1 FIZIOLOGIK TUGʻRUQLAR. OLIB BORISH. FIZIOLOGIK TUGʻRUQDA UASHNING SHOSHILINCH YORDAMI. FIZIOLOGIK CHILLA DAVRINI OLIB BORISH 1. Nazariy qism Tug‘ruq – bu shartsiz reflektor akt bo‘lib, unda homila yashashaga layoqatli bo‘lganda uni bachadon bo‘shlig‘idan haydab chiqarilishi. Hozirgi vaqtda homila 22 haftalikda 500g tana vazni va bo‘yi 25 sm uzunlikda bo‘lganda yashashga layoqatli hisoblanadi. Homiladorlikning 37dan 42 haftagacha bo‘lgan muddatidagi tug‘ruq o‘z vaqtidagi tug‘ruq deyiladi. 42 haftadan keyingi tug‘ruq muddatidan o‘tgan tug‘ruq deyiladi. Homiladorlikning 22 haftagacha to‘xtashi abort deyiladi. Tug‘ruqdan oldin tug‘ruq xabarchilari kuzatiladi. Tug‘ruq xabarchilari - bu tug‘ruqdan oldin 38 haftalik muddatda bachadon tubinining pastga tushishi va homilaning oldinda keluvchi qismining ona chanog‘i kirish qismiga taqalishi, qog‘anoq suvlarining kamayishi, “shilliq tiqin”ning ketishi, tana vaznining kamayishi, bachadon mushaklari qo‘zg‘aluvchanligining ortishi bilan kuzatiladi. Tug‘ruq xabarchilaridan farqli preliminar og‘riqlar bevosita tug‘ruqdan oldin va bir necha soat davom etadi. Ayolninng umumiy ahvoliga noxush ta’sir qilmaydi (uyqu, ovqatlanishi, faolligi). Klinik jihatdan preliminar og‘riqlar ayol uchun sezilarsiz o‘tadi. Bachadonning nomuntazzam, og‘riqsiz qisqarishining kuchli va uzoqroq davom etadigan dardga o‘tadi. Preliminar og‘riqlar tug‘ruq dominantasi rivojlanish davriga to‘g‘ri keladi va bachadon bo‘ynining biologik «etilish»i bilan kechadi. Bachadon bo‘yni yumshaydi, markazda joylashadi va qisqaradi. Patologik preliminar og‘riqlar vaqti uzayib ketadi, bachadon qisqarishi og‘riqli bo‘ladi va bachadon bo‘ynining yetilishi kuzatilmaydi. 2 Tug‘ruq uchta davrdan iborat. Birinchi davr bachadon bo‘ynining qisqarishi (tekislanishi) va kanalning kengayishi (latent va faol davrlar) Ikkinchi davr - homilaning haydalishi va tug‘ilishi (erta homila haydalmaydigan va kechki homila haydaladigan fazalar) Uchinchi davr – yo‘ldoshning bachadon devoridan ajralib, tug‘ilishi. Tug‘ruqning birinchi davri to‘lg‘oq davri bo‘lib, muntazam dard yordamida amalga oshiriladi. Dard faoliyati boshlangandan bachadon bo‘yni to‘liq ochilguncha davom etadi. Qoniqarli dard faoliyati 10 daqiqa davomida 2-3 marta tutishi bilan va davomiyligi 40-50 davomida bo‘lishi bidan ifodalanadi. Tug‘ruqning 1-chi davri birinchi tug‘uvchilarda 9-12 soat, qayta tug‘uvchilarda 6-9 soat davom etadi. Meyorda bachadon bo‘yninig kengayishi har soatda 1 sm hisoblanadi. Tug‘ruqni kechishi tug‘ruqxonada partogramma yordamida yoritiladi Dardlarining davomiyligi tug‘ruq boshida 10-15 s, o‘rtasida - 30-40 s. Oxirida - 50-60 s. Dardlar kuchsiz, o‘rtacha va kuchli bo‘ladi. Dardlarining og‘riqliligi ularning kuchi, markaziy asab tizimining holati va ayolning tug‘ruqqa qanday tayyorlanganligiga bog‘liq. Bachadon bo‘g‘zining ochilishi bachadon tanasi mushaklarining qisqarishi (kontraksiya) va bir-biriga nisbatan siljishi (retraksiya) va bachadon bo‘yni hamda quyi segment mushaklarining cho‘zilishi (distraksiya) hisobiga yuz beradi. Bachadonning quyi segmenti – bachadon tanasining bo‘yincha qismi bo‘lib, retraksiya va distraksiya jarayonlari natijasida tug‘ruqning birinchi davrida tug‘ruq kanalini hosil qiladi. Tug‘ruq kanali shakllanishi bilan quyi va yuqori segment o‘rtasida xalqa – kontraksion xalqa hosil bo‘ladi. Birinchi va qayta tug‘uvchi ayollarda bachadon bo‘ynining ochilishi. Birinchi tug‘uvchilarda tug‘ruq boshida ichki va tashqi bachadon bo‘g‘zi yopiq 3 bo‘ladi. Bachadon bo‘g‘zi yuqoridan ochilib boshlaydi. Avval ichki bo‘g‘zi, bachadon bo‘yni va bachadon kanali ochiladi. So‘ng bachadon bo‘yni kaltalashib, tekislanadi va faqat tashqi bo‘g‘zi ochiq bo‘ladi. Undan so‘ng tashq qirg‘oqlari ingichkalashib, to‘liq ochilguncha kengayib