Ilmiybaza.uz FANLAR KESIMIDA DARSLARNI TASHKIL ETISH: AMALIY VA NAZARIY MASHG`ULOTLAR Reja 1. Umumta`lim maktablarida o`quv-tarbiya jarayonini samarali tashkil etish bo`yicha tavsiyalar 2. Dars (ma’ruza)ning maqsad va vazifalari 3. Darsni texnologik xaritasini yaratish metodi Ilmiybaza.uz Ta'lim-tarbiya tizimining bugungi kundagi asosiy vazifasi o´sib kelayotgan yoshlarni vatanparvar, zamonaviy bilim, ko`nikma va malakalarni o`zlashtirgan hamda jamiyatda o`z munosib o`rnini egallashga qodir bo`lgan - komillikka intiladigan barkamol avlodni voyaga yetkazishdir. Xalqimizning shunday ezgu maqsadlarini ro`yobga chiqarish yo`lida mustaqillik yillarida Yurtboshimiz rahnamoligida ta'lim-tarbiya sifati va samaradorligini zamon talablari darajasiga ko`tarish davlat siyosatining ustuvor yo`nalishlaridan biriga aylandi. Buning uchun davlat umummilliy dasturi doirasida barcha sharoitlar yaratildi. Jumladan, 2004-2009 yillarda 8501 ta maktablar yangidan qurildi, rekonstruksiya qilindi, mukammal ta'mirlandi. Ular zamonaviy o`quv mebellari, kompyuter sinflari hamda laboratoriya asbob-uskunalari bilan jihozlandi. Bugungi kunda ilm-fan, texnika va ishlab chiqarish sohalarining tez sur'atlarda jadallik bilan rivojlanishi barcha ta'lim muassasalarida ta'lim-tarbiya sifatini mazmun jihatidan yangi bosqichga ko`tarishni talab etmoqda. Bu o`z o`rnida har bir tizim xodimi, ayniqsa, o`qituvchilar zimmasiga yanada yuksak mas'uliyat va vazifalarni yuklaydi. Negaki, rad qilib bo`lmaydigan bir haqiqat bor - qilingan barcha sa'y-harakatlar oxir- oqibat o`qituvchi mehnati orqali o`z natijasini namoyon etadi. Shunday ekan, pedagoglardan vijdonan mehnat qilish, yorug` kelajagimiz oldidagi mas'uliyatlilik, ko`rsatilayotgan yuksak e'tiborga munosib javob berish talab etiladi. Bu esa farzandlarimizning chuqur bilim egallashlarida asosiy rol o`ynaydigan sifatli darsda namoyon bo`ladi. Bugun har bir o`qituvchi o`ziga ishonib topshirilgan har bir soat darsni muqaddas deb bilishi va unga zarracha xiyonat qilib bo`lmasligini his etishi lozim. Ana shu maqsadda Xalq ta'limi vazirligi tomonidan ishlab chiqilib, ta'lim jarayoniga tatbiq etilayotgan "Dars - muqaddas" deb nomlangan, umumta'lim maktablarida o`quv-tarbiya jarayonini samarali tashkil etishda o`qituvchilarga yordam beradigan tavsiyalar majmui e'tiboringizga havola etilmoqda. O`ylaymizki, ushbu tavsiyalarga fidoyi o`qituvchilarimiz ijodkorlik bilan yondashgan holda, ularni o`zlarining yangidan-yangi tajribalari bilan boyitadi. Masalan, Farg`ona viloyati xalq ta'limi boshqarmasining viloyatdagi barcha Ilmiybaza.uz o`qituvchi-murabbiylar, o`quvchilar va ularning ota-onalari ishtirokida mazkur tavsiyalarni jarayonga tatbiq etish yuzasidan choratadbirlar rejasini tuzib olganligi, Toshkent shahar xalq ta'limi bosh boshqarmasining "Bugunning darsi o`qituvchi nigohida" shiori ostida o`tkazilgan festivallar kabi darsning sifatini oshirishga qaratilgan tashabbuslari ana shunday o`ziga xos yondashuvga misol bo`ladi. Muhtaram ustozlar, sizlardan ham bu borada yangiliklar, tashabbuslar va farzandlarimizni yuksak intellektual bilimli qilib tarbiyalash yo`lidagi muvaffaqiyatlaringizni kutib qolamiz. I. "DARS - MUQADDAS" TADBIRINI AMALGA OSHIRISH: O`qituvchining darsga puxta tayyorgarligi ta'lim muvaffaqiyati va samarasi garovidir. Dars bu, sinfda taqvim-mavzu reja asosida belgilangan vaqt davomida o`qituvchi tomonidan o`quvchilar uchun o`quv-tarbiya jarayonining maqsadli tashkil etilishidir. Shunday ekan, har bir o`qituvchi darsga sifatli va puxta tayyorlanmasdan kirishni insoniylikka, pok vijdonga xiyonat ekanligini va ish haqini halollab olish lozimligini his qilishi kerak. Chunki, har bir fan o`qituvchisi faoliyati asosini sifatli dars o`tish, o`quvchilarga yaxshi ta'lim-tarbiya berish tashkil etadi. O`qituvchining darsga tayyorgarligi shartli ravishda quyidagi ikki bosqichdan iborat: 1. O`qituvchining o`z fani yuzasidan umumiy tayyorgarligi. 2. O`qituvchining har bir darsga kundalik tayyorgarligi. O`qituvchining umumiy tayyorgarligi muntazam amalga oshirib boriladigan jarayon bo`lib, o`quv yili boshlanishi oldidan quyidagilarni qamrab oladi: - Davlat ta'lim standarti (DTS), o`quv dasturi, o`quv reja hamda ularga berilgan tushuntirish xatlarini o`rganib chiqish; - O`zi dars beradigan o`quv faniga oid yangi ilmiy va metodik adabiyotlarning mazmuni bilan tanishish; - tegishli ko`rgazma materiallarni, o`quv-jihozlarini o`rganish, ularni qo`llay bilish; - ilg`or o`qituvchilarning ish tajribalarini o`rganish, tahlil qilish orqali o`z bilimini kengaytirish; Ilmiybaza.uz -kompyuter texnikasidan foydalanish ko`nikmasini shakllantirib, bu boradagi mahoratini oshirish, elektron darsliklar, matn muharrirlari, "ZiyoNet" axborot ta'lim portaliga joylangan ma'lumotlardan samarali foydalanish kabilardir. O`qituvchining darsga kundalik tayyorgarligi eng asosiy vazifalardandir. Darsga tayyorgarlik ko`rish quyidagi bosqichlarda amalga oshirilishi lozim: 1-bosqich: Taqvim-mavzu rejadagi yangi mavzu va unga ajratilgan vaqt (soat) aniqlashtirib olinadi. 2-bosqich: DTS va o`quv dasturidan o`tilayotgan mavzu yuzasidan o`quvchida qanday tushunchalar (bilim, ko`nikma va malakalar) shakllantirilishi lozimligi aniqlashtirilib, shu asosida dars maqsadlari belgilab olinadi. 3-bosqich: Mavzu asosida darsda foydalaniladigan texnik vositalar, elektron manbalar, slaydlar, ko`rgazmali va didaktik materiallar, adabiyotlar o`rganib chiqiladi hamda dars ishlanmasi (konspekti) yoziladi. Dars ishlanmasi (konspekt)ning tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: Sana, sinf (parallel sinflar uchun bitta mavzu bo`yicha alohida-alohida dars ishlanmasi(konspekt)ni yozish shart emas, bitta mavzuga bitta dars ishlanmasi yozilsa kifoya. 5-"A", "B" sinflar deb ko`rsatiladi), fan nomi yoziladi. Darsning mavzusi (taqvim-mavzu reja asosida). Dars maqsadi (darsga qo`yilgan maqsad 45 daqiqa davomida bajariladigan (erishiladigan), aniq, hayotiy (real) va dars yakunida baholanadigan(o`lchamli) bo`lishi maqsadga muvofiq): a) ta'limiy maqsad - dars jarayonida o`quvchilarda shakllantiriladigan bilim, ko`nikma va malakalar asosida belgilanadi; b) tarbiyaviy maqsad - dars jarayonida o`quvchilarda qaysi axloqiy sifatlar shakllantirilishi asosida belgilanadi; s) rivojlantiruvchi maqsad - dars natijasida o`quvchilarda qaysi bilimlar va axloqiy fazilatlar rivojlantirilishi