Faoliyat xavfsizligini boshqarish tizimi

Yuklangan vaqt

2024-07-21

Yuklab olishlar soni

1

Sahifalar soni

21

Faytl hajmi

150,0 KB


Faoliyat xavfsizligini boshqarish tizimi Reja: 1. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish. 2. Mehnatni muhofaza qilishni boshqarish. 3. Tashkilotning mehnatni muhofaza qilish xizmatlari. 4. Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat va jamoatchilik nazorati. 1. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish deganda ko‘zda tutilgan natijalarga erishish “inson-muhit” tizimiga tashkiliy ta’sir qilishni tushunamiz. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish - bu obektni ongli ravishda bir holatdan (xavfli) boshqa bir (xavfsiz) holatga o‘tkazishdir. Bunda ob’ektiv ravishda iqtisodiy va texnik shartlarga amal qilish maqsadga muvofiqdir. Xavfsizlik talablarini o‘z vaqtida hisobga olish faqat texnik shartlargagina emas, balki iqtisodiy qarashlarga tayanadi. Boshqarish - bu shunday jarayonki, uni bir qancha bosqichlarga bo‘lish mumkin: 1. Obektning holatini tahlil qilish va baholash; 2. Boshqarishning maqsad va masalalarini amalga oshirish uchun tadbirlarni rejalashtirish va oldindan aniqlash; 3. Boshqaruvchi va boshqariladigan tizimlarni bevosita tashkil qilish; 4. Nazorat, ya’ni boshqarishni tashkil qilish ustidan kuzatish va tekshirish; 5. Tadbirlarning samaradorligini aniqlash; 6. Rag‘batlantirish, ya’ni boshqarish qatnashchilarini boshqaruv muammolarini muvaffaqiyatli hal qilishga undovchi ta’sir shakllari. HFXni boshqarish vositalarini quyidagi jihatlarga ajratish mumkin: fiziologik, psixologik, ijtimoiy, tibbiy, texnik, tashkiliy-operativ, huquqiy va Faoliyat xavfsizligini boshqarish tizimi Reja: 1. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish. 2. Mehnatni muhofaza qilishni boshqarish. 3. Tashkilotning mehnatni muhofaza qilish xizmatlari. 4. Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat va jamoatchilik nazorati. 1. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish deganda ko‘zda tutilgan natijalarga erishish “inson-muhit” tizimiga tashkiliy ta’sir qilishni tushunamiz. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish - bu obektni ongli ravishda bir holatdan (xavfli) boshqa bir (xavfsiz) holatga o‘tkazishdir. Bunda ob’ektiv ravishda iqtisodiy va texnik shartlarga amal qilish maqsadga muvofiqdir. Xavfsizlik talablarini o‘z vaqtida hisobga olish faqat texnik shartlargagina emas, balki iqtisodiy qarashlarga tayanadi. Boshqarish - bu shunday jarayonki, uni bir qancha bosqichlarga bo‘lish mumkin: 1. Obektning holatini tahlil qilish va baholash; 2. Boshqarishning maqsad va masalalarini amalga oshirish uchun tadbirlarni rejalashtirish va oldindan aniqlash; 3. Boshqaruvchi va boshqariladigan tizimlarni bevosita tashkil qilish; 4. Nazorat, ya’ni boshqarishni tashkil qilish ustidan kuzatish va tekshirish; 5. Tadbirlarning samaradorligini aniqlash; 6. Rag‘batlantirish, ya’ni boshqarish qatnashchilarini boshqaruv muammolarini muvaffaqiyatli hal qilishga undovchi ta’sir shakllari. HFXni boshqarish vositalarini quyidagi jihatlarga ajratish mumkin: fiziologik, psixologik, ijtimoiy, tibbiy, texnik, tashkiliy-operativ, huquqiy va 2 iqtisodiy, tarbiyaviy, ergonomik, ekologik, sanitar-gigiyenik; ommani o‘qitish; xavfsizlik madaniyatini tarbiyalash; kasbiy o‘qitish; kasbiy tanlash; boshqarish subektiga psixologik ta’sir qilish; dam olish va ishlash rejimlarini qulaylashtirish; kollektiv himoyalanishning texnik va tashkiliy vositalari; shaxsiy himoya vositalari; yengillik va kompensatsiya to‘lovlari tizimi va boshqalar. 2. Mehnatni muhofaza qilishni boshqarish. Mehnatni muhofaza qilishni davlat tomonidan boshqarish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, mehnatni muhofaza qilish sohasidagi maxsus vakolatli davlat organi, shuningdek mehnatni muhofaza qilish sohasida qonun hujjatlariga muvofiq ayrim vakolatlarga ega bo‘lgan boshqa davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi: - mehnatni muhofaza qilish sohasida yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlaydi; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat dasturlarini tasdiqlaydi va amalga oshiradi; - davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining, mahalliy davlat hokimiyati organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi faoliyati muvofiqlashtirilishini ta’minlaydi; - mehnat sharoitlarining davlat ekspertizasini o‘tkazish tartibini belgilaydi; - ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va kasb kasalliklarini tekshirish hamda hisobga olish tartibini belgilaydi; - tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish xizmatini tashkil etish tartibini belgilaydi; - mehnatni muhofaza qilish uchun ish beruvchi tomonidan mablag‘lar ajratish, shuningdek mehnatni muhofaza qilish jamg‘armalarini tuzish va ularning mablag‘laridan foydalanish tartibini belgilaydi; 2 iqtisodiy, tarbiyaviy, ergonomik, ekologik, sanitar-gigiyenik; ommani o‘qitish; xavfsizlik madaniyatini tarbiyalash; kasbiy o‘qitish; kasbiy tanlash; boshqarish subektiga psixologik ta’sir qilish; dam olish va ishlash rejimlarini qulaylashtirish; kollektiv himoyalanishning texnik va tashkiliy vositalari; shaxsiy himoya vositalari; yengillik va kompensatsiya to‘lovlari tizimi va boshqalar. 2. Mehnatni muhofaza qilishni boshqarish. Mehnatni muhofaza qilishni davlat tomonidan boshqarish O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, mehnatni muhofaza qilish sohasidagi maxsus vakolatli davlat organi, shuningdek mehnatni muhofaza qilish sohasida qonun hujjatlariga muvofiq ayrim vakolatlarga ega bo‘lgan boshqa davlat organlari tomonidan amalga oshiriladi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi: - mehnatni muhofaza qilish sohasida yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlaydi; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat dasturlarini tasdiqlaydi va amalga oshiradi; - davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining, mahalliy davlat hokimiyati organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi faoliyati muvofiqlashtirilishini ta’minlaydi; - mehnat sharoitlarining davlat ekspertizasini o‘tkazish tartibini belgilaydi; - ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va kasb kasalliklarini tekshirish hamda hisobga olish tartibini belgilaydi; - tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish xizmatini tashkil etish tartibini belgilaydi; - mehnatni muhofaza qilish uchun ish beruvchi tomonidan mablag‘lar ajratish, shuningdek mehnatni muhofaza qilish jamg‘armalarini tuzish va ularning mablag‘laridan foydalanish tartibini belgilaydi; 3 - mehnatni muhofaza qilish sohasida xalqaro hamkorlikni amalga oshiradi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi maxsus vakolatli davlat organining vakolatlari. O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi mehnatni muhofaza qilish sohasidagi maxsus vakolatli davlat organidir. O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi: - mehnatni muhofaza qilish sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshiradi; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat dasturlari va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; - mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlarni va normativ-huquqiy hujjatlarni o‘z vakolatlari doirasida ishlab chiqadi, kelishib oladi hamda tasdiqlaydi; - mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi, shu jumladan noqulay va alohida mehnat sharoitlarida ishlaganlik uchun xodimlarga imtiyozlar va kompensatsiyalar berilishi yuzasidan davlat nazorati hamda tekshiruvini amalga oshiradi; - mehnat sharoitlarining davlat ekspertizasi o‘tkazilishini ta’minlaydi; - davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari hamda boshqa tashkilotlar bilan mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha hamkorlik qiladi; - davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining, mahalliy davlat hokimiyati organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirib boradi; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozori professional ishtirokchilarining yagona reestrini O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda yuritadi; - mehnatni muhofaza qilishning holati monitoringini o‘tkazadi; 3 - mehnatni muhofaza qilish sohasida xalqaro hamkorlikni amalga oshiradi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi maxsus vakolatli davlat organining vakolatlari. O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi mehnatni muhofaza qilish sohasidagi maxsus vakolatli davlat organidir. O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi: - mehnatni muhofaza qilish sohasida yagona davlat siyosatini amalga oshiradi; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat dasturlari va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; - mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlarni va normativ-huquqiy hujjatlarni o‘z vakolatlari doirasida ishlab chiqadi, kelishib oladi hamda tasdiqlaydi; - mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi, shu jumladan noqulay va alohida mehnat sharoitlarida ishlaganlik uchun xodimlarga imtiyozlar va kompensatsiyalar berilishi yuzasidan davlat nazorati hamda tekshiruvini amalga oshiradi; - mehnat sharoitlarining davlat ekspertizasi o‘tkazilishini ta’minlaydi; - davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari hamda boshqa tashkilotlar bilan mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha hamkorlik qiladi; - davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining, mahalliy davlat hokimiyati organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirib boradi; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozori professional ishtirokchilarining yagona reestrini O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda yuritadi; - mehnatni muhofaza qilishning holati monitoringini o‘tkazadi; 4 - ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlarning sabablarini tahlil qiladi hamda bunday jarohatlanishlarning oldini olish bo‘yicha takliflar kiritadi; - ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning maxsus tekshiruvi o‘tkazilishini va hisobga olinishini ta’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi: - xodimlarning dastlabki tarzda (ishga kirayotganda) va davriy (mehnat faoliyati davomida) majburiy tibbiy ko‘riklarini o‘tkazish tartibini belgilaydi; - ishlab chiqarish muhiti omillarining zararliligi va xavfliligi, mehnat jarayonining og‘irligi va tig‘izligi ko‘rsatkichlari bo‘yicha sanitariya qoidalarini, normalarini va gigiena normativlarini belgilaydi; - mehnat sharoitlari noqulay ishlarda band bo‘lgan xodimlarga beriladigan sutni (shunga teng bo‘lgan boshqa oziq-ovqat mahsulotlarini), davolash- profilaktika oziq-ovqatini, gazlangan tuzli suvni (issiq sexlarda ishlovchilar uchun) berish normativlarini belgilaydi; - xodimni yengilroq ishga yoki noqulay ishlab chiqarish omillari ta’sirini istisno etadigan ishga o‘tkazish uchun tibbiy va boshqa ko‘rsatkichlar ro‘yxatini tasdiqlaydi; - xodim kasb kasalligiga chalingan deb gumon qilinganda uning mehnat sharoitlarining sanitariya-gigiena tavsifini tuzishga doir talablarni belgilaydi; - kasb kasalliklarini aniqlash va xodimlarning kasbga oid mehnat qobiliyatini yo‘qotganligi darajasini aniqlash uchun yo‘llanma berish tartibini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari. 4 - ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlarning sabablarini tahlil qiladi hamda bunday jarohatlanishlarning oldini olish bo‘yicha takliflar kiritadi; - ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning maxsus tekshiruvi o‘tkazilishini va hisobga olinishini ta’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi: - xodimlarning dastlabki tarzda (ishga kirayotganda) va davriy (mehnat faoliyati davomida) majburiy tibbiy ko‘riklarini o‘tkazish tartibini belgilaydi; - ishlab chiqarish muhiti omillarining zararliligi va xavfliligi, mehnat jarayonining og‘irligi va tig‘izligi ko‘rsatkichlari bo‘yicha sanitariya qoidalarini, normalarini va gigiena normativlarini belgilaydi; - mehnat sharoitlari noqulay ishlarda band bo‘lgan xodimlarga beriladigan sutni (shunga teng bo‘lgan boshqa oziq-ovqat mahsulotlarini), davolash- profilaktika oziq-ovqatini, gazlangan tuzli suvni (issiq sexlarda ishlovchilar uchun) berish normativlarini belgilaydi; - xodimni yengilroq ishga yoki noqulay ishlab chiqarish omillari ta’sirini istisno etadigan ishga o‘tkazish uchun tibbiy va boshqa ko‘rsatkichlar ro‘yxatini tasdiqlaydi; - xodim kasb kasalligiga chalingan deb gumon qilinganda uning mehnat sharoitlarining sanitariya-gigiena tavsifini tuzishga doir talablarni belgilaydi; - kasb kasalliklarini aniqlash va xodimlarning kasbga oid mehnat qobiliyatini yo‘qotganligi darajasini aniqlash uchun yo‘llanma berish tartibini belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari. 5 Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari o‘z vakolatlari doirasida: - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat dasturlarini va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; - mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlarni va normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqadi; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi tarmoq maqsadli va maxsus dasturlarni tasdiqlaydi hamda ularning amalga oshirilishini ta’minlaydi; - tizimidagi tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishini ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi; - tizimidagi tashkilotlarda ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning va xodimlar sog‘lig‘iga boshqacha shikast yetkazilishining tekshiruvdan o‘tkazilishi hamda hisobga olinishini tashkil etadi va ta’minlaydi; - tizimidagi tashkilotlar rahbarlari va mutaxassislarining mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha tayyorlanishi, qayta tayyorlanishi, malakasi oshirilishi va bilimlari tekshirilishini tashkil etadi. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari. Mahalliy davlat hokimiyati organlari: - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat dasturlarini va boshqa dasturlarni amalga oshirishda ishtirok etadi; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi hududiy dasturlarni tasdiqlaydi va amalga oshiradi; - davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari tegishli hududiy bo‘linmalarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirib boradi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 5 Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari o‘z vakolatlari doirasida: - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat dasturlarini va boshqa dasturlarni ishlab chiqish hamda amalga oshirishda ishtirok etadi; - mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlarni va normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqadi; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi tarmoq maqsadli va maxsus dasturlarni tasdiqlaydi hamda ularning amalga oshirilishini ta’minlaydi; - tizimidagi tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishini ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi; - tizimidagi tashkilotlarda ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarning va xodimlar sog‘lig‘iga boshqacha shikast yetkazilishining tekshiruvdan o‘tkazilishi hamda hisobga olinishini tashkil etadi va ta’minlaydi; - tizimidagi tashkilotlar rahbarlari va mutaxassislarining mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha tayyorlanishi, qayta tayyorlanishi, malakasi oshirilishi va bilimlari tekshirilishini tashkil etadi. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari. Mahalliy davlat hokimiyati organlari: - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat dasturlarini va boshqa dasturlarni amalga oshirishda ishtirok etadi; - mehnatni muhofaza qilish sohasidagi hududiy dasturlarni tasdiqlaydi va amalga oshiradi; - davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari tegishli hududiy bo‘linmalarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi faoliyatini muvofiqlashtirib boradi. Mahalliy davlat hokimiyati organlari qonun hujjatlariga muvofiq boshqa vakolatlarni ham amalga oshirishi mumkin. 6 3. Tashkilotning mehnatni muhofaza qilish xizmatlari. Zamonaviy ishlab chiqarishning murakkabligi mehnatni muhofaza qilishga kompleks yondashishni talab qiladi. Bunday sharoitda korxona va tashkilotlarda quyidagi vazifalarni hal qiladi: - mehnatni muhofaza qilish masalalari bo'yicha ishchilarni o'qitish; - ishlab chiqarish uskunalarining xavfsizligini ta'minlash; - binolar va inshootlarning xavfsizligini ta'minlash; - ishchilarni shaxsiy himoya vositalari bilan ta'minlash; - optimal ish va dam olish rejimlarini ta'minlash; - ishlab chiqarish jarayonlarining xavfsizligini ta'minlash; - mehnat sharoitlarini normallashtirish va boshqalar. Ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshiruvchi, xodimlarining soni ellik kishi va undan ortiq bo‘lgan har bir tashkilotda mehnatni muhofaza qilish talablariga rioya etilishini ta’minlash, ularning bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshirish maqsadida mehnatni muhofaza qilish xizmati tashkil etiladi yoki mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha tegishli tayyorgarlikka ega bo‘lgan mutaxassis lavozimi joriy etiladi. Ellikta va undan ortiq transport vositasi mavjud bo‘lgan tashkilotda yo‘l harakati xavfsizligi xizmati ham tashkil etiladi yoki yo‘l harakati xavfsizligi bo‘yicha mutaxassis lavozimi joriy etiladi. Xodimlarining soni ellik nafardan kam bo‘lgan tashkilotda mehnatni muhofaza qilish xizmatini tashkil etish yoki mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha mutaxassis lavozimini joriy etish to‘g‘risidagi qaror ish beruvchi tomonidan mazkur tashkilot faoliyatining o‘ziga xos xususiyati hisobga olingan holda qabul qilinadi. Mehnatni muhofaza qilish xizmati va yo‘l harakati xavfsizligi xizmati tashkilotning mustaqil tarkibiy bo‘linmalari bo‘lib, ular bevosita tashkilot rahbariga bo‘ysinadi. Mehnatni muhofaza qilish xizmati mutaxassislari mehnatni muhofaza qilish qoidalari va normalariga barcha xodimlar tomonidan rioya etilishini nazorat qilish, tarkibiy bo‘linmalarning rahbarlariga aniqlangan qoidabuzarliklarni bartaraf etish 6 3. Tashkilotning mehnatni muhofaza qilish xizmatlari. Zamonaviy ishlab chiqarishning murakkabligi mehnatni muhofaza qilishga kompleks yondashishni talab qiladi. Bunday sharoitda korxona va tashkilotlarda quyidagi vazifalarni hal qiladi: - mehnatni muhofaza qilish masalalari bo'yicha ishchilarni o'qitish; - ishlab chiqarish uskunalarining xavfsizligini ta'minlash; - binolar va inshootlarning xavfsizligini ta'minlash; - ishchilarni shaxsiy himoya vositalari bilan ta'minlash; - optimal ish va dam olish rejimlarini ta'minlash; - ishlab chiqarish jarayonlarining xavfsizligini ta'minlash; - mehnat sharoitlarini normallashtirish va boshqalar. Ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshiruvchi, xodimlarining soni ellik kishi va undan ortiq bo‘lgan har bir tashkilotda mehnatni muhofaza qilish talablariga rioya etilishini ta’minlash, ularning bajarilishi ustidan nazoratni amalga oshirish maqsadida mehnatni muhofaza qilish xizmati tashkil etiladi yoki mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha tegishli tayyorgarlikka ega bo‘lgan mutaxassis lavozimi joriy etiladi. Ellikta va undan ortiq transport vositasi mavjud bo‘lgan tashkilotda yo‘l harakati xavfsizligi xizmati ham tashkil etiladi yoki yo‘l harakati xavfsizligi bo‘yicha mutaxassis lavozimi joriy etiladi. Xodimlarining soni ellik nafardan kam bo‘lgan tashkilotda mehnatni muhofaza qilish xizmatini tashkil etish yoki mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha mutaxassis lavozimini joriy etish to‘g‘risidagi qaror ish beruvchi tomonidan mazkur tashkilot faoliyatining o‘ziga xos xususiyati hisobga olingan holda qabul qilinadi. Mehnatni muhofaza qilish xizmati va yo‘l harakati xavfsizligi xizmati tashkilotning mustaqil tarkibiy bo‘linmalari bo‘lib, ular bevosita tashkilot rahbariga bo‘ysinadi. Mehnatni muhofaza qilish xizmati mutaxassislari mehnatni muhofaza qilish qoidalari va normalariga barcha xodimlar tomonidan rioya etilishini nazorat qilish, tarkibiy bo‘linmalarning rahbarlariga aniqlangan qoidabuzarliklarni bartaraf etish 7 to‘g‘risida ijro etilishi majburiy bo‘lgan ko‘rsatmalar berish, shuningdek mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar va normativ-huquqiy hujjatlar talablarini buzayotgan shaxslarni javobgarlikka tortish to‘g‘risida tashkilot rahbariga taqdimnomalar kiritish huquqiga ega. Mehnatni muhofaza qilish xizmatining vazifalari mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilari tomonidan shartnoma asosida amalga oshirilishi mumkin. Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilari. Mehnatni muhofaza qilish sohasida shartnoma asosida xizmatlar ko‘rsatuvchi yuridik shaxslar mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilaridir. Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilari: tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish xizmatining vazifalarini amalga oshirishi; ish o‘rinlarining mehnat sharoitlari bo‘yicha attestatsiyasini o‘tkazishi; mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha mutaxassislarni qayta tayyorlashi va ularning malakasini oshirishi; tashkilotda mehnatning muhofaza qilinishini boshqarish tizimi auditini o‘tkazishi mumkin. Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilariga va ular tomonidan xizmatlar bajarilishiga doir talablar, shuningdek ularning yagona reestrini yuritish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining auditi. Tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining auditi mehnatni muhofaza qilish tizimining holatini baholash bo‘lib, ushbu audit ish beruvchining qaroriga binoan o‘tkaziladi va quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 7 to‘g‘risida ijro etilishi majburiy bo‘lgan ko‘rsatmalar berish, shuningdek mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar va normativ-huquqiy hujjatlar talablarini buzayotgan shaxslarni javobgarlikka tortish to‘g‘risida tashkilot rahbariga taqdimnomalar kiritish huquqiga ega. Mehnatni muhofaza qilish xizmatining vazifalari mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilari tomonidan shartnoma asosida amalga oshirilishi mumkin. Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilari. Mehnatni muhofaza qilish sohasida shartnoma asosida xizmatlar ko‘rsatuvchi yuridik shaxslar mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilaridir. Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilari: tashkilotlarda mehnatni muhofaza qilish xizmatining vazifalarini amalga oshirishi; ish o‘rinlarining mehnat sharoitlari bo‘yicha attestatsiyasini o‘tkazishi; mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha mutaxassislarni qayta tayyorlashi va ularning malakasini oshirishi; tashkilotda mehnatning muhofaza qilinishini boshqarish tizimi auditini o‘tkazishi mumkin. Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilariga va ular tomonidan xizmatlar bajarilishiga doir talablar, shuningdek ularning yagona reestrini yuritish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining auditi. Tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining auditi mehnatni muhofaza qilish tizimining holatini baholash bo‘lib, ushbu audit ish beruvchining qaroriga binoan o‘tkaziladi va quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 8 - tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar va normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiqligini aniqlash; - mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining ishlashi sifatini, ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar va kasb kasalliklarining oldini olishga, darajasini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar samaradorligini baholash; - aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etishga, ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar va kasb kasalliklarining oldini olishga qaratilgan takliflar hamda tavsiyalar ishlab chiqish. Tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining auditi mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilari tomonidan shartnoma asosida amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish korxonalarida mehnat muhofazasiga doir ishlar tashkiliy- texnik tadbirlarning kompleks rejasi asosida amalga oshiriladi. Bu tadbirlarni korxona ma’muriyati mahalliy kasaba uyushmasi qo‘mitasi bilan birgalikda ishlab chiqadi. Kompleks reja yillik, besh yillik yoki ko‘p yillik rejalardan tashkil topadi. Bunda fan va texnikaning mehnat muhofazasi sohasida erishgan yutuqlari hamda korxonaning rivojlanish istiqbollari hisobga olinadi. Ishning bajarilishini nazorat qilish xavfsizlik yo‘llari bo‘yicha muhandis zimmasiga, uni amalga oshirishga javobgarlik esa korxona sehlari, bo‘limlari, bo‘linmalari boshliqlari zimmasiga yuklatiladi. Korxonalar ma’muriyati va muhandis-texnik xodimlarning asosiy vazifalari mehnat haqidagi qonunlar majmui hamda “Xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalari” bilan belgilanadi. Ishlab chiqarishda shikastlanish va kasb kasalliklarini kamaytirish hamda ularning oldini olishga oid mehnat muhofazasi bo‘yicha ishlarni amalga oshirish, tadbirlariga umumiy rahbarlik hamda bu ishga javobgarlik korxona rahbari uning o‘rinbosari-bosh muhandis zimmasiga yuklatiladi. Korxona rahbarining majburiyatlari: 8 - tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar va normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiqligini aniqlash; - mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining ishlashi sifatini, ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar va kasb kasalliklarining oldini olishga, darajasini kamaytirishga qaratilgan tadbirlar samaradorligini baholash; - aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etishga, ishlab chiqarishdagi jarohatlanishlar va kasb kasalliklarining oldini olishga qaratilgan takliflar hamda tavsiyalar ishlab chiqish. Tashkilotda mehnatni muhofaza qilishni boshqarish tizimining auditi mehnatni muhofaza qilish sohasidagi xizmatlar bozorining professional ishtirokchilari tomonidan shartnoma asosida amalga oshiriladi. Ishlab chiqarish korxonalarida mehnat muhofazasiga doir ishlar tashkiliy- texnik tadbirlarning kompleks rejasi asosida amalga oshiriladi. Bu tadbirlarni korxona ma’muriyati mahalliy kasaba uyushmasi qo‘mitasi bilan birgalikda ishlab chiqadi. Kompleks reja yillik, besh yillik yoki ko‘p yillik rejalardan tashkil topadi. Bunda fan va texnikaning mehnat muhofazasi sohasida erishgan yutuqlari hamda korxonaning rivojlanish istiqbollari hisobga olinadi. Ishning bajarilishini nazorat qilish xavfsizlik yo‘llari bo‘yicha muhandis zimmasiga, uni amalga oshirishga javobgarlik esa korxona sehlari, bo‘limlari, bo‘linmalari boshliqlari zimmasiga yuklatiladi. Korxonalar ma’muriyati va muhandis-texnik xodimlarning asosiy vazifalari mehnat haqidagi qonunlar majmui hamda “Xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalari” bilan belgilanadi. Ishlab chiqarishda shikastlanish va kasb kasalliklarini kamaytirish hamda ularning oldini olishga oid mehnat muhofazasi bo‘yicha ishlarni amalga oshirish, tadbirlariga umumiy rahbarlik hamda bu ishga javobgarlik korxona rahbari uning o‘rinbosari-bosh muhandis zimmasiga yuklatiladi. Korxona rahbarining majburiyatlari: 9 - ishlab chiqarishda shikastlanish va kasb kasalliklarining oldini oluvchi tashkiliy texnik tadbirlarni rejalashtirishga; - ana shu tadbirlar uchun o‘z vaqtida mablag‘ ajratishga va ularni o‘tkazishga doir ro’yxatlarni tasdiqlashga hamda mehnat sharoitini mustahkamlash va sog‘lomlashtirish uchun ajratilgan mablag‘ning to‘g‘ri sarflanishini nazorat qilib borishga; - mehnat muhofazasiga doir jamoa shartnomalari va bitimlarining bajarilishini taminlashga; - mehnat va dam olish tartibi, ayollar hamda o‘smirlar mehnatini muhofaza qilish haqidagi qonunlarga amal qilishga; - kasaba uyushmasi texnik nazoratchilari va jamoatchi nazoratchilar hamda mahalliy kasaba uyushmasi qo‘mitasi komissiyasining mehnat muhofazasiga doir buyruqlarini bajarishga; - ishlar va kasblarning ayrim turlari uchun xavfsizlik yo‘llari bo‘yicha yo‘riqnomalarni tasdiqlashga; - ishchi-xizmatchilarni o‘z vaqtida amaldagi me’yorlarga muvofiq maxsus kiyim, poyafzal, yakka tartibdagi himoya vositalari va maxsus oziq-ovqatlar bilan taminlashga majbur. Bosh muhandis: - hamma sexlar va bo‘linmalar boshliqlarining xavfsizlik yo‘llari hamda ishlab chiqarish sanitariyasiga doir qonun chiqaruvchi me’yorlar va qoidalarni bajarishlarini muntazam ravishda nazorat qilib borish; - amaldagi xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalari hamda mavjud ishlab chiqarish sharoitiga muvofiq, kasblar va ishlar turlari bo‘yicha xavfsiz ishlash yo‘llari hamda usullariga doir yo‘riqnomalarni ishlab chiqarishga qo‘llanishiga rahbarlik qilish; - xavfsiz ishlash usullari, yo‘l-yo‘riqlarini o‘rganish yuzasidan o‘quv ishlari olib borilishini nazorat qilish; - ishchilarning dastlabki va davriy tibbiy ko‘riklardan o‘tkazilishini nazorat qilish; 9 - ishlab chiqarishda shikastlanish va kasb kasalliklarining oldini oluvchi tashkiliy texnik tadbirlarni rejalashtirishga; - ana shu tadbirlar uchun o‘z vaqtida mablag‘ ajratishga va ularni o‘tkazishga doir ro’yxatlarni tasdiqlashga hamda mehnat sharoitini mustahkamlash va sog‘lomlashtirish uchun ajratilgan mablag‘ning to‘g‘ri sarflanishini nazorat qilib borishga; - mehnat muhofazasiga doir jamoa shartnomalari va bitimlarining bajarilishini taminlashga; - mehnat va dam olish tartibi, ayollar hamda o‘smirlar mehnatini muhofaza qilish haqidagi qonunlarga amal qilishga; - kasaba uyushmasi texnik nazoratchilari va jamoatchi nazoratchilar hamda mahalliy kasaba uyushmasi qo‘mitasi komissiyasining mehnat muhofazasiga doir buyruqlarini bajarishga; - ishlar va kasblarning ayrim turlari uchun xavfsizlik yo‘llari bo‘yicha yo‘riqnomalarni tasdiqlashga; - ishchi-xizmatchilarni o‘z vaqtida amaldagi me’yorlarga muvofiq maxsus kiyim, poyafzal, yakka tartibdagi himoya vositalari va maxsus oziq-ovqatlar bilan taminlashga majbur. Bosh muhandis: - hamma sexlar va bo‘linmalar boshliqlarining xavfsizlik yo‘llari hamda ishlab chiqarish sanitariyasiga doir qonun chiqaruvchi me’yorlar va qoidalarni bajarishlarini muntazam ravishda nazorat qilib borish; - amaldagi xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasi qoidalari hamda mavjud ishlab chiqarish sharoitiga muvofiq, kasblar va ishlar turlari bo‘yicha xavfsiz ishlash yo‘llari hamda usullariga doir yo‘riqnomalarni ishlab chiqarishga qo‘llanishiga rahbarlik qilish; - xavfsiz ishlash usullari, yo‘l-yo‘riqlarini o‘rganish yuzasidan o‘quv ishlari olib borilishini nazorat qilish; - ishchilarning dastlabki va davriy tibbiy ko‘riklardan o‘tkazilishini nazorat qilish; 10 - xavfsiz ishlash usullarining ommaviy tadbiq qilinishi, xavfsizlik xonalarida ma’ruzalar, suhbatlar o‘tkazilishi, xavfsizlik yo‘llariga oid plakatlar va ogohlantiruvchi yozuvlar tayyorlanishini nazorat qilish; - kasaba uyushmasi tashkiloti bilan birgalikda mehnat muhofazasi, xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasiga oid ishlarning holatini tekshirish hamda mehnat muhofazasi yuzasidan qabul qilingan qarorlarning ishchilar tomonidan bajarilishini nazorat qilish; - zamonaviy tuzilishdagi to‘siq texnikasi, sermehnat jarayonlarni avtomatlashtirish, shamollatish va sanitariya-maishiy uskunalarni joriy etish; - mehnat muhofazasi, ishlab chiqarish madaniyati va texnik estetika bo‘yicha tajriba almashish ishiga rahbarlik qilish; - ishchilarga o‘z vaqtida sifatli korjoma, maxsus poyafzal va yakka tartibdagi himoya vositalari berilishini nazorat qilish; - xavfsizlik yo‘llari, ishlab chiqarish sanitariyasiga doir amaldagi qoidalarga, kasaba uyushmasi texnik nazoratchisi va jamoatchi nazoratchilarning mehnat muhofazasiga doir buyruqlarga amal qilinishini nazorat etish; - belgilangan muddatlarda ishlab chiqarishda ro‘y bergan shikastlanish to‘g‘risidagi hisobotlarni, mehnat sharoitini sog‘lamlashtirishga ajratilgan mablag‘larning sarflanishini nazorat qiladi. Bosh mexanik, energetik: - binolar inshootlar, energotizmlar, turli uskunalarni profilaktik ko‘zdan kechirish va reja asosida tuzatishlarning to‘g‘ri tashkil etilishi hamda o‘z vaqtida o‘tkazilishiga, shuningdek, tuzatish ishlarining xavfsiz bajarilishiga; - kranlar va boshqa turdagi yuk ko‘tarish mexanizmlari hamda dastgohlari, mexanik uskunalardan bosim ostida ishlaydigan bak, suv isitish qozonlari, apparatlar, idishlar hamda uskunalarni o‘z vaqtida texnik tekshiruvdan o‘tkazilishiga; - nomenklaturadagi tadbirlarga doir bitimga muvofiq mehnat muhofazasiga oid tashkiliy-texnik tadbirlarning o‘z vaqtida amalga oshirilishiga javobgarlik; 10 - xavfsiz ishlash usullarining ommaviy tadbiq qilinishi, xavfsizlik xonalarida ma’ruzalar, suhbatlar o‘tkazilishi, xavfsizlik yo‘llariga oid plakatlar va ogohlantiruvchi yozuvlar tayyorlanishini nazorat qilish; - kasaba uyushmasi tashkiloti bilan birgalikda mehnat muhofazasi, xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasiga oid ishlarning holatini tekshirish hamda mehnat muhofazasi yuzasidan qabul qilingan qarorlarning ishchilar tomonidan bajarilishini nazorat qilish; - zamonaviy tuzilishdagi to‘siq texnikasi, sermehnat jarayonlarni avtomatlashtirish, shamollatish va sanitariya-maishiy uskunalarni joriy etish; - mehnat muhofazasi, ishlab chiqarish madaniyati va texnik estetika bo‘yicha tajriba almashish ishiga rahbarlik qilish; - ishchilarga o‘z vaqtida sifatli korjoma, maxsus poyafzal va yakka tartibdagi himoya vositalari berilishini nazorat qilish; - xavfsizlik yo‘llari, ishlab chiqarish sanitariyasiga doir amaldagi qoidalarga, kasaba uyushmasi texnik nazoratchisi va jamoatchi nazoratchilarning mehnat muhofazasiga doir buyruqlarga amal qilinishini nazorat etish; - belgilangan muddatlarda ishlab chiqarishda ro‘y bergan shikastlanish to‘g‘risidagi hisobotlarni, mehnat sharoitini sog‘lamlashtirishga ajratilgan mablag‘larning sarflanishini nazorat qiladi. Bosh mexanik, energetik: - binolar inshootlar, energotizmlar, turli uskunalarni profilaktik ko‘zdan kechirish va reja asosida tuzatishlarning to‘g‘ri tashkil etilishi hamda o‘z vaqtida o‘tkazilishiga, shuningdek, tuzatish ishlarining xavfsiz bajarilishiga; - kranlar va boshqa turdagi yuk ko‘tarish mexanizmlari hamda dastgohlari, mexanik uskunalardan bosim ostida ishlaydigan bak, suv isitish qozonlari, apparatlar, idishlar hamda uskunalarni o‘z vaqtida texnik tekshiruvdan o‘tkazilishiga; - nomenklaturadagi tadbirlarga doir bitimga muvofiq mehnat muhofazasiga oid tashkiliy-texnik tadbirlarning o‘z vaqtida amalga oshirilishiga javobgarlik; 11 - elektr jihozlari, kuch va yoritish elektr tarmoqlari, elektr taqsimlash uskunalari, yashindan himoyalagichning soz holatda bo‘lishini muntazam nazorat qilishga; - shamollatish qurilmalari va isitish tizimlarining tegishli holatda bo‘lishini nazorat qilishga mas’ul. Seh boshliqlari, ustalar: - ishchilarning mehnat muhofazasi, xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasiga doir qoida hamda me’yorlarga amal qilishlarini taminlashga, xavfli va zararli mehnat sharoiti bilan bog‘liq ishlarni bajarishda ehtiyotkorlik choralarining bajarilishini nazorat qilishga; - mehnat muhofazasi, xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasiga doir amaldagi qoidalar hamda me’yorlarga muvofiq, xavfsiz ishlash yo‘llari va usullari yuzasidan yo‘riqnomalar ishlab chiqarishda qatnashishga; - barcha ishchilarga xavfsiz ishlash yo‘llari va usullarini o‘rgatishga, shuningdek, o‘z tasarrufidagi bo‘linma ishchilariga xavfsizlik bo‘yicha yo‘riqnomalar berishga majbur. Mehnat muhofazasi, xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasiga doir ishlarni tashkil qilishga javobgar bo‘lgan mehnat muhofazasi muhandisi zimmasiga quyidagi vazifalar yuklatilgan: - boshlang‘ich yo‘l-yo‘riqlarni berish; - amaldagi qonunlarning, vazirliklar va idoralarning qarorlari hamda farmoyishlarining, shuningdek, xavfsizlik yo‘llariga doir qoida va me’yorlarning sexlar, bo‘limlar rahbarlari tomonidan bajarilishini nazorat qilish; - yo‘riqnomalar ishlab chiqishda qatnashish hamda ularning to‘g‘ri qo‘llanilishini tekshirish; - buyruq va farmoyishlar loyihalarini tayyorlash; - mehnat sharoitini yaxshilashga doir tadbirlar ishlab chiqish, tashkiliy- texnik tadbirlar rejalari loyihalarini ishlab chiqish va ularning bajarilishini nazorat qilish; 11 - elektr jihozlari, kuch va yoritish elektr tarmoqlari, elektr taqsimlash uskunalari, yashindan himoyalagichning soz holatda bo‘lishini muntazam nazorat qilishga; - shamollatish qurilmalari va isitish tizimlarining tegishli holatda bo‘lishini nazorat qilishga mas’ul. Seh boshliqlari, ustalar: - ishchilarning mehnat muhofazasi, xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasiga doir qoida hamda me’yorlarga amal qilishlarini taminlashga, xavfli va zararli mehnat sharoiti bilan bog‘liq ishlarni bajarishda ehtiyotkorlik choralarining bajarilishini nazorat qilishga; - mehnat muhofazasi, xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasiga doir amaldagi qoidalar hamda me’yorlarga muvofiq, xavfsiz ishlash yo‘llari va usullari yuzasidan yo‘riqnomalar ishlab chiqarishda qatnashishga; - barcha ishchilarga xavfsiz ishlash yo‘llari va usullarini o‘rgatishga, shuningdek, o‘z tasarrufidagi bo‘linma ishchilariga xavfsizlik bo‘yicha yo‘riqnomalar berishga majbur. Mehnat muhofazasi, xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasiga doir ishlarni tashkil qilishga javobgar bo‘lgan mehnat muhofazasi muhandisi zimmasiga quyidagi vazifalar yuklatilgan: - boshlang‘ich yo‘l-yo‘riqlarni berish; - amaldagi qonunlarning, vazirliklar va idoralarning qarorlari hamda farmoyishlarining, shuningdek, xavfsizlik yo‘llariga doir qoida va me’yorlarning sexlar, bo‘limlar rahbarlari tomonidan bajarilishini nazorat qilish; - yo‘riqnomalar ishlab chiqishda qatnashish hamda ularning to‘g‘ri qo‘llanilishini tekshirish; - buyruq va farmoyishlar loyihalarini tayyorlash; - mehnat sharoitini yaxshilashga doir tadbirlar ishlab chiqish, tashkiliy- texnik tadbirlar rejalari loyihalarini ishlab chiqish va ularning bajarilishini nazorat qilish; 12 - mehnat muhofazasi va