boradi. Qayta tug‘uvchi ayollarda bachdon bo‘yni kanali bir yoki ikki barmoq ochiq bo‘ladi. Shuning uchun bachadon bo‘ynining tekislanishi va ochishi bir vaqtda kechadi. Bachadon bo‘ynining to‘liq ochilishi 10smni tashkil etadi. Qog‘anoq suvlari bachadon bo‘yni to‘liq ochilishidan oldinroq ketadi. Qog‘anoq suvlarining tug‘ruqning birinchi davrida bachadon bo‘yni 4-6 sm ochilgunicha ketishi muddatidan oldin suv ketishi deyiladi. Tug‘ruqning birinchi davrida 2 faza ajratiladi: latent – dardlar boshlangandan bachadon bo‘yni 3-4 sm ochilgunicha, faol davri - 4 smdan to‘liq ochilgunicha. Faol davrida akseleratsiya davri, maksimal tezlik va uning sekinlashishi (detseleratsiya) ajratiladi. Bachadon bo‘ynining ochilish tezligi tug‘ruqning to‘g‘ri kechishini ko‘rsatadi. Bachadon bo‘ynining ochilish tezligi birinchi tug‘uvchilarda tug‘ruq boshida (latent faza) 0,35 sm/soat, faol fazada - 1,5-2 sm/soat va qayta tug‘uvchilarda 2-2,5 sm/soatni tashkil etadi. Bachadon bo‘g‘zining 8 dan 10 smgacha ochilishi sekin kechadi (sekinlashish fazasi) - 1 —1,5 sm/soat davom etadi. Bu tezlik bachadon miometriysi qisqaruvchanligiga, bachadon bo‘yni rezistentnligiga va ular kombinatsiyasiga bog‘liq. Tug‘ruqning birinchi davrida ayol faol bo‘lishi lozim. U ruhiy tug‘ruqqa tayyorlanish mashg‘ulotlarida o‘rgangan og‘riqsizlantirish usullarini qo‘llashi mumkin. Tug‘ruq davomida turmush o‘rtog‘i va boshqa qarindoshlari ishtirok etishi mumkin. Ko‘psuvliilk, muddatidan oldingi tug‘rkq, homilaning chanog‘i bilan oldinda kelishida yotoq tartibi tavsiya etiladi, ayol ovqatlanishi va suyuqliklar ichishi mumkin. 4 Homilaning yurak urishini eshitish Bachadon bo‘yni to‘liq ochilgandan so‘ng tug‘ruqning ikkinchi davri – homila haydalish davri boshlanib, u homila tug‘ilishi bilan yakunlanadi. Tug‘ruqnining ikkinchi davri ikki fazaga bo‘linadi: Erta (haydalmaydigan) – bachadon bo‘yni to‘liq ochilgan, oldinda keluvchi qismi pastga tushgan, ammo chonoq tubiga tushmagan va kuchanish chaqirmaydi. Kechki (haydalish) – to‘liq ochilish, homilaning oldinda keluvchi qismi 5 chanoq tubiga tushadi va kuchanish boshlanadi. Kuchaniqlar har 2-3 daqiqada 50-60 s davom etadi. Tug‘ruqning ikkinchi davrida shifokor tug‘uvchi ayolning umumiy holati, tug‘ruq faoliyatining davom etishi, homilaning yurak urishi (har bir kuchaniqdan so‘ng), homilaning oldinda keluvchi qsmining harakatlanishi, jinsiy yo‘llardan kelayotgan ajralmalarning holatini kuzatishi va “oraliqni himoya” qilishi lozim. Tug‘ruqninng uchinchi davri - yo‘ldosh davri – homila tug‘ilgandan yo‘ldosh tushgunicha davom etadi. Davomiyligi o‘rtacha 10 -15 daqiqadan 30 daqiqagacha davom etadi. Hozirgi kunda tug‘ruqninng uchinchi davri faol olib boriladi, ya’ni birinchi yo‘ldosh kuchanig‘ida kindikdan tortib chiqrib olinadi. Ayol tug‘ruqdan so‘ng tuqqan ayol deyiladi. 2 soat davomida tug‘ruq zalida akusherkaning faol nazoratida bo‘lishi lozim. Agar hammasi yaxshi kechsa, ayolni chilla bo‘limiga o‘tkaziladi. Oraliqni himoya qilish. Homila boshining kichik chanoq sohasidan siljiyotgandagi harakatlar majmuasi tug‘ruq biomexanizmi deb aytiladi. Tug‘ruq biomexanizmi to‘rt davrdan iborat: Homila boshining egilishi (flexio capitis) va chanoq kirish qismiga taqalishi – 6 bachadon ichi bosimi homilaning chanog‘i orqali boshiga, bo‘yniga ta’sir qilib, boshi egiladi va ensasi pastga tushadi. Kichik liqildoq katta liqildoqdan oldinda joylashadi. Homila boshining kichik chanoq sohasida buralishi va oldinlama harakati – homila boshi egilib, kichik chanoq kirish qismga taqalaganda boshlanadi. Homila boshi biroz egilib. Qiyshiq o‘lchamlardan biri bilan kichik qanoqning keng qismidan o‘tadi. Ichki aylanma harakat qilib, tor qismidan ham o‘tadi. Natijada homila boshi qiyshiq o‘lchamdan to‘g‘ri o‘lchamga o‘tadi. Boshi kichik chanoqning