asosida belgilanadi. Dars turi: yangi tushuncha, bilimlarni shakllantiruvchi; o`quvchilarning bilim, ko`nikma va malakalarini rivojlantiruvchi; umumlashtiruvchi; o`quvchilar egallagan bilim, ko`nikma va malakalarni tahlil, nazorat qiluvchi kabi dars turlari bo`lishi mumkin. Ilmiybaza.uz Darsda foydalaniladigan metodlar: bunda an'anaviy, zamonaviy, interfaol metodlardan o`tilayotgan mavzuning o`quvchilar tomonidan samarali o`zlashtirilishiga xizmat qiladiganini oqilona tanlash lozim. Darsda foydalaniladigan jihozlar: texnik vositalar, slaydlar, ko`rgazmali va didaktik materiallar. Darsni tarkiban quyidagi qismlarga ajratish mumkin: tashkiliy qism; o`tilgan mavzuni takrorlash (mustahkamlash); yangi mavzuni tushuntirish; yangi mavzuni mustahkamlash; o`quvchilarni baholash; uyga vazifa berish. Dars ishlanmasini tayyorlashda o`qituvchi darsning har bir qismini e'tiborga olishi maqsadga muvofiq. Dars ishlanmasi (konspekt) hamma o`qituvchida bo`lishi shart. Lekin dars ishlanmasi qanday mazmunda, hajmda va necha varaqdan iborat bo`lishi o`qituvchining dars o`tishdagi o`ziga xos yondashuvidan kelib chiqqani ma'qul. Bunda hamma o`qituvchi uchun bir xil chegara, cheklov o`rnatib bo`lmaydi. Agarda o`qituvchi dars berayotgan o`quvchilarning o`zlashtirish samaradorligi yuqori bo`lsa, ular turli ko`rik-tanlovlarda yuqori natijalarga erishgan bo`lsa, o`qituvchining dars jarayoniga maktab ma'muriyati va hududiy xalq ta'limi boshqaruvi idoralari xodimlari tomonidan halaqit berishlariga yo`l qo`yilmaydi. Dars ishlanmasi (konspekti) qo`lyozma shaklida yoki kompyuterda yozilishi mumkin. Dars ishlanmasini kompyuterda yozish uchun esa o`qituvchi, albatta, o`zi kompyuterda ishlashni bilishi lozim. Direktorning o`quv-tarbiyaviy ishlar bo`yicha o`rinbosari har bir o`qituvchining dars ishlanmasini ko`rib, tasdiqlash jarayonida ularda darsga kirish uchun quyidagi eng muhim(minimum) hujjatlar bo`lishini nazorat qiladi: - dars ishlanmasi (konspekti); - taqvim-mavzu reja; Ilmiybaza.uz - o`quv dasturi; - darslik. O`qituvchilarning darslarini tahlil qilish - samaradorlikka xizmat qiladi. O`qituvchilarni o`z ustida mustaqil ishlashlari, ijodiy izlanishlari orqali ta'lim samaradorligini oshirishga yordam beradigan omillardan biri - muntazam ravishda o`qituvchilarning darslarini tahlil qilishdir. O`qituvchi darsini kuzatish va tahlil qilish, ularning pedagogik mahorati, ish tizimi, o`quvchilarining o`zlashtirishi, bilim darajasi kabi sohaviy va kasbiy layoqati yuzasidan xulosa chiqarish hamda o`qituvchilarning o`zaro tajriba almashish imkonini beradi. Dars tahlili kuzatish va o`rganish shaklida olib boriladi. Xalq ta'limi muassasalari faoliyatini metodik ta'minlash va tashkil etish tuman (shahar) bo`limi mudirlari, o`rinbosarlari, metodistlari tomonidan haftasiga kamida 2 soat, ta'lim muassasalari direktorlari, ularning o`rinbosarlari tomonidan 4 soat, fan metodbirlashma rahbari tomonidan 2 soat, o`qituvchilar tomonidan 1 soat o`qituvchilar darslari kuzatilishi va tahlil qilinishi belgilangan. Dars kuzatish va tahlil qilish orqali o`quvchilarning umumiy tayyorgarligi, bilim olishdagi faolliklari, fanga bo`lgan qiziqishlari, o`quv materiallari