Фаол демократик янгиланишлар ва мамлакатни

Yuklangan vaqt

2024-03-31

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

9

Faytl hajmi

28,7 KB


Фаол демократик янгиланишлар ва мамлакатни Режа: 1. Мамлакатни жадал ислоҳ этиш ва модернизация қилиш – миллий тараққиётимизнинг кейинги босқичи. 2. Давлат ва жамият қурилишининг барча жабҳаларини янада демократлаштириш ва эркинлаштириш. 3. “Давлат бошқарувини янгилаш ва янада демократлаштириш, мамлакатни модернизация қилишда сиёсий партиялар ролини кучайтириш тўғрисида”ги конституциявий қонуннинг қабул қилиниши. Демократик давлат ва фуқаролик жамияти қурилиши жараёнида сиёсий партиялар роли ва аҳамиятининг кучайиб бориши. 4. Ўзбекистонда парламентаризм ривожи, икки палатали парламентнинг шаклланиши. Қонунчилик палатаси ва Сенат. 5.“Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси”да давлат ҳокимияти ва бошқарувини демократлаштириш. Фаол демократик янгиланишлар ва мамлакатни Режа: 1. Мамлакатни жадал ислоҳ этиш ва модернизация қилиш – миллий тараққиётимизнинг кейинги босқичи. 2. Давлат ва жамият қурилишининг барча жабҳаларини янада демократлаштириш ва эркинлаштириш. 3. “Давлат бошқарувини янгилаш ва янада демократлаштириш, мамлакатни модернизация қилишда сиёсий партиялар ролини кучайтириш тўғрисида”ги конституциявий қонуннинг қабул қилиниши. Демократик давлат ва фуқаролик жамияти қурилиши жараёнида сиёсий партиялар роли ва аҳамиятининг кучайиб бориши. 4. Ўзбекистонда парламентаризм ривожи, икки палатали парламентнинг шаклланиши. Қонунчилик палатаси ва Сенат. 5.“Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси”да давлат ҳокимияти ва бошқарувини демократлаштириш. 1. Мамлакатни жадал ислоҳ этиш ва модернизация қилиш – миллий тараққиётимизнинг кейинги босқичи. 2001-2010 йиллар республикада ислоҳотларнинг иккинчи босқичига жадал ислоҳ этиш ва модернизация қилиш даврига қадам қўйилди. Milliy parlamentarizmning eng yangi tarixi umum e’tirof etilgan uchta asosiy davrga bo‘linadi. Birinchi davr: 1991 – 1994 yillar, ikkinchi davr: 1995 – 2004 yillar va uchinchi davr: 2005 yildan hozirgi paytgacha. Birinchi davr: O‘zbekiston mustaqilligi e’lon qilingan paytda, 1990 yilning 18 fevralida saylangan qonun chiqaruvchi hakimiyat organi – Oliy Kengash faoliyat ko‘rsatmoqda edi. O‘zbekiston demokratik islohotlarni bosqichma – bosqich amalga oshirish yo‘lidan borib, birdaniga Oliy Kengashni tarqatib yubormadi. U 1990 – 1994 yillarda qonun chiqaruvchi hokimiyat organi sifatida faoliyat ko‘rsatdi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi o‘z faoliyatini boshlagan paytda sobiq Ittifoq tuzumining qonunlari amalda bo‘lgan. Mustaqil O‘zbekistonning mustaqal taraqqiyoti dastlab ana shu qonunlar doirasida boshlandi. SHunday bo‘lsa- da, Oliy Kengash O‘zbekistonning mustaqilligini ta’minlashga qaratilgan yangi qonunchilik tizimini vujudga keltirish yo‘lidan bordi va uni qadam – baqadam shakllantira boshladi. 1990 – 1994 yillarda Oliy Kengash 200 ga yaqin qonun, 500 dan ziyod qaror qabul qildi, mamlakatimiz tarixida birinchi bor mamlakat Prezidentini sayladi, Mustaqallik Deklaratsiyasini qabul qilib, yosh davlatimizning suverenitetini mustahkamlashga qaratilgan tarixiy qonunlarni, jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyani qabul qalganligi ham yurtimiz tarixidagi ulkan hodisa hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1994 yil sentyabrda bo‘lib o‘tgan XVI sessiyasi даги қарорга асосан 1994 yil 25 dekabr, 1995 йил 8 ва 25 январда Oliy Majlisga, viloyat, shahar va tuman кенгашларида сайловлар ўтказилди. Уч bosqichda bo‘lib o‘tgan saylov yakunlariga binoan 250 nafar 1. Мамлакатни жадал ислоҳ этиш ва модернизация қилиш – миллий тараққиётимизнинг кейинги босқичи. 