01
.
03.
02.
Reja
Dalillar turini tahlil
qilish va
klassifikatsiya
Dalillarni taqdim
etish usullari va
tartibi
Dalillarni baholash
va qaror qabul
qilish jarayoni
Dalillarni tahlil qilish
Dalillarni tahlil qilish jarayoni huquqiy tizimda muhim
ahamiyatga ega. Ushbu jarayonda dalillarni o'rganish
uchun bir qator metodologiyalar va usullar qo'llaniladi.
O'zbekiston Respublikasining Fuqorolik protsessual
kodeksida ko'rsatilgan dalillarni tahlil qilish uchun
quyidagi asosiy usullarni qo'llash mumkin:
1) Hujjatlarni tahlil qilish - dalillarning yozma shakldagi
ishonchliligini va haqiqiyligini tekshirish;
2) Guvohlarning ko'rsatmalarini o'rganish - guvohlarning
berilgan ma'lumotlarini baholash va ularning dalillarga
ta'sirini aniqlash;
3) Ekspert xulosalarini baholash - ekspertlardan olingan
xulosalarning dalillar bilan bog'liqligini va ishonchliligini
aniqlash. Ushbu usullar yordamida dalillarning
ishonchliligi va tegishliligi aniqlanadi, bu esa fuqarolik
ishlarida adolatni ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
Dalillarni klassifikatsiyalash
Dalillarni klassifikatsiyalash asosiy tamoyillari va usullarini o'z ichiga
oladi. Quyidagi kriteriyalar asosida dalillarni guruhlash mumkin:
- Kelib chiqishiga ko'ra
- Hujjatli dalillar: Masalan, shartnomalar yoki boshqa rasmiy hujjatlar.
- Og'zaki dalillar Guvohlarning ko'rsatmalari.
- Ekspert dalillari Ekspertiza xulosalari.
- Kuch va ahamiyatiga ko'ra
- Kuchli dalillar: Ishni isbotlashda muhim rol o'ynovchi dalillar.
- O'rtacha dalillar: Qo'shimcha ma'lumot sifatida foydalaniladigan
dalillar.
- Zaif dalillar: E'tiborga olinmaydigan, ishonchli bo'lmagan dalillar.
Har bir klassifikatsiya turi o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, hujjatli
dalil sifatida shartnoma, og'zaki dalil sifatida guvohlarning
ko'rsatmalari va ekspertiza xulosasi esa ekspert dalilidir. Bu
klassifikatsiya usullari dalillarni tahlil qilishda va ularning ishonchliligini
baholashda muhim ahamiyatga ega.
Dalillar turlari
Dalillar turlari haqida
umumiy ma'lumot
Fuqorolik protsessual
kodeksida dalillar bir necha
turga bo'linadi. Ularning
asosiy turlari: shaxsiy dalillar,
hujjatli dalillar, ekspertiza
dalillari va guvohlarning
ko'rsatmalari. Har bir dalil turi
o'ziga xos xususiyatlarga ega
bo'lib, sud jarayonida muhim
rol o'ynaydi, chunki ular
sudning to'g'ri qaror qabul
qilishiga yordam beradi
Har bir dalil turining
xususiyatlari
Shaxsiy dalillar shaxsiy tajriba yoki his-
tuyg'ularni ifodalaydi, masalan, voqealarni
ko'rgan shaxsning guvohligi. Hujjatli
dalillar esa rasmiy hujjatlar orqali
tasdiqlanadi, masalan, shartnomalar yoki
rasmiy hisobotlar. Ekspertiza dalillari
malakali mutaxassislar tomonidan
berilgan fikrlardir, bu esa ularning ilmiy
asoslanganligini ta'minlaydi. Guvohlarning
ko'rsatmalari esa shaxsan ko'rgan yoki
bilgan voqealar haqida ma'lumot beradi.
Ushbu dalillar sud jarayonida ishonchli va
asosli argumentlar sifatida ishlatiladi.