va jihozlar bilan mustaqil ishlay bilishlari, o`qituvchiga bo`lgan munosabatlari aniqlanib, tahlilga tortiladi. Bunda asosiy mezonlar sifatida o`qituvchi tomonidan dars maqsadining to`g`ri qo`yilganligi, o`quv dasturi asosida dars jarayonini to`g`ri rejalashtirishi, materiallarini bilish darajasi, yangi mavzuni tushuntirish jarayonida asosiy g`oyani ajratib olishi, ilmiylik, ko`rgazmalilik tamoyillariga rioya qilishi, darsda hamkorlikka erisha olishi, bilim va ko`nikmalarni o`zlashtirishni nazorat etishi, dars mobaynida vaqtdan unumli foydalanishi va pedagogik muomala madaniyatini egallaganlik darajasi kabi jihatlar inobatga olinadi. Unutmangki, sifatli dars - bu, o`quvchilar tomonidan samarali o`zlashtirilgan dars. Dars boshlangandan keyin hech kimning ushbu jarayonga halaqit berishiga yo`l qo`yilmaydi. Darsning tahlili quyidagi turlarga bo`linadi: Ilmiybaza.uz 1. Ilmiy tahlil. 2. Psixologik tahlil. 3. Metodik tahlil. 4. Didaktik tahlil. 5. Umumpedagogik tahlil va boshqa tahlillar (yoki bularning hammasini qamrab oladigan kompleks tahlil). O`qituvchilarning darslarini tizimli tahlil qilish o`qituvchilarga amaliy-metodik tavsiyalar berishga va natijada dars samaradorligining oshishiga xizmat qiladi. Ta'lim muassasalaridagi fan metodbirlashmalarining asosiy vazifasi o`zaro tajriba almashish asosida ta'lim va tarbiya jarayonining ilg`or pedagogik texnologiyalar asosida samarali tashkil etilishini ta'minlashdan iborat. Fan metodbirlashmalari ta'lim muassasalarida fan oyliklari, ochiq darslar festivallari jarayonida o`tkaziladigan barcha turdagi mashg`ulotlarning asosan o`rganilishi qiyin yoki murakkab bo`lgan mavzular asosida tashkil etilishini ta'minlaydi. Har bir fan yo`nalishidagi metodbirlashmalarda "Men o`zlashtirilishi qiyin bo`lgan mavzular bo`yicha darslarni qanday tashkil etaman?" mavzusidagi ochiq muhokamalar tashkil etiladi. Fan o`qituvchilari astoydil, vijdonan yondashgan holda "Bilimlar bellashuvi"da o`quvchilarining faol ishtirokini ta'minlaydi. "Ustoz-shogird" tizimida, "O`rgan-o`rgat" tadbirlarida chin yurakdan, faol ishtirok etadilar. Ilmiybaza.uz II. SINFDA TA`LIM SIFATINI OSHIRISHGA TA`SIR QILUVCHI OMILLARDAN BIRI SIFATIDA "TENGDOSHLAR" TIZIMI JORIY ETILADI Ma'naviy-ma'rifiy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarlari, sinf rahbarlari, fan o`qituvchilari bu tizimni joriy etishdan oldin o`quvchilarga "Tengdoshlar" so`zining ma'nosini tushuntiradi, ayniqsa, "teng" so`ziga e'tibor qaratadi. Sinf o`quvchilarining umumiy bilim saviyasini oshirish uchun bilimi va o`zlashtirish qobiliyati yuqori bo`lgan o`quvchilarga mavzularni o`zlashtirishda qiynaladigan sinfdoshlari biriktiriladi. Bunda o`quvchilarning uy vazifalarini bajarishi, murakkab (tushunmagan) mavzularni o`zlashtirishida bir-birlariga ko`mak berishini tashkil etish maqsadida yashash manzillari bir-biriga yaqin bo`lgan o`quvchilarni o`zaro biriktirish va ularni sinfda bitta partaga o`tirgizish maqsadga muvofiqdir. Natijada ayrim fanlarni o`zlashtirishga qiynaladigan o`quvchining fanga bo`lgan munosabati yaxshilanadi, bilimi oshishiga erishiladi, sinfdoshlar o`rtasida o`zaro hamkorlik va bir-biriga hurmat asosida shakllangan