chiqish qismiga tushganda ichki aylanish tugaydi. Homila boshining orqaga qayrilishi – qov birlashmasi bilan homila boshining ensa osti chuqurchasi o‘rtasida taqalish nuqtasi hosil bo‘ladi va boshi yoziladi. Boshi yozilganda tepa, peshana, yuz va engagi tug‘iladi. Homila boshi kichik qiyshiq o‘lchamda 9,5 sm va aylansi 32 sm bilan tug‘iladi. Homila boshi tug‘ilgandan so‘ng boshining tashqi buralishi, yelkalarning ichki buralishi yuz beradi. Yelkalari kichik chanoq chiqish qismining to‘g‘ri o‘lchamida joylashadi. Oldingi yelkasi qov ostida, orqa yelkasi dumg‘aza ostida joylashadi. Oldingi yelkasi bilan simfiz o‘rtasida taqalish nuqtasi hosil bo‘lib, homila tanasi ko‘krak qafasi sohasida egilib, oldin orqa yelksai so‘ng old yelkasi va tanasining qolgan qismi tug‘iladi. Homilaning ensa bilan oldinda kelishining oldingi ko‘rinishi ona va homila uchun eng qulay tug‘ruq biomexanizmi bo‘lib, unda homila eng kichik o‘lchamlari bilan tug‘iladi. Tug‘ruq zali yoki uyda homila tug‘ilgan zahoti unga birlamchi ishlov beriladi: • Ko‘zlariga ishlov berish. • Kindik qoldig‘ini ikki martalik kesish va unga ishlov berish • Antropometrik o‘lchamlarini olish – bola vazni, bo‘yini, boshi va ko‘krak qafasi aylanasi. Sungi yillarda tugruk vaktidagi parvarish randomizirlangan nazoratli izlanishlar natijalari va JSSTning tavsiyalari asosida olib borilmokda. Xavfsiz tugruk — maxsus kunikmalarga ega bulgan shaxs tomonidan olib boriladigan asoratsiz tugruk (JSST). Tibbiy nuktai-nazardan xavfsiz tugrukni ta’minlash uchun kin orkali kuriklar minimum darajada va ayolning roziligi bilan olib borilishi lozim. 7 Tug‘ruqlarni olib borish buyicha JSST tavsiyalari: • tug’ruqda ayolning tanloviga karab karindoshlari ishtirok etishi va tugrukdan keyingi davrda erkin tashrifi • Soglom bola doimo onasi bilan birga bulishi lozim • tug’ruqdan oldin kov tukini kirish va xukna kilish sharti asoslanmagan. • Ayollarga tugruk vaktida fakat litotomik xolatni egallashni tavsiya etmaslik • Doimiy epiziotomiya kilishdan voz kechish • tug’ruqda ogriksizlantiruvchi vositalarni domiy kullashdan voz kechish. Tug‘ruqning birinchi davrini olib borish: • Doimiy kov tukini kirish va xukna kilishdan voz kechish • Individual tugruk xonasi bulishi • tug’ruqda «bitta ayol – bitta doya» parvarishi • Xamroxning ishtiroki • Yengil ovkat va suyuklik iste’mol kilish • Vertikal xolatlar va erkin xarakat • Nofarmakologik ogriksizlantirish usullarini kullash • “Kuzat va kut” tamoyiliga rioya kilish • Karorlar kabul kilishda ayolni xam jalb kilish. Tug‘ruqning ikkinchi davrini olib borish: • Toza, ammo steril bulmagan tugruklar • Ayolning erkin (kulay) xolatni egallashi • Shoshilmasdan, shovkinsiz • Kuchaniklarni nazorat kilmaslik • Xomila xolatini monitoring kilish • Doimiy epiziotomiya kilishdan voz kechish • Ayolning doya bilan mulokoti. Tug‘ruqning uchinchi davrini olib borish: • Faol olib borish • Faol olib borish uchun ayolning roziligi • Yuldosh va koganok pardalarni sinchiklab tekshirish. 8 Tug‘ruqning III davrini faol olib borish: • Bola tugilgan zaxoti Oksitotsin (10 BIR m/oga) yoki boshka bachadonni kiskartiruvchi dori vositasini yuborish • Kindik tizimchasidan nazoratli traksiya kilish yuli bilan yuldoshni tug‘qdirish • Yuldosh tug‘ilgandan sung bachadonni massaj kilish. Tug‘ruqning III davrini faol olib borishning afzalliklari: • Umumiy yukotiladigan kon mikdorining kamayishi • Tug‘ruqdan sung 500 mldan ortik kon yukotish xolatlarining kamayishi • Tug‘ruqdan sung 1000 mldan ortik kon yukotish xolatlarining kamayishi • Tug‘ruqning uchinchi davrining umumiy davomiyligi kiskarishi • Tug‘kan ayollarda gemoglobin kursatkichi past bulishi va kon kuyish xamda terapevtik mikdorda oksitotsin yuborishga extiyoj bulmasligi Partogramma - bu tugruk jarayonini grafik