FIZIKA O‘QUV MAVZULARIGA PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNI
QO‘LLASH USULLARI. FIZIKADAN KEYSLAR ISHLAB CHIQISH VA
ULARNI O‘QUVGA JORIY QILISH METODIKASI.
Ma’ruza rejasi:
1.
Fizikani o‘qitishda qo‘llash mumkin bo‘lgan pedagogik texnologiyalar
2.
Fizika o‘quv mavzuulariga pedagogik texnologiyalarni qo‘llash usullari
3.
Fizikani o‘qitishda keys-stadi metodidan foydalanish usullari
Oliy o‘quv yurtida ta’limni takomillashtirish maqsadida pedagogik
muloqotning yangi shakllari, axborotlarning tarkibiy qismlarini qayta ishlab
chiqish, o‘quv faoliyatini boshqarishning yangi shakllari talab qilinadi.
Texnologik taraqqiyot bugungi kunda ijtimoiy jarayonlarni kuzatib borishga
qodir eng muhim komponentlardan biridir. Pedagogik ta’lim texnologiyasini
yaxshilash jamiyat madaniy saviyasini va uning iqtisodiy qudratini shakllantirish
shartidir.
O‘qitish texnologiyasi ta’limning faoliyatini ta’minlaydi, bilimlarni mehnat
jarayoniga tatbiq etishni ta’minlaydi, pedagogning ongliligini qolipga tushiradi,
uning jadal harakat qilishiga va hayot yo‘liga ta’sir ko‘rsatadi.
Kasbiy o‘qitish texnologiyasi shaxsni intizom, iroda va ixtisoslikka bo‘lgan
qiziqishni yuzaga keltiradi. Mutaxassisga bo‘lgan har tomonlama talabni
qanoatlantirishga qaratilgan ta’lim texnologiyalari pedagog va talabaning
hamkorligiga tezlikda moslangan psixologik-pedagogik shart-sharoitlarni amalga
oshirishga yo‘naltiradi.
Mutaxassislarni kasbiy tayyorlash texnologik tamoyili bo‘lg‘usidagi kasbiga
qaratilgan maqsadlar, mazmun funksiyalari, o‘qitish metodlaridir. Shundan kelib
chiqqan holda pedagogik texnologiyalar ishlab chiqiladi.
Pedagogik texnologiyalar ta’riflariga bo‘lgan turli yondashuvlar shuni
ko‘rsatadiki, haqiqatdan ham o‘qitish texnologiyalari fan va ishlab chiqarish
hamda o‘quv-pedagogik jarayon oralig‘idan o‘rin oladi. Bu kasbiy didaktik
tayyorgarlik tizimidagi bilimlarning mustaqil sohasi bo‘lib, u o‘kitishning
didaktika nazariyasi va amaliyoti bilan chambarchas bog‘langan. U o‘quv
faoliyatini boshqarish jarayonini loyihalash va konstruksiyalash funksiyalarini
o‘zida qamrab oladi.
O‘qitish texnologiyasi tarkibiga o‘kuv jarayonini boshqarishning aniq
usullari, boshqarish va o‘qitishning ayni istiqbolli tadbirlari haqidagi ham nazariy,
ham amaliy bilimlar kiritiladi. O‘quv jarayonining borishi sharoitlariga mos
ravishda ularning izchilligi belgilanadi.
O‘qitish texnologiyasi, o‘qitish nazariyasi, o‘qitish texnikasi. Ular o‘kuv
faoliyatini boshqarish haqidagi pedagogik sohalardir, ular umumlashtirilgan
darajasiga ko‘ra amalga oshiriladi.
Pedagogik texnologiya ta’lim istiqbolining jarayonlashtirilgan aspektidir.
O‘qitish texnologiyasini belgilash – bu kasbiy faoliyat sohasidagi ta’limiy va
takomillashish samarasini ta’minlovchi o‘kuv jarayonini me’yoriy boshqarib
turishdir.
Ilmiy adabiyotlarda pedagogik texnologiyaning uch aspekti to‘g‘risida fikr
yuritiladi: ilmiy, tavsifiy, amaliy.