muhit yuzaga keladi. Har bir o`quvchining shaxsiy xususiyatlari, qobiliyatlarini inobatga olgan holda ularga ta'lim-tarbiya berish jarayonini samarali tashkil etish lozim. Jumladan, o`quvchilarda maktab yoshidan boshlab o`z-o`zini boshqarish ko`nikmalarini shakllantirish orqali sinfda sog`lom muhitni yaratish uchun "Tartib posboni" tizimi joriy etiladi. Ma'naviy-ma'rifiy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosari, sinf rahbari sinfdagi sho`x, jismonan baquvvat, dars jarayoniga halaqit beradigan, yetakchi(lider)lik qobiliyati yuqori bo`lgan o`quvchi bilan ta'sirchan tushuntirish ishlarini olib borib, ular "Tartib posboni" etib tayinlanadi. Bunda o`qituvchi o`qitishning interfaol usullaridan foydalangan holda o`quvchilarni birgalikda bilim olishga yo`naltiradi hamda "Tartib posboni" vazifasiga tayinlangan o`quvchilarning mas'uliyatlari yuqori ekanligini ta'kidlab, maktab ma'muriyati, sinf rahbarlari va o`qituvchilar ularga katta ishonch bildirganligini tushuntirib ruhlantiradi. Eng muhimi bu tavsiyalar hisobotbozlik uchun emas, o`quv jarayonini to`g`ri tashkil etish ta'lim sifatini oshirish maqsadida ishlab chiqilgan. Pedagogik jamoalar ularga ijodiy Ilmiybaza.uz yondashgan holda bu tavsiyalar asosida oddiy va ta'sirchan metodlarni ishlab chiqishlari mumkin. Fan: Pedagogikaning dolzarb masalalari. Mavzu: Uzluksiz ta’lim. Ta’lim mazmunini shakllantirish. Ta’lim prinsiplari, funksiyalari, metodlari va vositalari. Soatlar soni: 2 soat (45daqiqa) Ma’ruzalar matnini ishlab chiquvchi: Ma’ruzalar matnini ishlangan sanasi: 2020yil Ish joyi: “Pedagogika va menejment” kafedrasi Mavzuning qisqacha ta’rifi (Davlat talablariga muvofiq) Uzluksiz ta’lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi ekanligini, Uzluksiz ta’limning faoliyat kursatish prinsiplari va uni islox qilish yo‘nalishlarini, tizimi va turlarini, Uzluksiz ta’lim tizimini mazmunan modernizatsiyalash va ta’lim tarbiya samaradorligini yangi sifat darajasiga kutarishda muximligini tinglovchilarga etkazish. O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi Metod: Og‘zaki bayon qilish, “Aqliy hujum" metodi, Ma’ruza-suhbat. Forma: Savol-javob, individual ishlash, kichik guruhlarda ishlash, jamoa bilan katta guruhda ishlash. Vositalar (texnik va didaktik): Tarqatma materiallar, slaydlar, test savollari, kompter, proektr, A-4 qog‘ozi, marker, skoch Nazorat: Og‘zaki nazorat, o‘z-o‘zini nazorat qilish, savol-javob, test orqali Dars (ma’ruza)ning maqsad va vazifalari: Maqsadlar: Ta’limiy: Uzluksiz ta’lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi ekanligini, Uzluksiz Vazifalar: (maqsadga mos ravishda vazifalarni tinglovchi uchun topshiriq yoki savol shaklida Ilmiybaza.uz ta’limning faoliyat kursatish prinsiplari va uni islox qilish yo‘nalishlarini, tizimi va turlarini, ta’lim tizimini mazmunan moder- nizatsiyalash va ta’lim tarbiya samaradorligini yangi sifat darajasiga kutarishda muximligini tinglovchilar ongida shakllantirish. Rivojlantiruvchi: Uzluksiz ta’limni tashkil etish va rivojlantirish prinsiplariga asoslangan xolda faoliyatlarini rivojlantirish. ifodalang) Ta’limiy savol: Uzluksiz ta’lim? Rivojlantiruvchi: savol: Uzluksiz ta’limni