usulda tasvirlash: • tug’ruq avj olishi (tugruk faoliyati, bachadon buyni ochilish, xomila boshining xarakati) • Xomilaning xolati • Onaning xolati • Xomila boshining xarakatini tashki kurik natijasida aniklash • Boshi chanok kirish qismidan yukorida • Boshi katta segmenti bilan chanokka kirish qismida • Boshi simfizning yukori kirgogida 5 barmok kengligida paypaslanadi - 5/5 • Boshi simfizning yukori kirgogida 2 barmok kengligida paypaslanadi– 2/5. • Koganok suvlari: • B – koganok parda butun; • T – koganok suvlari toza; • K – koganok suvlari konli • M – koganok suvlari mekoniy bilan. • Boshi konfiguratsiyasi: • 0 – suyaklari bir-biriga tegmaydi va orasidagi biriktiruvchi tukimalar oson 9 aniklanadi. • + suyaklari bir-biriga yengil tegib turadi • ++ suyaklar bir-birining ustida • +++ suyaklar bir-birining ustiga sezilarli almashgan. Partogrammani olib borish tamoyillari: • Partogramma asosan tugrukning birinchi davrini olib borish uchun kullaniladi. • Birok, tugrukning ikkinchi davrida va tugrukdan keyingi davrda xam ona va xomila xolatini, bachadon kiskarishini yozib boring (Organayzerga karang) • Partogrammani kuyidagi xolatlarda tuldirib boshlanadi • Bachadon kiskarishlari 10 dakikada bir yoki undan ortik 20 sekund davomiyligi bilan kiskarishida yoki latent davrida undan ortik bulsa • Bachadon kiskarishlari 10 dakikada ikki va yoki undan ortik 20 sekund davomiyligi bilan kiskarishida yoki faol davrida undan ortik bulsa • Shoshilinch yordam va/yoki tugrukni talab kiladigan asoratlar bulmaganda • Partogrammani tugrukdan sung emas, balki tugruk davomida tuldirish lozim. • tug’ruq vaktida partogramma tugruk xonasida turishi lozim. • Partogrammani urgatilgan xodim (shifokor yoki doya) tuldiradi va taxlil kiladi. • Shoshilinch tugrukni talab kiladigan asoratlar yuz berganda partogrammani tuldirish tuxtatiladi. 10 I lova . 1.Partogramma (organayzer) - bu tugruk jarayonini grafik usulda tasvirlash: • tug’ruq avj olishi (tugruk faoliyati, bachadon buyni ochilish, xomila boshining xarakati) • Xomilaning xolati • Onaning xolati • Xomila boshining xarakatini tashki kurik natijasida aniklash • Boshi chanok kirish qismidan yukorida • Boshi katta segmenti bilan chanokka kirish qismida • Boshi simfizning yukori kirgogida 5 barmok kengligida paypaslanadi - 5/5 • Boshi simfizning yukori kirgogida 2 barmok kengligida paypaslanadi– 2/5. • Koganok suvlari: • B – koganok parda butun; • T – koganok suvlari toza; • K – koganok suvlari konli • M – koganok suvlari mekoniy bilan. • Boshi konfiguratsiyasi: • 0 – suyaklari bir-biriga tegmaydi va orasidagi biriktiruvchi tukimalar oson aniklanadi. • + suyaklari bir-biriga yengil tegib turadi • ++ suyaklar bir-birining ustida • +++ suyaklar bir-birining ustiga sezilarli almashgan. Partogrammani olib borish tamoyillari: • Partogramma asosan tugrukning birinchi davrini olib borish uchun kullaniladi. • Birok, tugrukning ikkinchi davrida va tugrukdan keyingi davrda xam ona va xomila xolatini, bachadon kiskarishini yozib boring (Organayzerga karang) • Partogrammani kuyidagi xolatlarda tuldirib boshlanadi • Bachadon kiskarishlari 10 dakikada bir yoki undan ortik 20 sekund 11 davomiyligi bilan kiskarishida yoki latent davrida undan ortik bulsa • Bachadon kiskarishlari 10 dakikada ikki va yoki undan ortik 20 sekund davomiyligi bilan kiskarishida yoki faol davrida undan ortik bulsa • Shoshilinch yordam va/yoki tugrukni talab kiladigan asoratlar bulmaganda • Partogrammani tugrukdan sung emas, balki tugruk davomida tuldirish lozim. • tug’ruq vaktida partogramma tugruk xonasida turishi lozim. • Partogrammani urgatilgan xodim (shifokor yoki doya) tuldiradi va taxlil kiladi. • Shoshilinch tugrukni talab kiladigan asoratlar yuz berganda partogrammani tuldirish tuxtatiladi. Chilla davrini kechishi