остида букилган, учи тўмтоќ ва миллиметрли маркировкага эга. Ишчи ќисми 60 даража бурчак остида эгилган бўлиб, тўмтоќ учи ёрдамида тишнинг ќимирлашини ћам аниќлашда ќўлланилади. Баъзи зондлар Qulix усули бўйича рангли кодировкага эга. Ќора чизиќлар билан ћар бир миллиметр, тасмалар эса 2 ёки 3 миллиметрли соћаларни кўрсатади. Бу кодировка ўчмайди ва кўчмайди. Бу зонд врачга тиш ва милк оралиѓидаги чуќурликни 6 нуќтада аниќлаш имкониятини беради. Шунингдек зонд ќуйидаги вазифаларни бажаришга ёрдам беради: 1) Милк ћолатини баћолашда; 2) милк ќонаш даражасини баћолашда; 3) рецессия ћолатини ўлчашда; 4) фуркация ћолатини аниќлашда (Нейбер махсус зондлари ёрдамида); 5) тишнинг ќимирлаш даражасини аниќлашда (тишга асбобнинг тўмтоќ учи билан босилади). Ћозирда зондларнинг 40 га яќин турлари мавжуд.  
 
 
Пломба ашёларини ќориш ва ќўйиш учун ишлатиладиган асбоблар. 
 
 
Металл шпатель – дастакдан ва дастакнинг охирги икки тарафлама 
ќисми узайган куракчалардан иборат. Бу асбоб ёрдамида доривор моддалар, 
пломба ашёлари ќорилади, кристаллсимон ва кукунсимон аралашмалар 
аралаштирилади. 
Пластмасса шпателл – металл билан ўзаро реакцияга киришадиган 
доривор 
моддалар 
ва 
пломба 
ашёлари 
пластмасс 
шпателл
 
билан аралаштирилади. Масалан, силикат цементлар. Улар 
таркибидаги фосфор кислота ва кукундаги абразив доначалар ћисобига 
пломбанинг ранги ўзгариши мумкин. 
Гладилка – ишчи ќисми калта тўѓри ёки эгилган шаклдаги куракчалар 
шаклида ифодаланган. Улар дастакка нисбатан турли бурчакда жойлашган. 
Гладилкалар турли хажмда, бир томонлама, икки томонлама, штофер билан 
комбинациялашган ћолатда ишлаб чиќарилади. У ёрдамида ишлов 
берилган кариоз бўшлиќќа дори моддалар, пломба ашёлари киритилади ва 
дастлабки шакл берилади. 
Штофер – Ишчи ќисми цилиндрсимон, ноксимон, думалоќ шаклда 
бўлади. Пломба ашёларини зичлаштиришда фойдаланилади. 
Стоматологияда ќўлланиладиган дасталар (эгилувчан, ќаттиќ) ва дастак 
турлари. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Пломба ашёларини ќориш ва ќўйиш учун ишлатиладиган асбоблар. Металл шпатель – дастакдан ва дастакнинг охирги икки тарафлама ќисми узайган куракчалардан иборат. Бу асбоб ёрдамида доривор моддалар, пломба ашёлари ќорилади, кристаллсимон ва кукунсимон аралашмалар аралаштирилади. Пластмасса шпателл – металл билан ўзаро реакцияга киришадиган доривор моддалар ва пломба ашёлари пластмасс шпателл билан аралаштирилади. Масалан, силикат цементлар. Улар таркибидаги фосфор кислота ва кукундаги абразив доначалар ћисобига пломбанинг ранги ўзгариши мумкин. Гладилка – ишчи ќисми калта тўѓри ёки эгилган шаклдаги куракчалар шаклида ифодаланган. Улар дастакка нисбатан турли бурчакда жойлашган. Гладилкалар турли хажмда, бир томонлама, икки томонлама, штофер билан комбинациялашган ћолатда ишлаб чиќарилади. У ёрдамида ишлов берилган кариоз бўшлиќќа дори моддалар, пломба ашёлари киритилади ва дастлабки шакл берилади. Штофер – Ишчи ќисми цилиндрсимон, ноксимон, думалоќ шаклда бўлади. Пломба ашёларини зичлаштиришда фойдаланилади. Стоматологияда ќўлланиладиган дасталар (эгилувчан, ќаттиќ) ва дастак турлари.  
Mavzu № 4 Tishlarni charxlashda ishlatiladigan rotasion asboblar. Borlar. Plombaga 
pardoz berishda foydalanadigan asbob va ashyolar. 
 