2001-2010 йиллар республикада ислоҳотларнинг иккинчи босқичига жадал ислоҳ этиш ва модернизация қилиш даврига қадам қўйилди. Milliy parlamentarizmning eng yangi tarixi umum e’tirof etilgan uchta asosiy davrga bo‘linadi. Birinchi davr: 1991 – 1994 yillar, ikkinchi davr: 1995 – 2004 yillar va uchinchi davr: 2005 yildan hozirgi paytgacha. Birinchi davr: O‘zbekiston mustaqilligi e’lon qilingan paytda, 1990 yilning 18 fevralida saylangan qonun chiqaruvchi hakimiyat organi – Oliy Kengash faoliyat ko‘rsatmoqda edi. O‘zbekiston demokratik islohotlarni bosqichma – bosqich amalga oshirish yo‘lidan borib, birdaniga Oliy Kengashni tarqatib yubormadi. U 1990 – 1994 yillarda qonun chiqaruvchi hokimiyat organi sifatida faoliyat ko‘rsatdi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi o‘z faoliyatini boshlagan paytda sobiq Ittifoq tuzumining qonunlari amalda bo‘lgan. Mustaqil O‘zbekistonning mustaqal taraqqiyoti dastlab ana shu qonunlar doirasida boshlandi. SHunday bo‘lsa- da, Oliy Kengash O‘zbekistonning mustaqilligini ta’minlashga qaratilgan yangi qonunchilik tizimini vujudga keltirish yo‘lidan bordi va uni qadam – baqadam shakllantira boshladi. 1990 – 1994 yillarda Oliy Kengash 200 ga yaqin qonun, 500 dan ziyod qaror qabul qildi, mamlakatimiz tarixida birinchi bor mamlakat Prezidentini sayladi, Mustaqallik Deklaratsiyasini qabul qilib, yosh davlatimizning suverenitetini mustahkamlashga qaratilgan tarixiy qonunlarni, jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyani qabul qalganligi ham yurtimiz tarixidagi ulkan hodisa hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1994 yil sentyabrda bo‘lib o‘tgan XVI sessiyasi даги қарорга асосан 1994 yil 25 dekabr, 1995 йил 8 ва 25 январда Oliy Majlisga, viloyat, shahar va tuman кенгашларида сайловлар ўтказилди. Уч bosqichda bo‘lib o‘tgan saylov yakunlariga binoan 250 nafar deputatdan iborat tarkibdagi parlament shakllantirildi. Saylov ko‘p partiyaviylik asosida o‘tkazildi. SHu tariqa, mamlakatimizda ilk bor yangi parlamentga bo‘lgan saylovlar muvaffaqiyatli yakunlandi. Oliy Majlisni demokratik yo‘l bilan shakllantirishning mamlakatimiz tarixidagi ilk tajribasi bo‘ldi. 1995 yil 23 – 24 fevralда birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining I sessiyasi bўлди. Sessiyada I.A. Karimov «O‘zbekistonning siyosiy – ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari» to‘g‘risida keng qamrovli ma’ruza qildi: «Vakillik hokimiyatini vujudga keltirishning jahondagi eng demokratik tizimlaridan biri tashkil etildi. O‘zbekiston Parlamenti — Oliy Majlis ilk marta ko‘ppartiyaviylik asosida saylandi», — dedi Prezident Islom Karimov. Ushbu sessiyada parlamentchilikning demokratak asoslarini yanada rivojlantirishga e’tibor berilib, rahbariyat kengaytirilib rais va to‘rt kishidan iborat rais o‘rinbosarlari saylandi. E.X. Xalilov Oliy Majlis raisi, B.I. Bugrov, B.A. SHodieva, A.Q. Qosimovlar ham bir ovozdan rais o‘rinbosarlari qilib saylandilar. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 84 – moddasiga muvofiq Qoraqalpog‘iston Respublikasi vakili – Qoraqalpog‘iston Jo‘qorg‘i Kengesi Raisi U. Ashirbekov ham yakdillik bilan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Raisi o‘rinbosari qilib saylandi. Qonunlarni ishlab chiqishning asosiy yo‘nalishlarini hisobga olgan holda Mandat Komissiyasi tuzildi. Оliy Majlisning quyidagi 12 ta qo‘mitasi tashkil etildi:  Byudjet, bank va moliyaviy masalalar qo‘mitasi;  Iqtisodiy islohotlar va ishbilarmonlikni rivojlantirish qo‘mitasi;  Qonunchilik va sud–huquq masalalari qo‘mitasi;  Xalqaro ishlar va parlamentlararo aloqalar qo‘mitasi;  Fan, ta’lim, madaniyat va sport qo‘mitasi;  Sanoat, energetika, transport, aloqa va aholiga xizmat ko‘rsatish qo‘mitasi;  Agrar, suv xo‘jaligi masalalari va oziq–ovqat qo‘mitasi;  Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish qo‘mitasi;  Atrof–muhit va tabiatni muhofaza qilish masalalari qo‘mitasi;  Qurilish va uy–joy xo‘jaligi qo‘mitasi; deputatdan iborat tarkibdagi parlament shakllantirildi. Saylov ko‘p partiyaviylik asosida o‘tkazildi. SHu tariqa, mamlakatimizda ilk bor yangi parlamentga bo‘lgan saylovlar muvaffaqiyatli yakunlandi. Oliy Majlisni demokratik yo‘l bilan