Dalillarni tahlil qilish metodlari
Tahlil usullari va natijalar
Dalillarni tahlil qilishda bir qator metodlar qo'llaniladi.
Statistik tahlil, hujjatlarni ko'rib chiqish, ekspert fikrlarini
olish va analogiyalarni qo'llash kabi usullar yordamida
dalillarni chuqur tahlil qilish mumkin. Ushbu metodlar har
birining o'ziga xos natijalari bor, shuning uchun ularni
tanlashda ehtiyotkorlik bilan yondashish muhimdir.
Afzalliklar va kamchiliklar
Tahlil qilish metodlarining afzalliklari sifatida aniq
va ob'ektiv natijalar, keng ko'lamli ma'lumotlarni
tahlil qilish imkoniyati keltirilishi mumkin.
Kamchiliklari esa xatoliklar ehtimoli, metodlar
orasidagi farqlar hamda resurslar talab qilishi
hisoblanadi. Ushbu metodlar to'g'ri qo'llanilganda,
samarali natijalarga olib kelishi mumkin.
Dalillarni baholash mezonlari
Dalillarni baholash
jarayoni
Dalillarni baholash mezonlari
dalilning ishonchliligini va kuchini
belgilashda muhim rol o'ynaydi.
Masalan, guvohlik dalilining manbai
va uning ishonchliligi dalilning
kuchiga ta'sir ko'rsatadi.
Ishonchlilik mezonlari
Dalilning ishonchliligini baholashda
quyidagi mezonlar muhim: rasmiylik,
taqdim etgan shaxsning ishonchliligi,
dalilning haqiqatga to'g'riligi va boshqa
dalillar bilan tasdiqlanishi. Misol uchun,
sudda guvohning ko'rsatmalari
ishonchli bo'lsa, bu dalil kuchli
hisoblanadi.
Kuch mezonlari
Dalilning kuchini baholashda uning
ta'sirchanligi va taqdim etilish
uslubi muhimdir. Masalan, ilmiy
tadqiqotlar natijalari ko'plab
ekspertlar tomonidan tasdiqlangan
bo'lsa, bu dalil kuchli hisoblanadi.
Dalillarni taqdim etish usullari
Dalillarni taqdim etish usullari va ularning ahamiyati dalillarni
samarali namoyish etishga yordam beradi. Ushbu usullar, ya'ni
og'zaki, yozma va vizual taqdimotlar, har biri o'ziga xos
afzalliklari va kamchiliklariga ega.
Og'zaki taqdimot, masalan, auditoriya bilan bevosita aloqani
o'rnatishga yordam beradi. Bu usul savollarga tezkor javob
berish imkonini beradi. Biroq, uning kamchiligi - e'tiborni jamlash
qiyinligi va ba'zi ma'lumotlarni eslab qolishning murakkabligi.
Yozma taqdimot esa aniq va batafsil ma'lumotlarni taqdim etish
imkonini beradi. Bu usul auditoriya bilan aloqani pasaytirishi
mumkin, lekin ma'lumotlarning yozma shaklda saqlanishi
muhimdir.
Vizual taqdimotlar grafiklar va diagrammalar orqali ma'lumotlarni
taqdim etadi, bu esa ko'proq vizual tushunchalarni taqdim
etishga yordam beradi. Ammo, ko'pincha bu usulda qo'shimcha
izohlar kerak bo'lishi mumkin. Har bir usulning o'ziga xos
afzalliklari va kamchiliklarini tushunish, dalillarni samarali taqdim
etishda muhim ahamiyatga ega.
Dalillarni taqdim etish tartibi
Dalillarni taqdim etish tartibi fuqorolik
protsessual kodeksida belgilangan qoidalarga
muvofiq amalga oshiriladi. Taqdimot jarayonida
e'tibor berilishi kerak bo'lgan asosiy aspektlar
quyidagilardir: 1) dalillarni aniq va tushunarli
shaklda taqdim etish, 2) ularning ahamiyatini
ta'kidlash, 3) dalillar o'rtasidagi bog'lanishni
ko'rsatish. Dalillarni taqdim etishning ketma-
ketligi muhimdir, avval muhim dalillar, so'ngra
ularga yordam beruvchi yoki qo'shimcha dalillar
keltirilishi lozim.
Og'zaki taqdimot usuli
Usulning afzalliklari
Og'zaki taqdimot usuli auditoriya bilan bevosita aloqa
o'rnatish imkonini beradi va savollarga tez javob berish
imkonini yaratadi. Masalan, taqdimotchi auditoriyadan
kelgan savollarga darhol javob berishi yoki muhokama
olib borishi mumkin, bu esa taqdimotni yanada
interaktiv va qiziqarli qiladi. Bunday usul, shuningdek,
auditoriyaning e'tiborini saqlab qolishga yordam
beradi.
Usulning kamchiliklari
Og'zaki taqdimot usulining kamchiliklaridan biri tayyorlangan
materiallarni eslab qolishning qiyinligidir. Taqdimotchi ko'plab
ma'lumotlarni yodda saqlashi kerak, bu esa stress va
noqulaylik keltirib chiqarishi mumkin. Misol uchun, agar
taqdimotchi har bir faktni aniq eslab qolmasa, bu uning
ishonchliligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Bunga
qo'shimcha ravishda, tayyorlanganda o'zini erkin his qilmasligi
ham mumkin.
Yozma taqdimot usuli
Yozma taqdimotning
afzalliklari
Yozma taqdimot usuli dalillarni
aniq va batafsil taqdim etish
imkonini beradi. Bu usul
yordamida murakkab
ma'lumotlar oson tushunarli
shaklda ifodalanadi.
Yozma materiallar
tayyorlash
Yozma materiallarni
tayyorlashda dalillarning
aniq va lo'nda ifodalanishi
muhimdir. Har bir dalilning
asosiy nuqtalari ko'rsatilishi
lozim.
Taqdimot jarayoni
Yozma taqdimotda
materiallar aniq tartibda
bo'lishi va auditoriyaga
qiziqarli misollar kiritilishi
zarur.
Vizual taqdimot usuli
Vizual taqdimotning afzalliklari
Vizual taqdimot usuli dalillarni yanada
tushunarli va esda qolarli qilishda
muhim ahamiyatga ega. Ushbu usul
orqali grafiklar, diagrammalar va
rasmli materiallar yordamida
ma'lumotlar taqdim etiladi, bu esa
auditoriyaning diqqatini jalb qiladi va
murakkab ma'lumotlarni
osonlashtiradi. Misol uchun, statistik
ma'lumotlar ko'rsatish uchun
diagrammalar, jarayonlarni
tushuntirishda esa grafiklar samarali
vositadir.
Qo'llanilishi va misollar
Taqdimot jarayonida vizual
materiallardan foydalanish dalillarni
kuchaytiradi va ularni yanada
ishonchli qiladi. Masalan,
muvaffaqiyatli taqdimotlar uchun
tayyorlangan diagrammalar va
grafiklar yordamida ma'lumotlar
aniq va tushunarli ko'rsatilishi
mumkin. Shuningdek, auditoriyani
jalb qilish uchun interaktiv vizual
materiallardan foydalanish
taqdimotni yanada qiziqarli qiladi.
Dalillarni baholash jarayoni
Dalillarni baholash jarayoni huquqiy
protsessual kodeksda belgilangan qoidalar
asosida amalga oshiriladi. Ushbu jarayonda
quyidagi bosqichlar muhimdir:
1. Dalillarni to'g'ridan-to'g'ri baholash: Har bir
dalilning ishonchliligi va ahamiyatini
aniqlash.
2. Baholash mezonlari: Dalilning ishonchli
bo'lishi uchun zarur bo'lgan shartlar va
mezonlar.
3. Tahlil va moslik: Har bir dalilni tahlil qilish va
ularning maqsadga muvofiqligini tekshirish.