Тишларни чархлашда ишлатиладиган асбоблар 
 
Стоматологик бор. Тиш каттиќ тўќималарини чархлаш учун мустахкам пўлатдан 
махсус асбоблар тайёрланади. Бу асбоблар ишловчи бошча ва ушловчи ўзак ќисмдан 
иборатдир. Борларнинг бош ќисми кесувчи ќирралар билан таъминланган. Ишчи 
ќисмининг шакли бор номини ифодалайди (18-а расм). Шунингдек бош ќисми олмос 
ќириндилари билан ќопланган борлар ћам ишлаб чиќарилади. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Чархловчи асбоблар 
 
Шарсимон (думалоќ) бор – бош ќисми думалоќ бўлиб, ўнлаб диаметрал 
йўнилган бурмалардан иборат. Борнинг катталиги тоќ сонлар (1, 3, 5, 7, 9) билан 
ифодаланади. 
Унинг 
ёрдамида 
кариоз 
бўшлиѓини
 
очи
ш, некроэктомия, 
эски 
пломбаларни 
олиб 
ташлаш, 
илдиз 
каналлар 
оѓзини 
кенгайтириш, тиш тўќимасида таянч нуќталарини ћосил ќилиш амаллари бажарилади. 
Шарсимон бор билан ишлаганда механик таъсир йўналишига қараб кариес ковак 
деворларига хар хил шакл бериш мумкин. Шарсимон бор айланма харакатда ишлаганда 
ковак овал ёки юмалоқ шаклланади, чизиқли харакатда яримюмалоқ чизиқлар 
шаклланади. Шарсимон бор кариес ковак деворларини чархлашда, тиш бўшлиғини 
очишда, кенгайтиришда ва трепанация килишда, илдиз каналлари устки кисмини 
кенгайтиришда кулланилади. 
Ундан 
ташқари 
шарсимон 
бор 
билан 
тож 
пульпасини мпутация усулида олиб ташлаш мумкин
Mavzu № 4 Tishlarni charxlashda ishlatiladigan rotasion asboblar. Borlar. Plombaga pardoz berishda foydalanadigan asbob va ashyolar. Тишларни чархлашда ишлатиладиган асбоблар Стоматологик бор. Тиш каттиќ тўќималарини чархлаш учун мустахкам пўлатдан махсус асбоблар тайёрланади. Бу асбоблар ишловчи бошча ва ушловчи ўзак ќисмдан иборатдир. Борларнинг бош ќисми кесувчи ќирралар билан таъминланган. Ишчи ќисмининг шакли бор номини ифодалайди (18-а расм). Шунингдек бош ќисми олмос ќириндилари билан ќопланган борлар ћам ишлаб чиќарилади. Чархловчи асбоблар Шарсимон (думалоќ) бор – бош ќисми думалоќ бўлиб, ўнлаб диаметрал йўнилган бурмалардан иборат. Борнинг катталиги тоќ сонлар (1, 3, 5, 7, 9) билан ифодаланади. Унинг ёрдамида кариоз бўшлиѓини очи ш, некроэктомия, эски пломбаларни олиб ташлаш, илдиз каналлар оѓзини кенгайтириш, тиш тўќимасида таянч нуќталарини ћосил ќилиш амаллари бажарилади. Шарсимон бор билан ишлаганда механик таъсир йўналишига қараб кариес ковак деворларига хар хил шакл бериш мумкин. Шарсимон бор айланма