shakllantirishning mamlakatimiz tarixidagi ilk tajribasi bo‘ldi. 1995 yil 23 – 24 fevralда birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining I sessiyasi bўлди. Sessiyada I.A. Karimov «O‘zbekistonning siyosiy – ijtimoiy va iqtisodiy istiqbolining asosiy tamoyillari» to‘g‘risida keng qamrovli ma’ruza qildi: «Vakillik hokimiyatini vujudga keltirishning jahondagi eng demokratik tizimlaridan biri tashkil etildi. O‘zbekiston Parlamenti — Oliy Majlis ilk marta ko‘ppartiyaviylik asosida saylandi», — dedi Prezident Islom Karimov. Ushbu sessiyada parlamentchilikning demokratak asoslarini yanada rivojlantirishga e’tibor berilib, rahbariyat kengaytirilib rais va to‘rt kishidan iborat rais o‘rinbosarlari saylandi. E.X. Xalilov Oliy Majlis raisi, B.I. Bugrov, B.A. SHodieva, A.Q. Qosimovlar ham bir ovozdan rais o‘rinbosarlari qilib saylandilar. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 84 – moddasiga muvofiq Qoraqalpog‘iston Respublikasi vakili – Qoraqalpog‘iston Jo‘qorg‘i Kengesi Raisi U. Ashirbekov ham yakdillik bilan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Raisi o‘rinbosari qilib saylandi. Qonunlarni ishlab chiqishning asosiy yo‘nalishlarini hisobga olgan holda Mandat Komissiyasi tuzildi. Оliy Majlisning quyidagi 12 ta qo‘mitasi tashkil etildi:  Byudjet, bank va moliyaviy masalalar qo‘mitasi;  Iqtisodiy islohotlar va ishbilarmonlikni rivojlantirish qo‘mitasi;  Qonunchilik va sud–huquq masalalari qo‘mitasi;  Xalqaro ishlar va parlamentlararo aloqalar qo‘mitasi;  Fan, ta’lim, madaniyat va sport qo‘mitasi;  Sanoat, energetika, transport, aloqa va aholiga xizmat ko‘rsatish qo‘mitasi;  Agrar, suv xo‘jaligi masalalari va oziq–ovqat qo‘mitasi;  Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish qo‘mitasi;  Atrof–muhit va tabiatni muhofaza qilish masalalari qo‘mitasi;  Qurilish va uy–joy xo‘jaligi qo‘mitasi;  Matbuot va axborot qo‘mitasi;  Mudofaa va xavfsizlik masalalari qo‘mitasi. Oliy Majlisining биринчи sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasida deputatlarning maqomi to‘g‘risida»gi Qonun qabul qilindi, Oliy Majlis Raisi rahbarligida «Oliy Majis Qo‘mitalari va Komissiyalari to‘g‘risidagi Nizom» qabul qilindi. Parlamentning ishini tashkil etish uchun Oliy Majlis Raisi rahbarligida Oliy Majlis Kengashi tuzilib, uning tarkibiga Oliy Majlis Raisi o‘rinbosarlari, qo‘mitalarning raislari, Mandat komissiyasi raisi, parlamentdagi deputatlar bloki va fraksiyalarning rahbarlari kiritildi. O‘zbekiston parlamentining birinchi sessiyasida «Inson huquqlari bo‘yicha vakili (ombudsman)» instituti ta’sis etildi. 1995 йил февраль 1995 – 1997 yillarda Oliy Majlis 100 ga yaqin qonun va 120 dan ortiq qarorlar qabul qildi. Mustaqillik yillarida Oliy Majlisning xalqaro parlament tashkilotlari bilan aloqalari kengaydi va chuqurlashdi. O‘zbekiston Milliy parlament guruhi tuzildi, respublikaning Parlamentlararo Ittifoqdagi, Evropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkilotining Parlament Assambleyasidagi va Evroparlament bilan aloqalar bo‘yicha parlament guruhlarining rahbarlari tasdiqlandi. Oliy Majlis xay’atlari Parlamentlararo Ittifoq 93 va 94 – konferensiyalarida ishtirok etdi. Bunday tadbirlar hozirda ham davom etmoqda. Birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 1995 – 1999 yillarda 15 ta sessiya o‘tkazdi. Sessiyalarda 10 ta kodeks, 2 ta Milliy dastur, 145 qonun, 452 qaror qabul qilindi. Amaldagi qonunlarga jami 216 ta qo‘shimcha va o‘zgarishlar kiritildi. SHuningdek, Oliy Majlis 70 ta xalqaro shartnomani ratifikatsiya (tasdiqladi) qildi, xalqaro konvensiyalarga qo‘shilish to‘g‘risida 58 ta qaror qabul qildi. 1999 yil 19 – 20 avgust kunlari bo‘lib o‘tgan birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining XV sessiyasida Prezident Islom Karimov ma’ruza qilib, uning faoliyatiga yuksak baho berdi.  