va olib borishi Fiziologik chilla davri yuldosh tugilgandan boshlab 6-8 xafta davom otadi. Bu davrida xamma jinsiy a’zolar involyutsiyaga uchraydi. Chilla davrida asosan jinsiy sistemani 2 involyutsiya jarayoni va sut bezlarining funksional aktivligi kuzatiladi. Fiziologik chilla davri ayolning umumiy axvoli konikarli bulishi, xarorat va puls tezligining normal bulishi, bachadonning tugri involyutsiyasi, loxiyalarning sifati va mikdorini normal bulishi, sut bezlarni normal funksiyasi bulishi bilan xarakterlanadi. Xomiladorlar tugruk munosabati bilan ruy bergan uzgarishlarning deyarli barchasi chilla davrida barxam topadi. Shuni aytib utish kerakki onalik xissiyoti, ayolning xulki uzgaradi. tug’ruqdan keyinrok bachadon buyi urta xisob bilan 15 sm va uning vazni 1 kg keladi. Bachadonning kiskarashi bachadon tubidan pastki qismiga karab, kuchning kamayishi bilan boradi. Bachadon kiskarish darajasini bachadon tubining balandligiga karab aniklaiadi. tug’ruqdan keyingi birinchi 10-12 kun davomida bachadon tubi xar kuni 1 sm tushadi. tug’ruqdan keyingi 1 sutkada agar kovuk bushatilgan bulsa bachadon tubi kindik darajasida buladi (kov suyagidan 15-16 sm yukori). Sung keyingi 8-10 sutka davomida bachadon tubi balandligi urtacha 0,7-1 sm ga kiskarib boradi va tugrukxonadan chikishiga 3-4 sm tashkil kiladi. Miometriyni asosiy massasini yukotilishi Bilan bir katorda bachadon shillik kavatining tiklanib borishi xam kuzatiladi. tug’ruqdan keyingi 2-3 kun ichida kolgan detsidua tukimasi 2 katlamga ajraladi. Yuzaki kavat nekrozga uchraydi va loxiyalarni xosil kiladi. Miometriyga yepishgan bazal kavat endometriyning usish manbai xisoblanadi. Endometriyning regeneratsiya jarayeni platsentar maydonchadan tashkari tez kechadi. Yuldoshdan tashkari bulgan maydon 7-10 kunda, kolgan qismi esa 3 xafta ichida epiteliy bilan koplanadi. 12 tug’ruqdan keyin 6-8 xaftadan sung bachadon uzining oldingi xolatini oladi. Shu bilan birgalikda bachadonning ichki kavatining bitishi kuzatiladi. Ishlab chikilgan proteolitik fermentlar ta’siri ostida kon kuykalari bulakchalari parchalanib kuchib tushadi. Yara bitish davrida yara atrofida leykotsitlardan val xosil buladi na bu val bachadon devoriga mikroorganizmlarni kirishga karshilik kursatadi. Bachadon ichki devor epitelizatsiyasi 9 kunga tugaydi, shillik kavatniig kayta tiklanishi 6-7 xaftada tugaydi. Boglamlar apparata sekin - asta 3 xaftaning ichida uz xolatiga keladi. tug’ruqdan keyingi davrda ayollarni parvarish kilishda aseptika va antiseptika koidaloriga rioya kilish katta axamiyatga egadir. Bachadondagi jaroxat soxasi, kichik shilinishlar, yumshok tugruk yullarining yorik va yirtilishlari infeksiya kirishi uchun yul bulib xisoblanadi. Shuning uchun tugruk yullaridan infeksiyaning kiritilishi tugrukdan keyingi yiringli septik kasalliklarining rivojlanishida katta xavfdir. Tukkan ayol va uning oila a’zolariga e’tgiborli bulish kerak, ayolni kullab- kuvvatlash kerak va ragbatlantirish kerak. Ayolni tugrukdan keyingi davrda yolgiz koldirmaslik kerak. Ona va bolaning «terini-teriga» uzviy kontaktipi tugrukdan sung 1 soat va undan xam kuprok vakt davomida ettiriladi, bunda ona va bolaning ustini issik, choyshab bilan yopish lozim. Agar ona uzini yomon xis etsa, pediatrdan bolaga karashini iltimos kilinadi. tug’ruqdan sung 2 soat mobaynida xar 15 dakikada bachadon massajini takrorlash lozim, sung yana 2 soat mobaynida - xar soat va kuyidagilarga e’tibor bergan xolda tukkan ayolni xar kuni tugrukdan sung 5 kun davomida kuzatib borish kerak: teri va shillik.kavatning rangi; . A/B, puls (bradikardiya!); tana xarorati; bachadon involyutsiyasi; sut bezlarini va surgichlarni xolati; jinsiy yullardan ajralmalarni xarakteri, mikdori va xidi. Loxiyalar – bu tugrukdan keyingi ajralmalar (kon, shillik