харакатда ишлаганда ковак овал ёки юмалоқ шаклланади, чизиқли харакатда яримюмалоқ чизиқлар шаклланади. Шарсимон бор кариес ковак деворларини чархлашда, тиш бўшлиғини очишда, кенгайтиришда ва трепанация килишда, илдиз каналлари устки кисмини кенгайтиришда кулланилади. Ундан ташқари шарсимон бор билан тож пульпасини мпутация усулида олиб ташлаш мумкин Цилиндирсимон фиссур бор – ишчи ќисми цилиндирсимон бўлиб, узунасига 
йўнилган бурмалардан иборат. Баъзи цилиндрсимон борларда кўндаланг йўнилган 
айланасимон эгатлар ћам мавжуд. Борнинг кириш-устки ќисми конуссимон ёки майдонча 
кўринишида бўлади. 
Бундай бор ёрдамида кариоз бўшлиѓи очилади ва кенгайтирилади, пломба олиб 
ташланади ва ундан бўшлиќќа деворлар ћосил ќилишда фойдаланилади. Фиссурали 
бор кариес ковак деворларни кенгайтиради. Бир томонлама харакатида чизикли, тўғри 
бурчак остида шаклланган, эни бор диаметрига тенг фиссура хосил бўлади. Ўз ўки 
атрофида айланган бор туби ясси булган юмалоқ тешикни шакллантиради. Фиссур бор 
ёрдамида кариес ковакка кириш қисми кенгайтирилади, тугри бурчаклар ва ковак туби 
ясси холда шаклланади. Тишнинг ўқига нисбатан бир оз қийшайтириб айланса тўғри 
бурчакли таянч эгатча хосил қилиш мумкин 
Конуссимон фиссур бор – ишчи ќисми конуссимон шаклда бўлиб, кўндаланг 
йўнилган, 
ўткир 
ќиррали 
бурмалари 
мавжуд. 
Бор 
кариоз бўшлиѓини очиш ва 
кенгайтириш, эски пломбани олиб ташлаш ва бўшлиќ деворларига ишлов бериш учун 
ќўлланилади. Конусли борнинг қирралари ва асоси 
орасида 
очиқ 
бурчак 
хосил 
килинган. Шу сабабли борни бир томонлама харакатида конуссимон эгат хосил 
бўлади, айланма харакатида ясси тубли, кириш кисми кенг бўлган ковак шаклланади 
Тескари конуссимон бор – ишчи ќисми калта оёќли дастакка ўрнатилган бўлиб, 
кенг майдон ќисми эса асосий ишлов бериш нуќтаси ћисобланади. Унинг ёрдамида 
кариоз бўшлиѓи ён деворларига, бўшлиќ тубига ишлов берилади, таянч нуќталари 
ћосил ќилинади ва эски пломбаларни олиб ташлаш амалга оширилади. Бу борнинг 
ишчи қисим қирралари конусли борга нисбатан тескари йўналган. Ўз ўқи атрофида 
айлантирилганда тескари конуссимон бор ясси тубли юмалоқ шаклдаги ковакни 
шакллантиради. Ковакни деворлари ён томонидан чархланганда кенг асосли ва ўткир 
бурчакли эгатча хосил бўлади. Ушбу бор кариес ковак тубини ясси холатда 
чархлашда ва ён деворларида таянч эгатлари, ўткир бурчаклар хосил қилишда хам 
қўлланилади. 
 