Ilmiy aspektda o‘kitishning maqsadi, mazmuni va metodlari ilmiy
asoslanadi, pedagogik jarayon loyihalashtiriladi.
Tavsifiy aspekt da rejalashtirilgan o‘qitish natijalariga erishishning maqsadi,
mazmuni, metodlari va vositalarining ishtiroki asosida algoritm jarayoni ishlab
chiqiladi.
Amaliy aspektda pedagogik texnologiya jarayoni amalga oshiriladi.
Ta’lim amaliyotiga nisbatan pedagogik texnologiyaning uch sathi belgilanadi:
umumpedagogik, xususiy metodik, lokal (modul).
Umumpedagogik texnologiya yaxlit ta’lim jarayonni ifoda qiladi.
Xususiy metodik texnologiya bir fan doirasidagi o‘quv -tarbiya jarayonini
amalga oshirish metodlari va vositalaridan iborat bo‘ladi.
Lokal (modul) texnologiya o‘quv tarbiya jarayonining maxsus bo‘limlariga
texnologiyani tatbiq qilishni ifoda qiladi. Bu texnologiya xususiy didaktik va
tarbiyaviy vazifalarni hal qilishga qaratiladi.
Pedagogikada o‘qitish texnologiyalari bilan birga ta’limiy texnologiyalar ham
o‘rin olgan. Ta’limiy texnologiyalar mazmun-axborot aspektni bildirsa, o‘qitish
texnologiyasi jarayonga aloqador deb hisoblanadi, ya’ni ular orasida hali ham aniq
farklar belgilanmagan.
Pedagogik texnologiya talabalarning tayyorgarlik darajasiga, ularning
axborotlar bilan tanishgashshk va amaliy tayyorgarligiga moslangan bo‘lishi
lozim.
Kasbiy ta’lim tizimida o‘qitish texnologiyalari fundamental va amaliy
bilimlarning o‘zlashtirilishini, harakatlarning reflektivligani aks ettiradi va o‘z
kasbiy faoliyatini shakllantiradi.
Pedagogik texnologiya o‘qituvchi va talaba faoliyati bilan belgilanadi.
Faoliyatning bunday turlariga ko‘ra pedagogik texnologiyaning tuzilmasi
anikdanadi.
Pedagogik texnologiyaning tuzilmasi. U konseptual asos, ta’lim jarayoni
mazmuni, texnologik jarayonsan iborat bo‘ladi.
Har bir pedagogik texnologiya muayyan ilmiy konsepsiyaga asoslanadi.
Pedagogik texnologiyaning ilmiy konsepsiyasi ta’lim maqsadlariga
erishishning falsafiy, psixologik, ijtimoiy-pedagogik va didaktik asoslashlarni
qamrab oladi.
Ta’lim jarayoni mazmuni ta’lim jarayonining umumiy va aniq maqsadlari,
o‘kuv materiali mazmunidan iborat bo‘ladi.
Texnologik jarayon o‘quv jarayonini tashkil etish, o‘qituvchi faoliyati, talaba
faoliyati, o‘kuv jarayonini boshqarish usullari, o‘quv jarayoni diagaostikasini
qamrab oladi.
Tadqiqotchilar har qanday pedagogik texnologiyalarni qanoatlantiradigan
mezonlarni belgilaydilar.
Izchillik pedagogik texnologiyaning mezoni sifatida jarayonning
mantiqiyligi, pedagogik texnologiyaning barcha qismlarining o‘zaro boglikligi,
yaxlitligani o‘z ichiga oladi.
Pedagogik texnologiyaning mezonlaridan biri boshqaruvga asoslanganligidir.
U o‘quv jarayoni diagnostikasi, uni rejalashtirish va amalga oshirishni loyihalash,
undagi o‘qitish metodlari va vositalari bilan o‘zgartirib turishdan iborat bo‘ladi.
Pedagogik texnologiyaning samaradorlik mezoni ta’lim jarayonining konkret
sharoitlarqsa olinadigan yuksak natijalarni ko‘zda tutadi.
Qayta tiklash pedagogik texnologiyalar mezonlaridan biridir. Unda
pedagogik texnologiyalarni boshqa o‘quv yurtlarida qo‘llash imkoniyati
tushuniladi.