Matbuot va axborot qo‘mitasi;  Mudofaa va xavfsizlik masalalari qo‘mitasi. Oliy Majlisining биринчи sessiyasida «O‘zbekiston Respublikasida deputatlarning maqomi to‘g‘risida»gi Qonun qabul qilindi, Oliy Majlis Raisi rahbarligida «Oliy Majis Qo‘mitalari va Komissiyalari to‘g‘risidagi Nizom» qabul qilindi. Parlamentning ishini tashkil etish uchun Oliy Majlis Raisi rahbarligida Oliy Majlis Kengashi tuzilib, uning tarkibiga Oliy Majlis Raisi o‘rinbosarlari, qo‘mitalarning raislari, Mandat komissiyasi raisi, parlamentdagi deputatlar bloki va fraksiyalarning rahbarlari kiritildi. O‘zbekiston parlamentining birinchi sessiyasida «Inson huquqlari bo‘yicha vakili (ombudsman)» instituti ta’sis etildi. 1995 йил февраль 1995 – 1997 yillarda Oliy Majlis 100 ga yaqin qonun va 120 dan ortiq qarorlar qabul qildi. Mustaqillik yillarida Oliy Majlisning xalqaro parlament tashkilotlari bilan aloqalari kengaydi va chuqurlashdi. O‘zbekiston Milliy parlament guruhi tuzildi, respublikaning Parlamentlararo Ittifoqdagi, Evropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkilotining Parlament Assambleyasidagi va Evroparlament bilan aloqalar bo‘yicha parlament guruhlarining rahbarlari tasdiqlandi. Oliy Majlis xay’atlari Parlamentlararo Ittifoq 93 va 94 – konferensiyalarida ishtirok etdi. Bunday tadbirlar hozirda ham davom etmoqda. Birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 1995 – 1999 yillarda 15 ta sessiya o‘tkazdi. Sessiyalarda 10 ta kodeks, 2 ta Milliy dastur, 145 qonun, 452 qaror qabul qilindi. Amaldagi qonunlarga jami 216 ta qo‘shimcha va o‘zgarishlar kiritildi. SHuningdek, Oliy Majlis 70 ta xalqaro shartnomani ratifikatsiya (tasdiqladi) qildi, xalqaro konvensiyalarga qo‘shilish to‘g‘risida 58 ta qaror qabul qildi. 1999 yil 19 – 20 avgust kunlari bo‘lib o‘tgan birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining XV sessiyasida Prezident Islom Karimov ma’ruza qilib, uning faoliyatiga yuksak baho berdi. Mazkur Oliy Majlisining yakunlovchi XV sessiyasi ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputatlari saylovini 1999 yil 5 dekabr kuniga belgilash to‘g‘risida qaror qabul qildi. Saylov byulletenlariga 5 ta siyosiy partiya, hokimiyat vakillik organlari va tashabbuskor guruhlardan 1010 nafar nomzod kiritildi. 66 ta saylov okrugida 19 dekabr kuni takroriy saylovlar bo‘lib o‘tdi. Qizg‘in siyosiy kurash asosida o‘tgan saylovlarda 250 nafar deputat saylandi. Ikkinchi chakiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining I sessiyasining birinchi majlisi 2000 yil 22 yanvar kuni bo‘lib o‘tdi. Ikkinchi chaqiriq Oliy Majlis tarkibida siyosiy partiyalarning fraksiyalari va deputatlar bloklaridan tashqari 13 ta qo‘mita ham faoliyat ko‘rsatdi. Bu ko‘mitalar tarkibiga yuqorida aytib o‘tilgan ko‘mitalar bilan birga yangi tuzilgan Demokratik institutlar, nodavlat tashkilotlar va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari qo‘mitasi va YOshlar ishlari komissiyasi (mazkur komissiya ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2000 yil 30 – 31 avgust kunlari bo‘lgan uchinchi sessiyasi qarori bilan «YOshlar ishlari qo‘mitasi» shaklida qayta tuzildi) kirgan. Parlamentda, shuningdek 3 ta doimiy komissiya ishlagan: Reglament, odob va deputatlar faoliyatining ta’minoti komissiyasi; Oila va ayollar muammolari komissiyasi; Normativ – huquqiy atamalar komissiyasi. SHuni alohida ta’kidlashi lozimki, ikkinchi chakiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ham bir palatali parlament sifatida shakllantirildi. Mamlakatimizda bir palatali parlamentining 2000 – 2004 yillarda bo‘lib o‘tgan 16 sessiyasida 101 ta qonun, 300 dan ortiq qaror qabul qilindi, 55 ta xalqaro shartnoma va bitimlar ratifikatsiya qilindi. O‘zbekiston Respublikasining 329 ta qonun hujjatiga 1357 ta o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. Xalqaro huquqiy tamoyillar va rivojlangan davlatlar tajribasiga tayangan holda davr talabi bilan siyosiy islohotlar kengaytirilib, O‘zbekistonda bir palatali parlament tizimidan ikki palatali parlament tizimiga o‘tish yo‘lga qo‘yildi. Lekin bu jarayon muayyan davrni tashkil etdi. Ўзбекистонда икки палатали парламентнинг шаклланиши Mazkur Oliy Majlisining yakunlovchi XV sessiyasi ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi deputatlari saylovini 1999 yil 5 dekabr kuniga belgilash to‘g‘risida qaror qabul qildi. Saylov byulletenlariga 5 ta siyosiy partiya, hokimiyat vakillik organlari va tashabbuskor guruhlardan 1010 nafar nomzod kiritildi. 66 ta saylov okrugida 19 dekabr kuni takroriy saylovlar bo‘lib o‘tdi. Qizg‘in siyosiy kurash asosida o‘tgan saylovlarda 250 nafar deputat saylandi. Ikkinchi chakiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining I sessiyasining birinchi majlisi 2000 yil 22 yanvar kuni bo‘lib o‘tdi. Ikkinchi chaqiriq Oliy Majlis tarkibida siyosiy partiyalarning fraksiyalari va deputatlar bloklaridan tashqari 13 ta qo‘mita ham faoliyat ko‘rsatdi. Bu ko‘mitalar tarkibiga yuqorida aytib o‘tilgan ko‘mitalar bilan birga yangi tuzilgan Demokratik institutlar, nodavlat tashkilotlar va fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari qo‘mitasi va YOshlar ishlari komissiyasi (mazkur komissiya ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 2000 yil 30 – 31 avgust kunlari bo‘lgan uchinchi sessiyasi qarori bilan «YOshlar ishlari qo‘mitasi» shaklida qayta tuzildi) kirgan. Parlamentda, shuningdek 3 ta doimiy komissiya ishlagan: Reglament, odob va deputatlar faoliyatining ta’minoti komissiyasi; Oila va ayollar muammolari komissiyasi; Normativ – huquqiy atamalar komissiyasi. SHuni alohida ta’kidlashi lozimki, ikkinchi chakiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ham bir palatali parlament sifatida shakllantirildi. Mamlakatimizda bir palatali parlamentining 2000 – 2004 yillarda bo‘lib o‘tgan 16 sessiyasida 101 ta qonun, 300 dan ortiq qaror qabul qilindi, 55 ta xalqaro shartnoma va bitimlar ratifikatsiya qilindi. O‘zbekiston Respublikasining 329 ta qonun hujjatiga 1357 ta o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritildi. Xalqaro huquqiy tamoyillar va rivojlangan davlatlar tajribasiga tayangan holda davr talabi bilan siyosiy islohotlar kengaytirilib, O‘zbekistonda bir palatali parlament tizimidan ikki palatali parlament tizimiga o‘tish yo‘lga qo‘yildi. Lekin bu jarayon muayyan davrni tashkil etdi. Ўзбекистонда икки палатали парламентнинг шаклланиши 2000 yil 25 may kuni ikkinchi chaqiriq O‘zekiston Respublikasi Oliy Majlisining ikkinchi sessiyasida ikki palatali parlament tuzish g‘oyasini ilgari surdi. Bunda Prezident Islom Karimov o‘zining «O‘zgarish va yangilanish - hayot talabi» nomli ma’ruzasida ikki palatali parlament tuzish g‘oyasini ilgari surdi. Bu demokratik islohotlarni bosqichma – bosqich amalga oshirish tamoyiliga mos ravishda respublika parlamentini ikki palatali asosda yanada takomillashtirishni nazarda tutgan g‘oyadir. 2001 yil 6 – 7 dekabr kunlari bo‘lib o‘tgan ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining VIII sessiyasida ikki palatali parlament tuzish masalasi muhokama qilindi. Sessiya ikki palatali professional parlament faoliyati uchun eng zarur bo‘lgan omil – yuqori malakali siyosatshunoslar, yuristlar, iqtisodchilar korpusi shakllanib etilganligini, jamiyatimizda huquqiy madaniyat darajasining ortganligini inobatga oldi va parlamentni ikki palatali qilib tuzish zarur, degan xulosaga keldi. Ikki palatali parlamentni shakllantirish masalasi hayotning o‘zidan, hokimiyat tarmoqlarini aniq ajratish asosida milliy davlatchilik institutlarini yanada mustahkamlash zaruratidan kelib chiqadi. SHuni alohida ta’kidlash zarurki, demokratik mamlakatlarning aksariyatida parlament ikki palatalidir. XX asrning so‘nggi o‘n yilliklarida ikki palatali tizim parlamentarizm taraqqiyotining asosiy tendensiyasiga aylandi.Agar XX asrning 70 yillarida ikki palatali parlamentlar 45 ta davlatda bo‘lgan bu son 70 chiqdi. Hozirda yana o‘nta davlatda ikki palatali parlament tashkil qilishga tayyorgarlik ko‘rayapti. Bu ko‘rsatkichlar ikki palatali parlamentning ahamiyatini oshib borayotganligidan dalolat beradi. 2002 yil 27 yanvar kuni «Siz kelgusi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi parlamentini ikki palatali qilib saylanishiga rozimisiz?» degan masalada referendum bo‘lib o‘tdi. Referendumda qatnashganlarning 93,65 % rozi ekanligini bildirib ovoz berdilar. 2002 yil 4 – 5 aprel kunlari bo‘lib o‘tgan ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining VIII sessiyasida «Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to‘g‘risida»gi 2000 yil 25 may kuni ikkinchi chaqiriq O‘zekiston Respublikasi Oliy Majlisining ikkinchi sessiyasida ikki palatali parlament tuzish g‘oyasini ilgari surdi. Bunda Prezident Islom Karimov o‘zining «O‘zgarish va yangilanish - hayot talabi» nomli ma’ruzasida ikki palatali parlament tuzish g‘oyasini ilgari surdi. Bu demokratik islohotlarni bosqichma – bosqich amalga oshirish tamoyiliga mos ravishda respublika parlamentini ikki palatali asosda yanada takomillashtirishni nazarda tutgan g‘oyadir. 2001 yil 6 – 7 dekabr kunlari bo‘lib o‘tgan ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining VIII sessiyasida ikki palatali parlament tuzish masalasi muhokama qilindi. Sessiya ikki palatali professional parlament faoliyati uchun eng zarur bo‘lgan omil – yuqori malakali siyosatshunoslar, yuristlar, iqtisodchilar korpusi shakllanib etilganligini, jamiyatimizda huquqiy madaniyat darajasining ortganligini inobatga oldi va parlamentni ikki palatali qilib tuzish zarur, degan xulosaga keldi. Ikki palatali parlamentni shakllantirish masalasi hayotning o‘zidan, hokimiyat tarmoqlarini aniq ajratish asosida milliy davlatchilik institutlarini yanada mustahkamlash zaruratidan kelib chiqadi. SHuni alohida ta’kidlash zarurki, demokratik mamlakatlarning aksariyatida parlament ikki palatalidir. XX asrning so‘nggi o‘n yilliklarida ikki palatali tizim parlamentarizm taraqqiyotining asosiy tendensiyasiga aylandi.Agar XX asrning 70 yillarida ikki palatali parlamentlar 45 ta davlatda bo‘lgan bu son 70 chiqdi. Hozirda yana o‘nta davlatda ikki palatali parlament tashkil qilishga tayyorgarlik ko‘rayapti. Bu ko‘rsatkichlar ikki palatali parlamentning ahamiyatini oshib borayotganligidan dalolat beradi. 2002 yil 27 yanvar kuni «Siz kelgusi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi parlamentini ikki palatali qilib saylanishiga rozimisiz?» degan masalada referendum bo‘lib o‘tdi. Referendumda qatnashganlarning 93,65 % rozi ekanligini bildirib ovoz berdilar. 2002 yil 4 – 5 aprel kunlari bo‘lib o‘tgan ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining VIII sessiyasida «Referendum yakunlari hamda davlat hokimiyati tashkil etilishining asosiy prinsiplari to‘g‘risida»gi Konstitutsiviy qonun qabul qildi. Bu qonunda respublika parlamentining nomi Oliy Majlis deyiladi, u ikki palatali – quyi va yuqori palatalardan iborat etib tashkil etiladi, deb belgilab qo‘yildi. Quyi palata – Qonunchilik palatasi, yuqori palata – Senat deb ataladi, ularning vakolat muddati – 5 yil deb belgilangan. VIII sessiyasida Oliy Majlisining «2002 yil 27 yanvarda o‘tkazilgan O‘zbekiston Respublikasi Referendumining yakunlari bo‘yicha amalga oshiriladigan qonunchilik ishlarining asosiy yo‘nalishlari to‘g‘risida»gi qarorini ham qabul qildi. Xullas, bu hujjatlar ikki palatali parlament tuzish ishlarini boshlashga huquqiy asos bo‘lib xizmat qildi. 2002 yil 12 – 13 dekabr kunlari Oliy Majlisning X sessiyasi bo‘lib o‘tdi. Unda xalqimizning xohish – irodasi bilan «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to‘g‘risida» va «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to‘g‘risida» Konstitutsiviy qonunlarni hamda ularni amalga kiritish to‘g‘risida qarorlarni qabul qildi. Qonunchilik palatasi 120 nafar deputatdan, Senat 100 nafar senatordan iborat etib shakllantirildi. Bu o‘zgarishlar 2003 yil 24 aprelda qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi Qonunda ham o‘z ifodasini topdi. 2003 yil 29 avgustda «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar to‘g‘risida»gi Qonunga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilib, mazkur qonun yangi tahrirda qabul qilindi. SHu tariqa ikki palatali professional parlamentni shakllantirishning konstitutsiyaviy – huquqiy asoslari yaratildi. 2004 yil dekabr – 2005 yil yanvar oylarida mamlakatimizda ilk bor ikki palatali parlamentga saylovlar o‘tkazildi. Jumladan, 2004 yil 26 dekabr va 2005 yil 9 yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga va Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylovlar bo‘lib o‘tdi. 2005 yil 17 – 20 yanvar kunlari esa O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga saylovlar bo‘lib o‘tdi. 2005 yil 27 yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 2 palata: Qonunchilik palatasi (quyi palata) va Senat (yuqori palata)dan iborat qilib Konstitutsiviy qonun qabul qildi. Bu qonunda respublika parlamentining nomi Oliy Majlis deyiladi, u ikki palatali – quyi va yuqori palatalardan iborat etib tashkil etiladi, deb belgilab qo‘yildi. Quyi palata – Qonunchilik palatasi, yuqori palata – Senat deb ataladi, ularning vakolat muddati – 5 yil deb belgilangan. VIII sessiyasida Oliy Majlisining «2002 yil 27 yanvarda o‘tkazilgan O‘zbekiston Respublikasi Referendumining yakunlari bo‘yicha amalga oshiriladigan qonunchilik ishlarining asosiy yo‘nalishlari to‘g‘risida»gi qarorini ham qabul qildi. Xullas, bu hujjatlar ikki palatali parlament tuzish ishlarini boshlashga huquqiy asos bo‘lib xizmat qildi. 2002 yil 12 – 13 dekabr kunlari Oliy Majlisning X sessiyasi bo‘lib o‘tdi. Unda xalqimizning xohish – irodasi bilan «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to‘g‘risida» va «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to‘g‘risida» Konstitutsiviy qonunlarni hamda ularni amalga kiritish to‘g‘risida qarorlarni qabul qildi. Qonunchilik palatasi 120 nafar deputatdan, Senat 100 nafar senatordan iborat etib shakllantirildi. Bu o‘zgarishlar 2003 yil 24 aprelda qabul qilingan «O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi Qonunda ham o‘z ifodasini topdi. 2003 yil 29 avgustda «O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga saylovlar to‘g‘risida»gi Qonunga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilib, mazkur qonun yangi tahrirda qabul qilindi. SHu tariqa ikki palatali professional parlamentni shakllantirishning konstitutsiyaviy – huquqiy asoslari yaratildi. 2004 yil dekabr – 2005 yil yanvar oylarida mamlakatimizda ilk bor ikki palatali parlamentga saylovlar o‘tkazildi. Jumladan, 2004 yil 26 dekabr va 2005 yil 9 yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga va Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylovlar bo‘lib o‘tdi. 2005 yil 17 – 20 yanvar kunlari esa O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatiga saylovlar bo‘lib o‘tdi. 2005 yil 27 yanvarda O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi 2 palata: Qonunchilik palatasi (quyi palata) va Senat (yuqori palata)dan iborat qilib shakllantirildi. Qonunchilik palatasiga 120 nafar deputat saylandi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Spikeri qilib Erkin Xalilov saylandi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatga respublikaning har bir hududidan 6 nafardan, jami 84 senator saylandi. Konstitutsiyaning 77 – moddasiga muvofiq, Senatning 16 nafar a’zosi fan, san’at, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega bo‘lgan hamda alohida xizmat ko‘rsatgan eng obro‘li fuqarolar orasidan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlandi. Jami bo‘lib, Senat 100 ta senatordan iborat bo‘ladi. Senatning Raisi qilib Murod SHarifxo‘jaev saylandi. Milliy parlamentarizm rivoj topishining uchinchi davri Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining 2005 yil 28 yanvardagi qo‘shma majlisidan boshlanib, bunda yangi ikki palatali Oliy Majlis deputatlari va senatorlari amalda o‘z ishlariga kirishdilar. Mamlakatimiz qonun chiqaruvchilarining ana shu tarixiy anjumanida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov «Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh qilishdir», – degan dasturiy ma’ruza qilib, unda jamiyatimizni demokratlashtirish hamda yangilashning aniq va teran asoslantirilgan konsepsiyasini, shuningdek mamlakatimizni 2005 yilda va uzoq muddatli istiqbolda isloh etish hamda modernizatsiya qilishning asosiy vazifalarini ilgari surdi. 2009 yil 27 dekabr va 2010 yil 10 yanvar kunlari O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi, Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylovlar bo‘lib o‘tdi. 2010 yilning 20 – 22 yanvarida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining a’zolari saylandi. SHu yilning 22 yanvaridaO‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Spikeri qilib Dilorom G‘ofurjonovna Toshmuhamedova saylandi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi Spikerining o‘rinbosarlari qilib Baxtiyor YOqubov (O‘zbekiston Liberal – demokratik partiyasi fraksiyasining rahbari), Ulug‘bek Vafoev (O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi fraksiyasining rahbari), Ulug‘bek Muhammadiev (O‘zbekiston shakllantirildi. Qonunchilik palatasiga 120 nafar deputat saylandi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Spikeri qilib Erkin Xalilov saylandi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatga respublikaning har bir hududidan 6 nafardan, jami 84 senator saylandi. Konstitutsiyaning 77 – moddasiga muvofiq, Senatning 16 nafar a’zosi fan, san’at, adabiyot, ishlab chiqarish sohasida hamda davlat va jamiyat faoliyatining boshqa tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega bo‘lgan hamda alohida xizmat ko‘rsatgan eng obro‘li fuqarolar orasidan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tayinlandi. Jami bo‘lib, Senat 100 ta senatordan iborat bo‘ladi. Senatning Raisi qilib Murod SHarifxo‘jaev saylandi. Milliy parlamentarizm rivoj topishining uchinchi davri Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining 2005 yil 28 yanvardagi qo‘shma majlisidan boshlanib, bunda yangi ikki palatali Oliy Majlis deputatlari va senatorlari amalda o‘z ishlariga kirishdilar. Mamlakatimiz qonun chiqaruvchilarining ana shu tarixiy anjumanida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov «Bizning bosh maqsadimiz – jamiyatni demokratlashtirish va yangilash, mamlakatni modernizatsiya va isloh qilishdir», – degan dasturiy ma’ruza qilib, unda jamiyatimizni demokratlashtirish hamda yangilashning aniq va teran asoslantirilgan konsepsiyasini, shuningdek mamlakatimizni 2005 yilda va uzoq muddatli istiqbolda isloh etish hamda modernizatsiya qilishning asosiy vazifalarini ilgari surdi. 2009 yil 27 dekabr va 2010 yil 10 yanvar kunlari O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi, Xalq deputatlari viloyat, tuman va shahar Kengashlariga saylovlar bo‘lib o‘tdi. 2010 yilning 20 – 22 yanvarida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining a’zolari saylandi. SHu yilning 22 yanvaridaO‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining Spikeri qilib Dilorom G‘ofurjonovna Toshmuhamedova saylandi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi Spikerining o‘rinbosarlari qilib Baxtiyor YOqubov (O‘zbekiston Liberal – demokratik partiyasi fraksiyasining rahbari), Ulug‘bek Vafoev (O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi fraksiyasining rahbari), Ulug‘bek Muhammadiev (O‘zbekiston «Milliy tiklanish» demokratik partiyasi fraksiyasining rahbari), Ismoil Saifnazarov (O‘zbekiston «Adolat» sotsial – demokratik partiyasi fraksiyasining rahbari), Boriy Alixonov (O‘zbekiston ekologik harakatidan saylangan deputatlar guruhi rahbari) saylandi. «Milliy tiklanish» demokratik partiyasi fraksiyasining rahbari), Ismoil Saifnazarov (O‘zbekiston «Adolat» sotsial – demokratik partiyasi fraksiyasining rahbari), Boriy Alixonov (O‘zbekiston ekologik harakatidan saylangan deputatlar guruhi rahbari) saylandi.