 
 
 
 
Гилдираксимон бор – ингичка, ён томонларида узунасига йўнилган 
эгатлари 
мавжуд, 
ѓилдираксимон 
шаклда. 
Ўз 
ўки 
атрофида 
айланган 
ғилдираксимон бор юмалоқ тешик хосил килади. Агар бор ён деворлари бўйлаб бир 
томонлама харакат қилганда эгатча ва чизиқлар шакллантиради. Ғилдираксимон бор 
шакллантирилаётган кариес коваклар тубида туғри бурчак хосил қилишда, таянч 
нуқталар ва чизиқлар хосил қилишда қўлланилади. 
 
Цилиндирсимон фиссур бор – ишчи ќисми цилиндирсимон бўлиб, узунасига йўнилган бурмалардан иборат. Баъзи цилиндрсимон борларда кўндаланг йўнилган айланасимон эгатлар ћам мавжуд. Борнинг кириш-устки ќисми конуссимон ёки майдонча кўринишида бўлади. Бундай бор ёрдамида кариоз бўшлиѓи очилади ва кенгайтирилади, пломба олиб ташланади ва ундан бўшлиќќа деворлар ћосил ќилишда фойдаланилади. Фиссурали бор кариес ковак деворларни кенгайтиради. Бир томонлама харакатида чизикли, тўғри бурчак остида шаклланган, эни бор диаметрига тенг фиссура хосил бўлади. Ўз ўки атрофида айланган бор туби ясси булган юмалоқ тешикни шакллантиради. Фиссур бор ёрдамида кариес ковакка кириш қисми кенгайтирилади, тугри бурчаклар ва ковак туби ясси холда шаклланади. Тишнинг ўқига нисбатан бир оз қийшайтириб айланса тўғри бурчакли таянч эгатча хосил қилиш мумкин Конуссимон фиссур бор – ишчи ќисми конуссимон шаклда бўлиб, кўндаланг йўнилган, ўткир ќиррали бурмалари мавжуд. Бор кариоз бўшлиѓини очиш ва кенгайтириш, эски пломбани олиб ташлаш ва бўшлиќ деворларига ишлов бериш учун ќўлланилади. Конусли борнинг қирралари ва асоси орасида очиқ бурчак хосил килинган. Шу сабабли борни бир томонлама харакатида конуссимон эгат хосил бўлади, айланма харакатида ясси тубли, кириш кисми кенг бўлган ковак шаклланади Тескари конуссимон бор – ишчи ќисми калта оёќли дастакка ўрнатилган бўлиб, кенг майдон ќисми эса асосий ишлов бериш нуќтаси ћисобланади. Унинг ёрдамида кариоз бўшлиѓи ён деворларига, бўшлиќ тубига ишлов берилади, таянч нуќталари ћосил ќилинади ва эски пломбаларни олиб ташлаш амалга оширилади. Бу борнинг ишчи қисим қирралари конусли борга нисбатан тескари йўналган. Ўз ўқи атрофида айлантирилганда тескари конуссимон бор ясси тубли юмалоқ шаклдаги ковакни шакллантиради. Ковакни деворлари ён томонидан чархланганда кенг асосли ва ўткир бурчакли эгатча хосил бўлади. Ушбу бор кариес ковак тубини ясси холатда чархлашда ва ён деворларида таянч эгатлари, ўткир бурчаклар хосил қилишда хам қўлланилади. Гилдираксимон бор – ингичка, ён томонларида узунасига йўнилган эгатлари мавжуд, ѓилдираксимон шаклда. Ўз ўки атрофида айланган ғилдираксимон бор юмалоқ тешик хосил килади. Агар бор ён деворлари бўйлаб бир томонлама харакат қилганда эгатча ва чизиқлар шакллантиради. Ғилдираксимон бор шакллантирилаётган кариес коваклар тубида туғри бурчак хосил қилишда, таянч нуқталар ва чизиқлар хосил қилишда қўлланилади. Кариес ковакларини чарҳлашда ишлатиладиган борлар мулжалланган 
дастаклар турига караб, тугри, бурчакли ва турбинали дастак учун булиши мумкин. 
Тўѓри дастак учун борлар узунлиги 4,4 см бўлиб, уларнинг ўзак ќисми силлиќдир. 
Бурчакли дастаклар учун борларнинг узунлиги 2,2 дан 2,7 см 
гача 
бўлиб,
 
дастагининг 
охирги 
ќисмида циркуляр ўйиќча 
жойлашган.Ўйиќча борни дастакка ўрнатишга имконият беради. 
Тиш тошларини олиш учун мўлжалланган асбоблар 
 
 
Скалерлар. Бу асбоблар бўлинади: 
1) ўроќсимон скалерлар: а) эгилган; б) тўѓри. 
2) кюреталар: а) универсал; б) махсус майдончага мўлжалланган. 
3) Экскаваторлар. 
4) Рашпиллар. 
5) Долота 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Скалерлар ќуйидаги ќисмдан иборат: ишчи ќисми устара (лезвия) – 
асбобнинг асосий функциясини бажаради, дастакдан, функционал тиззадан – 
устара ва дастакни ўзаро боѓловчи ќисм. 
 
Ўроќсимон скалерлар – бу скалерлар ёрдамида тишнинг барча 
юзасидаги тиш тошлари олиб ташланади (расм 20). Улар асосан милкка яќин 
жойлашган милк усти ва ости тиш тошларини олишда ќўлланилади. 
 
Пломбага пардоз беришда ќўлланадиган асбоблар. 
 
Дисклар - металлик асос бўлиб бир томонлама ёки икки томонлама 
ёки бутунлай абразив ашё билан ќопланган ћолатда бўлади. Улар ёрдамида 
тишлар сепарацияланади, тишлар сунъий ќоплама остига чархланади ва 
пломбалар силлиќланади. 
Фреза – у йирик цилиндирсимон учки ќисми думалоќлашган ва ён 
томонларида узунасига йўналган ќирралардан иборат, унинг ёрдамида 
пломбага дастлабки ишлов бериш учун фойдаланилади. Унинг ёрдамида 
кариоз бўшлиќ очилади, некроэктомия, эски пломбаларни олиб ташлаш, 
канал оѓзиларини кенгайтириш, тиш туќималарида таянч нуќталарини ћосил 
ќилиш амаллари бажарилади. (расм 18б). 
Финир – Металл дастакдан ва майда ќиррали шарсимон бошчадан 
иборат. Пломбаларга ишлов бериш, кариоз бўшлиќнинг ички деворларини 
шакллантиришда фойдаланилади. 
Полир – шарсимон силлиќ юзадан иборат. Амалгамали пломбаларга 
ишлов беришда (металл полир) ва цементли ћамда пластмасса пломбаларга 
ишлов беришда ќўлланилади (ёѓочли полирлар). 
Матрица – кариоз кавакларни пломбалашда, тишларни пломбадан 
Кариес ковакларини чарҳлашда ишлатиладиган борлар мулжалланган дастаклар турига караб, тугри, бурчакли ва турбинали дастак учун булиши мумкин. Тўѓри дастак учун борлар узунлиги 4,4 см бўлиб, уларнинг ўзак ќисми силлиќдир. Бурчакли дастаклар учун борларнинг узунлиги 2,2 дан 2,7 см гача бўлиб, дастагининг охирги ќисмида циркуляр ўйиќча жойлашган.Ўйиќча борни дастакка ўрнатишга имконият беради. Тиш тошларини олиш учун мўлжалланган асбоблар Скалерлар. Бу асбоблар бўлинади: 1) ўроќсимон скалерлар: а) эгилган; б) тўѓри. 2) кюреталар: а) универсал; б) махсус майдончага мўлжалланган. 3) Экскаваторлар. 4) Рашпиллар. 5) Долота Скалерлар ќуйидаги ќисмдан иборат: ишчи ќисми устара (лезвия) – асбобнинг асосий функциясини бажаради, дастакдан, функционал тиззадан – устара ва дастакни ўзаро боѓловчи ќисм. Ўроќсимон скалерлар – бу скалерлар ёрдамида тишнинг барча юзасидаги тиш тошлари олиб ташланади (расм 20). Улар асосан милкка яќин жойлашган милк усти ва ости тиш тошларини олишда ќўлланилади. Пломбага пардоз беришда ќўлланадиган асбоблар. Дисклар - металлик асос бўлиб бир томонлама ёки икки томонлама ёки бутунлай абразив ашё билан ќопланган ћолатда бўлади. Улар ёрдамида тишлар сепарацияланади, тишлар сунъий ќоплама остига чархланади ва пломбалар силлиќланади. Фреза – у йирик цилиндирсимон учки ќисми думалоќлашган ва ён томонларида узунасига йўналган ќирралардан иборат, унинг ёрдамида пломбага дастлабки ишлов бериш учун фойдаланилади. Унинг ёрдамида кариоз бўшлиќ очилади, некроэктомия, эски пломбаларни олиб ташлаш, канал оѓзиларини кенгайтириш, тиш туќималарида таянч нуќталарини ћосил ќилиш амаллари бажарилади. (расм 18б). Финир – Металл дастакдан ва майда ќиррали шарсимон бошчадан иборат. Пломбаларга ишлов бериш, кариоз бўшлиќнинг ички деворларини шакллантиришда фойдаланилади. Полир – шарсимон силлиќ юзадан иборат. Амалгамали пломбаларга ишлов беришда (металл полир) ва цементли ћамда пластмасса пломбаларга ишлов беришда ќўлланилади (ёѓочли полирлар). Матрица – кариоз кавакларни пломбалашда, тишларни пломбадан ажратишда, металлик пластинкадан фойдаланилади. Композит ашёлари ва 
нур 
билан 
ќотувчи 
композит 
ашёлари 
билан 
ишлаганда 
рангсиз, 
целлюлоидли пластик матрицадан фойдаланилади
ажратишда, металлик пластинкадан фойдаланилади. Композит ашёлари ва нур билан ќотувчи композит ашёлари билан ишлаганда рангсиз, целлюлоидли пластик матрицадан фойдаланилади  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
66-расм. Пломбаларни силлиќлаш ва пардозлаш учун асбоблар. 
1) – карборундтош; 2,3) карборунд бошчалар; 4) карборунд диск; 5) металл фреза; 6) 
финир; 7) полир. 
 
 
Абразивлар 
Ашё коди: 
655 – универсал силликлашда фойдаланиладиган силикон-карбид абразив 
635 – композитларга ишлов берувчи «Аrkansas» йирик заррали корунд 
абразиви 
 
Рухсат берилган максимал тезлик: 
Асбобнинг душ ќисмида ø 1,6 мкм (314) белгиси бўлган асбоблар учун 
тезлик 120.000 айл⁄даќ бўлиши лозим. Турбинали дастаклар ќўллаш мумкин 
эмас. 
Асбобнинг душ ќисмида ø 2,35 мм (204) белгиси бўлган асбоблар 40000 
айл⁄даќ тезлик диапазонида ишлатилади. 
Максимал босим 2 N (200 г) 
Тавсия этиладиган айланиш тезлиги: 
Тикланган юзаларни тримминги 
- 25.000 айл⁄даќ 
Эмал редукцияси                                                    20.000 айл⁄даќ 
Композитларни силлиќлаш                                   20.000 айл⁄даќ 
 
Полирлар (пардозловчи воситалар) 
Ашё коди: 
658 – абразив ќоришмалари билан 
020 – абразив ќоришмаларсиз 
Оќ полирлар – эмал, амалгамалар, композитлар, шишаиономер ашёларни 
пар-дозлашда. 
Ќора полирлар – амальгамали пломбаларни пардозлашда 
Жигар ранг полирлар – юќори самарали полирлар, дастлабки пардозлаш учун 
ќўлланилади. 
Яшил – ялтироќ полирлар.
66-расм. Пломбаларни силлиќлаш ва пардозлаш учун асбоблар. 1) – карборундтош; 2,3) карборунд бошчалар; 4) карборунд диск; 5) металл фреза; 6) финир; 7) полир. Абразивлар Ашё коди: 655 – универсал силликлашда фойдаланиладиган силикон-карбид абразив 635 – композитларга ишлов берувчи «Аrkansas» йирик заррали корунд абразиви Рухсат берилган максимал тезлик: Асбобнинг душ ќисмида ø 1,6 мкм (314) белгиси бўлган асбоблар учун тезлик 120.000 айл⁄даќ бўлиши лозим. Турбинали дастаклар ќўллаш мумкин эмас. Асбобнинг душ ќисмида ø 2,35 мм (204) белгиси бўлган асбоблар 40000 айл⁄даќ тезлик диапазонида ишлатилади. Максимал босим 2 N (200 г) Тавсия этиладиган айланиш тезлиги: Тикланган юзаларни тримминги - 25.000 айл⁄даќ Эмал редукцияси 20.000 айл⁄даќ Композитларни силлиќлаш 20.000 айл⁄даќ Полирлар (пардозловчи воситалар) Ашё коди: 658 – абразив ќоришмалари билан 020 – абразив ќоришмаларсиз Оќ полирлар – эмал, амалгамалар, композитлар, шишаиономер ашёларни пар-дозлашда. Ќора полирлар – амальгамали пломбаларни пардозлашда Жигар ранг полирлар – юќори самарали полирлар, дастлабки пардозлаш учун ќўлланилади. Яшил – ялтироќ полирлар. Кўрсатма 
Профилактик
а. 
Амальгамали пломбаларни пардозлашда. 
Махсус асбоблар ёрдамида дастлабки ва якуний пардозлаш. 
070 хажмли полирлар (7 мм диаметрдаги) 40.000 айл⁄даќиќа диапазон 
тезликида ќўлланилади. 
Катта хажмдаги полирлар 30.000 айл⁄даќ. дан катта тезликда ќўлланилмайди. 
 
Кўрсатишга ќўлланма 
Минимал 
босим 
остида 
Спиралсимон харакатлар ёрдамида интермитант силллиќлаш (тўлќинсимон 
босим) 
Амальгамаларни юќори самарадор 5000 айл⁄даќиќали полирлар ёрдамида 
силлиќлаш. 
Композит ашёлар 3000 айл⁄даќиќа тезликда махсус олмосли паста ёрдамида 
пардозланади. 
 
 
Кўрсатма Профилактик а. Амальгамали пломбаларни пардозлашда. Махсус асбоблар ёрдамида дастлабки ва якуний пардозлаш. 070 хажмли полирлар (7 мм диаметрдаги) 40.000 айл⁄даќиќа диапазон тезликида ќўлланилади. Катта хажмдаги полирлар 30.000 айл⁄даќ. дан катта тезликда ќўлланилмайди. Кўрсатишга ќўлланма Минимал босим остида Спиралсимон харакатлар ёрдамида интермитант силллиќлаш (тўлќинсимон босим) Амальгамаларни юќори самарадор 5000 айл⁄даќиќали полирлар ёрдамида силлиќлаш. Композит ашёлар 3000 айл⁄даќиќа тезликда махсус олмосли паста ёрдамида пардозланади.