Shunday qilib, oliy maktabda mutaxassislarning kasbiy tayyorgarligi
murakkab va doimiy harakatdagi tizimni tashkil etadi. Bu tizimda bo‘lg‘usi
o‘qituvchining texnologik tayyorgarligi alohida o‘rin tutadi. U bo‘lusi
pedagogning intellektual rivojlanishi, faol o‘qishi, ijodiy shaxsning rivojlanishi,
tafakkurning kasbiy yo‘nalganligani idrok qilish, o‘quv-bilish faoliyatini tashkil
etishda tadqiqiy (ilmiy) tamoyillarni amalga oshirish bilan bog‘langan.
Bo‘lgusi pedagogning texnologik tayyorgarligi oliy o‘quv yurtida pedagogik
texnologiyalarni amalga oshirishni talab qiladi. Oliy o‘quv yurti ta’lim jarayonida
foydalaniladigan va keng tarqalgan pedagogik texnologiyalar: muammoli o‘qitish,
o‘qitishning tabaqalashtirilgan va individual texnologiyasi, programmalashtirilgan
o‘qitish texnologiyasi, komp’yuter axborot texnologiyasi, mualliflik
texnologiyasidir.
Bizningcha, pedagogik texnologiya – ta’lim jarayonining samaradorligini
oshirish maqsadida o‘qitish va bilimlarni o‘zlashtirish jarayonida o‘qituvchining
pedagogik va talabalarning bilish faoliyatini uyg‘un ravishda tashkil etish,
mazkur faoliyatni faollashtirish maqsadida, samarali o‘qitish metodlari, vositalari
va shakllarini qo‘llash, ularning o‘zaro ta’sirini aniqlashga imkon beradigan
tizimlar majmuasidir.
Hozirgi kunda pedagogik texnologiyalarning juda ko‘plab metodlari
mavjud, masalan
1. Ақлий ҳужум
21.Реземю методи
2.Фикрларнинг шиддатли ҳужуми
22. Т-схема методи
3.Бинго ўйини
23. Идрок харитаси
4.Блиц сўров ёки Блиц ўйин
24. ФСМУ технологияси
5.Ҳар ким ҳаркимгаўргатади
25.
Ҳамкорликда
ўқитиш
технологияси
6.Елпиғич
26.Роли ўйин технологияси
7. Чархпалак
27. Ролли ишчан технологияси
8. Кейс стади методи
28. Фикрлай оласанми?
9. Венн диаграммаси методи
29. Танқидий тафаккур методи
10. Б.Б.Б. технологияси
30. Дебатлар
11. Лойиҳалаштириш
31.Нуқтаи назаринг бўлсин
12.Кластер ёки тармоқлар методи
32. Батакент
13. Интерактив таълим метод
33. Бумеранг
14.3/4 методи
34. Модификatsiяланган маъруза
15.6/6 методи
35. Модулли таълим технологияси
16.Зинама-зина методи
36. Дидактик ўйин технологиялари
17. Зиг-заг методи
37. Скарабей
18. Арра методи
38. Тарози
19. Кичик гуруҳларда ишлаш
методи
39. Пирамида
20. Синквей методи
40.Балиқ склети
«Блиц- ўйин» технологияси
Блиц технологияси ўқувчиларни фаолият кетма-кетлигини тўғри ташкил
этишга, мантиқий фикрлашга, ўрганаётган фан асосида керакли
маълумотларни танлаб олишга ўргатади. Ўқувчилар дастлаб якка ҳолда,
сўнгра гуруҳ бўлиб топшириқни бажаришади.
Дарснинг ташкилий қисмидан сўнг, ўқувчиларга ушбу технологияларни
олиб бориш босқичлари ҳақида тушунча берилади ва бунда вазифаларни
бажарилишида бериладиган вақтга қатъий риоя этиш кераклиги эслатилади.