va parchalangan organik elementlar). Loxiyalar uziga xos xitga egan, reaksiyasi neytral yoki ishkoriy. Javob berishdan oldin (yoki tugrukdan sung 5 kun utgach) uy yozuvlarini olib borishning axamiyatini patsiyentga tushuntirish kerak. Patsiyeitning tugrukdan sung 10-15 kunlarda yana bir marta kuruvga kelishi kerak. Bunda kuyidagilarga ugibor 6epishi lozim: shikoyatlari; A/B, puls, temperatura; laktatsiya xususiyati va sut bezlarining xolati; loxiyalarning xususiyati; 13 - ayol ovkatlanishi, - jismoniy mexnat va dam olish rejimiga rioya kilayotganligini aniklash kerak; - ayol gigiyena koidalariga rioya kilayotganligini aniklash lozim. Chilla davrida siydik va axlatning ajralishning ushlanib kolishi, bachadon subinvolyutsiyasi, sut bezlarning burtishi bulishi mumkin. siydik ushlanib kolganda uni refleks orkali chakirishga xarakat kilish kerak. Natija bulmaganda medikamentoz terapiya kullaniladi (prozerin, oksitotsin, magneziya sulfat). Bu xam foyda bermaganda kateter orkali bushatiladi. Mustakil axlat ajralishi kuzatilmaganda 3-chi sutkasiga tozaluvchi xukna yoki surgi dorilar ichishga beriladi. Chilla davrida 2 fiziologik isitma kuzatiladi. 1-chisi – tugrukdan sung 12 soatgacha (vegetativ asab sistemasini charchashi va sut kislotasining konda mikdorining oshishi natijasida). 2-chisi – tugrukdan 3-4 kunida kuzatiladi (kindan mikroorganizmlar bachadonga utishi natijasida). Bu xarorat 37,5 dan oshmaydi. tug’ruqdan sung 2 kun ichida ovkat oson xazim buladigan bulishi kerak. 3-chi kundan sutli, oksilli maxsulotlar, Yangi sabzavotlar va mevalar iste’ol kilinadi. Achchik, shur, konserva, kolbasa, yogli, unli, gusht, alkogol va bola uchun allergen xisoblangan maxsulotlarni kabul kilmaslik kerak. Bachadon subinvolyutsiyasi – bachadonni orkaga kaytish jarayoninng susayishi. Bunda korin pastiga muz, 1 ml oksitotsin, ignarefleksterapiya buyuriladi. 2-3 sutkasida bachadon UZIsini zarur. tug’ruqdan keyin kontratsepsiya Emizadigan ayol Emizmaydigan ayol Prezervativlar Jinsiy xayot boshlanishi bilan kullash mumkin AOKlar va in’eksion kontratseptivlar Emizishni tuxtatgandan sung yoki tugrukdan 6 oydan sung kullash mumkin tug’ruqdan 3 xaftadan sung menstruatsiya tiklanmagan bulsa xam boshlash mumkin Toza progestinovli oral kontratseptivlar tugrukdan 6 xaftadan sung kullash mumkin tug’ruqdan keyingi istagan vaktida boshlash mumkin 14 In’eksion kontratseptivlar (Depo-Provera) tugrukdan 6 xaftadan sung kullash mumkin tug’ruqdan keyingi istagan vaktida boshlash mumkin Norplant implantatlar tugrukdan 6 xaftadan sung kullash mumkin tug’ruqdan keyingi istagan vaktida boshlash mumkin BIV tug’ruqdan keyingi birinchi 48 soatda yoki 6 xaftadan keyin kiritish mumkin Spermitsidlar Jinsiy xayot boshlanishi bilan kullash mumkin Laktatsion amenoreya usuli Agar chakalok fakat kukrak bilan oziklansa va menstrual funksiya tiklanmangan bulsa birinchi 6 oy ichida kullaniladi. Ayollar sterilizatsiyasi tug’ruqdan keyingi birinchi 48 soatda yoki 6 xaftadan keyin kullash mumkin. 2. Baxs-munozara Savollar: tug’ruq davrlari. Birinchi va kayta tuguvchilarda tugrukning davomiyligi. Birinchi va kayta tuguvchilarda bachadon buynining tekislanish va ochilish mexanizmni tushuntiring tug’ruq biomexanizmi Yuldosh ajralish belgilari ayting Fiziologik tugrukda ketgan kon xajmini ayting tug’ruqning birinchi davrida tugayotgan ayolni necha marta tashkaridan kurik utkazish mumkin? Ayolni tashki kurik utkazayotgan nimaga e’tibor berish kerak? Xomila yurak urishining sonini ayting 15 Xomila pardasi kachon yirtilishi kerak? Javvoblar: 1) Tug‘ruk uchta davrdan iborat. Birinchi davr bachadon buynining kiskarishi (tekislanishi) va kanalning kengayishi. Ikkinchi davr - xomilaning tugilishi. Uchinchi davr – yuldoshning bachadon devoridan ajralib, tugilishi. 