xavfsizlik yo‘llariga oid mukammal to‘siqlar va saqlovchi uskunalarni ishlab chiqishda ilmiy-tekshirish institutlari va ilg‘or korxonalarning shu sohadagi takliflarini ishlab chiqarishga joriy etishda qatnashish; - korxonani qishki va yozgi sharoitda ishlashga tayyorlash tadbirlarini ishlab chiqishda qatnashish hamda ularning amalga oshirilishini nazorat qilish; - jamoa shartnomasida ko‘zda tutilgan mehnat sharoitlarini sog‘lomlashtirish va yengillashtirish tadbirlarini bajarilishini tekshirish; - binolar, uskunalar, apparatlar, uskunalarni qurish, qayta qurish, kapital tuzatish loyihalarini ko‘rib chiquvchi va ularni foydalanishga qabul qilib oluvchi komissiyalarda qatnashish; - ishchilarga yo‘l-yo‘riq berish hamda muhandis-texnik xodimlar va ishchilarning xavfsizlik yo‘llari kursida o‘qitilishini tashkil etish; - dastlabki va davriy tibbiy tekshiruvlarning o‘z vaqtida o‘tkazilishini nazorat qilish; - ish xonalaridagi ko‘rinadigan joylarga mehnat muhofazasi, xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasiga doir amaldagi hamma qarorlar, qoida va me’yorlardan bir nusxadan olib qo‘yish; - xavfsizlik yo‘llari xonalarini jihozlash, xavfsizlik yo‘llariga doir stendlar tashkil etish, plakatlar va ogohlantiruvchi yozuvlarni osib qo‘yish; - ishlab chiqarish bilan bog‘liq ko‘ngilsiz hodisalarning ro‘y berish sabablarini tekshirishda qatnashish hamda ularni bartaraf etish, oldini olish tadbirlarini ishlab chiqish; - ishlab chiqarish bilan bog‘liq ko‘ngilsiz hodisalarni hisobga olib va qayd qilib borish, ishlab chiqarishda shikastlanishlarni tahlil qilish; - xavfsizlik yo‘llari ishlarini yaxshi yo‘lga qo‘ygan xodimlarni taqdirlash hamda xavfsizlik yo‘llari talablari va qoidalarini buzganlarni qonunda belgilangan tartibda javobgarlikka tortish to‘g‘risida korxona rahbariyatiga takliflar berish. Mehnatni muhofaza qilish holati ustidan uch bosqichli nazoratni o‘tkazish va tashkil qilish uslubiyati: 12 - mehnat muhofazasi va xavfsizlik yo‘llariga oid mukammal to‘siqlar va saqlovchi uskunalarni ishlab chiqishda ilmiy-tekshirish institutlari va ilg‘or korxonalarning shu sohadagi takliflarini ishlab chiqarishga joriy etishda qatnashish; - korxonani qishki va yozgi sharoitda ishlashga tayyorlash tadbirlarini ishlab chiqishda qatnashish hamda ularning amalga oshirilishini nazorat qilish; - jamoa shartnomasida ko‘zda tutilgan mehnat sharoitlarini sog‘lomlashtirish va yengillashtirish tadbirlarini bajarilishini tekshirish; - binolar, uskunalar, apparatlar, uskunalarni qurish, qayta qurish, kapital tuzatish loyihalarini ko‘rib chiquvchi va ularni foydalanishga qabul qilib oluvchi komissiyalarda qatnashish; - ishchilarga yo‘l-yo‘riq berish hamda muhandis-texnik xodimlar va ishchilarning xavfsizlik yo‘llari kursida o‘qitilishini tashkil etish; - dastlabki va davriy tibbiy tekshiruvlarning o‘z vaqtida o‘tkazilishini nazorat qilish; - ish xonalaridagi ko‘rinadigan joylarga mehnat muhofazasi, xavfsizlik yo‘llari va ishlab chiqarish sanitariyasiga doir amaldagi hamma qarorlar, qoida va me’yorlardan bir nusxadan olib qo‘yish; - xavfsizlik yo‘llari xonalarini jihozlash, xavfsizlik yo‘llariga doir stendlar tashkil etish, plakatlar va ogohlantiruvchi yozuvlarni osib qo‘yish; - ishlab chiqarish bilan bog‘liq ko‘ngilsiz hodisalarning ro‘y berish sabablarini tekshirishda qatnashish hamda ularni bartaraf etish, oldini olish tadbirlarini ishlab chiqish; - ishlab chiqarish bilan bog‘liq ko‘ngilsiz hodisalarni hisobga olib va qayd qilib borish, ishlab chiqarishda shikastlanishlarni tahlil qilish; - xavfsizlik yo‘llari ishlarini yaxshi yo‘lga qo‘ygan xodimlarni taqdirlash hamda xavfsizlik yo‘llari talablari va qoidalarini buzganlarni qonunda belgilangan tartibda javobgarlikka tortish to‘g‘risida korxona rahbariyatiga takliflar berish. Mehnatni muhofaza qilish holati ustidan uch bosqichli nazoratni o‘tkazish va tashkil qilish uslubiyati: 13 Mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi boshqaruvi tizimidagi uch bosqichli ma’muriy-jamoat nazorati tashkilot, muassasalarning, mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, ma’muriyati va kasaba uyushma qo‘mitalarining ish joyidagi muassasalaridagi mehnat sharoitlari va xavfsizligi holati ustidan, shuningdek barcha xizmatlar, mansabdor shaxslar va xodimlar tomonidan mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi bo‘yicha qonun xujjatlari, mehnat xavfsizligi andozalari, qoidalar, me’yorlar, normalar va boshqa texnik-me’yoriy xujjatlarning talablariga rioya etishlarini nazorat qilishning asosiy shakli hisoblanadi. Uch bosqichli nazorat muassasa rahbarlari va muxandis-texnik xodim- larning lavozim vazifalariga muvofiq ma’muriy nazoratini, shuningdek jamoat nazoratini o‘tkazishni istisno etmaydi. Muassasa tuzilmasi va uning bo‘limalari ko‘lamiga qarab mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi holati ustidan uch bosqichli nazorat: birinchi bosqichda – muassasada, smena yoki brigadada; ikkinchi bosqichda - muassasada, bo‘linmada yoki laboratoriyada; uchinchi bosqichda - butun muassasada o‘tkaziladi. Muassasaning uch bosqichli nazorat ob’ektlariga daxldorligi muassasa ma’muriyati va kasaba uyushma qo‘mitasi tomonidan o‘rnatiladi. Uch bosqichli nazoratni tashkil qilishga rahbarlikni muassasa rahbari va kasaba uyushma qo‘mitasining raisi amalga oshiradi. Nazoratning birinchi bosqichi muassasa rahbari va mehnat muhofazasi bo‘yicha vakil tomonidan har ish kunining boshlanishida, zarur bo‘lganida esa (yuqori xavfga ega ishlar va hokazo) - ish kuni mobaynida ham amalga oshiriladi. Izoh: Tekshirish davomida aniqlangan kamchiliklar va buzilishlarni bartaraf etish tadbirlari, bajarish muddati va mas’ul shaxslar belgilanadi. Nazoratning ikkinchi bosqichi muassasa boshlig‘i va muassasaning mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi bo‘yicha katta vakili rahbarligidagi komissiya tomonidan oyiga kamida ikki marta o‘tkaziladi. Komissiya tarkibiga muassasaning texnika xizmatlari rahbarlari (vakillari), 13 Mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi boshqaruvi tizimidagi uch bosqichli ma’muriy-jamoat nazorati tashkilot, muassasalarning, mulkchilik shaklidan qat’iy nazar, ma’muriyati va kasaba uyushma qo‘mitalarining ish joyidagi muassasalaridagi mehnat sharoitlari va xavfsizligi holati ustidan, shuningdek barcha xizmatlar, mansabdor shaxslar va xodimlar tomonidan mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi bo‘yicha qonun xujjatlari, mehnat xavfsizligi andozalari, qoidalar, me’yorlar, normalar va boshqa texnik-me’yoriy xujjatlarning talablariga rioya etishlarini nazorat qilishning asosiy shakli hisoblanadi. Uch bosqichli nazorat muassasa rahbarlari va muxandis-texnik xodim- larning lavozim vazifalariga muvofiq ma’muriy nazoratini, shuningdek jamoat nazoratini o‘tkazishni istisno etmaydi. Muassasa tuzilmasi va uning bo‘limalari ko‘lamiga qarab mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi holati ustidan uch bosqichli nazorat: birinchi bosqichda – muassasada, smena yoki brigadada; ikkinchi bosqichda - muassasada, bo‘linmada yoki laboratoriyada; uchinchi bosqichda - butun muassasada o‘tkaziladi. Muassasaning uch bosqichli nazorat ob’ektlariga daxldorligi muassasa ma’muriyati va kasaba uyushma qo‘mitasi tomonidan o‘rnatiladi. Uch bosqichli nazoratni tashkil qilishga rahbarlikni muassasa rahbari va kasaba uyushma qo‘mitasining raisi amalga oshiradi. Nazoratning birinchi bosqichi muassasa rahbari va mehnat muhofazasi bo‘yicha vakil tomonidan har ish kunining boshlanishida, zarur bo‘lganida esa (yuqori xavfga ega ishlar va hokazo) - ish kuni mobaynida ham amalga oshiriladi. Izoh: Tekshirish davomida aniqlangan kamchiliklar va buzilishlarni bartaraf etish tadbirlari, bajarish muddati va mas’ul shaxslar belgilanadi. Nazoratning ikkinchi bosqichi muassasa boshlig‘i va muassasaning mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi bo‘yicha katta vakili rahbarligidagi komissiya tomonidan oyiga kamida ikki marta o‘tkaziladi. Komissiya tarkibiga muassasaning texnika xizmatlari rahbarlari (vakillari), 14 muassasaning mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi bo‘limi muhandisi va muassasaga biriktirilgan tibbiy xodim kiradi. Tekshiruv jadvali muassasaning mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi bo‘yicha katta vakili bilan kelishgan holda muassasa boshlig‘i tomonidan o‘rnatiladi va barcha rahbarlariga beriladi. Izoh: Komissiya chora-tadbirlarni belgilab beradi, muassasa boshligi esa ijrochi va ijro muddatini tayinlaydi. Agar belgilangan tadbirlarni muassasa kuchi bilan bajarishning imkoni bo‘lmasa, muassasa boshlig‘i bu haqda komissiya ishini tugatgandan so‘ng tegishli chora-tadbirlar qabul qilishi uchun yuqori turuvchi boshliqqa xabar berishi kerak. Mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi qoida va me’yorlari qo‘pol ravishda buzilishi ishlovchilarning salomatligiga zarar yetkazishi yoki avariyaga olib kelishi mumkin bo‘lsa, komissiya bu kamchiliklar bartaraf etilgunga qadar ishni to‘xtatib qo‘yadi. Muassasa boshlig‘i oyiga bir marta muassasadagi mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi holati haqida muassasa rahbari va kasaba uyushma qo‘mitasiga hisobot berishi lozim. Nazoratning uchinchi bosqichi muassasa rahbari yoki bosh muhandisi va kasaba uyushma qo‘mitasining raisi rahbarligidagi komissiya tomonidan kamida yil choragida bir marta (odatda, bir oyda bir marta) o‘tkaziladi. Komissiya tarkibiga mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi bo‘yicha bosh muhandis o‘rinbosari (mehnatni muhofaza qilish xizmati rahbari), kasaba uyushma qo‘mitasining mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi komissiyasi raisi, texnik xizmatlarning rahbarlari va binodan foydalanish uchun mas’ul shaxs kiradi. Nazorat qilishga mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakillarni jalb etish tavsiya etiladi. Tekshiruv natijalari dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi yoki uch bosqichli nazoratning uchinchi bosqichi daftariga yoziladi va bir hafta mud-dat ichida kasaba uyushma faollari ishtirokida muassasa rahbari huzuridagi yig‘ilishda muhokama qilinishi kerak. 14 muassasaning mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi bo‘limi muhandisi va muassasaga biriktirilgan tibbiy xodim kiradi. Tekshiruv jadvali muassasaning mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi bo‘yicha katta vakili bilan kelishgan holda muassasa boshlig‘i tomonidan o‘rnatiladi va barcha rahbarlariga beriladi. Izoh: Komissiya chora-tadbirlarni belgilab beradi, muassasa boshligi esa ijrochi va ijro muddatini tayinlaydi. Agar belgilangan tadbirlarni muassasa kuchi bilan bajarishning imkoni bo‘lmasa, muassasa boshlig‘i bu haqda komissiya ishini tugatgandan so‘ng tegishli chora-tadbirlar qabul qilishi uchun yuqori turuvchi boshliqqa xabar berishi kerak. Mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi qoida va me’yorlari qo‘pol ravishda buzilishi ishlovchilarning salomatligiga zarar yetkazishi yoki avariyaga olib kelishi mumkin bo‘lsa, komissiya bu kamchiliklar bartaraf etilgunga qadar ishni to‘xtatib qo‘yadi. Muassasa boshlig‘i oyiga bir marta muassasadagi mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi holati haqida muassasa rahbari va kasaba uyushma qo‘mitasiga hisobot berishi lozim. Nazoratning uchinchi bosqichi muassasa rahbari yoki bosh muhandisi va kasaba uyushma qo‘mitasining raisi rahbarligidagi komissiya tomonidan kamida yil choragida bir marta (odatda, bir oyda bir marta) o‘tkaziladi. Komissiya tarkibiga mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi bo‘yicha bosh muhandis o‘rinbosari (mehnatni muhofaza qilish xizmati rahbari), kasaba uyushma qo‘mitasining mehnatni muhofaza qilish va yong‘in xavfsizligi komissiyasi raisi, texnik xizmatlarning rahbarlari va binodan foydalanish uchun mas’ul shaxs kiradi. Nazorat qilishga mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakillarni jalb etish tavsiya etiladi. Tekshiruv natijalari dalolatnoma bilan rasmiylashtiriladi yoki uch bosqichli nazoratning uchinchi bosqichi daftariga yoziladi va bir hafta mud-dat ichida kasaba uyushma faollari ishtirokida muassasa rahbari huzuridagi yig‘ilishda muhokama qilinishi kerak. 15 Yig‘ilishni aniqlangan kamchilik va buzilishlarni bartaraf etish chora- tadbirlari hamda ijro muddatlari va mas’ul shaxslar ko‘rsatilgan bayonnoma bilan rasmiylashtirgan holda o‘tkazish tavsiya etiladi. Zarur hollarda muassasa rahbari tomonidan buyruq chiqariladi. 4. Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat va jamoatchilik nazorati Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va tekshiruvi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydigan nizomga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligining mehnat bo‘yicha davlat texnik inspektorlari tomonidan amalga oshiriladi. Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va tekshiruvi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa davlat organlari tomonidan ham amalga oshiriladi. Bular jumlasiga quyidagi davlat organlarini kiritish mumkin: 1. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Sanitariya- epidemiologiya nazorati davlat inspeksiyasi va Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik agentligi havo, suv va tuproqni ifloslantirishdan ogohlantirish, shovqin va titrashni yo‘qotish, korxonalarda sanitariya holati talab darajasida bo‘lishni ta’minlash (harorat, nisbiy namlik, yoritilganlik va h.k.) ishlarni nazorat qiladi. Jumladan kasb kasalliklari kelib chiqishini oldini oladi. 2. O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining yong‘in xavfsizligi bosh boshqarmasi yong‘inlarni oldini olish profilaktikasi va unga qarshi tadbirlarni, o‘t o‘chirish vositalarining holatini, yong‘in haqida xabar berish vositalarining ishini nazorat qiladi. 3. “Sanoatgeokontexnazorat” Davlat inspeksiyasi bug‘ qozonlarining to‘g‘ri ishlashini, bosim ostida ishlaydigan idishlarni, yuk ko‘tarish texnikalari (ko‘tarma kranlar, liftlar), ekskavatorlar, gaz uskunalari, magistral quvurlar ishini, 15 Yig‘ilishni aniqlangan kamchilik va buzilishlarni bartaraf etish chora- tadbirlari hamda ijro muddatlari va mas’ul shaxslar ko‘rsatilgan bayonnoma bilan rasmiylashtirgan holda o‘tkazish tavsiya etiladi. Zarur hollarda muassasa rahbari tomonidan buyruq chiqariladi. 4. Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat va jamoatchilik nazorati Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va tekshiruvi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tasdiqlaydigan nizomga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligining mehnat bo‘yicha davlat texnik inspektorlari tomonidan amalga oshiriladi. Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va tekshiruvi qonun hujjatlariga muvofiq boshqa davlat organlari tomonidan ham amalga oshiriladi. Bular jumlasiga quyidagi davlat organlarini kiritish mumkin: 1. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Sanitariya- epidemiologiya nazorati davlat inspeksiyasi va Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Sanitariya-epidemiologik osoyishtalik agentligi havo, suv va tuproqni ifloslantirishdan ogohlantirish, shovqin va titrashni yo‘qotish, korxonalarda sanitariya holati talab darajasida bo‘lishni ta’minlash (harorat, nisbiy namlik, yoritilganlik va h.k.) ishlarni nazorat qiladi. Jumladan kasb kasalliklari kelib chiqishini oldini oladi. 2. O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining yong‘in xavfsizligi bosh boshqarmasi yong‘inlarni oldini olish profilaktikasi va unga qarshi tadbirlarni, o‘t o‘chirish vositalarining holatini, yong‘in haqida xabar berish vositalarining ishini nazorat qiladi. 3. “Sanoatgeokontexnazorat” Davlat inspeksiyasi bug‘ qozonlarining to‘g‘ri ishlashini, bosim ostida ishlaydigan idishlarni, yuk ko‘tarish texnikalari (ko‘tarma kranlar, liftlar), ekskavatorlar, gaz uskunalari, magistral quvurlar ishini, 16 korxonalardagi ionlashtiruvchi manbalar xolati, ionlashtiruvchi manbalar va portlovchi moddalarni ishlatish, saqlash va tashish ishlarini nazorat qiladi. 4. "O‘zdavenergonazorat" davlat inspeksiyasining asosiy vazifalari: - elektr energiyasi, issiqlik energiyasi oqilona va samarali ishlab chiqarilishi, uzatilishi, iste’mol qilinishini va ko‘mirdan foydalanilishi yuzasidan davlat nazoratini amalga oshirish; - elektr energiyasini, issiqlik energiyasini ishlab chiqarishda, uzatishda, iste’mol qilishda va ko‘mirdan foydalanishda xavfsizlikni ta’minlashga yo‘naltirilgan oldini olish chora-tadbirlari amalga oshirilishini nazorat qilish; - elektr energiyasi, issiqlik energiyasini ishlab chiqarish, uzatish, iste’mol qilish va ko‘mirdan foydalanish sohasida zarur normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish. O‘zbekiston Respublikasi hududida mehnat to‘g‘risidagi qonunlarning aniq va bir xil ijro etilishi ustidan nazorat olib borish O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar tomonidan amalga oshiriladi. Agar jinoyat sodir bo‘lganligi aniqlansa, rahbar xodimlarni jinoiy javobgarlikka tortadi. O‘lim sodir bo‘lgan og‘ir baxtsiz xodisaga uchragan holatlarda prokuratura mustaqil tekshirish o‘tkazadi. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari mehnatni muhofaza qilish sohasida vakillikni, shuningdek xodimlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishni amalga oshiradi. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari, shuningdek xodimlarning o‘zi mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakil etgan shaxslar quyidagi huquqlarga ega: - tashkilotlarning rahbarlaridan va boshqa mansabdor shaxslaridan mehnat sharoitlari va muhofazasi to‘g‘risida, shuningdek ishlab chiqarishdagi barcha baxtsiz hodisalar hamda kasb kasalliklari haqida axborot olish; - ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va kasb kasalliklarini tekshirishda ishtirok etish; 16 korxonalardagi ionlashtiruvchi manbalar xolati, ionlashtiruvchi manbalar va portlovchi moddalarni ishlatish, saqlash va tashish ishlarini nazorat qiladi. 4. "O‘zdavenergonazorat" davlat inspeksiyasining asosiy vazifalari: - elektr energiyasi, issiqlik energiyasi oqilona va samarali ishlab chiqarilishi, uzatilishi, iste’mol qilinishini va ko‘mirdan foydalanilishi yuzasidan davlat nazoratini amalga oshirish; - elektr energiyasini, issiqlik energiyasini ishlab chiqarishda, uzatishda, iste’mol qilishda va ko‘mirdan foydalanishda xavfsizlikni ta’minlashga yo‘naltirilgan oldini olish chora-tadbirlari amalga oshirilishini nazorat qilish; - elektr energiyasi, issiqlik energiyasini ishlab chiqarish, uzatish, iste’mol qilish va ko‘mirdan foydalanish sohasida zarur normativ-huquqiy hujjatlarni ishlab chiqish. O‘zbekiston Respublikasi hududida mehnat to‘g‘risidagi qonunlarning aniq va bir xil ijro etilishi ustidan nazorat olib borish O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokurori va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar tomonidan amalga oshiriladi. Agar jinoyat sodir bo‘lganligi aniqlansa, rahbar xodimlarni jinoiy javobgarlikka tortadi. O‘lim sodir bo‘lgan og‘ir baxtsiz xodisaga uchragan holatlarda prokuratura mustaqil tekshirish o‘tkazadi. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari mehnatni muhofaza qilish sohasida vakillikni, shuningdek xodimlarning huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilishni amalga oshiradi. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari, shuningdek xodimlarning o‘zi mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakil etgan shaxslar quyidagi huquqlarga ega: - tashkilotlarning rahbarlaridan va boshqa mansabdor shaxslaridan mehnat sharoitlari va muhofazasi to‘g‘risida, shuningdek ishlab chiqarishdagi barcha baxtsiz hodisalar hamda kasb kasalliklari haqida axborot olish; - ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalarni va kasb kasalliklarini tekshirishda ishtirok etish; 17 - xodimlarning hayoti va sog‘lig‘iga xavf tug‘ilgan hollarda ishlarni to‘xtatib turish, shuningdek mehnatni muhofaza qilishga oid talablarning buzilishlarini bartaraf etish to‘g‘risida ish beruvchiga takliflar kiritish; - mehnatni muhofaza qilish holatini o‘rganish, ish beruvchilarning jamoa shartnomalari va kelishuvlarida nazarda tutilgan mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha majburiyatlari bajarilishini nazorat qilish; - ishlab chiqarish ob’ektlarini va ishlab chiqarish vositalarini sinash hamda foydalanishga qabul qilish bo‘yicha komissiyalar ishida mustaqil ekspert sifatida ishtirok etish, tibbiy-mehnat ekspert komissiyasi majlislarida ishtirok etish; - mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar va normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqishda ishtirok etish; - mehnatni muhofaza qilishga oid talablarni buzganlikda, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar faktlarini yashirganlikda aybdor shaxslarni javobgarlikka tortish to‘g‘risidagi talablar bilan tegishli organlarga murojaat qilish; - mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog‘liq holda mayib bo‘lishi yoki sog‘lig‘ining boshqacha tarzda shikastlanishi tufayli yetkazilgan zararning o‘rni qoplanishi uchun hamda xodimlarning sog‘lig‘i va mehnati muhofaza qilinishiga bo‘lgan huquqlari cheklangan boshqa hollarda xodimning huquqlarini himoya qilib sudga murojaat etish; - mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari, jamoa shartnomalarida va kelishuvlarida nazarda tutilgan majburiyatlar buzilganligi, shuningdek mehnat sharoitlarining o‘zgarishi bilan bog‘liq mehnat nizolarini ko‘rib chiqishda ishtirok etish. Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakil etilgan shaxsga o‘z zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarishi uchun har haftada kamida ikki soat ish vaqti ajratiladi va bu vaqt uchun ish joyi (lavozimi) bo‘yicha o‘rtacha oylik ish haqi saqlanadi. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari mehnatni muhofaza qilish sohasida ijtimoiy sheriklikni amalga oshiradi, bosh kelishuvlar, 17 - xodimlarning hayoti va sog‘lig‘iga xavf tug‘ilgan hollarda ishlarni to‘xtatib turish, shuningdek mehnatni muhofaza qilishga oid talablarning buzilishlarini bartaraf etish to‘g‘risida ish beruvchiga takliflar kiritish; - mehnatni muhofaza qilish holatini o‘rganish, ish beruvchilarning jamoa shartnomalari va kelishuvlarida nazarda tutilgan mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha majburiyatlari bajarilishini nazorat qilish; - ishlab chiqarish ob’ektlarini va ishlab chiqarish vositalarini sinash hamda foydalanishga qabul qilish bo‘yicha komissiyalar ishida mustaqil ekspert sifatida ishtirok etish, tibbiy-mehnat ekspert komissiyasi majlislarida ishtirok etish; - mehnatni muhofaza qilish masalalari bo‘yicha texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlar va normativ-huquqiy hujjatlar loyihalarini ishlab chiqishda ishtirok etish; - mehnatni muhofaza qilishga oid talablarni buzganlikda, ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar faktlarini yashirganlikda aybdor shaxslarni javobgarlikka tortish to‘g‘risidagi talablar bilan tegishli organlarga murojaat qilish; - mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog‘liq holda mayib bo‘lishi yoki sog‘lig‘ining boshqacha tarzda shikastlanishi tufayli yetkazilgan zararning o‘rni qoplanishi uchun hamda xodimlarning sog‘lig‘i va mehnati muhofaza qilinishiga bo‘lgan huquqlari cheklangan boshqa hollarda xodimning huquqlarini himoya qilib sudga murojaat etish; - mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari, jamoa shartnomalarida va kelishuvlarida nazarda tutilgan majburiyatlar buzilganligi, shuningdek mehnat sharoitlarining o‘zgarishi bilan bog‘liq mehnat nizolarini ko‘rib chiqishda ishtirok etish. Mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakil etilgan shaxsga o‘z zimmasiga yuklatilgan vazifalarni bajarishi uchun har haftada kamida ikki soat ish vaqti ajratiladi va bu vaqt uchun ish joyi (lavozimi) bo‘yicha o‘rtacha oylik ish haqi saqlanadi. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari mehnatni muhofaza qilish sohasida ijtimoiy sheriklikni amalga oshiradi, bosh kelishuvlar, 18 tarmoq va hududiy (mintaqaviy) jamoa kelishuvlari, jamoa shartnomalari tuzishi mumkin. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari, shuningdek xodimlarning o‘zi mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakil etgan shaxslar qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin. Mehnatni muhofaza qilishni moliyalashtirish quyidagilar hisobidan amalga oshiriladi: - O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjetidan ajratiladigan byudjet mablag‘lari; - ish beruvchining o‘z mablag‘lari; - qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tuzilgan mehnatni muhofaza qilish jamg‘armalarining mablag‘lari; - yuridik va jismoniy shaxslarning homiylik xayriyalari; - qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar. Mehnatni muhofaza qilish uchun byudjet mablag‘lari tegishli (respublika va mahalliy) byudjetlarda alohida qayd bilan ajratiladi, bu mablag‘lardan boshqaruv organlarining, nazorat qiluvchi va tekshiruvchi organlarning ta’minoti, ilmiy- tadqiqot ishlarini moliyalashtirish, mehnatni muhofaza qilishga oid davlat dasturlarini va boshqa dasturlarni bajarish uchun foydalaniladi. Har bir ish beruvchi mehnatni muhofaza qilish uchun zarur bo‘lgan mablag‘larni qonun hujjatlarida, jamoa shartnomasida, shuningdek jamoa kelishuvlarida yoki boshqa ichki normativ hujjatlarda belgilanadigan miqdorda ajratadi. Xodimlar ana shu maqsadlar uchun biror-bir chiqim qilmaydilar. Tashkilotlar mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha jamg‘armani o‘zining tijorat faoliyati va boshqa faoliyatidan olinadigan foyda (daromadlar), shuningdek qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan tashkil etishga haqlidir. Mehnatni muhofaza qilishga mo‘ljallangan mablag‘lardan boshqa maqsadlar uchun foydalanilishi mumkin emas. Mehnatni muhofaza qilish uchun ish beruvchi tomonidan mablag‘lar ajratish, shuningdek mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha jamg‘armalarni tashkil 18 tarmoq va hududiy (mintaqaviy) jamoa kelishuvlari, jamoa shartnomalari tuzishi mumkin. Kasaba uyushmalari va xodimlarning boshqa vakillik organlari, shuningdek xodimlarning o‘zi mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha vakil etgan shaxslar qonun hujjatlariga muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin. Mehnatni muhofaza qilishni moliyalashtirish quyidagilar hisobidan amalga oshiriladi: - O‘zbekiston Respublikasining Davlat byudjetidan ajratiladigan byudjet mablag‘lari; - ish beruvchining o‘z mablag‘lari; - qonun hujjatlarida belgilangan tartibda tuzilgan mehnatni muhofaza qilish jamg‘armalarining mablag‘lari; - yuridik va jismoniy shaxslarning homiylik xayriyalari; - qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar. Mehnatni muhofaza qilish uchun byudjet mablag‘lari tegishli (respublika va mahalliy) byudjetlarda alohida qayd bilan ajratiladi, bu mablag‘lardan boshqaruv organlarining, nazorat qiluvchi va tekshiruvchi organlarning ta’minoti, ilmiy- tadqiqot ishlarini moliyalashtirish, mehnatni muhofaza qilishga oid davlat dasturlarini va boshqa dasturlarni bajarish uchun foydalaniladi. Har bir ish beruvchi mehnatni muhofaza qilish uchun zarur bo‘lgan mablag‘larni qonun hujjatlarida, jamoa shartnomasida, shuningdek jamoa kelishuvlarida yoki boshqa ichki normativ hujjatlarda belgilanadigan miqdorda ajratadi. Xodimlar ana shu maqsadlar uchun biror-bir chiqim qilmaydilar. Tashkilotlar mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha jamg‘armani o‘zining tijorat faoliyati va boshqa faoliyatidan olinadigan foyda (daromadlar), shuningdek qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar hisobidan tashkil etishga haqlidir. Mehnatni muhofaza qilishga mo‘ljallangan mablag‘lardan boshqa maqsadlar uchun foydalanilishi mumkin emas. Mehnatni muhofaza qilish uchun ish beruvchi tomonidan mablag‘lar ajratish, shuningdek mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha jamg‘armalarni tashkil 19 etish va ularning mablag‘laridan foydalanish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan O‘zbekiston Kasaba uyushmalari federatsiyasi ishtirokida belgilanadi. Ish beruvchi xodimning o‘z mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog‘liq holda mayib bo‘lishi, kasb kasalligiga chalinishi yoki sog‘lig‘ining boshqacha tarzda shikastlanishi tufayli uning hayoti va sog‘lig‘iga o‘zi yetkazgan zararning o‘rnini qonun hujjatlarida belgilangan tartibda to‘liq hajmda qoplashi shart. Xodimning sog‘lig‘iga yetkazilgan zararning o‘rnini qoplash jabrlanuvchining mehnatda mayib bo‘lishiga qadar bo‘lgan o‘rtacha oylik ish haqiga nisbatan jabrlanuvchi tomonidan kasbga oid mehnat qobiliyatini yo‘qotish darajasiga muvofiq bo‘lgan foizlardagi har oylik to‘lovdan, shuningdek xodimning bir yillik ish haqidan kam bo‘lmagan miqdorda bir yo‘la beriladigan nafaqa to‘lovidan hamda xodimning sog‘lig‘i shikastlanishidan kelib chiqqan qo‘shimcha xarajatlarni (agar u davolanish, protez qo‘ydirish va tibbiy hamda ijtimoiy yordamning boshqa turlariga muhtoj deb topilgan bo‘lsa, ushbu tadbirlar bilan bog‘liq xarajatlar, shuningdek jabrlanuvchining qayta tayyorgarligi va tibbiy xulosaga muvofiq ishga joylashishi uchun xarajatlar va boshqa xarajatlar) kompensatsiya qilishdan iboratdir. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa yoki kasb kasalligi oqibatida xodim vafot etgan taqdirda, zararning o‘rni qoplanishi huquqiga ega bo‘lgan shaxslarga boquvchining vafoti bilan bog‘liq holda etkazilgan zararning o‘rnini qoplash uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda har oylik to‘lovlar amalga oshiriladi, shuningdek vafot etgan xodimning o‘rtacha yillik ish haqining olti baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda bir yo‘la beriladigan nafaqa to‘lanadi va dafn etish xarajatlarining o‘rni qoplanadi. Voyaga yetmagan xodimning sog‘lig‘iga zarar yetkazilgan taqdirda zararning o‘rnini qoplash uning avvalgi ish haqidan kelib chiqqan holda, ammo qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqining besh baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda hisoblab chiqariladi. Mehnat muhofazasini buzganlik uchun javobgarlik: 19 etish va ularning mablag‘laridan foydalanish tartibi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan O‘zbekiston Kasaba uyushmalari federatsiyasi ishtirokida belgilanadi. Ish beruvchi xodimning o‘z mehnat vazifalarini bajarishi bilan bog‘liq holda mayib bo‘lishi, kasb kasalligiga chalinishi yoki sog‘lig‘ining boshqacha tarzda shikastlanishi tufayli uning hayoti va sog‘lig‘iga o‘zi yetkazgan zararning o‘rnini qonun hujjatlarida belgilangan tartibda to‘liq hajmda qoplashi shart. Xodimning sog‘lig‘iga yetkazilgan zararning o‘rnini qoplash jabrlanuvchining mehnatda mayib bo‘lishiga qadar bo‘lgan o‘rtacha oylik ish haqiga nisbatan jabrlanuvchi tomonidan kasbga oid mehnat qobiliyatini yo‘qotish darajasiga muvofiq bo‘lgan foizlardagi har oylik to‘lovdan, shuningdek xodimning bir yillik ish haqidan kam bo‘lmagan miqdorda bir yo‘la beriladigan nafaqa to‘lovidan hamda xodimning sog‘lig‘i shikastlanishidan kelib chiqqan qo‘shimcha xarajatlarni (agar u davolanish, protez qo‘ydirish va tibbiy hamda ijtimoiy yordamning boshqa turlariga muhtoj deb topilgan bo‘lsa, ushbu tadbirlar bilan bog‘liq xarajatlar, shuningdek jabrlanuvchining qayta tayyorgarligi va tibbiy xulosaga muvofiq ishga joylashishi uchun xarajatlar va boshqa xarajatlar) kompensatsiya qilishdan iboratdir. Ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisa yoki kasb kasalligi oqibatida xodim vafot etgan taqdirda, zararning o‘rni qoplanishi huquqiga ega bo‘lgan shaxslarga boquvchining vafoti bilan bog‘liq holda etkazilgan zararning o‘rnini qoplash uchun qonun hujjatlarida belgilangan tartibda har oylik to‘lovlar amalga oshiriladi, shuningdek vafot etgan xodimning o‘rtacha yillik ish haqining olti baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda bir yo‘la beriladigan nafaqa to‘lanadi va dafn etish xarajatlarining o‘rni qoplanadi. Voyaga yetmagan xodimning sog‘lig‘iga zarar yetkazilgan taqdirda zararning o‘rnini qoplash uning avvalgi ish haqidan kelib chiqqan holda, ammo qonun hujjatlarida belgilangan eng kam ish haqining besh baravaridan kam bo‘lmagan miqdorda hisoblab chiqariladi. Mehnat muhofazasini buzganlik uchun javobgarlik: 20 Mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar buzilishida aybdor bo‘lgan yoki davlat va jamoatchilik nazorati idoralari vakillarining faoliyatiga monelik qilayotgan mansabdor shaxslar O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda intizomiy, ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikka tortiladilar. Mehnat kodeksining 181-moddasida quyidagi intizomiy jazo turlari belgilangan: hayfsan, jarima, mehnat shartnomasini bekor qilish. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi 23-moddasi: ma’muriy huquqbuzarlik sodir etganlik uchun quyidagi ma’muriy jazo choralari qo‘llanilishi mumkin: 1) jarima; 2) ma’muriy huquqbuzarlikni sodir etish quroli hisoblangan yoki bevosita shunday narsa bo‘lgan ashyoni haqini to‘lash sharti bilan olib qo‘yish; 3) ma’muriy huquqbuzarlikni sodir etish quroli hisoblangan yoki bevosita shunday narsa bo‘lgan ashyoni musodara qilish; 4) muayyan shaxsni unga berilgan maxsus huquqdan (transport vositasini boshqarish huquqidan, ov qilish huquqidan) mahrum etish; 5) ma’muriy qamoqqa olish. 6) chet el fuqarolarini va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarni O‘zbekiston Respublikasi hududidan ma’muriy tarzda chiqarib yuborish. O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 49-moddasi: Mansabdor shaxs tomonidan mehnat va mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining buzilishi — eng kam ish haqining ikki baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. Huddi shunday huquqbuzarlik voyaga yetmagan shaxsga nisbatan sodir etilgan bo‘lsa, — eng kam ish haqining besh baravaridan o‘n baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. Jinoiy jazo turlari “Jinoyat kodeksi”da belgilanadi va bular jumlasiga jarima, muayyan huquqdan maxrum qilish, axloq tuzatish ishlari, xizmat bo‘yicha 20 Mehnatni muhofaza qilishga doir qonunlar va boshqa me’yoriy hujjatlar buzilishida aybdor bo‘lgan yoki davlat va jamoatchilik nazorati idoralari vakillarining faoliyatiga monelik qilayotgan mansabdor shaxslar O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda intizomiy, ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikka tortiladilar. Mehnat kodeksining 181-moddasida quyidagi intizomiy jazo turlari belgilangan: hayfsan, jarima, mehnat shartnomasini bekor qilish. Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi 23-moddasi: ma’muriy huquqbuzarlik sodir etganlik uchun quyidagi ma’muriy jazo choralari qo‘llanilishi mumkin: 1) jarima; 2) ma’muriy huquqbuzarlikni sodir etish quroli hisoblangan yoki bevosita shunday narsa bo‘lgan ashyoni haqini to‘lash sharti bilan olib qo‘yish; 3) ma’muriy huquqbuzarlikni sodir etish quroli hisoblangan yoki bevosita shunday narsa bo‘lgan ashyoni musodara qilish; 4) muayyan shaxsni unga berilgan maxsus huquqdan (transport vositasini boshqarish huquqidan, ov qilish huquqidan) mahrum etish; 5) ma’muriy qamoqqa olish. 6) chet el fuqarolarini va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarni O‘zbekiston Respublikasi hududidan ma’muriy tarzda chiqarib yuborish. O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksining 49-moddasi: Mansabdor shaxs tomonidan mehnat va mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining buzilishi — eng kam ish haqining ikki baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. Huddi shunday huquqbuzarlik voyaga yetmagan shaxsga nisbatan sodir etilgan bo‘lsa, — eng kam ish haqining besh baravaridan o‘n baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi. Jinoiy jazo turlari “Jinoyat kodeksi”da belgilanadi va bular jumlasiga jarima, muayyan huquqdan maxrum qilish, axloq tuzatish ishlari, xizmat bo‘yicha 21 cheklash, intizomiy qismga jo‘natish, ozodlikdan mahrum qilish kabilarni kiritish mumkin. Korxonalarning boshqa xodimlari mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarning talablarini buzganlik uchun belgilangan tartibda javobgarlikka tortiladilar. Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 1. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarishni qanday tushunasiz? 2. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish qanday tartibda amalga oshiriladi? 3. Mehnatni muhofaza qilishni boshqarish kimlar tomonidan amalga oshiriladi? 4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari qanday? 5. O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlarini bilasizmi? 6. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari nimalardan iborat? 7. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari qanday? 8. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari nimalardan iborat? 9. Mehnatni muhofaza qilishni moliyalashtirish qanday amalga oshiriladi? 10. Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va tekshiruvi qanday tartibda o’tkaziladi? 21 cheklash, intizomiy qismga jo‘natish, ozodlikdan mahrum qilish kabilarni kiritish mumkin. Korxonalarning boshqa xodimlari mehnatni muhofaza qilishga doir me’yoriy hujjatlarning talablarini buzganlik uchun belgilangan tartibda javobgarlikka tortiladilar. Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: 1. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarishni qanday tushunasiz? 2. Hayot faoliyati xavfsizligini boshqarish qanday tartibda amalga oshiriladi? 3. Mehnatni muhofaza qilishni boshqarish kimlar tomonidan amalga oshiriladi? 4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari qanday? 5. O‘zbekiston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlarini bilasizmi? 6. O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari nimalardan iborat? 7. Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari qanday? 8. Mahalliy davlat hokimiyati organlarining mehnatni muhofaza qilish sohasidagi vakolatlari nimalardan iborat? 9. Mehnatni muhofaza qilishni moliyalashtirish qanday amalga oshiriladi? 10. Mehnatni muhofaza qilishga oid talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazorati va tekshiruvi qanday tartibda o’tkaziladi?