Ўқувчиларнинг ҳар бирига олдиндан тайёрлаб қўйилган тарқатма
материаллар тарқатилади. (Компьютердан фойдаланиб, видео проектор
орқали экранга узатиб ҳам бажариш мумкин.) ўқувчилар материаллар билан
танишиб чиққандан сўнг, ўқитувчи уларга ҳаракат мазмунида берилган
мавзуларнинг дастур бўйича ўтилиш кетма-кетлигини аниқлаш ва мос ҳолда
рақамлар билан белгилашни топширади. Мазкур тартиб рақамлари «якка
баҳо» учун ажратилган катакларга ёзилиши кераклиги тушунтирилди, бу
топшириқ учун (6-10 минут) вақт берилади.
Ўқитувчи назоратида топшириқ якунлангач, гуруҳ (3-5 кишидан иборат)
кичик гуруҳларга ажратилади. Буни ўқитувчи рақамлар ёки расмлар тўплами
ёрдамида амалга ошириш мумкин.
Масалан, гуруҳда 20 ўқувчи бўлса, бир хил расмдан 4 дан стол устига
ағдариб қўйиб, бир хил расм танлаган ўқувчилардан кичик гуруҳларни
ташкил қилади.
Энди юқоридаги аниқланиши керак бўлган кетма-кетликни ҳар бир
гуруҳ биргаликда, маслаҳатлашиб бир фикрга келиши ва тўғри деб топилган
жавоб кетма-кетлиги «гуруҳ баҳоси» учун ажратилган катакка қўйилиши
талаб қилинади. Бу вазифани бажариш учун ҳам маълум (15-20 мин.) вақт
берилади. Бу вақт давомида ўқитувчи айланиб гуруҳларга кўрсатмалар бериб
туради.
Технологиянинг кейинги босқичи ўқитувчининг тўғри жавобни эълон қилиш
ва шу учун ажратилган катакларни тўлдиришдан иборат бўлади.
«Тўғри жавоб» ва «якка баҳо» бўлимларининг каттасидан кичиги
айрилади ҳамда натижа сон жадвалининг «якка хато» катакларига ёзилади.
Шу алфозда кейинги босқични «гуруҳ хатоси» бўлимини тўлдириш
билан якунланади.
Хатоликлар ҳисоблангач, ўқитувчи томонидан уларга изоҳ берилади:
-агар «якка хато», «гуруҳ хатоси»дан юқори бўлса, у ҳолда ўқувчи
гуруҳнинг фикрини инобатга олган ва ундан тўғри хулоса чиқарган бўлади;
-агар аксинча бўлса, ўқувчи ўз фикрини гуруҳ олдида етарлича ҳимоя
қила олмаганлиги ва қатъиятлироқ бўлишли кераклиги ҳақида тушунча
бериш мумкин.
Ўқувчиларни баҳолаш тартибини «хато»ликлар йиғиндисига қараб ёки
ўқувчилар баҳосининг тўғри жавоб билан мослигига қараб баҳолаш мумкин.
Масалан, 13 тадан 7-9 та мос келса «3» ва 10-11 та тўғри жавобга «4» ва 12-13
та тўғри топилган жавоб учун «5» баҳо қўйилиши мумкин.
«Блиц-ўйин» технологиясини қўллашнинг яна бир усули ҳақида
тўхталамиз. Ушбу усулни қўллаш ўқувчиларнинг мантиқий моҳиятини
тушунишга ўргатади. Блиц-ўйин технологиясидан фойдаланишни «Механика
бўлимини такрорлаш» дарси мисолида қуйидагича тадбиқ этиш мумкин.
Мавзу: Механика бўлимини такрорлаш
Гуруҳ
баҳоси
Гурух
хатоси
Тўғри
жавоб
Якка
хато
Якка
баҳо
Гуруҳ
ишидан
четлаши
ш
Ҳаракатлар мазмуни
Қувват
Куч моменти
Тезлик
Ишқаланиш
Иш
ҳаракат
Деформatsiя
Таьсир кучлари
Айланма ҳаракат
Эркин тушиш
Импульс
Мувозанат турлари
Гравитatsiя
Ушбу технологиялардан ўқувчиларнинг мантиқий фикрлариши
шакиллантириш ва такомиллаштириш мақсадида ҳам фойдаланиш мумкин.