2) Tug‘rukning 1-chi davri birinchi tuguvchilarda 9 – 12 soat, 2-chi davr – 2 soatgacha davom etadi. Kayta tuguvchilarda 1-chi davr 6 – 9 soat davom etadi, 2-chi davr – 1 soatgacha. Meyorda bachadon buynining kengayishi xar soatda 1 sm xisoblanadi. tug’ruqning umumiy davomiyligi birinchi tuguvchilarda – 11,5 – 14,5, kayta tuguvchilarda – 8,5 – 11,5 soat davom etadi. 3-chi davr birinchi va kayta tuguvchilarda bir xil – aktiv boshkariladi. 3) Birinchi va kayta tug‘uvchilarda bachadon buynining tekislanish va ochilish mexanizmni tushuntiring Birinchi tug‘uvchilarda bachadon buynining morfologik uzgarish uning ichki teshigi soxasidan boshlanadi, ya’ni bachadon buynining uzunligi kiskaraboshlaydi. Keyin bachadon buyni tekilanadi, lekin tashki teshigi berkligicha kolishi mumkin. Bu jarayon xamma ayollarda xam bir xil kechmasligi mumkin. Kayta tuguvchilarda xomiladorlikning oxrida bachadon buyni 1-2 sm ochik bulishi mumkin. Keyin bachadon buyni devori yupkalashadi, shuning uchun bachadon buynining tekislanishi va kamalining ochilishi tugruk davrida bir vaktda kechadi. 4) tug’ruq biomexanizmi turt davridan iborat: 1. Xomila boshining egilishi va chanok kirish qismiga takalishi 2. Xomila boshining kichik chanok soxasida buralishi va oldinlama xarakati 3. Xomila boshining orkaga kayrilishi 4. Xomila boshining tashki buralishi, yelkalarping ichki buralishi 5) Yuldosh ajralish belgilari ayting A. Markazdan ajralishi (Shultse buyicha) – bunda yuldosh markazdan retroplatsentar gematoma xosil kilib, ajraladi. Bunda tashkariga kon okib chikmaydi, retroplatsentar 16 soxadagi gematoma yuldosh bilan birga tugiladi, yuldosh xomila pardalarini tashkariga agdarilish kurinishida tugiladi. B. Yuldoshning chetidan ajralish (Dunkan buyicha) - bunda yuldosh retroplatsentar gematoma xosil kilmasdan chetidan ajralib boshlaydi. Kon yuldosh ajralishidanok tashkariga okib chika boshlaydi. Yuldosh ona yuzasi Bilan tashkariga agdarili tugiladi. 6) Fiziologik tugrukda ketgan kon xajmini ayting Urtacha 150-200 ml tashkil kiladi. Umumiy yukotilgan kon xajmi urtacha ayol tanasining 0,5% tashkil kiladi, yoki 1 kg vazniga 5 ml-ni tashkil kiladi. 7) tug’ruqning birinchi davrida tugayotgan ayolni necha marta tashkaridan kurik utkazish mumkin? Tashki kurik sistematik ravishda bir necha marta kuriladi, tugruk kartasiga esa xar 2 soatda kundalik sifatida yozib boriladi. 8) Ayolni tashki kurik utkazayotgan nimaga e’tibor berish kerak? - bachadon shakliga, dard bulmaganda bachadonning kattik yumshokligiga, bachadon tubining joylashganligiga, kontraksion xalkaning joylashganligiga – kabilarga e’tibor berish kerak - dardning davomiyligi va uning kuchiga (buni vrach kullarini bachadon tub soxasiga kuyib biladi), dard bulmaganda bachadon devorini bushashganli (yumshoklik) darajasiga - xomila xolati, kurinishi, xomilaning chanok kirish qismiga nisbatdan joylashgan qismiga (buni Leopold-Levitskiyning 4 – kurigi asosidan aniklanadi), shu Bilan birga xomila boshining chanok kirish qismiga klinik mutanosibligiga (Vasten belgisi). 9) Xomila yurak urishining sonini ayting. Odatda xomila yurak urishining tezlashishi (180 va undan kup) (100 va undan kam) yoki sekinlashishi xomila gipoksiyasidan darakdir. 10) Xomila pardasi kachon yirtilishi kerak? Xomila pardasi bachadon buyninig tula ochilishiga yaqin yuzaga kelishi kerak. Agar xomila pardasi bachadon buynining 6-7 sm ochilgungacha yoki tugruk boshlanmasdan ilgari yirtilsa buni barvakt yirtilishi deb aytiladi. 4.2. Taxliliy qism 17 Masala 1 QVP vrachiga 28 yoshi homilador olib kelindi. Ushbu homiladorligi 3-chi, 39-40 hafta. Anamnezi asoratlangan. Shikoyati – 3 soat davomida uni qorin pastki sohasida va belida nomuntazam pastga tortuvchi va sust og‘riqqa. Tashqi tekshirish o‘tkazilganda homiladorolik yetilganligi, bachadon qisqarishi aniqlangan. Homila uzunasiga joylashgan, oldindagi qismi homila boshi. Qog‘anoq parda butun. Homila yurak urishi 1 daqiqada 148 marta, ritmik. Homila qimirlashini sezadi. Qin orqali tekshirilganda – bachadon bo‘yni yumshoq, uzunligi 2,5 sm, bachadon bo‘yni kanali 1,5 sm ochiq, homila pardasi butun, homila boshi I tekisligida. Savol: 1. Tashxis 2. UASh taktikasi Javob: 1. III homiladorlik 39-40 hafta. Preliminar davr 2. Tug‘rukxonaga yotqizish. Masala 2 Qayta tug‘uvchi 38-haftali homiladorlik bilan ayol vrachga murojaat qiladi. Tashqi tekshirib ko‘rilganda ayol qorni homiladorlik hisobiga kattalashgan, ovoid shaklida. Homila bo‘ylama joylashgan, oldinda joylaщgan qismi - boshi. Dard faoliyati – har 10 daqiqada 3 marta dard tutayapti, uning davomiyligi 40 soniya. Dard boshlanganligi 3 soat bo‘lgan. Qog‘onoq pardasi yirtilmagan. Ayolning umumiy ahvoli qoniqarli, tomir urishi 1 daqiqada - 80 marta, qon bosimi 110/70 mm simob ustiniga teng. Qin orqali tekshirib ko‘rilganda bachadon bo‘yni tekislangan, kanali 4 smga kengaygan. Savol: 1. Tashxis 2. UASh taktikasi Javob: 1. Homiladorlik 38 hafta, tug‘ruqning 1- chi davri 2. Kuzatish va zudlik bilan tug‘ruqxonaga jo‘natish. 18 Vaziyatli masala №2. Fiziologik tugrukdan sung ayold 5chi kunida tan xarorati 37,8 gradusgacha kutarilib, kukrak bezlarida ogrik bevzota bulyapti. Ob’ektiv kurikda kukrak bezlari palpatsiyada kattiklashganligi, ogrik aniklanayapti, ammo gipremiya va shish kuzatilmayapti. Bachadon va boshka a’zolari tomonidan uzgarishlar aniklanmagan Savollar: 1) Tashxis 2) UASh olib borish taktikasi Javoblar: • Chill davrining 5 sutkasi, laktostaz • Kukrat suti Bilan bokish prinsiplarni rioya kilish, xamda fakat kukrak bilan emizib turish. Kukraklarni xar emizishdan sung sogib turish, byustgalter tutish va no- shpa 2%-2,0 mushak orasiga yeki 2 tabletkadan 0,04 g dan. Vaziyatli masala №3. tug’ruqdan sung ayolda 5 sutkasida bachadon tubi balandligi kindikdan 2 sm pastda joylashgan, palpatsiyada va bimanual tekshiruvda – bachadon ogriksiz, xarakatchan, bachadonni buyni shakllangan, bachadon bushligida kon laxtalari aniklanmayapti. Tana xarorati – normal. Kindan ajralmalar – konsimon-selli loxiyalar, urta mikdorda. Kushimcha patologiya: anemiya II daraja, bukok I daraja. Ayel muddatdagi tugrukni asoratsiz tabbiy yul orkali utkazgan. Ushbu tugruk – 5chisi. Savollar: • Tashxis • Sababi nima • UASh olib borishi Javoblar: 1) Chilla da 5 sutki, suvrining 5 sutkasi. Bachadon subinvolyutsiyasi 2) Kuptuguvchi ayol (5-chi tugruk), anemiya II daraja 3) Oksitotsin 5 YeD m/o 2 kunig 2 marobata, kinning issik sprinsevaniyalarkushma patologiyani davolash: anemiya, bukok. 19 4.3. Amaliy qism Amaliy ko’nikmalar ro’yxati. 1.Tug‘ruqning 3 davrini faol olib borish 2.Kindik qoldig‘iga birlamchi ishlov berish. 3.Chaqaloq terisiga ishlov berish. 4.Birlamchi ko‘krakka tutish. 8. Adabiyotlar: Asosiy: Akusherstvo i ginekologiya/ Ch.Bekmann, F. Ling, B. Barjanski i dr.- Perevod s angliyskogo A.Shur. – M.: Med. lit., 2004.-548s. Prakticheskaya ginekologiya: Rukovodstvo dlya vrachey / Lixachev V.K.- M.: OOO «meditsinskoye informatsionnoye agenstvo», 2007 – 664s. Ginekologiya:uchebnik / Pod red. Savelevoy G.M, Breusenko V.G. – 3-e izd., M.: GEOTAR Meditsina 2008.-432s. Neotlojnыe sostoyaniya v akusherstve i ginekologii na dogospitalnom etape - Aylamazyan E.K., Sankt-Peterburg, 2000 Akusherstvo. Saveleva G.M. Moskva, « Meditsina», 2000. Qo’shimcha Klinicheskiye rekomendatsii, osnovannыe na dokazatelnoy meditsine: Per. s angl. / Pod red. Yu.L. Shevchenko, I.N. denisova, V.I. kulakova, R.M. Xaitova. – 2-e izd., ispr..-M.: GEOTAR-MYeD,2002.-1248 s. Neotlojnaya pomoщ v akusherskoy praktike. VOZ, 2004. 20 Okazaniye pomoщi pri oslojnennom techenii beremennosti i rodov. VOZ, 2002.