tashkil etish prinsiplari? Kutilayotgan natijalar: Dars/ma’ruza/ yakunida tinglovchi biladi (Bilim): Uzluksiz ta’lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi ekanligi, Uzluksiz ta’limning faoliyat kursatish prinsiplari va uni islox qilish yo‘nalishlarini, ta’lim turlarini bilib oladilar. Qaysi savollar beriladi: Dars/ma’ruza/ yakunida tinglovchi tushunadi (Ko‘nikma): Uzluksiz ta’lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi ekanligini, Uzluksiz ta’limning faoliyat kursatish prinsiplari va uni islox qilish yo‘nalishlarini, tizimi va turlarini, ta’lim tizimini mazmunan modernizatsiyalash va ta’lim tarbiya samaradorligini yangi sifat darajasiga kutarishda muximligini bilib oladilar va o‘z faoliyatlarida qo‘llash ko‘nikmasini xosil qiladilar. Qaysi savollar beriladi: Ilmiybaza.uz Dars/ma’ruza/ yakunida tinglovchi bajara oladi (Malaka): Uzluksiz ta’lim kadrlar tayyorlash tizimining asosi ekanligini, Uzluksiz ta’limning faoliyat kursatish prinsiplari va uni islox qilish yo‘nalishlarini, tizimi va turlarini chuqur egallagan xolda malakali raqobatbardosh kadrlar etishtirishga erishish. Qanday topshiriqlar beriladi: Savollarga og‘zaki javoblar berish Dars jarayoni va uning bosqichlari: Ishning nomi Bajariladigan ish mazmuni Metod Vaqt 1-bosqich: Tashkiliy qism. 1. Davomatni aniqlash. 2.«Aqliy hujum» metodidan foydalanish. “Aqliy hujum” mashqi 1 0min 10 min 2-bosqich: Refleksiya. Ehtiyojlarni aniqlash 1.Mavzu bo‘yicha savol-javob orqali tinglovchilarning ushbu mavzuga tayyorligi va ehtiyojlari aniqlanadi. Og‘zaki so‘rov 5 min 3-bosqich: Yangi mavzuning bayoni 1.Slaydlar asosida o‘qituvchining kichik ma’ruzasi 2. Uzluksiz ta’lim turlarini (klaster) metodi asosida urganish 3. Taqdimotlar (har guruhga 1 min) 4.O‘qituvchining darsni xulosalashi Slaydlar taqdimoti Kichik guruhda ishlash Slaydlar asosida 15 min 5 min 5 min 5 min 4-bosqich: Mustahkamlash 1. Guruhlarga bo‘linib test echish Test 10 min 5-bosqich: Baholash. 1. Guruhlarda test natijalarini tahlili va baholash 2. Tinglovchilar nimani oldindan bilar Guruhni baholash 5 min Ilmiybaza.uz Dars yakuni edi, dars jarayonida nimalarni bilishni hohlagan edi, nimalarni bilib olganligini tahlil qiladi 10 min Sana “ ”_____________________201___-yil. Mavzu: ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR O‘quvchilarda shakllantiriladigan tayanch kompetensiya elementlari: Axborot bilan ishlash kompetentsiyasi:B1 mavjud axborot manbalari (kitob, ommaviy axborot vositalari, internet, lug‘at, ma’lumotnomalar, (audio-video yozuv), kompyuter, elektron pochta va boshq.)dan o‘quv maqsadlari doirasida foydalana olish va ulardagi materiallarga ongli munosabat bildirish, xulosa chiqarish, ibrat olish va o‘z faoliyatida qo‘llash; media vositalardan adabiy ta’limga oid zarur axborotlarni izlab topa olish, saralash, qayta ishlash, uzatish, saqlash, xavfsizligini ta’minlash va foydalanishda media- madaniyatga rioya qilish. O‘zini - o‘zi rivojlantirish kompetentsiyasi: shaxs sifatida ma’naviy, ruhiy va intellektual kamolotga intilishni hayotiy-ma’naviy ehtiyojga aylantirish; badiiy asarlarda tasvirlangan milliy va umuminsoniy qadriyatlarni e’zozlash va ularga amal