Масала. 2 м баландликда тутиб турилган тош ташлаб юборилгач ерга
урилиб, 1,2 м баландликка кўтарилгандаги тезлиги топилсин. (g=10 м/с2 )
Якка
баҳо
Якка
хато
Тўғри
жавоб
Гуруҳ
баҳоси
Гуруҳ
хатоси
Физик қонуниятни аниқлаш
2
Масала шартига мос
чизмани чизиш
Масалани диққат билан
ўқиш ва қайси бўлимга
тегишли эканлигини
аниқлаш
1
Масала шартида берилган
катталикларни бир хил
бирликка келтириш
Масалада берилган физик
катталиклар ва уларнинг
бирликларини ёзиш
Мос формула асосида
арифметик амалларни
бажариш
Масала моҳиятини аниқлаш
3
Масаланинг жавобини ёзиш
5
Берилган масала юзасидан
хулоса чиқариш
4
ҳисоблаш формуласининг
бирликларини (келтириб
чиқариш) текшириш
ҳисоблаш натижасини ёзиш
Масала танлаш
Юқоридаги кетма-кетликлар бажарилиб, тренинг натижасига эътибор
берилса, деярли барча ўқувчилар 12 та кетма-кетликларнинг ҳаммасини
рақамлар билан баҳолаб чиққанлигининг гувоҳи бўлишимиз мумкин. Бу эса,
ўқувчиларнинг стандарт ҳолатларга кўникиб қолганлигидан далолат беради.
Ўқувчиларга тўғри жавобни эълон қилиб, уларнинг зийраклиги,
берилаётган ҳар бир масала ҳақида мантиқий мулоҳаза юритиши, ностандарт
вазиятларда саросимага тушиб қолмасликлари ва вазиятга ижодий ёндашиш
кўникмаси муҳим эканлиги эътироф этилади. Ваҳоланки, бу шартлар
баркамол авлодни тарбиялашдаги асосий талаб ва кўрсаткичлар ҳисобланади.
Ҳар ким ҳар кимга ўргатади.
Дарсни шундай ташкил этсинки, ўқитувчи ўқитсин, ўқувчилар ҳам
бир-бирларини ўқитсин. Замонавий ўқитувчи ўқувчилардан ҳам сабоқ олади,
уларн ўз ҳамкасблари деб билади. Мактабда ўқувчилар ўқитувчининг
ҳамкасблари ва сафдошларидир. Билимга қизиқиш ахборотнинг
мазмунигагина боғлиқ бўлиб қолмай, ўқувчиларнинг дарс жараёнида фаол
қатнашишларига ҳам боғлиқдир. Ўқувчиларнинг ўзлари ҳақиқатни излаш
жараёнига қанчалик фаол аралашсалар, таълимнинг самарадорлиги шунчалик
ошади. Мустақил ўрганишсиз ўқитиш йўқ. Шунинг учун деярли ҳар бир
дарсда ўқитиш ва мустақил ўрганиш уйғунлигига эришиш зарурдир.
Бу усул ўқувчилар учун қизиқарли бўлиб, улар ўзларини ўқитувчидек
ҳис қилишади. Уйга олдиндан “Турли муҳитларда диффузия ҳодисаси”
мавзуси бериб юборилади. Тайёрланиб келган ўқувчи шу мавзуни гапириб
тушунтириб беради. Қўлидан келганча тажриба ҳам қилиб кўрсатади. У
ўртоқларига газ, суюқлик ва қаттиқ жисмларда диффузия ҳодисасига доир
мисоллар, ҳодисаларни изоҳлаш ва амалда фойдаланиш ҳақида тушунча
беради. Бошқа ўқувчи шу мавзуга доир тажриба кўрсатади. Масалан, оддий
совуқ сувга маргоансовка солиб суюқликда диффузия ҳодисасини кўрсатади.
Сўнгра иссиқ сувга маргансовка солиб диффузия ҳодисасининг юқори
ҳароратда тез содир бўлишига ўртоқларининг эътиборини қаратади. Бунда
жисмнинг ҳарорати юқори бўлса молекулаларнинг тезлиги катта бўлади ва
аксинча, деган хулоса чиқади. Учинчи бир ўқувчи ўртоқларига диффузия
ҳодисасига мос ҳолда ривоят айтиб, ўртоқларини фаолликка ундайди. Мисол
учун қуйидаги ривоятни айтиб бериши мумкин.
Бир подшо уламоларига кўп нарса қўлимдан келади деб мақтанади.
Шунда вазири шоҳим ундай деманг, баъзи нарсалар борки, уни сиз қила
олмайсиз деб маслаҳат қилади. Барибир подшо ўз сўзида туриб олади. Ўшқ
куни подшонинг беш ёш ўғил набираси бобосини олдига келиб сув сўрайди.
Бобоси сув олдириб келиб набирасига беради. Набираси сувни ичмайман сут
келтиринг дейди. Бобоси сут келтиришни буюради. Бола сутни ичиб кўриб
ичмайман деб хархаша қилади. Шунда подшо нима қилсам тинчийсан дейди.
Бола сутни сувга қўшинг дейди. Подшо ноилож сувга сутни қўшади. Бола бу
суюқликни ичиб кўриб тўпалон қила бошлайди. Бобо буни ҳам ичмайман, бу
суюқлик бемаза экан дейди. Болам нима қилсам тинчийсан дейди подшо.
Бола бобо сувдан сутни ажратиб беринг деб илтижо қилади. Афсуски, сувга
аралашиб кетган сутни энди ажратиб бўлмайди. Ўқувчилар тушундики, бу
ҳодиса ҳам диффузияга мисол бўла олади. Ўқувчилар мана шундай қилиб
бир-бирларини ўқитишади ва ўргатишади.
Физиканинг «МЕХАНИКА» бўлимига оид кроссворд
Бўйига: 1. Физик ҳодиса. 2. Ричагнинг мувозанат қоидасини яратган
олим. 3. Вақт бирлигида босиб ўтилган йўл. 4. mϑ -нима? 5. Таянчга
қўйиладиган куч. 7. Тўғри чизиқли текис ҳаракатда йўл... 8.Физиканинг
бўлими. 9. Гравитatsiя ўлчови. 20. Иссиқлик ҳолатини ҳарактерловчи физик
катталик. 22. Термодинамика қонунини таърифлаган олим. 24. Кучнинг
масофага кўпайтмасига тенг бўлган физик катталик. 27. Механик ҳаракат
ўлчови бўлиб ҳисобланувчи вектор катталик. 29. Вақт бирлиги ичида
айланишлар сони.
33. Эгилаётган жисмнинг чўзилмайдиган ва
сиқилмайдиган қатлами. 36. Эгалланган жой.
Энига: 1. Кучни ўлчагич асбоби. 6. Механика бўлими. 10.Асосли фикр.
11 Ёй билан радиус орасидаги бурчак. 12.Босиб ўтилган масофа. 13. Ҳар
қандай ўзаро таъсирини ҳарактерловчи скаляр физик катталик. 14. Сон
қиймати, йўналиши ва геометрик кўшилиши билан характерланадиган
катталик. 15. Ҳажм бирлигидаги модда миқдори. 16. Олий ҳакам. 17. Тўғри
чизиқдан иборат бўлган ҳаракат. 18. Экспериментал фан. 19. Жисмнинг
оғирлиги. 20. Материянинг ажралмас қисми. 21. Юзага тик равишда таъсир
этувчи куч. 25. Босимни кашф қилган физик олим. 26. Ёруғлик тарқаладиган
чизиқ. 28. Вақт бирлиги ичида бажарилган иш. 30. Айланани бир марта
айланиш учун кетган вақт. 31. Тезлик ўзгариши. 32. Жисмнинг бошланғич ва
18
1
2
3
4
5
6
7
15
10
11
16
12
13
1
7
14
29
19
8
30
20
9
23
28
21
22
26
31
27
25
32
29
3
8
35
39
4
0
33
36
41
кейинги вазиятини туташтирувчи тўғри чизиқ. 33. Тезлик модули бўйича
ўзгарувчи ҳаракат.
35.
Ҳаракат сабабчиси.
38. Жисмнинг барча
нуқталарининг бир хил кўчиши. 39. Жисм тезланиши билан ҳаракат қилиш
туфайли оғирлигининг ортиш ҳодисаси. 40. ¤лчов асбоби. 41. Сон қиймати
билан ифодаланган катталик.
ИННОВATSIЯ (инглизча innovation) – янгилик киритиш, янгилик, деган
маънони англатади.
Инновatsiя педагогик жараённи ифодалаб, нафақат унинг дидактик
қуримасига, балки ўқитувчининг ижтимоий моҳиятли натижалари ва руҳий
қиёфасига ҳам таълуқли бўлиб, очиқликни, бошқалар фикрини тан олишни
билдиради.
Педагогик технология таълим тизимига 1960 йилларда кириб келган
бўлиб, унга кўпгина манбаларда турли таърифлар берилган. Хусусан,
В.П.Беспальконинг фикрича, педагогик технология - амалиётга тадбиқ
қилинадиган муайян педагогик тизим лойиҳаси сифатида қарайди ва
педагогик тизим технологиялар ишлаб чиқиш учун асос бўлади, деб
ҳисоблайди. Бунда асосий диққат ўқув-педагогик жараённи олдиндан
лойиҳалашга қаратилади, дидактик вазифа ва ўқитиш технологиялари
тушунчасидан фойдаланилади.
Технологиялаштириш - фан техниканинг улкан ривожи тақозоси
сифатида нафақат ишлаб чиқариш соҳаларига айни пайтда, маданият,
маънавият ҳамда таълим тизимига ҳам қатъий равишда кириб келди.
«Технология» тушунчаси тарихан техник тараққиёт билан боғлиқ
равишда пайдо бўлди ҳамда санъат, ҳунар ҳамда фан ҳақидаги таълимот
тушинчасига мос келади.
Технология грекча сўз бўлиб, технос - санъат, маҳорат, логос- таълимот
деган маъноларни билдиради.
Ўқитиш технологияси эса, ўқув фаолиятини педагогик бошқарув ҳамда
таълим мақсадлари ва ўқувчиларни ривожлантириш мақсадларига мувофиқ
педагогик тизимнинг вазифасини таъминловчи назарий лоиҳадир.
Таълим технологияси деганда таълимнинг белгиланган мақсади ва
талабанинг билим даражасига кўра ўқув фаолиятини бошқаришнинг назарий
лойиҳаси ва педагогик тизимнинг амалга бўлишини таъминловчи зарур
воситалар тизими тушунилади.
Инновatsiон технологиялар педагогик жараён ҳамда ўқитувчи ва ўқувчи
фаолиятига янгилик, ўзгартиришлар киритиш бўлиб, уни амалга оширишда
интерфаол усуллардан тўлиқ фойдаланилади.
Интерфаол усуллар–бу жамоанинг ҳамкорликда фаолият кўрсатиши,
муаммоли дарс ўтиш методларидир. Бу методларнинг ўзига хослиги шундан
иборатки, машғулотлар фақат педагог ва ўқувчиларнинг биргаликдаги
фаолияти орқали амалга оширилади. Педагогик технологиянинг асосий
негизи, ўқитувчи ва ўқувчининг белгиланган мақсаддан кафолатланган
натижага ҳамкорликда эришишдан иборат бўлиб, бунинг асосида ўқувчини
мустақил ва мантиқий фикрлашга, ижодий ишлашга ва изланишга, хулоса ва
таҳлил қилишга ўргатиш ва йўналтириш ётади.
Педагогик технологиянинг илмий концепцияси таълим мақсадларига
эришишнинг фалсафий, психологик, ижтимоий-педагогик ва дидактик
асослашларни қамраб олади .
Таълим жараёни мазмуни умумий ва аниқ мақсадлар, ўқув материали
мазмунидан иборат бўлади. Педагогик технологик жараён таълим жараёнини
ташкил этиш, ўқитувчи фаолияти, ўқувчи фаолияти, ўқув жараёнини
бошқариш усуллари, ўқув жараёни диагностикасини қамраб олади.
Изчиллик - педагогик технологиянинг мезони, педагогик
технологиянинг барча қисмларининг ўзаро боғлиқлиги мантиқийлиги,
яхлитлиги, бошқарувчанлиги асосланганлигидир. Педагогик технологиянинг
самарадорлик мезони таълим жараёнида олинадиган юксак натижаларни
кўзда тутади.
