Ilmiybaza.uz FAVQULODDA VAZIYATNI BAHOLASH. RADIATSION XOLAT. RADIOAKTIV ZARARLANISH MANBALARI. ZONALAR TAVSIFI. Radioaktiv moddalar - deb shunday moddalarga aytiladiki, ular atomlarining yadrolari o’z-o’zidan bo’linib boshqa atom yadrolariga aylana olish xususiyatiga ega va bunda misli ko’rilmagan nurlanish chiqara oladi. Ular joylarni va joylardagi ob’ektlar, odamlar, turli buyumlarni zaharlaydi. Atrof muhit va atmosferaninig radiaktiv zararlanish manbayi yer usti va yer ostidagi portlashlarda hosil bo’ladi. Portlash natijasida qo’ziqorin shakildagi bulut yuqoriga ko’tariladi va shamol xarakati bilan yo’nalib uzoq masofalargacha tarqaladi. Kimyoviy vaziyat to’g’risida tushincha. Kimyoviy vaziyat – bu kimyoviy moddalar orqali atrof-muxit, suv, inshoatlarni ifloslanishini ta’sir to’plami va shu ifloslanishning odamlarga ta’siri tushuniladi. Dushman tomonidan kimyoviy qurol qo’lanilganda kimyoviy ifloslanish o’chogi vujudga keladi. O’chok deganda shu xududda bor aholi, xayvonlar, o’simliklar, inshoatlar moddiy boyliklar, suv, havo ularga zaxarlovchi moddalar tushishi tushuniladi. O’choq o’lchovi qo’llanilgan zaxarlovchi modda miqdoriga, turiga, qo’llash usuliga, ob - havoga, yer shakliga va bog’liq bo’ladi. Kimyoviy qurol qo’llanilganda havoda birlamchi bulut xosil bo’ladi. Yerdagi zaxarli moddalar porlanishi tufayli ikkilamchi bulut hosil bo’ladi. Bular 20 – 40 km.gacha tarqalib axolini zaxarlashi mumkin. Tez va sekin ta’sir qiluvchi Ilmiybaza.uz o’choqlar tafovut etiladi. Tez ta’sir qiluvchi o’choqlar tibbiy yordamni tashkil etishga og’ir sharoitni yaratadi, chunki qisqa vaqt ichida ko’p jabrlanganlar vujudga keladi. Radiatsion, kimyoviy vaziyatni aniqlash usuli va baholash. FV larda aholi, fuqaro muxofazasining tuzilmalari zaxarlovchi moddalar, kuchli ta’sirlovchi zaxarli moddalar bilan ifloslangan xududda ishlashiga, yashashiga tug’ri kelishi mumkin. Radiatsion vaziyatni aniqlash, bu ma’lum xududda radioaktiv ifloslanish natijasida, vujudga kelgan sharoitni va uni axoliga ta’sirini yo’qotish yoki kamaytirishni bilishdir. Shu maqsadda radiatsion holat aniqlanadi va baholanadi. Radiatsion baholash deganda asosiy masalalarni yechish orqali radioaktiv ifloslanishning tuzilma xarakatiga, korxonalar va odamlar faoliyatiga ta’siri aniqlanadi. Radiatsion vaziyatni baholash maqsadi aniq masalalarni turli variantda yechish orqali odamlarning o’zlarini tuta bilishlari, shikastlanishni kamaytirish uchun, nima qilish kerak, qanaqa yo’l tutish kerak va boshqa masalalarni yechish. Radiatsion vaziyatni baholash usuli Radiatsion vaziyatni aniqlab baholashda ikki usul qo’llaniladi: 1. Yadro quroli ta’sirining taxminiy natijalari orqali. 2. Radiatsion qidiruv ma’lumotiga asosan. Radiatsion izlar bir necha soat davomida vujudga kelishi tufayli odatda taxminiy natijalarga asosan radiatsion vaziyat baholanadi. Bu tuzilmalarning maqsadi xarakatini, ximoya choralarini, radiatsion qidiruv vazifalarini nisbatan aniqlashga yordam beradi. Taxminiy usul fuqaro muxofazasi shtablarida (viloyat,respublika) qo’llasa bo’ladi, chunki ularda tayyorlangan mutaxassislar, elektron hisoblash mashinalari Ilmiybaza.uz va boshqa aniqlovchi asboblar bor. Buning uchun boshlang’ich ma’lumotlar kerak- portlatilgan joy, yadro quvvati, portlash turi, shamol yo’nalishi va tezligi, yil vaqti, yer shakli. Bu usul odatda nisbiy ifloslanishni ko’rsatib xaqiqiy ifloslanishdan farqlanishi mumkin. Shuning uchun taxminiy radiatsion vaziyat albatta radiatsion qidiruv o’tkazish orqali aniqlanadi. Taxminiy ma’lumot tufayli radioaktiv elementlar yerga tushmaguncha radiatsiya qiymatini aniq bilib bo’lmaydi. Kimyoviy vaziyatni baholash usullari. Kimyoviy vaziyatni aniqlash - zaxarli moddalarni xarakteri va masshtabini aniqlash va ularni FM ob’ektlari faoliyatiga va aholi faoliyatiga ta’sirini aniqlash tushuniladi. Baholash uchun shartli boshlang’ich ma’lumotlar: bular zaxarlovchi moddalar turi, xudud va qo’llash vaqti ob - havo, yer shakli, axolini ximoyalanish darajasi. Kimyoviy vaziyatni baholashda : Kimyoviy moddani qo’llanish vositasi, havoning tarqalish chuqurligi , o’choq chegarasi, maydoni, ifloslanish zonasi, zaxarlovchi modda turiga e’tibor beriladi .