qilish; og‘zaki va yozma matnlar mazmuniga to‘g‘ri baho bera bilish. o‘z hatti-harakati, fikr-mulohazalariga tanqidiy yondasha olish, og‘zaki va yozma matnlar mazmuniga to‘g‘ri baho bera bilish. Ijtimoiy faol fuqarolik kompetentsiyasi: Darsning blok sxemasi: Darsning qismlari Belgilangan vaqt. Tashkiliy qism 3 daqiqa O`tilgan mavzuni takrorlash 12 daqiqa Yangi mavzu bayoni 14 daqiqa Ilmiybaza.uz Mustahkamlash 12 daqiqa Baholash 2 daqiqa Uyga vazifa 2 daqiqa Darsning maqsadi: - o‘quvchilarni mo‘ljallangan ,,adabiyot “ darsligi bilan tanishtirish; - darslikning maqsadlari va vazifalari haqida tushuncha berish; - darslikdagi materiallarni o‘rganish usullarini tushuntirish; - o'quvchilarga o‘rganiladigan ma’lumotlar haqida tushunchalar berish. Dars materiallari va jihozlari: 10 sinf, adabiyot “ darsligi. . 2.Mavzuga oid chizmalar 3.Doska, bo‘r, daftar. 4.Tarqatma material: darsda o‘rganiladigan asosiy atamalar va tushunchalar yozilgan kartochkalar. I. Tashkiliy qism: 5.Sinfda o‘quvchilarni darsga jalb qilib, ishchi muhitni yaratish. 6.Sinf holati bilan tanishish va davomadni aniqlash II. Darsning mazmuni: 7.Darslikning dasturi, maqsadlari va vazifalari. 8.Darslikdagi materiallar tizimi va uni o'rganish uslubiyati va usullari. 9.O‘rganiladigan ma’lumotlar hayotiy bog’liqligi.. III. Dars mazmunini ro‘yobga chiqarish ustida ishlash: 10. O'qituvchining 10-sinfdagi ,, adabiyot“ fani vazifalari va xususiyatlari, darslikdagi materiallar tizimi, uni o’rganish uslubiyati va usullari to‘g‘risida tushuntirish. Yangi dars bayoni: Temuriy shahzoda Zahiriddin Muhammad Bobur 1483-yil 14-fevr alda Andijonda tug‘ildi. Bobur Vatanimiz tarixid agi takrorlanmas siymolardan biridir. U nafaqat yirik adib, buyuk tarixchi, ulkan olim, balki mohir sarkarda va davlat arbobi ham edi. Uning ijodi mana shu sohalar bilan chambarchas bog‘liq holda yuzaga keldi. Uning mustaqil siyosiy faoliyati juda erta – otasi Umarshayx mirzoning kutilmaganda vafot etishi munosabati bilan boshlandi. O‘shanda u bor-yo‘g‘i 12 yoshda edi.Bobur bobosi Amir Ilmiybaza.uz Temur davlatining poytaxti – Samarqand shahrini ishg‘ol qilish uchun bir necha marta urin ib ko‘rdi. Dastlabki muvaffaqiyatlarni qo‘lga kiritdi. Shunga qa-ramay, uni qo‘lda tutib turishning imkonini topa olmadi. Keyinchalik u o‘z she’rlaridan birida shunday deydi: Davron meni o‘tkardi sari somondin, Oyirdi meni bir yo‘li xonumondin, Gah boshima toj, gah baloyi ta’ma, Nelarki, boshima kelmadi davrondin. Boburning yagona maqsadi yirik va mustahkam markazlashgan davlat tuzishdan iborat edi. Bu maqsad amalga osh di. Boburdan bizga uning devonlari, «Boburnoma»si, bir qator ilmiy, tarixiy, diniy- falsafiy va axloqiy-ta’limiy ruhdagi asarlaridan iborat meros qoldi. U Xoja Ubaydullohning «Risolayi volidiya»sini o‘zbekchalashtirdi, musulmon axloqiga oid «Mubayyin» nomli masnaviyni yaratdi, «Xatti Boburiy»ni ixtiro qildi.Bir necha muddat oldin podsholikni Humoyunga topshirgan Bobur 1530-yil 26-dekabrda, 47 yoshida o‘zi asos solgan saltanat poytaxti Agrada vafot etdi va o‘sha yerda dafn etildi. Keyinchalik, 1539-yil, vasiyatiga muvofiq, xoki Kobulga keltirilib, o‘zi bunyod ettirgan «Bog‘i Bobur»ga qo‘yildi. Bobur