Ўқувчиларга физикадан таълим-тарбия бериш асосида уларни фанга
бўлган қизиқишини ошириш, физик тафаккури ва мантиқий фикрлашини
ўстиришда янги педагогик технологиялар катта аҳамият касб этади. Шу
нуқтаи назардан, янги педагогик технологиялардан фойдаланиш дарс
самарадорлигини оширишда ижобий натижалар беради.
Дарснинг қизиқарли, ранг-баранг ва жонли бўлиши олдиндан ўқитувчи
томонидан тузилган дарс лойиҳаси ёки технологик харитасига боғлиқ.
Бундай харитани тузиш, белгиланган мақсад, вазифа ва кафолатланган
натижа бериш билан бирга ўқитувчини соатлаб дарс конспектини ёзишдан
халос қилади. Қуйида барча фанлар учун қўлланилиши мумкин бўлган
технологик хаританинг умумий кўринишини келтирамиз.
«Тармоқлар» методи (Кластер)
Фикрларнинг тармоқланиши бу - педагогик стратегия бўлиб, у
ўқувчиларнинг бирор мавзуни чуқур ўрганишига ёрдам бериб, унга
тааллуқли тушунча ёки аниқ фикрни эркин ва очиқ равишда кетма-кетлик
билан узвий боғлаган ҳолда тармоқлашга ўргатади.
Бу эса ўқувчиларга ўз билимлари, тушунчалари ва тасаввурлари
даражасини аниқлашга ёрдам беради.
Фикрларни тармоқлаш қуйидагича ташкил этилади:
1.
Ҳаёлга келган ҳар қандай фикр кетма-кет дафтарга ёзилади.
2.
Фикрлар тугамагунча ёзишда давом этилади.
3.
Иложи борича фикрларнинг кетма кетлиги ва ўзаро боғлиқлигини
кўпайтиришга интилинг.
Ушбу метод якка, кичик гуруҳ ҳамда жамоа билан ишлашда қўлланилиши
мумкин. Гуруҳ ҳолатида қўлланилиши гуруҳлар фикрини тўплаш ва уларни
бир тизимдаги қурилмага келтириш мумкин.
«Кейс-стади» методи.
«Кейс-стади» - инглизча сўз бўлиб, («case» – аниқ вазият, ҳодиса,
«stadi» – ўрганмоқ, таҳлил қилмоқ) аниқ вазиятларни ўрганиш, таҳлил қилиш
асосида ўқитишни амалга оширишга қаратилган метод ҳисобланади. Мазкур
метод дастлаб 1921 йил Гарвард университетида амалий вазиятлардан
иқтисодий бошқарув фанларини ўрганишда фойдаланиш тартибида
қўлланилган.
Кейс-стадини амалга ошириш босқичлари:
Иш босқичлари
Фаолият шакли ва мазмуни
1-босқич: Кейс ва
якка тартибдаги аудио-визуал иш;
унинг
ахборот
таъминоти билан
таништириш
вазият билан танишиш;
ахборотни умумлаштириш;
ахборот таҳлили;
муаммоларни аниқлаш
2-босқич:
Муам-
моли
вазиятни
аниқлаштириш ва
муаммоли топши-
риқни белгилаш
индивидуал ва гуруҳда ишлаш;
муаммоларни долзарблик иерархиясини аниқлаш;
асосий муаммоли вазиятни белгилаш
3-босқич:
Муам-
моли
топшириқ
ечимини излаш,
ҳал этиш йўлла-
рини ишлаб чиқиш
индивидуал ва гуруҳда ишлаш;
муқобил ечим йўлларини ишлаб чиқиш;
ҳар бир ечимнинг имкониятлари ва тўсиқларни таҳлил
қилиш;
муқобил ечимларни танлаш
4-босқич:
Муам-
моли
топшириқ
ечимини шакллан-
тириш ва асослаш
якка ва гуруҳда ишлаш;
муқобил
вариантларни
амалда
қўллаш
имкониятларини асослаш;
ижодий-лойиҳа тақдимотини тайёрлаш;
якуний хулоса ва вазият ечимининг амалий
аспектларини ёритиш