O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng o‘z yurtida haqiqiy qadr-qimmat topdi. Andijon shahrida Bobur nomida universitet, teatr, kutubxona, milliy bog‘ («Bog‘i Bobur») bor. Bobur milliy bog‘i majmu asida «Bobur va jahon madaniyati» muzeyi, shoir-ning ramziy qabr-maqbarasi buny od etilgan. Shahar markazida va Bob ur bog‘idagi yodgorlik majmuyida shoirga haykal o‘rnatildi. Andijondagi markaziy ko‘chalardan biriga, shun ingdek, Toshkentdagi istirohat bog‘i va ko‘chaga, Ilmiybaza.uz Andijon viloyati, Xonobod shahridagi istirohat bog‘iga Bobur nomi berildi. O‘zbekiston Fanlar akademiyasining Bobur nomidagi medali ta’sis etildi. 1993-yil 23-dekabrda tashkil etilgan Xalqaro Bobur jamg‘armasi Bobur ijodini o‘rganishda katta ishlarni amalga oshird i. Jamg‘armaning ilmiy ekspeditsiyasi 10 dan ortiq Sharq mamlakatlari bo‘ylab ilmiy safarlar uyushtirib, Bobur va bo buriylar qadamjolari, ularning ilmiy merosiga oid yangi ma’lumotlar to‘plab, ularni ilmiy iste’molga kiritdi. Bomiyonga yaqin yetganlarida biz ning ortda qolgan uruq chodirlarini ko‘radilar. Ularni biz deb xay ol qilib tezda, qaytadilar. O‘rdalariga borib, hech narsaga qaramay ko‘chadilar. Orqalariga qaramay o‘zlarini Yakka o‘lang yerlariga tortishadi.Shayboniyxon1 Balxni2 qamal qilgan edi. Balxda Sulton Qulichoq qo‘rg‘onbegi edi. Shayboniyxon ikki-uch sultonni uch-to‘rt ming kishi bilan Badaxshonga3 hujum qilish uchun yubordi. U payti Muborakshoh va Zubayr4 kelib yana Nosir mirzoga5 qo‘shilgan edilar. Burunroq qasos va keklari bor edi. Kishmning pastida Shohidonda Kishm daryosining sharqiy tarafda lashkar tortib o‘tirganlarida o‘zbaklar tong otmayoq tungi qirg‘inga yopirilib kelib, Kishm daryosini kechib o‘tib, Nosir mirzoning ustiga yurdi. Nosir mirzo darhol o‘zini qirga tortdi. Qirdagi odamlarini yig‘ishtirib, karnay chaldirib, olg‘a siljigancha o‘zbaklarni surib qochirdi. Kishm daryosi katta edi. O‘zbaklar shu suvdan kechib kelgandilar. Ularning ko‘pchiligi o‘q yedi, qilich ostida qoldi. Juda ko‘p kishisi qo‘lga tushdi. Suvda ham ko‘p kishi o‘ldi.Muborakshoh va Zubayr (Nosir) mirzodan yuqoriroqda – Kishm tara౐da edilar. Ularning ustiga yuborilgan o‘zbaklar ularni qirga qochirdi. Nosir mirzo yovni qochirayotganida bundan xabar topib, o‘sha odamlar ustiga yurdi. Yuqoridan Ko‘histon6 beklari (Mubor akshoh va Zubayr) ham otliq- yayovini yig‘ib jangga kirishlari bilan, o‘zbaklar turish bera olmadilar, qochdilar. Bu Ilmiybaza.uz jamoatdan ham ko‘p kishi qo‘lga tushdi, ko‘p kishi o‘q yedi, qilichda chopildi va suvda oqdi. Chamasi ming-ming besh yuz o‘zbak o‘ldi. Nosir mirzoning bir yaxshi zafari mana shu edi. Bu xabarni Kohmard sayxonligida ekanligimizda Nosir mirzoning kishisi keltirdi. IV. O‘rganilgan mavzuni mustahkamlash: 1.Savol-javob va mavzuning asosiy mazmunini takrorlash orqali amalga oshiriladi. 2.Guruhlarda ishlash yakunlarini chiqarish. V. Dars yakunlarini chiqarish: O‘qituvchi o‘quvchilar bajargan yozma va og‘zaki javoblar uchun qo’yilgan baholarni e’lon qiladi va yuzaga kelgan savollarga javob qaytaradi. VI. Uyga vazifa:O’rganilgan mavzu savollariga javoblar tayyorlash. O`quv – tarbiyaviy ishlar bo`yicha direktor o`rinbosarining imzosi: